Uni we r sy tet £ódz ki
ul. G. Na ru to wi cza 88, 90-139 £ódŸ ma j chrow@uni.lodz.pl
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa im pu l sem dla ba dañ inter dyscyp lina r nych
The European Landscape Convention – the impulse for interdyscyplinary study
Abs tract: The pa per is an ove r view of se ve ral re cent and cur rent re se arch pro jects on Eu ro pe an lan d s ca pes, which di re c t ly or in di rec t ly re la te to the Eu ro pe an Lan d s ca pe Con ven tion. The Eu ro pe an Lan d s ca pe Con ven tion is the first in stru ment de vo ted exc lu si ve ly to the pro te c tion, ma na ge ment and plan ning of all lan d s ca pes in Eu ro pe. One of the Con ven tion con cerns is multi disci pli na ry re se arch on the de li mi ta tion, de scri p tion and eva lu a tion of the lan d s ca pe.
Key words: lan d s ca pe, Eu ro pe an Lan d s ca pe Con ven tion, lan d s ca pe re se arch S³owa klu czo we: krajo braz, Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa, ba da nia krajobrazu
Wpro wa dze nie
Z³o¿o ne po jê cie krajo bra zu, uw z glêd niaj¹ce aspe kty przy rod ni cze i ku l tu - ro we, by³o do nie da w na ma³o zna ne na fo rum miê dzy naro do wym. Do pie ro w o sta t nich la tach wzros³o zain tere so wa nie krajo bra zem jako przed mio tem po li ty ki w Eu ro pie i œwie cie, cze go do wód sta no wi przy jê cie Europejskiej Konwencji Krajobrazowej.
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa jest wie lo stronn¹ umow¹ miê dzy na - ro dow¹ przy jêt¹ w ra mach Rady Eu ro py, do tycz¹c¹ ochro ny dzie dzi c twa przy rod ni cze go i kul tu ro we go na sze go kon ty nen tu.
Wœród wcze œ nie j szych te kstów pra wnych od nosz¹cych siê do tych dziedzin nale¿y wymieniæ:
– Kon we ncjê o ochro nie ga tun ków dzi kiej flo ry i fa u ny eu ro pe j skiej oraz ich sie d lisk (Kon we n cja Be r ne ñ ska 1979),
– Kon we ncjê o ochro nie dzie dzi c twa archi tekto nicz ne go Eu ro py (Gre na da 1985), – Eu ro pejsk¹ kon we ncjê o ochro nie dzie dzi c twa arche ologi cz ne go (La Va let -
ta 1992).
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa jest pie r wszym i jak dot¹d je dy nym uk³a - dem w ca³oœci po œwiê co nym krajo bra zom – ich ochro nie, zarz¹dza niu i pla no wa niu.
Wa r sza wa 2006
Hi sto ria prac nad Kon wencj¹
Pra ce na Kon wencj¹ trwa³y od ma r ca 1994 roku i zo sta³y za ini cjo wa ne przez Kon gres W³adz Lo ka l nych i Re gio na l nych Eu ro py. W 1999 roku przed - sta wi³ on pro po zy cjê tre œci Kon we ncji Ko mi te to wi Mi ni strów Rady Eu ro py, któ ry z ko lei po le ci³ osta te cz ne usta le nie te kstu umo wy gru pie eks per tów we wspó³pra cy z Ko mi te tem ds. Dzia³al no œci Rady Eu ro py w Dzie dzi nie Ró¿ no - rod no œci Bio lo gi cz nej i Krajo bra zu oraz Ko mi te tem Dzie dzi c twa Kul tu ro we - go. Osta te cz na wer sja te kstu Konwencji zosta³a zaakceptowana przez Komitet Ministrów 19 lipca 2000 roku.
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa zo sta³a otwa r ta do pod pi su 20 paŸ - dzie r ni ka 2000 roku i wesz³a w ¿y cie 1 ma r ca 2004 roku, po ra ty fi ka cji przez 10 pañstw cz³onkowskich Rady Europy.
Po stê py w pro ce sie przy j mo wa nia Kon we ncji
Do tej pory (pa Ÿ dzie r nik 2005) 13 pañstw Rady Eu ro py pod pi sa³o Kon we n - cjê bez jej ra ty fi ka cji, a 19 – ra ty fi ko wa³o umowê (tab. 1).
Spo œród 46 kra jów Rady Eu ro py zgo dy na zwi¹za nie siê usta le nia mi Kon - we ncji nie wy ra zi³y: Al ba nia, An do ra, Au stria, Bo œ nia i Her ce go wi na, Esto - nia, Gru zja, Nie mcy, Is lan dia, £otwa, Li ch ten ste in, Mo na ko, Ro sja, Ser bia i Cza r no gó ra oraz Wielka Brytania.
Pol ska pod pi sa³a Eu ro pejsk¹ Kon we ncjê Krajo bra zow¹ 21 grud nia 2001 roku, a 27 wrze œ nia 2004 roku osta te cz nie przy jê to umo wê przez ra ty fi ka cjê.
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa wesz³a w ¿y cie w na szym kraju 1 sty cz - nia 2005 roku.
Cha ra kte ry styka Eu ro pe j skiej Kon we ncji Krajo bra zo wej
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa ma na celu pro mo wa nie dzia³añ, któ - rych przed mio tem jest krajo braz – ochro ny, zarz¹dza nia i pla no wa nia oraz orga ni zo wa nie eu ro pe j skiej wspó³pra cy i wy mia ny do œwia d czeñ zwi¹za nych z te ma tyk¹ krajo bra zow¹ (Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa). Isto t nym przes³aniem Kon we ncji jest d¹¿e nie do zwiê ksza nia udzia³u spo³ecz no œci i w³adz lo ka l nych w po dej mo wa niu de cy zji do tycz¹cych krajobrazu w naj b li ¿ - szym otoczeniu, tzw. demokratyzacja krajobrazu.
Kon we n cja de fi niu je krajo braz jako fra g ment po wie rz ch ni zie mi post rze ga - ny przez lu dzi, któ re go cha ra kter jest wy ni kiem dzia³ania i in ter akcji czyn ni - ków przy rod ni czych i antro poge ni cz nych (art. 1). De fi ni cja ta od zwie rcie d la pogl¹d, ¿e krajo braz sta no wi ca³oœæ, któ rej sk³ado we na tu ra l ne lub ku l tu ro we na le ¿y uj mo waæ i roz pa try waæ ³¹cz nie, nie od dzie l nie. Usta le nia Kon we ncji do tycz¹ krajo bra zów na tu ra l nych, wie j skich, mie j skich i pod mie j skich. Obe j - muj¹ l¹d, wody œródl¹dowe i ob sza ry mo r skie. Od nosz¹ siê do krajo bra zów uznawanych za wyj¹tkowe, a tak¿e do krajobrazów pospolitych i zde gra do wa - nych (art. 2).
Tab. 1. Pro ces przy j mo wa nia Eu ro pe j skiej Kon we ncji Krajo bra zo wej – stan na dzieñ 10/10/2005 wg http://con ven tions.coe.int
Tab. 1. The ad op tion of the Eu ro pe an Lan d s ca pe Con ven tion – the sta te as of 10/10/2005 ba sed on http://con ven tions.coe.int
Pa ñ stwo Pod pi sa nie Ra ty fi ka cja Wesz³a w ¿y cie
Ar me nia 14/5/2003 23/3/2004 1/7/2004
Azer be j d¿an 22/10/2003
Be l gia 20/10/2000 28/10/2004 1/2/2005
Bu³ga ria 20/10/2000 24/11/2004 1/3/2005
Cho r wa cja 20/10/2000 15/1/2003 1/3/2004
Cypr 21/11/2001
Cze chy 28/11/2002 3/6/2004 1/10/2004
Da nia 20/10/2000 20/3/2003 1/3/2004
Fin lan dia 20/10/2000
Fran cja 20/10/2000
Gre cja 13/12/2000
Hi sz pa nia 20/10/2000
Ho lan dia 27/7/2005 27/7/2005 1/11/2005
Ir lan dia 22/3/2002 22/3/2002 1/3/2004
Li twa 20/10/2000 13/11/2002 1/3/2004
Lu kse m burg 20/10/2000
Ma ce do nia 15/1/2003 18/11/2003 1/3/2004
Ma l ta 20/10/2000
Mo³da wia 20/10/2000 14/3/2002 1/3/2004
No r we gia 20/10/2000 23/10/2001 1/3/2004
Pol ska 21/12/2001 27/9/2004 1/1/2005
Po rtu ga lia 20/10/2000 29/3/2005 1/7/2005
Ru mu nia 20/10/2000 7/11/2002 1/3/2004
San Ma ri no 20/10/2000 26/11/2003 1/3/2004
S³owa cja 30/5/2005 9/8/2005 1/12/2005
S³owe nia 7/3/2001 25/9/2003 1/3/2004
Szwa j ca ria 20/10/2000
Szwe cja 22/2/2001
Tu r cja 20/10/2000 13/10/2003 1/3/2004
Ukra i na 17/6/2004
Wê gry 28/9/2005
W³ochy 20/10/2000
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa ma moc wi¹¿¹c¹ ty l ko wo bec pañstw, któ re przez raty fi ko wa nie umo wy do bro wo l nie wy ra ¿aj¹ zgo dê na prze strze - ga nie jej po sta no wieñ. Pa ñ stwa, któ re przy j muj¹ Kon we ncjê, po dej muj¹ siê:
– Pra w nie uz naæ krajo braz za pod sta wo wy sk³ad nik oto cze nia lu dz kie go, wy raz zró¿ ni co wa nia dzie dzi c twa kul tu ro we go i przy rod ni cze go, pod sta -
wê to ¿ sa mo œci lo ka l nych spo³ecz no œci oraz usta no wiæ i wdra ¿aæ po li ty kê krajo bra zow¹, maj¹c¹ na celu ochro nê krajo bra zu, jego zarz¹dza nie i pla - no wa nie.
– Usta no wiæ pro ce du ry ucze st ni c twa spo³ecz no œci lo ka l nych, w³adz lo ka l - nych i re gio na l nych i in nych grup zain tere so wa nych fo r mu³owa niem i wdra ¿a niem po li ty ki krajo bra zo wej w jej two rze niu i re a li za cji.
– In te gro waæ po jê cie krajo bra zu z te ma tyk¹ pla no wa nia prze strzen ne go oraz po li ty ka mi se kto ro wy mi mog¹cymi mieæ bez po œred ni i po œred ni wp³yw na krajo braz.
– Upo wsze ch niaæ edu ka cjê krajo bra zow¹ na ró ¿ nych szcze b lach oraz pro wa - dziæ dzia³ania maj¹ce na celu pod no sze nie œwia do mo œci spo³ecze ñ stwa na te mat wa r to œci i roli krajo bra zów oraz za chodz¹cych w nich zmian.
– Pog³êbiaæ wie dzê o krajo bra zach na swo im te ry to rium: zi den tyfi ko waæ krajo bra zy, okre œliæ i prze ana li zo waæ ich cha ra kter oraz czyn ni ki przy czy - niaj¹ce siê do jego zmia ny. Do ko naæ oce ny ziden tyfi ko wa nych krajo bra - zów z uw z glêd nie niem swo i s tych wa r to œci przy pi sy wa nych im przez po - szcze gó l ne zain tere so wa ne spo³ecz no œci i okre œliæ stan dar dy ja ko œci okre - œlo nych krajo bra zów.
– Wspie raæ wspó³pra cê miê dzy na ro dow¹, zw³asz cza trans gra niczn¹, na po - zio mie lo ka l nym i re gio na l nym oraz wdra ¿aæ miê dzy naro do we pro gra my krajo bra zo we.
Pro je kty ba da w cze zwi¹zane z Kon wencj¹
Roz wój wie dzy o krajo bra zach jest jed nym z zo bo wi¹zañ przy jê tych przez syg na ta riu szy Kon we ncji. W osta t nich la tach w wie lu pa ñ stwach eu ro pe j skich przyst¹pio no do re a li za cji prac ba da w czych i roz wo jo wych, nawi¹zuj¹cych do sfo r mu³owañ za wa r tych w Eu ro pe j skiej Kon we ncji Krajo bra zo wej. Ini cja ty - wy te do tycz¹ g³ów nie iden ty fi ka cji krajo bra zów i ich oce ny. Po dej mo wa ne s¹ przez in sty tu cje pañstw w ró ¿ nym sto p niu po pie raj¹cych umo wê. Nie któ re z pro je któw nawi¹zuj¹ do Kon we ncji po œred nio, inne odwo³uj¹ siê do jej usta - leñ wprost. Po dej mo wa ne s¹ te¿ pro je kty ogól noeu rope j skie, np. zwi¹zane z Pro gra ma mi Ra mo wych Ba dañ Na uko wych i Po stê pu Tech ni cz ne go. Po ni -
¿ej za pre zen towa no wy bra ne przyk³ady pro je któw ba da w czych o te ma ty ce krajo bra zo wej.
Oce na cha ra kte ru krajo bra zu – Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment (LCA) – Wie l ka Bry ta nia
Mimo i¿ ba da nia krajo bra zu maj¹ w Wie l kiej Bry ta nii d³ug¹ tra dy cjê, pa ñ - stwo to do tej pory nie przy jê³o Eu ro pe j skiej Kon we ncji Krajo bra zo wej.
Brytyjczycy uz na wa ni s¹ za twó r ców po jê cia „cha ra kter krajo bra zu”
( Wascher, Pe rez - So ba 2005) oraz pro ce du ry po stê po wa nia w celu oceny charakteru krajobrazu.
Cha ra kter krajo bra zu to swo i sty i wy ra zi sty uk³ad ele men tów krajo bra zu, któ ry spra wia, ¿e dany krajo braz jest od mien ny od po zo sta³ych. Cha ra kter krajo bra zu wy ni ka ze szcze gó l nej ko m bi na cji cech przy rod ni czych i antro - poge ni cz nych ta kich, jak: bu do wa geo lo gi cz na, fo r my rze Ÿ by te re nu, gle by, ro œlin noœæ, uk³ad pól i sie ci osad ni czej, u¿y t ko wa nie zie mi (Lan d s ca pe Character Assessment... 2002a).
„Oce na cha ra kte ru krajo bra zu” (LCA) to kom p le kso wa i inter dyscy plina r - na pro ce du ra iden ty fi ka cji cech swo i s tych krajo bra zu i od ró ¿ niaj¹cych go od in nych oraz okre œla nia ro dza ju i wa run ków wpro wa dza nia zmian i roz wo ju in - wes ty cji (Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment... 2002a), roz wi ja na od po³owy lat 90. XX wie ku przez in sty tu cje rz¹dowe w An glii (Co un try si de Agen cy) i Szkocji (Scot tish Na tu ral He ri ta ge). „Oce na cha ra kte ru krajo bra zu” wy ma ga sy ste maty cz nych badañ wielu czynników, które tworz¹ dane miejsce i wp³y - waj¹ na jego kszta³t.
Pod staw¹ prac jest sze ro kie po jê cie krajo bra zu jako re zu l ta tu wza je mne go od dzia³ywa nia œro do wi ska przy rod ni cze go i kul tu ro we go oraz post rze ga nia tej in ter akcji przez cz³owie ka (rys. 1), zgod nie ze sfo r mu³owa niem, i¿ „lu dz ka per ce p cja zmie nia wy ci nek po wie rz ch ni Zie mi w ideê krajo bra zu” (Lan d s ca pe Cha ra c ter Assessment... 2002a).
Pro ce du ra oce ny cha ra kte ru krajo bra zu prze bie ga wed³ug czte rech zasad:
1. eks po no wa nie swo i ste go, roz po zna wal nego i spó j ne go uk³adu ko m po - nen tów da ne go krajo bra zu (typu krajo bra zu), któ ry spra wia, ¿e dany krajo braz jest inny od pozosta³ych,
da ro zy
pr ku
ltura
percepcja i estetyka ize
uld
ce esj mi
geologia formy terenu
klimat gleby
flora &fauna
u¿ytkowanie ziemi
osadnictwo kszta³t pól
pamiêæ skoja
rzenia prefere dotyk ncje zapa dŸwiêk ch forma wzór tekstura kolor widok
KRAJOBRAZ
Rys. 1. Po jê cie krajo bra zu sto so wa ne w oce nach cha ra kte ru krajo bra zu – LCA (Lan d - s ca pe Cha ra c ter As ses s ment... 2002a)
Fig. 1. What is lan d s ca pe? (Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment... 2002a)
2. roz dzie le nie pro ce su roz po zna wa nia cech krajo bra zu od ich war to œcio - wa nia i wy ra ¿a nia s¹dów (ocen), do tycz¹cych de cy zji, któ rych jest przed mio - tem (zgod nie z pogl¹dem, ¿e spo sób go spo daro wa nia po wi nien byæ zgod ny z cha ra kte rem krajobrazu),
3. in te gra cja ele men tów obie kty w nych i su bie kty w nych: dia g no za cech chara ktery sty cz nych po win na byæ jak naj bar dziej obie kty w na, a dopu sz cza l ne ele men ty su bie kty wiz mu na eta pie oce ny po win ny byæ uzgodnione w ogólnej metodyce,
4. za sto so wa nie w ró ¿ nych ska lach: od 1:250 000 do 1:10 000.
Re zul ta ta mi prac Bry ty j czy ków s¹ de li mi ta cje indy widu a l nych jed no stek krajo bra zowych (lan d s ca pe cha ra c ter are as) i ty po lo gie krajo bra zów (land - sca pe cha ra c ter ty pes) w ró ¿ nych ska lach. Na szcze b lu ogól no kra jo wym opra - co wa no ty po lo giê krajo bra zów An glii oraz do ko na no po dzia³u te ry to rium An - glii na 159 indy widu a l nych jed no stek krajo bra zo wych. Opis cech cha ra k tery - sty cz nych ka ¿ dej z nich wraz ze szcze gó³owy mi stu dia mi cha ra kte ru kraj o bra - zu wy bra nych ob sza rów do stê p ne s¹ w In ter ne cie (Lan d s ca pe Cha ra c ter Asses s ment... 2002b). Na to miast w Szko cji pro gram oce ny cha ra kte ru kraj - obrazu obj¹³ za siê giem ca³y kraj, a jego re zu l ta tem by³a trój sto p nio wa ty po lo - gia krajo bra zów (rys. 2).
Pra ce, któ rych ce lem by³a iden ty fi ka cja i sy ste maty za cja krajo bra zów, w ogó l nym za ry sie zbli ¿o ne do stu diów cha ra kte ru krajo bra zu pro wa dzo nych w Wie l kiej Bry ta nii, by³y po dej mo wa ne w wie lu pa ñ stwach eu ro pe j skich. Ich ana li za sta no wi³a pod sta wê ko le j ne go z przedstawianych projektów ba da w - czych – ELCAI.
Pro jekt ELCAI (Eu ro pe an Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment Ini tia ti ve) – oce na cha ra kte ru krajo bra zów Eu ro py
Pro jekt ba da w czy ELCAI, fi nan so wa ny jako pro jekt wspo ma gaj¹cy (ac com - pan ying me a su re) te ma tu „Ene r gia, œro do wi sko i roz wój zrów no wa ¿o ny”
w 5. Pro gra mie Ra mo wym UE i koor dy no wa ny przez in sty tut na uko wy Al ter - ra z Ho lan dii, ma na celu stwo rze nie ty po lo gii krajo bra zów Eu ro py. We wstêp - nej fa zie pro jekt obe j mo wa³ ana li zê 51 prac krajo bra zo wych – ujêæ re gio na l - nych i typo lo gi cz nych – z 14 kra jów. Przyk³ady na ro do we sta no wi³y pod sta wê do opra co wa nia ty po lo gii krajo bra zów Eu ro py i mapy ty pów krajo bra zu (The Eu ro pe an Lan d s ca pe Map – LANMAP2).
Ty po lo gia krajo bra zów Eu ro py zo sta³a opa r ta na chara kte ry sty kach kli - ma tu, ukszta³to wa nia po wie rz ch ni, ska³y ma cie rzy stej gleb oraz po kry cia te - re nu i form u¿y t ko wa nia zie mi. W pro je kcie wy ko rzy sta no ma te ria³y cy fro - we zgro ma dzo ne w ba zach da nych obe j muj¹cych za siê giem ca³¹ Eu ro pê oraz Za ka u ka zie i Tu r cjê, do tycz¹ce wy bra nych ko m po nen tów œro do wi ska, np.: kla sy fi ka cjê œro do wi ska przy rod ni cze go Eu ro py (EnS), mapê re gio nów bioge ogra fi cz nych Eu ro py (BRME), cy fro wy mo del te re nu GTOPO30
Rys. 2. Mapa ty pów krajo bra zu Szko cji (Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment... 2002a) Fig. 2. Sco t land – lan d s ca pe cha ra c ter ty pes (Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment... 2002a)
(USGS), bazê da nych gleb Eu ro py (ESDB) i mapê gleb FAO oraz bazy za - wie raj¹ce dane o u¿y t ko wa niu zie mi: Co ri ne Land Co ver, Glo bal Land Co - ver i eu ro pejsk¹ bazê u¿y t ko wa nia zie mi (PELCOM) (Mücher i in. 2005). Na ich pod sta wie utwo rzo no czte ry mapy te ma ty cz ne Eu ro py: mapê ty pów kli - ma tu, za wie raj¹c¹ 15 ka te go rii, mapê ukszta³to wa nia po wie rz ch ni te re nu, obe j muj¹c¹ 17 prze dzia³ów wy so ko œcio wych, mapê ska³ ma cie rzy s tych gleb, za wie raj¹c¹ 16 wy dzie leñ i mapê po kry cia te re nu z 32 ka te go ria mi. Te czte ry mapy te ma ty cz ne da³y pod sta wê do de li mi ta cji jed no stek krajo bra zo - wych za po moc¹ pro gra mu kom pute ro we go eCo g ni tion, s³u¿¹cego do obie k - to wej kla sy fi ka cji ob ra zów.
Re zu l ta tem prze pro wa dzo nej kla sy fi ka cji (i da l szych eta pów prze twa rza nia da nych) jest mapa (baza da nych) krajo bra zów Eu ro py LANMAP 2 obe j - muj¹ca po wie rz ch niê oko³o 11 mln km2. Pod wzglê dem szcze gó³owo œci od po - wia da ona ma pie w ska li 1:2 000 000 i przed sta wia ponad 14 000 indy widu a l - nych jed no stek prze strzen nych (LANMAP 2 – rys. w Mücher i in. 2005).
Legenda za wie ra oko³o 350 ty pów krajobrazu.
Eu ro pe j skie krajo bra zy trans gra ni cz ne (Eu ro pe an trans fron tier lan d s ca pes)
Pro jekt ba dañ krajo bra zo wych w ob sza rach nad gra ni cz nych ma na celu prak - tyczn¹ re a li za cjê art. 9 Kon we ncji, zgod nie z któ rym kraje -syg nata riu sze zo - bo wi¹zuj¹ siê do po pie ra nia wspó³pra cy trans gra ni cz nej na po zio mie lo ka l - nym i miê dzy naro do wym oraz do sporz¹dza nia i wdra ¿a nia wspó l nych pro - gra mów do tycz¹cych krajo bra zów. Koor dy na to rem pro je ktu jest sieæ na uko - wa Lan d s ca pe Eu ro pe pod egid¹ in sty tu tu na uko we go Al ter ra z Ho lan dii. Pro - jekt otrzy ma³ wspa r cie fi nan so we od Mi ni ste r stwa Ro l ni c twa Kró le stwa Ni der - landów (Wa s cher, Pérez-Soba 2004).
W pro je kcie przed sta wio no aktu a l ne pro ble my 14 ob sza rów po³o¿o nych na gra ni cach pañstw i re gio nów. Do cha ra kte ry styki po szcze gó l nych ob sza - rów za sto so wa no ana li zê SWOT, s³u¿¹c¹ do oce ny we wnê trz nych i ze w nê - trz nych czyn ni ków wa run kuj¹cych roz wój ana li zo wa nych obie któw. Wy ka - za no, i¿ mimo zró¿ ni co wa nia bioge ogra ficz ne go i kul tu ro we go krajo bra zy trans gra ni cz ne ce chuj¹ siê uni ka to wym cha ra kte rem, wy ni kaj¹cym z ich pery fery j ne go po³o¿e nia i po zo sta wa nia pod wp³ywem od dzia³ywa nia in nej jed no stki admi ni stra cyj nej lub pa ñ stwa. Jed nym z przy pa d ków stu dia l nych by³ krajo braz po gra ni cza pol sko - bia³oru skie go w Pu sz czy Bia³owie skiej (rys. 3).
At las krajo bra zu Re pu b li ki S³owa c kiej (At las kra ji ny Slo ven skej Re pu b li ky)
At las krajo bra zu Re pu b li ki S³owa c kiej (Mi klós, Hrnciarová 2002) po wsta³ na zle ce nie Mi ni ste r stwa Œro do wi ska Re pu b li ki S³owa cji. Sta no wi on ob sze r -
Rys. 3. Ana li za SWOT krajo bra zów Pu sz czy Bia³owie skiej na po gra ni czu Pol ski i Bia³oru si (Wa s cher, Pérez-Soba 2004)
Fig. 3. SWOT ana ly sis of trans fron tier lan d s ca pes of Bia³owie ¿a Pri me val Fo rest ( Wascher, Pérez-Soba 2004)
ny zbiór map przed sta wiaj¹cych doty ch cza so wy roz wój, stan obe c ny i kom - pleksow¹ oce nê krajo bra zu S³owa cji, uw z glêd niaj¹c¹ jego po ten cja³ i ogra ni - cze nia dla dzia³al no œci cz³owie ka. At las sk³ada siê z oko³o 400 map te ma ty cz - nych w ska lach od 1:500 000 do 1:40 000 000, ujê tych w dzie siêæ roz dzia³ów te ma ty cz nych, tra ktuj¹cych o za gad nie niach hi sto ry cz nych, przy rod ni czych, spo³ecz nych, go spo da r czych i ich zwi¹zkach (1. Krajo braz i jego prze sta wia - nie, 2. Roz wój osad ni c twa, 3. Po³o¿e nie S³owa cji, 4. i 5. Stru ktu ra krajo bra zu, 6. Lud noœæ, 7. Re gio ny przy rod ni cze i osad ni cze, 8. Ochro na przy ro dy i za so - by na tu ra l ne, 9. Pre sja cz³owie ka na krajo braz, 10. Krajo braz jako prze strzeñ
¿y cio wa cz³owie ka). At las ten wy da ny zo sta³ dru kiem, ale ist nie je ta k ¿e w wer sji in ter ne to wej (http://envi ro po r tal.sk/atlas/).
Wnio ski
Na pod sta wie po wy ¿sze go – nie komp let ne go – przegl¹du zró¿ ni co wa nych bie¿¹cych i nie da w no uko ñ czo nych pro je któw ba da w czych o te ma ty ce krajo - bra zo wej mo ¿ na zauwa¿yæ ich cechy wspólne:
– W pro je ktach d¹¿y siê do ³¹czne go uw z glêd nie nia, choæ w ró ¿ nym za kre sie, ele men tów przy rod ni czych i antro poge ni cz nych krajo bra zu.
– Po wszech nie wy ko rzy stu je siê w nich ma te ria³y w po sta ci cy fro wej: ze Ÿró - de³ tele dete kcy j nych i cy fro wych baz da nych oraz te ch no lo giê GIS.
– Mimo de kla ra cji, w sto sun ko wo nie wie l kim za kre sie uw z glêd nia siê ele - men ty spo³ecz nej par ty cy pa cji i czy ni siê to ra czej w pra cach o cha ra kte - rze uty li ta r nym (np. w oce nie cha ra kte ru krajo bra zu – LCA) ni¿ teo re ty cz - nym.
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa sta no wi fo r ma l ne wspa r cie do po dej - mo wa nia kom p le kso wych i inter dyscyp lina r nych ba dañ krajo bra zo wych. Pro - muj¹c po jê cie krajo bra zu na fo rum miê dzy naro do wym mo¿e siê przy czy niæ do jego œwia to wej ka rie ry, na wzór te r mi nu „ró ¿ no rod noœæ bio lo gi cz na”
spopu lary zowa ne go przez za wa r cie Kon we ncji o Ró¿norodnoœci Biologicznej w Rio de Janeiro w 1972 roku.
Li te ra tu ra
Eu ro pe j ska Kon we n cja Krajo bra zo wa – http://www.coe.org.pl/re_konw/ETS_176.pdf.
Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment – Gu i dan ce for En gland and Sco t land. 2002a: The Co un - try side Agen cy and the Scot tish Na tu ral He ri ta ge
http://www.ccne twork.org.uk/ca/LCA_gu i dan ce.pdf.
Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment – Gu i dan ce for En gland and Sco t land, 2002b: The To pic pa per 1. Re cent pra cti ce and evo lu tion of Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment. The Co un try - side Agen cy and the Scot tish Na tu ral He ri ta ge
http://www.ccne twork.org.uk/ca/LCA_To pic_Pa per_1.pdf.
Mi klós R.L., Hrnciarová T. (red.), 2002: At las kra ji ny Slo ven skej Re pu b li ky. Mini ste r st vo životného pro stre dia Slo ven skej Re pu b li ky, Bra ti s la va.
Mücher C.A., García-Feced C., Peréz-Soba M., Wascher D.M., 2005: Lan d s ca pe of Eu ro - pe [w:] Peréz-Soba M., Wascher D.M. (red.), Lan d s ca pe Cha ra c ter Are as. Pla ces for bu i l ding a su sta ina b le Eu ro pe. Po li cy Bro chu re as de li ve rab le from the EU’s Acco m - pa ny ing Me a su re pro ject Eu ro pe an Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment Ini tia ti ve (ELCAI).
Pérez-Soba M., Wa s cher D.M. (red.), 2005: Lan d s ca pe Cha ra c ter Are as. Pla ces for bu i l - ding a su sta ina b le Eu ro pe. Po li cy Bro chu re as de li ve rab le from the EU’s Acco m pa - ny ing Me a su re pro ject Eu ro pe an Lan d s ca pe Cha ra c ter As ses s ment Ini tia ti ve (ELCAI) fun ded un der the 5th Fra me work Pro gram me on Ene r gy, En vi ron ment and Su sta ina b le De ve lo p ment.
Wa s cher D.M., Pérez-Soba M. (red.), 2004: Le a r ning from Trans fron tier Lan d s ca pes – Pro ject in Sup port of the Eu ro pe an Lan d s ca pe Con ven tion. Al ter ra Wa ge nin gen UR, Wa ge nin gen, The Ne t he r lands. Al ter ra Re port 964.
Wa s cher D.M., Pérez-Soba M., 2005: Lan d s ca pe Cha ra c ter Are as – whe re po li cies, su - stai nabi li ty and re gio nal iden ti ty meet [w:] Peréz-Soba M., Wascher D.M. (red.), Lan d s ca pe Cha ra c ter Are as. Pla ces for bu i l ding a su sta ina b le Eu ro pe. Po li cy Bro - chu re as de li ve rab le from the EU’s Acco m pa ny ing Me a su re pro ject Eu ro pe an Lan d s - ca pe Cha ra c ter As ses s ment Ini tia ti ve (ELCAI).
