R
E
C
E
N
Z
J
E
G u stav A d o lf L e h m a n n , A n s ä tz e z u e in e r T h eo rie d es g rie ch isch en B u n d e ssta a te s bei A r is to te les u n d P o ly b io s, „A b h a n d lu n g en d er A k a d e m ie d er W isse n sc h a fte n in G ö ttin g en . P h ilo lo g isc h -H isto r isc h e K la sse ”, D r itte F o lg e , B a n d 2 42, V a n d e n h o e c k & R u p rech t, G ö ttin gen 2 0 0 1 , s. 119.
W ostatnich latach w zrosło zainteresow anie antycznym federalizm em . N ie jest łatw o w skazać przyczyny tego stanu rzeczy. O bok generalnego, przynajmniej jeśli idzie o liczbę publikacji, rozkwitu studiów nad starożyt nością w ym ienić należy próby poszukiwania antycznych korzeni dzisiejszych tendencji zjednoczeniowych w E u ropie Z achodniej1. W ostatnich latach pojawiają się coraz częściej prace, których ambicją jest od słon ięcie istoty i zrozum ienie podstaw teoretycznych greckiego państwa związkowego.
N ad studiami w tej dziedzinie na długie lata zaważyło zdanie Jakoba A alla O ttesena L a r s e n a, który podkreślał, że starożytność nie wytworzyła żadnej teorii państwa federalnego, ch oć G recy byli św iadom i różnic m iędzy unitarną polis a państwem związkowym2 oraz opinia Adalberto G i o v a n n i n i e g o , że różnic ustrojo wych m iędzy ethne a poleis nie było, a „tak zwane greckie państwa związkow e” w istocie były organizm ami unitarnymi3. C hoć pogląd G iovanniniego jako zbyt daleko idący został odrzucony przez ogół uczonych, to uw ierzono, że — ch oć greckie państwa związkowe istniały w rzeczywistości — nie m iały żadnej podstawy teoretycznej.
N iew iele n ow ego w niosła do badań nad federalizm em greckim praca H ansa B e c k a , pośw ięcona historii organizm ów związkowych w IV w. p. n. e.4; o w iele ciekawsza, bardziej oryginalna, ch oć nie prawdziwsza wydaje się próba definicji greckiego państwa zw iązkow ego, dokonana przez Thom asa C o r s t e n a5.
Książka (a w łaściw ie książeczka) getyńskiego profesora historii starożytnej G ustava A d olfa L e h m a n n a , jeśli uwierzyć jej tytułowi, nie stawia sobie pytania o naturę greckiego państwa związkowego, ale ma za zadanie wykryć ślady antycznej teorii takiego państwa. W brew tytułowi autor nie ograniczył się jedynie d o studiów nad m iejscem państw związkowych w dziełach A rystotelesa i Polibiusza, ale przywołał w iele istotnych świadectw dotyczących federalizm u greckiego (w iększość tekstów została opublikowana z tłum aczeniem niem ieckim , część dłuższych pośw iadczeń w oddzielnym załączniku). O sobne rozdziały pośw ięcił dwóm źródłom , b ez których pobieżnej chociaż analizy trudno pow iedzieć coś o podstawach greckiego państwa zw iązkowego. R ozdział III pracy Lehm anna pośw ięcony jest zatem ekskursowi o ustroju Związku B eock iego w H ellenica Oxyrynchia (rozdz. 16), zaś V II inskrypcji z A sklepiejonu w Epidauros, zawierającej im iona achajskich nom ographoi od p o wiedzialnych za regulacje prawne dotyczące kultu H ygiei w tamtejszym sanktuarium (IG IV 2 1, 73).
1 Wydaje się, że choć powodem sięgania po federalistyczny temat jest nadzieja na uzyskanie grantu, na szczęście nie wpływa to na naukowy charakter większości prac. Mimo to rozbawić może każdego tytuł i podtytuł pracy zbiorowej pod redakcją L. A i g n e r F o r e s t i, Federazioni efederalismo nell’ Europa antica. Alle radice della casa comune europea, Milano 1994.
2 J. A. O . L a r s e n , Greek Federal States. Their Institutions and History, Oxford 1968 pisał we wstępie (s. XI): It is hardly necessary to say that the reason for the shortage o f information concerning the federal states is the extent to which ancient political thought was dominated by the city-state. There is reason to believe that Aristotle or his pupils wrote descriptions o f the governments o f a number o f federal states and understood the nature o f such states.
3 A. G i o v a n n i n i , Untersuchungem über die Natur und Anfänge der bundesstaatlichen Sympolitie in Griechenland, „Hypomnemata” 33, Göttingen 1971.
4 H. B e c k, Polis und Koinon. Untersuchungen zur Geschichte und Struktur der griechischen Bundesstaaten im 4. Jahrhundert v. Chr., „Historia. Einzelschriften” 114, Stuttgart 1997.
5 T. C o r s t e n , Vom Stamm zum Bund. Gründung und territoriale Organisation griechischer Bundesstaaten, München 1999.
