C Z Ę Ś Ć Ó S M A
B U D O W N I C T W O
T R E Ś Ć Strona.
M a t e r j a ł y b u d o w l a n o ; N apisali dr. inż. J a n B ogucki, profesor p o li
techniki, Lw ów , Jó ze f G aler, K r a ków , dr. inż. M aksym iljan H aber, profesor politechniki, W arszaw a, inż. W ład y sław Jab ło ń sk i, W a r
szawa, d r. inż. A dam K u ryłło, p ro fesor p o litechniki, L w ów , i inż.
M arjan Ż erebecki, L w ów . . . . 1763
I . K am ienic n atu raln e . . . . 1763
I I . K am ienie sztu c z n e ... 1763
Cegielnie . . . ... 1767
I J I . M aterjały w iążące — zapra w y ... .... 1774
IV . B e t o n ... 1777
V . M etale . ; ’... 1787
Żelazo . . . .1 7 8 7 Inno m e ta le ... 1790
V I. M aterjały pomocnicze . . . 1814
V II, D rz e w o ... 1821
T a r t a k i ... ... 1837
V I I I . Stało sprężystości i w ytrzy m ałości m aterjałów ko n strukcyjnych ... 1851
1. M etale . . . . . . . . • 1864
2. Drzowo . ...186«
ii. K am ień n atu raln y i sztu czny ... ... 1858
4. Zapraw y . . . . . . . .1859
B u d o w n i c t w o o g ó l n e . N apisali ■ f inż. bud. M arjan D oluicki, W a r szaw a! inż. a rch . G ustaw Trzciński, W arszaw a . . . ... 1804
Ściany. . ... .... 1864
M aterjały zastępcze ...1886
Otw ory i lu k i . . . 1888
S k l e p i e n i a . ... . 1894
Stropy drew niane i ceglane . . . 1902
D a c h y ...1909
S c h o d y ... ... . 1927
P olepy i p o s a d z k i ... 1933
Posadzki drew niane (podłogi) . . 1934
R oboty m alarskie i tapicerskie . . 1936
B oboty s t o l a r s k i e ... .... 1938
B oboty s z k l a r s k i e ... 1943
P rojektow anie b u d y n k u ... 1943
Strona N i e k t ó r e d a n e d o t y c z ą c e p r o j e k t o w a n i a b u d y n k ó w . . . 1945
B u d o w n i c t w o p r z e m y s ł o w e . N apisał inż. M ieczysław B roni kow ski, profesor politechniki, W a r s z a w a ... 1968
O c h r o n a b u d y n k ó w p r z e d p o ż a r a m i (ze specjalnem uw zglę dnieniem bud y n k ó w przem ysło w ych). N apisał inż. M ieczysław B ogow ski, W arszaw a . . . .1979
M aterjały b u d o w l a n e ... 1979
Zabezpieczanie od ognia m atorja- łów budow lanych 1979 K onstrukcyjne części b udynków . 1980 Zabezpieczenia s p e c ja ln e ... 1981
W skazów ki o g ó l n e ... .... 1983
Z ab ezpieczanie składów zaw iera jący ch m aterjały łatw opalne lub w y b u c h o w o ... 1983
Zniżki za k o n stru k cję od sk ład e k ubezpieczeniow ych stosowane przez tow arzystw a ubezpieczeń . 1984 K a t a s t r o f y b u d o w l a n e , N apisał dr. inż. Stefan B ry ła, profesor p o litechniki, L w ów ...198<» P r z e b u d o w y i o d n o w i e n i a ( r e m o n t y ) . N apisał f inż. bu d . Ma rjan D o lu ick i, W arszaw a . . . . 1991
B oboty przygotow aw cze i k ie ro w nictw o ...1994
W ykonanie r o b ó t ...1995
P odstem plow ania . ...1997
P o dkopy . . ...1998
P rzeró b k i ścian i filarów . . . . 2000
U suw anie i w ym iana m urów i pod pór ... 2001
K om iny . . . . . . . . . . 2003
Item ont ścian . . . . . . . . 2003
Stropy i podłogi . . . 2003
Bem ont stropów i podłóg . . . . 2004
Dachy . . . . . . . 2005
Schody ... .... . . . 2006
Stolarszczyzna z okuciem i oszkle niem ... 2006
Strona llek o n stru k cje budow li betono
w ych, żelbetow ych i żelaznych 2007 D r e w n i a n e k o n s t r u k c j e i n ż y
n i e r s k i e . N apisał dr. inż. J a n B ogucki, profesor politechniki,
L w ów ... 2009
S ł u p y ... 2010
D źwigary z ło ż o n e ... 2012
Połączenia . . . 2016
Zespoły n i o s ą c e ... 2025
K o n s t r u k c j e ż e l a z n o n i t o w a n e . N apisał d r. inż. J a n B ogucki, pro fesor politechniki, Lw ów . . . . 2029
Połączenia żelazno . . . 2029
Słupy żeliwne (lane) ^. . . . . . 2033
Słupy z żelaza w alcow anego . . . 2036
D źwigary żelazne . . . 2042
Dachy ż e l a z n e ... 2050
Schody ż e l a z n e ... 2060
K o n s t r u k c j e ż e l a z n e s p a w a n e . N ap iiali d r. inż. Stefan B ry ła, profesor politechniki,■■Lwów, inż. Z ygm unt D obrow olski, W arszawa, d r. A lfred Sznerr, W arszaw a . . 2068
Strona Spawanie acetylenem ... 2068
Spaw anie e l e k t r y c z n e ... 2076
T echnika s p a w a n i a ... ... . 2080
Gięcie żelaza zapom ocą tlen u . . 2081
Żelazne ko n stru k cje spaw ane . 1 2083 K o n s t r u k c j e ż e l b e t o w e . Napisali dr. inż. Stefan B ry ła, profesor po litech n ik i, Lw ów , d r. inż. A dam K uryłło, profesor p o litechniki, Lw ów , i inż. W acław Paszkow ski, profesor p o litechniki, W arszaw a . 2103 W ażniejsze szczegóły konsfrukcji żelbetowej . . . ... 2103
S tropy ... 2118
Ściany ... 2143
M ury oporowe ...2114
B udow le w sp o rn ik o w e. . . 2146
S c h o d y ... 2150
D achy 2155 Fundam enty na p a l a c h ... 2167
B ud y n k i szkieletow e ...2170
B udynki f a b r y c z n e ... . 2175
Zbiorniki ... 2182
Silosy ... 2188
K om iny i m aszty . . . . . . . . 2193 W y konanie budow li żelbetow ych 2200
M aterjały budowlane.
I. K am ienie n atu raln e.
(Patrz str. 1 6 —22, Tom I.) II. K am ienie sztu czn e.
N apisał
inż. Władysław Jabłoński (W arezaw a).
a) Kamienie sztuczne niewypalane.
Do grupy tej należą wyroby z g lin y niepalonej, oraz kamienie, składa- jące się z okruchów różnych skał, łączonych spoiwem, jak : wapno, cement,
? gips itp.
S u r ó w k a , czy li cegła n'ewypalona, wyrabia się z glin y zarobionej (’ z woda i suszonej na powietrzu; często do g lin y dodkje się prócz piasku ' sieczkę, wrzos, perz, konopie, a nawet plewy. W ym iary surówki są zazwyczaj
3 8 X 1 9 X 6 % cm ( 1 0 X 3 X 4 ca'> pok). wów czas grubość murów budynków , mieszkalnych == l 1/,, ceg ły (1 łokieć), zas budynków gospodarczych 1 cegły
= U łokcia. C e g ł a z i e m i s t a robi się z glin y niezbyt chudej, ubijanej 1 w formach drewnianych. W ymiar c e g ie ł'3 4 X IG X 10,5 cw. Forma składa
się z trzech bali rozbieranych.
| C e g ł a w a p i e n n o - p i a s k o w a wyrabia się ręcznie i maszynowo.
Ręczna składa się z mieszaniny 6 części (na objętość) piasku i 1 części wapna. Przy wyrobie fabrycznym ilość piaskti może być zwiększona o 50% . Formowanie ręczne odbywa się w formach żelaznych, rzadziej drewnianych, j poczem cegłę suszy się na powietrza 14 —28 dni. Cegła dobrze wyrobiona winna mieć kształt prawidłowy, powierzchnie gładkie, dźwięk czysty, meta
liczny. W ym iary ceg ły zw ykłej. Przy wyrobie fabrycznym cegła poddaje
; się suszeniu w specjalnych kotłach pod ciśnieniem 8 atmosfer. Cegły w ten sposób wyrobione mogą, co do dobroci, konkurować z dobrą cegła z gliny
palonej. '
C e g ł a p i a s k o w o - c e m e n t o w a wyrabia się z cementu (1 część), z^piasku (6 części) i żwiru (7— 8 części). Zazwyczaj robi się ceg ły drążone, łło c z y się je w formach, poczem suszy się powoli w miejscu wilgotnem i zacienionem. W ten sam sposób wyrabia się w specjalnych formach da
chówkę piaskowo-cementową (1 część cementu i 2 —3 części piasku). Podobnie wyrabia się rury drenowe zw ykłych wymiarów, płytki cementowe, płyty chodnikowe itp. Do dachówek potrzeba 1 cześć cementu i 4— 0 części piasku, do rur i cembrowin studziennych (kręgów)* 1 część cementu i 4 —0 części piasku, lub 1 część cementu, 2 części piasku i 4 części żwiru. D o p ły t cho
dnikowych (50 X 50 cm) 1 część cementu i 4 części piasku, lub 1 część cementu i 3 części piasku, a na górną warstwę 1 "cześć cementu i 1 cześć piasku.
P ł y t y p o s a d z k o w e d e s e n i o w e składają się z d o ln e j części z ce
mentu i piasku i powłoki górnej z cementu i barwników, ułożonych w deseń.
B r y ł a , Podręcznik inżynierski. V I I I . 11 -Ł 1
1764 M aterjaly budow lano.
Grubość płytek około 2,5 c n i; do p łyt posadzkowych bierzo się 1 cześć ce
mentu i 2 — 5 części piasku; na górną warstwę 1 cześć cementu, 1 cześć piasku i barwniki. P ły ty mozaikowe lub terrazzo są to ptyty betonowe, 2,5 m grubości, na które w sta n ie wilgotnym nakłada sic warstwę 2 cm grubego^ betonu, złożonego z kaw ałków granitu, porfiru, marmuru itp. Po stwardmenm szlifuje się i poleruje. W podobny sposób ¿ a m iejscu budowy
wyrabia się posadzki. J J
P u s t a k i a l b o b l o k i są to kamienie sztuczne, różnej w ielkości i formy, składające się z mieszaniny piasku i cementu, lub cementu, piasku i kru
szywa. Kamienie^ te mają puste kanały dla wytworzenia izolacji powietrznej, zmniejszenia w agi i oszczędzenia materjału. W yrabia sie je w różnych typach, składając ścianę z kilku pustaków powiązanych * ze sobą. Eobia je w specja nyc i formach żelaznych, z mieszaniny o w ilgotności ziem i świeżo
Mg. 1. F ig . 2.
5 0 8 -
J-ig. 3.
wykopanej U nas w kraju wyrabiają zazwyczaj pustaki (fig. 1) wymiarów u l X 41 X 20 cm. W aga bloku po wyschnięciu około 0 1 % ; dla bu- - i Iv5°ani!’l\ ? 1^ Si!k!lluycl1 n i7'va bloków (fig. 2) cieńszych o wymiarach X 30 /•> X 20 cm, oraz bloków 51 X 2 3 X 2 0 c«i (fig. 3). Również robi się połówki, ćwiartki, narożniki, bloki fasonowe itp. Spajanie bloków w murze dokonywa się zapomocą zaprawy cementowo-wapiennej. Do w yrobu używa się 1 część cementu, 5 — (j części piasku i 7— 8 części żwiru.
D y l e i d e s k i g i p s o w e wyrabia się z m asy gipsowej mielonej, zarobionej wodą kle
jową, z domieszką ciał włóknistych, np." wło
sienia, piór, włókien drzewnych itp. Sa różnych wymiarów, o grubości od 7 1/.,— 2 ¿w, przy ,"T, m 1 5 0 ~ 3 0 cm szerokości. Używa sie ich do ścianek lekkich przedziałowych, do w ykładania sufitów i ścian. W podobny sposób robią się c e g ł y g i p s o l i t o w e , o wymiarach cegieł normalnych, lekkie, dzięki czemu można używ ać ich do stawiania ścianek przedziałowych (prze- pierzeii) na stropach drewnianych.
S z t u c z n y m a r m u r jest to gips rozrobiony w wodzie klejowej, zaro
bionej z boraksem, ałunem i szkłem wodnem, oraz barwnikami. P o steżenia masa ta daje się polerować i naśladuje prawdziwy marmur.
E t e r n i t jest to materjał do krycia dachów : wyrabia sie z mieszaniny 1 ,a^bestu> silnic w specjalnej formie sprasowanej w płytkach f , X 3 0 cm lub 40 X 40 cm, o grubości 3 - 4 mm. D ach y eternitowe sa bardzo lekkie, 1 m w aży od 8 — J ii k g (zależnie od sposobu krycia).
K s y l o l i t używ a się do posadzek; jest to mieszanina soli magnezjowych z trocinami drzewnemi z dodaniem barwników. W ylew a sie na pokład be
tonowy lub na ślepą podłogę. Posadzka z ksylolitu jest jednostajna i posiada własnością zbliżone do posadzki drewnianej; jest cieplejsza i elastyczniejsza od kamiennej, jednak zużyw a się (ściera i wybija) znacznie predzej od kamiennej.
2
L i n o l e u m pojawia się w handlu w postaci arkuszy. Przygotowuje się z masy korkowej, m iałko rozdrobionej i zaprawionej pokostem oraz barwni
kami. Po zastygnięciu i sprasowaniu tworzy materjal do krycia podłóg;
mało ulega ścierania, jest miękki, elastyczny, przyjemny, przykleja się do podłogi drewnianej lub kamiennej zapomocą specjalnych kitów.
C e g ł y i p ł y t y k o r k o w e używane są do staw iania lekkich ścianek działowych oraz dla izolacji od zim na i głosu. Jest to masa ze spojonego z sobą sproszkowanego korku. Wyrabia sie w postaci p ły t lub ceirieł
różnej wielkości. ‘
b) Kamienie sztuczne wypalane.
. Najodpowiedniejszym materjałem do w ypalania kamieni sztucznych jest glina. D ział przemysłu, zajmujący się wyrobem z g lin y palonej, zwie sie ceramicznym albo ceglarskim. W yroby ceramiczue dzieją się na: 1 .ż e glarskie, 2. garncarskie, terrakotowe, fajansowe i m ajolikowe' Glina ceglarska zawiera średnią ilość piasku; zbyt tłusta jest nieodpowiednia, gdyż przy wysychaniu paczy się; chuda zaś jest krucha. Najlepsze glin y ceglarskie sa trzeciorzędowe. Zazwyczaj gliny zawierają piasek, tlenek żelaza, lub wodań tlenku żelaza, węglan wapna, gips, magnez, sód, potas, bitum itp. Nadmiar przymieszek usuwa się przez przerabianie gliny. D la przekonania się, czy dana glin a jest zdatna do wyrobu cegły, robi się ceg ły próbne, które pod
daje się wysuszeniu i wypaleniu.
P r z y g o t o w a n i e g l i n y . P o usunięciu warstwy roślinnej poddaje sie dobytjj glino przewietrzaniu. W tym celu układa sie w kopce i zostawia na okres zim owy na działanie deszczu i mrozu, przez" co ulega ona spul
chnieniu, a części organiczne — gniciu. Czynność tę można zastąpić, w ma
łych ilościach, udeptywaniem. Dalsze-przerabianie odbywa sie w mieszarkach, gdzie, w razie potrzeby, dodaje sio piasku (tłuste gliny) lub następuje pła
wienie albo szlamowanie, polegające na przemywaniu wodą (chude gliny) i odezyszczaniu nadmiaru piasku.
Przy wyrohie fabrycznym glin y wprost z gruntu poddaje się ją mecha
nicznemu przerabianiu zapomocą specjalnych maszyn, przyezem dołowanie trwa bardzo krótko. Samo zresztą przerabianie glin y zależy od stopnia w il
gotności glin y w ziem i i zasadniczo dzieli się n a : mokry wyrób i suchy wyrób. W pierwszym przypadku do glin y pó wykopaniu dodaje się wody i przerabia się ją w formie mokrej, drugi, stosowany w Ameryce, polega na wysuszaniu gliny,^ dobytej z gruntu, mieleniu i prasowaniu. U nas stosuje Się pierwszy sposób; ceg ły ręcznie wyrabiane formuje sie w odpowiednich skrzynkach (z dnem lub bez dna) i suBzy na placach (boiskach). C egły w y
rabiane^ fabrycznie, t. zw. maszynówki, wychodzą z m aszyny w postaci taśmy o wymiarach ceg ły i przecinają się na poszczególne jednostki. W ymiar surówki (cegły surowej) winien być nieco większy od w ypalonej; powięk
szenie to winno b yć zastosowane ściśle do spółczynnika rozszerzalności danej glin y. Surówka suszy sie przez dm kilka na placach do suszenia, poczem w' specjalnych szopach (suszarniach). W ypalanie ceg ły odbywa się w piecach o różnej konstrukcji, najczęściej w piecach pierścieniowych (Hoffmanna). Okres w ypalania dzieli się na parowanie, w łaściw e wypalanie, stygnięcie. Pierw szy polega na w ydzielaniu się wody, drugi na stopieniu się glinki, trzeci na powolnem stygnięciu. Temperatura w ypalania w aha sie w zależności od składu glin y od 1000—1200° C. W piecach pierścieniowych znajduje się od^ 1 2 .- 1 8 i więfcej przedziałów; palenie trwa bez przerwy, przyezem co dzień załadowuje się surówką jeden przedział i wyładow uje cegłę wypaloną. W przedziale m ieści się około 15 tysięcy cegieł; przecietnie na 1000 cegieł zużyw a się od 150— 200 k g w ęgla.
, C e g ł a z pieca wychodzi trojaka: 1. niedopałka, 2. wiśniówka, 3. zen- drowka; piewsza jest wypalona niedostatecznie, druga należycie, trzecia —
m* g
Kuiniemo sztuczno. 1765
1766 M aierjały budowlane.
przepalona. Cegła zw ykła w inna m ieć kształty m ożliwie prawidłowe, krawędzie iow ne, ostre, powierzchnie nicwichrowate, szorstkie, wymiary właściwe.
W a ga 1 w' słabo wypalonej ceg ły wynosi średnio 1650 kgjm 3, cckIt wiśniowej — 1850, klinkrn 2000. W ytrzymałość na ściskanie około 200 kitlem*
I. gatunek, 1G0 kgjcm -, 17. gatunek, 120 kg/cm*, IH. gatunek. W ogóle jako najmniejszą wytrzym ałość suchej ceg ły zwyczajnej należy przyjąć 80 ko ua 1 cm* cegły hcowej 130 kg, klinkru 230 kg. Dobra cegła nie może zawierać gruzołków marglu, ani innych kam yków: odłam ścisły, jednostajny, nic m uszlowaty; chłonność me przewyższa 16% ; dźwięk czysty, m etaliczny (co oznacza dobre wypalenie)* w dotknięcia nie brudzi rak.
Cegły są:_ z w y c z a j n a , . w y m i a r ó w 27 X 13 X 7 cm ; l i c ó w k a , służąca eto w ykładania powierzchm zewnętrznej murów nietynkow anych • odnaćza się powierzchnią gładką, równą, barwy jednolitej, odporna na wpływy atmosferyczne, krawędzie ostre, równe; zazwyczaj używa się ceg ły specjalnie plasowanej, wymiarów w iększych od zwykłej (spoiny mniejsze): f a s o n ó w k a , cegła o specjalnym kształcie i wymiarach. Używ ana do gzymsów ornamentów, obramień itp.' Pozatem używ a sio cegieł s t r o p o w y c h k l i - m a s t y c h (do kominów i studzien) itp. D z i u r a w k a ma kształt i wymiary zw ykłej cegły, lecz w szerokości lub długości swej posiada kanały, zmniej
szające w agę cegły, przy zachowaniu tej samej wytrzymałości.
C e g ł y d ę t e nie mają oddzielnych kanalików, ale są zupełnie puste, przy prawidłowym kształcienp. o wklęsłych powierzchniach łożyskow ych, sa wytrzy
m alsze od cegieł dziurawek; t r o c i n ó w k a , powstała przez dodaniedo gliny u ciał palnych (trocin, m iału w ęglow ego itp.), przez co staje sie lżejsza od zwykłej c eg ły ; używ ana do przepierzeń; są one złym i przewodnikami ciepła i dźwięku. W aga 1 « = od 1130 do 1 3 8 0 % . K l i n k i e r jest certa zeszkloną, wyrabianą z glin y wapiennej (bardziej topliwej); nie wchłania wody, jest twardy, dźwięku czystego; używany do robót wodnych.
U g n i o t r w a i ą c c g ł ę wyrabia się z glin y ogniotrwałej, z domieszka szamoty albo piecki, tj. proszku z rozkruszonej i wypalonej cegły ogniotrwałej.
D a c h ó w k i byw ają dwojakiego rodzaju: ciągnione i tłoczone. Pierwsze są zupełnie gładkie lub tylko lekko profilowane, bez zamknięć główkowych, drugie_ zaś odznaczają się głębokiem i żłobkami i zazw yczaj podwójnem zamknięciem głowkowera oraz bocznem. Najprostszą postać ma płaska kar- piow'ka, w ym agająca podwójnego krycia (fig. 4,. 5) . '
4.
a — karp ió w k a, 6 1 c - - żłobkowa. F ig . 5.
D achów ka raarsyłska.
D r e n y - rurki, 33 cm długie, o średnicy ¡fi 4, 5, 8, 10, 13 i 16 cm.
P ł y t k i p o s a d z k o w e — płaskie, kwadratowe, różnie ornamentowane.
Cecham; charakteryzującej« dobrą jakość wyrobów, sa: przedewszystkiem c ^ f e d ^ w i ę k , piękna barw-a, jednostajny gładki czerep, nieobecność marglu, zdradzającego się przez odpryski, oraz soli siarczanycli, tworzących białe w ykwity i powodujących łuszczenie się wyrobów.
Pustaki muszą bye ponadto wolne od rys widocznych i utajonych,-, gru- bosc ścian nie powinna przekraczać 15 m m.
Cegielnie. 1767
Od dachówek wym aga się jeszcze gładkiej powierzchni, płaszczyzny prostej, nieuszkodzonych zakładek, dużej wytrzym ałości na złam anie i małej nasiąkalności (najwyżej 12% po 24-godzinnem moczeniu).
Rurki drenowe powinny być prosto i dobrze wypalone.
O dobrej jakości płytek posadzkowych stanowi twardość, uzyskana przez silne wypalenie.
K a r p i ó w k i, wym iar 35 X 15 cm lub 48 y ^ iS c m przy grubości od 13 do 35 mm-, h o l e n d e r k i (esówki), wymiarów 32 X 22 cm i 4 2 X 2 8 cm i grubości 1 3 —25 mm ; r z y m s k a w kształcie trapezu.
Aby zabezpieczyć powierzchnię od zniszczenia pokrywa się dachówka glazurą. Chłonność dachówki nie powinna przekraczać 4%•
R u r y d r e n o w e czyli s ą c z k i mają zastosowanie do odwadniania gruntów. D la odprowadzania ścieków używ a się rur polewanych, zwanych k a m i n k o w e m i . Rury te zaopatruje się dla połączenia w kołnierze, zwane mufami. Rury te muszą b yć nieprzepuszczalne dla cieczy i gazów i w tym celu wyrabiane są z klinkru lub półklinkru i pokryte polewą.
T e r r a l c o t a jest to ogólna nazw a wyrobów z gliny palonej. Do nich za
licza się: ceg ły modelowe, części kolumn, wsporniki, płyty ozdobne z wy- pnkłemi ornamentami itp.
P ł y t y t e r r a k o t o w e formuje się z dwóch gatunków glin y, silnie prasowanej i palonej ; górna warstwa jest zazwyczaj cienka, barwna, pozwala na wytwarzanie powierzchni wzorzystych. P łytk i te służą na posadzki; są trwałe, mocne, nieprzepuszczalne dla w ilgoci. K ształt i wymiar bardzo roz
liczny. U kłada się je n a warstwie betonu, a spaja zaprawą cementową.
P ł y t y f a j a n s o w e wyrabiane są z gliny białej lub powlekane taką gliną. Wzory barwno m ogą być odbijane na powierzchni sposobem lito
graficznym, albo wykonane z innych barwnych glin. Powierzchnię płyt pokrywa się polewą przezroczystą, bezbarwną, poczem w ypala się.
P ł y t y m a j o ł i k o w e są z glin y białej, pokrytej gęstą, cynowo-ołowianą polewą; na polewie maluje się wzory, poczem następuje wypalanie.
K a f l e do pieców i trzonów kuchennych zawierają 14— 15% węglanu wapienia; pokrywa się je polewą białą, ołowianą; dobre kafle winny m ieć polewę nie popękaną.
III. C egieln ie.
N apisał prof. J ó z e f G aler (K raków ).
Stosownie do toku fabrykacji, na całokształt urządzenia cegielni skła- dają_się: 1. budynek maszynowy, 2. suszarnia i 3. piec.
Żadna może gałąź przemysłu nie ma takiej rozmaitości w konstrukcji poszczególnych budynków, służących dla tego samego celu i w ogólnej ich dyspozycji, co cegielnia.
Z tego chaosu w yłaniają się jednak dwa zasadnicze typy, a m ianow icie:
cegielnie sezonowe, czynne tylko w m iesiącach letnich i posługujące się zwykłemi suszarniami naturalnemi, oraz cegielnie nowoczesne, które dzięki suszarniom sztucznym , niezależne są od czynników atmosferycznych i dla
tego czynne są nieprzerwanie przez cały rok.
Cegielnie sezonowe, wobec tego, że są^ czynne tylko przez 5— 6 m ie
sięcy (przeciętnie 120 dni rob.) są w stosunku do produkcji kosztowniejsze i mniej rentowne. Ten typ utrzymuje się wszędzie tam, gdzie ogólna roczna produkcja nie przekracza 3 miljonów sztuk. D la -większych produkcyj racjo
nalniejszą jest już cegielnia nowoczesna, m ieszcząca się zazw yczaj w je
dnym, zamkniętym budynku.
U obu tych typów spotykamy budowle, służące temu samemu przezna
czeniu, różnią się one m iędzy sobą tylko wykonaniem.
D o l o w n i e m ają na celu równomierne naw ilżenie gliny. Istnieją dwa sposoby dołowania: albo glin ę wstępnie rozdrobnioną wprowadza się do
5
1768 Materjały budowlane.
dołów, akrapia i pozostawia odleżeniu przez 5 — 6 dui n w ™
D ołow m a pierwszej kateg-orji przedstawiona jest na fig. 6.
^ w y i s i ń r e T n i '^ " t o s o w L y d o t h a K a J i i ;
3?ig. 6.
Pojemność dołów obliczyć można
V (i -j_ 2) . 1,5 tj,
dołów. - dm na napełnianie i opróżnianie
metr bieżący dołu równa się tedy objętości 6 - 7 5 m* ’
i i ? * rr n ~ i - H i
albowiem glin a dołowana odbywa praktycznem>
pionowej, przez co podraża się znaczn i! L s Ł ą d S Zilp° m° C;i ™ a i7 w a ł f i i S Z^ & ° iej i7 'vaj’.- st.oso™ a e piwnice murowane z po- p n y . W piw nicy u k l a l
pojemność łatw o obliczyć zapomocą poprzedniego S u ’
czych! nmi°SZCZa Si? w bezpośrednim związku z halą m aszyn robo-
¿¿5 *§Shs& S r ś f .a iS mMiyu robor?ch jest jednem z -j-
mem i k n t o w n i ó ^ r o d u k ^ T T ^ ^ aP?k W tok i wysokość, a tem bL r a tie , że » f c j S b e f i S mo ź e M tak wielo-
wchodzą, w jPakies? 0^ 0^ ^ * *
6
Cegielnie. 17G9
Fig. 7 przedstawia w poziomie nowoczesną hale mfiszyn dla rocznej produkcji 1,5 miljona cegieł i około 3 miljony dachówek, z zastosowaniem Kellerowskiej automatyki transportowej.
S u s z a r n i e . D zielą się na o) naturalne i 6) sztuczne. Zarówno jedne, jak i drugie, przedstawiają wielkie bogactwo typów. Najracjonalniejsze konstrukcje suszarń naturalnych (letnich) przedstawione są na fig. 8 . Jak da
lece konstrukcja suszarni w pływ a na jej pojemność a zarazem sprawność, tego dowodem jest ilość cegieł, przypadająca na każdy metr kwadratowy za
budowanej powierzchni w poziomie. Tak np. w zw ykłych szopach planto-
d o s u s z a r r f
v y c ą g d ó gliny
ł 'ig . 7.
1. S tojak załadowczy K ellera do da
chów ek. — 2. S to jak załadowczy K el
le ra do cegieł. — 3. Prana ceglarska do przerabiania gliny. — 4, o. Prasy rew olw erow e do dachów ek, — 0 —9.
A utom atyczne stosy klocków glin ia
nych (gatotów). — 10. Torprzosuw nicy.
— 1 1. Stoły do czyszczenia dachów ek
(fryzowania). ~ m o -
w ych przypada na 1 m 2 — 20 cegieł, w stojakowych — 6 0 —100, w Kelle- rowskich 2 4 0 —360 sztuk cegieł.
Jeszcze ważniejszym momentem, decydującym o sprawności suszam i, jest tempo suszenia, w łaściw e poszczególnym typem suszarń i tak: w su
szarniach stojakowych można w ciągu sezonu sześciom iesięcznego wysuszyć 4 — 6 razy, w Kellerowskich 8 —10 razy.
N a tej podstawie łatwo jest obliczyć ogólną pojemność i rozmiary po
jedynczych suszarń, posługując się wzorem: S == —•, gdzie S oznacza o- gólną pojemność suszarń, Q — zamierzoną roczną produkcję 10%> S — ilość m ożliw ych okresów suszenia w ciągu sezonu.
B ezw zględnie najpraktyczniejszemi są naturalne suszarnie Kellera o po
dwójnym kanale (fig. 9)'. Składają się one z dwóch kanałów a 1,4 m szero
k ic h ]! 3,2 m wysokich. Na„ każdy metr bieżący tej suszarni przypada przy 10 kondygnacjach -— maksymalnie^ ¡720 cegieł, zaś rocznie, każdy metr bieżący dostarcza_7200 cegieł.
7
® M aterjaly budow lane.
w
2S S & T J t& z r V & śV & * * . * * * *
- Łjjft * a
« „ irydntuej - « „ Ł t
S S S ^ iS ^ jS S ^
Sznur wózków posuwa się od czasu do czasu iest t,,
m atyczna o najwyższej ekonomji cieplnej Jest iednak t Sf zarma aut°- dowie i nadaje sie tylko do ¡rlin niewraWiwToł. • kosztowna w bu- forsowne (od -24 godzin począwszy) suszenie,’ KymoJ‘'JcJrch krótkotrwałe, szarnia Kellera: p a r t m ^ m ^ o w a ^ ^ ^ ^ ^ e W ^ 6’ zll łas?0i!a PMowa su
szenia może tu być dowolnie ^ e w m a n a n a d piecem. Czas su- liczność, łącznie z au to m a ty c zn y m t r n Z L > ° S1 ° ? 6 dp 12 dni' Ta rzędnym aparatem do sztucznego suszenia * ^ °Z‘VUI *' saszanl!§ pierwszo-
* * — » * * - » Istnieje dość dużo odmian suszarni komom,™,,!-, i ■ .
Buhlera, Z * , , , , M h r .m , ,1 P 0£ , " S ^ Ł u S i
i Rakowskiego, polegającą na regeneracji powietrza parnego przy zastoso
waniu płomienia dmuchawkowego.
P i e c e . W prawdzie poszczególne typy cegielni posługują się fakźe róź- uemi kategorjami pieców , niemniej jednak jako klasyczny typ pieca ekono
micznego uchodzi piec kręgowy, według starej nomenklatury — piec pier
ścieniowy Hoffmanna.
Is!otę pieca kręgowego (fig. 10) stanowi kanał ogniowy kształtu pierścienia prostokątnego o zaokrąglonych narożnikach. U starszych picców pierścień kanału ogniowego ma kształt mocno •> spłaszczonej elipsy.
Kanał ogniowy otoczony jest'z zewnątrz murem oporowym 2 — 2,4 m gru
bym. Ze względu na koszta budowy, mur ten nie jest jednolity, tylko składa się z poszczególnych ścian związanych z sobą, wydrążenia zaś wypełnia się materjalom izolacyjnym , z których najlepszym jest popiół, zmieszany z wysuszonym mułkiem. Ściana, przytykająca do kauału ogniowego, zowie się ogniową. Jej grubość wynosi 5 5 —00 o h. Gdzie chodzi o wyższe tempe-
Cegielnie. 1771
br przesuwnicy F ig . U.
ratury wypalania i -wysoką trwałość pieca, tam ściany kanału ogniowego i dymniki w ykłada się cegłą ogniotrwałą.
Sciapa ogniowa połączona jest z zewnętrzuą, nachyloną ścianą (30—45 cm grubości), ściankam i działowemi w odstępach co 70 —80*c»i.
W ewnętrzne pole pierścienia zajmuje mur środkowy, również wydrą
żony. Znajduje się w nim kanał dymowy, połączony z kanałem ogniowym małemi kanalikami, t. zw. dymnikami. Z kanału dymowego prowadzi osobny przewód do komina.
^ a d kanałem dymowym znajduje się zazw yczaj znacznie m niejszy kanał do przeprowadzania gorącego powietrza z w ypalonych kcrmór.
Pierścień kanału ogniowego podzielony jest dymnikami i bramkami wjazdowemi^ na szereg jakgdyby komór, 4— 6 m długich. Wprawdzie słowo
„komora“ nie jest zgodne z pojęciem otwartego kanału, utarło się jednak w praktyce, a znajduje poniekąd uzasadnienie w fakcie, że poszczególne części kanału ogniowego zamykane są papierowemi zaporami, stanowią za
tem zamknięte przestrzenie.
D ługość komór wynosi od 4 do 6 m. D la nowego polskiego formatu cegieł (270 X 130 X 60) najodpowiedniejsze są komory 4,5 lub 5,6 m długie.
FOOlUlNE
P 071 KidJ m u KAN At OÖHtOwf. PniCHROjl
OOZlvOO KtKAtU DYHOVtCO
Fig. 10.
Cegielnie.
Ilość komór wynosi średnio 16, jakkolwiek spotyka się piece o 12 a także i 22 komorach. Ilość ko
mór a zarazem długość kanału ogniowego zależy od rodzaju w y- 1$
robów i zamierzonego tempa w y- S;
pałania. D la cegielni o skromnym zakresie produkcji, około l ’/s mi- i ljoua cegieł, wystarczyć może 12 ko- ¡ | mór a 5 m, czyli kanał ogniowy 0 długości 60 m.
Im dłuższy jest jednak kauał | ogniowy, tein pewniej odbywa się § w nim wypalanie i tem większa § jest rozpiętość m iędzy maximum j, 1 minimum produkcji pieca. §
D la cegielni z wyrobom da- * ehówek najodpowiedniejszym jest £>
kanał ogniow y 80 m długi (18 ko
mór a 4,5 m długości).
W sklepieniu kanału ogniowego i...
znajdują się' otwory wsypowe dla węgla, t. zw. czeluście, ułożone
rządkami. ^
Ilość czeluści w rządku zależy | od szerokości kanału ogniowego. ^ § Wzajemna odległość wynosi średnio 3 a 80 cm, zaś odstępy m iędzy rząd- 8 2
kami 112 cm. uj j*
Obliczanie wymiarów pieca od- S bywa się na podstawie następu- § "p*
jących, em pirycznych wzorów: i j
** i
I I P '*•
...
q- I l ...( 2 j !
V 4,5 K >
I
# = 0 , 2 5 3 Q ... (3 ) *
= 0,037 Q ...(4 ) |
H - ....<s >
L o = 0 , l $ Q ... (6 )
gdzie Vj. — oznacza pojemność § komory, wyrażoną t, w ilości śztulc cegieł, P — roczną produkcje, §
wyrażoną w ilości sztuk cegieł, Q = przekrój komory, w y
rażony, w m~,
Qd — przekrój kanału dymowego Q,lt = „ dymników w m 3,
1774 M aterjały budowlano
H — wysokość komina,
L 0 — średnica wylotu komina w świetle, Ï) długość kanału ogniowego.
P ow yższy opis odnosi się tylko do pieców z dolnem przewodzeniem gazów to m eją jednak także piece kręgowe z góraem przewodzeniem g a z L ^ p a ł
ow ych. Pizy tej odmianie odpadają w zupełności dymniki, albowiem gazy
■spalinowe odprowadza się rurami, nnkladanemi na rzadki czeluści i bicza
eonu komorę z kanałem dymowym. ' ' •
Prócz normalnego p ieca kręgowego istniej,-} także piece zygzakowe z za
łamującym się ustawicznie kanałem ogniowym oraz komorowe, gdzie kanał ogniowy zamknięty jest co 3 m stałem i ścianam i ogniowemi, z « 5 płomień wydosfaje się pod sklepienie komory, poczem dymnikami umie- szczonemi w podłodze, przepływa do następnej komory, wzglednie do komina VV najnowszych czasach wprowadza się do cegielń także "piece tunelowe które od dawna stosowane ju ż są w fabrykach porcelany. P iec W o w y jest odwróceniem zasady pieca kręgowego, gd y bowiem w tym ostatnim wyrób m e zm ienia swego miejsca, a tylko ogień odbywa drogę okrężna to w piecu tunelowym jest odwrotnie: ogień pozostaje w jednem S c podczas gdy wyroby poruszają sie na wózkach szamotowych. y ’ i a k ^ n ï d Ü t b.u d y » k ó w cegielni musi m ieć na wzgledzie jak najdalej idące skrócenie dróg transportowych. Osiaga sie ten cel w'spo- sob wprost idealny przy zastosowaniu suszarni i pieców kanałowych sa to w e” gHny ^ kosztowne i rzadko kiedy dostosowane do właści- . ®ru? ‘o miejsce zajmują nowoczesne cegielnie z suszarniami sztucznemi
i automatyką transportową Kellera. sztucznemi
' Najtrudniejszem zadaniem jest dyspozycja budynków w cegielniach sezonowych wobec długiego okresu suszenia i wielkich rozmiarów°suszarni naturalnych. Przy równoczesnym wyrobie dachówek sytuacja jest bez "po- mowy.ma ejsztt> gd7 ż 0 rachowaniu prostolinijnego schematu niema
W ogóle przy_ dyspozycji budynków w cegielniach sezonowych unikać trzeba powtarzania się dróg transportowych. W yrób, w poszczególnych eta pach swego wykończenia, powinien dążyć najprostszą drogą do pieca.
L I T E R A T U R A . P a w ł o w i c z : Cegielnictwo. 2 t. W arszaw a 1926.
t r a l o r : Nowoczesno cegielnictw o. Lw ów 1027.
M o s n a g o r A .: M atériau x do construction Piours. P a ris 192<t S c a r l o : M odern B rickm aking. London 1024.
B i l m m l o r : H andbuch d ar Ziegelfabrikation. B erlin lo ie W i l n a : T? ? r™ “ afcn fttr Tonw aren. B erlin 1320.
Kalk- und ZieBelaf“ -
iV . M a ier ja ły w ią żą ce — zap raw y.
N apisał inż. W ła d y sła w J a b ło ń sk i (W arszawa).
: , ^ ‘al)rą " y służą do zapełniania wolnej przestrzeni pomiędzy kamieniami i d o spajania ich w jedną całość. Aby a w a r i e m o ^ P S K T cznem jest, aby zaprawa po stężeniu otrzymała dostateczna twardość i wrtrzy m ałość. Zależnie od sposobu teżenia zaprawy dzieła sie n ^ m ech a n icz^
chemiczne. Tężenie zapraw m echanicznych odbywa sie przez wysychanie
M aterjały w iążące — zapraw y. 1 7 7 5
i alatnianie wody, przyczem nie zachodzą żadne procesy chem iczne; zaś tężenie zapraw chem icznych następuje nie tylko wskutek ulatniania się wody, ule i przez zm iany chemiczne.
1. Do m e c h a n i c z n y c h zalicza się zaprawa g l i n i a n a . Składa się
■i gliny, rozcieńczonej w wodzie ; najodpowiedniejsze są gliny tłuste, żółtaw e, brunatne i jasno-szare; dają się bowiem łatw o zarabiać na c ia sto ; gdy gliny są za tłuste, należy je przemieszać z piaskiem. Zaprawy glinianej nie należy używać do fundamentów, gd yż w miejscu wilgotnem nie w ysych a; natomiast odpowiednia jest w m iejscach, poddanych działaniu ognia, jak paleniska pieców, kuchen, kominy itp.
2. Do z a p r a w c h e m i c z n y c h zaliczają się zaprawy wapienne, zaprawy wodotrwałe i zaprawy gipsowo.
a) Z a p r a w y w a p i e n n e składają się. z - w a p n a palonego, tj. tlenku wapnia i piasku. Otrzymuje się je przez wypalanie węglanu wapnia ze skał osadowych — wapniaków (patrz „Skały osadowe“). Wapienie, używane do w y
palania, winny być m ożliwie czyste, tj. zawierać jak namniej przymieszek, które ujemnie działają na dobroć wapna. Najszkodliwszemi są domieszki gliny i piasku kwarcowego, mniej szkodliwe domieszki żelaza, manganu i bitum ów ; domieszki tlenku żelaza zabarwiają wapuo na żółto. W ypalanie polega na wydzieleniu z w ęglanu wapnia wody, a następnie dwutlenku węgla. W ypalanie odbywa się w specjalnych piecach wapiennych lub piecach pierścieniowych.
Temperatura w ypalania 1100 — 1300"C; do wypalania używ a się: drzewa i węgla. Czysty węglan wapnia traci przez wypalanie około 44% ciężaru pierwotnego; zmniejszenie objętości jest stosunkowo nieznaczne i waha się od 1 0 —20% objętości pierwotnej. Ciężar jednego korca wapna palo
nego w wapiennikach Kongresówki wynosi od 1 0 0 — 115 k g (6—7 pudów), zatem 1 m 3 wapna palonego wynosi przy uwzględnieniu przestrzeni wolnych
1250—1800 kg, a w proszku ubitym (prasowanym) 2300 kg.
G a s z e n i e w a p n a polega na połączeniu wapna palonego tlenku wapnia z wodą; przez to połączenie powstaje wodan w apnia czyli wapno g a s z o n e . Wapno palone, wystawione na działanie powietrza, w chłania wodę, a wskutek tego rozpada się i staje się znacznie gorszem — czyli zwietrzałe. Czysty wypalony wapień po zgaszeniu powiększa swoją objętość,' przyczem tem
peratura się podnosi, a w o d a , burzy się. Przy silnem narastaniu wapna zwie się ono tłustem, przy narastaniu małem — wapnem chudem. Dobre gaszenie wapna polega na, tem, aby otrzymać ciasto tłuste i lepkie, tj.
osiągnąć największy jego przyrost. N ależy rozróżniać dw a sposoby
■ gaszenia: i . przy nadmiarze wody czyli mokry, 2. na takiej ilości wody, która przekształca wapno w proszek; sposób teu.nazyw a się suchym. Wapno palone, będące w handlu, jest zw ykle częściowo zwietrzałe i około 10%
wapna nie gasi się. Sposób ten jest mało u nas znany. Sproszkowane .wapno transportuje się w zam kniętych wagonach. .Przy lasowaniu mokrem na
leży wapno palone mieszać z wodą, aż utworzy się ciasto wapienne. Za
zwyczaj m iesza się pewną ilość wapna z wodą, rozrabia, poczem dodaje się nową ilość wapna i. wody itp. Trzeba jednak uw ażać, aby przez dodanie zbytniej ilości wody nie obniżyć temperatary lasowania i nie spowodować zaziębienia wapna, przez co gaszenie będzie niezupełne. Przy mokrem ga
szeniu przyjmuje się przeciętnie na w agę od 2 — 3 części wody na 1 część wapna; na objętość od 1,6 do 2,4 części w ody na 1 część wapna palonego.
Przeciętnie wydajność wapna gaszonego w y n o si: z 1 części wapna palonego na w agę otrzymuje się 3 — 3,7 części ciasta wapiennego, lub na objętość 1, 7—2,5 części ciasta wapiennego. Wapno wyborowe daje na objętość 3 —4 części-ciasta. Ciężar ! m s ciasta w yn osi 1250—1400 * 1/. W apno gasi się w skrzyniach, a przerabia narzędziem, zwanem gracą. Wapno zgaszone prze- chow yw a się w specjalnych dołach wapiennych, gdzie w dalszym ciągu od
bywa się pow olny proces gaszenia tych cząstek, które nie zdążyły się zgasić.
W apno do wypraw musi być dołowane przez przeciąg kilku m iesięcy. W ten 13
1776 M aterjaiy budow lane.
w ^ r a w f ^ V L & ^ ZCS° Si^ ^™dek wapna
± . 0, s U % ,„■ 5 K 'J t t . s r s “ f s * & i
j? « J e o to w u jo Sie z Ciasta wapien- w ietrzą, trąc i w fd ę,
W p ra k ty ce p rzyjm uje sie dla zan raw v 7 1 " in ien b y c c z y sty , k w a rco w y stosunek ciasta do piasku i *1 “i inka tłastego 1 : 2 jaki# największy
^ em nyfth z ceg ły p ray jm Uje m e z w v H e i ? ^ ,ej- T ' ,° ? Urów zw y k ły ch nad-
m H S s a d L a s a B < « p g
~*~arsa
i teźeje. Proces ten poleca na „ m ? % )Sia," oua lia P°wietrzu, wysycha na pochłonięciu przez zaprawę d ^ n t l e T “ ^ "’ Plerwszym okresie oraz okresie. Okres p i e m s z / c z r 7o? f c W?gl,a Z P i ę t r z ą w drogim sieczek piasku i wapna zaś drup-i ’ p s a “a ściągauiu sie cza- "
wapnia na węglan wapnia* Aby proces ten^m tół1 Przeif 00ze.ui“ si9 wodanu zbędna jest obecność pewnej ilości w o d v tem tł DaIeż7 Cł® S k o n a ć , nie- pienne wolno schnące (w S u b y c h Z ch ^ i e zaPra^
twardsze i silniejsze, po zupełnem Stężeniu W w arM kach ^ z ? wJ’“ “i murach nie grabszTch nad 0 7v „ , / I i / , \ warunkach normalnych w stępuje po 3-ech latach, jednak już po Ł ^ r L 8tWl^ lienle,'.-!^ ,awy aa- swej ostatecznej wytrzymałości. ^ap.awa osiąga około 7 0 - 8 0 %
h y d r a u l i c z n e s, (o zaprawy,
do budowli W 'V° aziC’ uż/™ *
M p " S r c „ 3' 2-
t r i “ ?' 7 S 5Z S L
twicą wulkaniczna z wysp § S 3 S b & M W M U J ? W l , m ^
"‘ w ś T f e ż r f *■ "
po'
mieszanina popiołu, w eg li^ k a rn S M y ch ^ ^ ^ k * j” ec<?w "' Tournay- Jest to jako pozostałość na ogniskach pieców w i p S ^ T 'V“PIia’ 0trzymanycb>
w Z s a n > 3 X L Si£& s * ** w * - » * -
Się tak i n o i a k S Ł l i t 0 p a “ ? w Piecaoh wapiennych: ¡ L i Zaprawy z wapna hydraulicznego w? ^ łej> mniej się rozgrzewa, teźeją powoli* s i ^ części na objętość piasku*
..' .w y m r f s i A i i ^ * S lę ,J’ ; r ° h- w
l i * » * » .
zw yczaj nabiera znacznej wTtrzvńnIwp; t ?| l e . bilrdl!o prędko i za- wyrobu c e m e n t ó w r o m a ń s k i c h n * ! . , g ° rodi;aJa , m:lrSie s l Ł do wodnych lub w miejscach mokrych ! romański używa się do robót 1 do 3 części piasku C e m e n t rnm » ' i ’• ? ■ cem entu bierze sie od sztukaterskich; na i cześć c e m e n t ^ l I P l S l ^ ^ “ T 5 ^ go tr a £ iV o d ę i X ^ s '
■ woda, daje ciasto gipsowe,
B eton. 1777
nosi się nieco temperatura i zwiększa objętość (o 1%). Gips wypalony w temperaturze powyżej 2 0 0 °C przyjmuje wody mniej, wiąże się z nią oporniej, twardnieje wolniej — zwie się przepalonym albo m artw ym ; przy paleniu do 4 0 0 — 600° C gips staje się wodotrwałym (hydraulicznym) — przyjmuje m ałą ilość wody, wiąże się bardzo wolno, w czasie kilku lub kilkunastu godzin, twardnieje stale i powolnie i tworzy masę podobną do alabastru. Z zaprawy gipsowej wyrabiane są lekkie mury przedziałowe, ozdoby-architektoniczne, gzym sy, kolumny itp., nadto kamienie sztuczne i odlewy. Zaprawa gipsowa twardnieje szybciej, aniżeli wapienna, z tego powodu należy ją brać zaraz po zarobieniu. Zaprawa gipsowa może być używaną przy temperaturze niżej 0° (do 10° C) bez uszczerbku dla sw ych własności. Do miejsc w ilgotnych nie nadaje się, gdyż pozostaje miękką i nie wiąże się z zaprawami.
Z a p r a w a g i p s o w o - w a p i o n n a otrzymuje się przez dodanie gipsu palonego, sproszkowanego, do zwykłej zaprawy wapiennej. U żyw a się do wypraw wewnętrznych, gzym sów itp. Bierze się zazw yczaj na objętość na 1 część wapna lasowanego 3 część piasku m iałkiego i 0,3 część gipsu. Zaprawa taka schnie prędzej od wapiennej, a po stwardnieniu m a wytrzym ałość większą.
B e t o n g i p s o w y jest mieszaniną gipsu wodotrwałego ze żwirem, albo szabrem ceglanym . Masa betonowa po wlaniu w formy twardnieje i otrzy
muje znaczną wytrzym ałość. Gips ma również zastosowanie do ścianek Rabitz'a, to jest ścianek z plecionki drucianej, powleczonej obustronnie zaprawą gipsow ą. Grubość ścianek od 5 do 6 cm. Siatka żelazna winna być cynkowaną, gd yż gips niszczy żelazo.
V. B eton.
Napinał ini. tir. A d am K u ry łło profeśor politechniki, Łwtfw.
Beton jest mieszaniną cementu, piasku i kamienia, zarobioną odpowiednią ilością wody. Cement stanowi przytem substancję czynną, wiążącą resztę składników.
W łasności cementów określają
Tymczasowe przepisy, dotyczące cementów i dodatków hydraulicznych, używanych w budownictwie betonowem,
■ w ydane przez M. R .\P . w r. 1920.
§ 1. P r z e d m i o t p r z e p i s ó w .
1. Przepisy obejm ują lepiszcza (spoiwa) hydrauliczne, oznaczone nazw ą cem entów , które m ają własność, ze w iążą nie ty lk o na pow ietrzu, lecz także i bez dostępu pow ietrzu, a oprócz tego dotyczą także do d atk ó w hydraulicznych, k tó re do w iązania potrzebują innego lepiszcza, a m ianowicie cem entu lu b w apna.
2. P o d leg ają niniejszym przepisom następująco m a te rja ły : A . Cem ent portlandzki zwyczajny czy li pow oli w iążący i cem ent portlandzki szybko w iążący. Tt. Cem ent p o rt
landzki żelazisty. <?. Cement żużlowy. I). Cement n a tu ra ln y , zwany rom ańskim . E. D odatki hydrauliczne.
A . Cement portlandzki zw yczajn y czyli pow oli w iążący i cement portlandzki szybko w iążący.
§ 2. O k r e s l e n i e .
1. Cement p o rtlandzki je st lepiszczem (spoiwem) hydraulicznem , które otrzym uje się z natu raln y ch iłó w w apiennych łub ze sztucznej i ścisłej mieszaniny g lin y i w apna przez w ypalenie aż do gran icy topliw ości, a następnie przez zm ielenie po ostudzeniu.
2. Cement portlandzki w inien zaWierad n a wagę na je d n ą część sk ładników h ydraulicz
nych, ja k o t o : krzem ionki (S i0 3) -{- g lin k i (Al-jO*) -f- tle n k u żelaza (Fe30 ;4) najm niej 1,7 do 2,2 części w apna (CaO). Obce dom ieszki są dopuszczalne w wysokości najw yżej 2°/0.
3. Ciężar gatunkow y cem eutu portlandzkiego po w yprażeniu wynosi 3,05.
§ 3. O p a k o w a n i e , z a o p a t r z e n i e w n a p i s y i c i ę ż a r ,
1. Cem ent p o rtlan d zk i w inien b y 6 dostarczany w beczkach, w ażących po 100, 150 lub 200 kg (brutto) lub w w orkach zaplom bow anych, w ażąeyoh 50 lu b 10U kg (brutto).
15
1778 M aterjały budow lane.
?
3. S traty t w ag i b ru tto , n ie p rzekraczające 2%, liczą 8iq do s tra t nabywcy.
§ 4- D o k ł a d n o ś ć z m i e l e n i a .^
f ““ f ici.° drilci~
V p o zo stało więcej m iału cem entowego niż 30 cram ńw i ■ i U 0 Bra m '5" - nie ..- .-•W którem w ypada 900 oczek n i T r f , ! S 3 I '■ * -“ » “ «*« z dra»» 0,1 m m grubego, { więcej m iału cem entow ego niż 6 gram ów . zesianin 10<> gram ów cem entu nic pozostało
r ' S ” ■ S t a ł o s i o b j S ‘ o ś ° i c e m e n t u p o d w o d a . i w s u c h e m p o w i e t r z u ,
f™ . m iernie ’" ° powiui,en p,<k a i aui merówno-
pok 2ar i o d i “ Cdo w o t T t r z y m t y ^ S
zywad n a obwodzie ^
§ 6. 'W ią z a n i© c e m e n t u .
stałyV ™ ‘izan!0 Ceme“ tn 0?nncm l»b płynnej » y cem entowej w stan
“ ...
zarabia się 8 ? g r a ™ m ? w - ,^ m ie T z a ^ B iT o ' naaRtil>" j ^C3' 3°0 gram ów cementu dnioy 7 cm a 4 c»f wysołdWo u ^ a ^ fm e iro „ h- mT t y -1 " 1«w “ do Pierścienia 8 N i bija się igła. Chwile w k M r e i Z ł a S i w f i b!® 6zkl“n.eJ- T * k w ykonaną p r f e prze-
oznaczyć J«ko „ I % ą t e k w iązania cem entu“. & } » *
w iązania i tą chw ila, w które! itr!« nil ,ó o t ».T.t ■ • ’ J W między początkiem Oznaczyli ja k o „C zas'w iązania cem entu“ i* ’ p 06 za<Jne8 ° »ładu, należy tem peraturze pokojow ej. Również cem ent i w i n t na y Prz ?Pr °'™ iizić w zwyczajnej ogrzane do zw yczajnej ie n ^ e ra tu ry około + , 1 * ‘ ‘ ^ byC ,>W d “ “ * ? ? ” ^
§ 7. S i ł a w i ą z a n i a .
I “ ***»«’»«•
3 a ^ t S ^ ^ o T Ę o T ^ r “ 5' ™ d>"B " * & • « * ceatotu, o j J J t % j S c i T E S i ^ , « r iasek,k™ ^ ’ ^
w ? = w &
0. Ściany forin nnw ii™ , 1 ; J c i ■ T >1 . .- d aw ały sześciany o;bokacli ró w n y ch 71 mm.
tłuszczem. ' y p r naniesieniem zapraw y cem entowej lek k o powleczone uderzeniem uM jaka.UP o \ b i c i u nin o lrivra^ r a a Mń n ’ f zap,ra IV(i ubii a i mecliumnznie 160 razy pow ierzchnią form y. "»iez.y górną pow ierzchnię zapraw y w yrów nać * garną
a następnie "po r o J S r a n h T f o r ^ ^ a l Ź y ^ ^ b k f ^ S ^ T* form acl‘ do d^ ' m związania,
pow ietrzu. 5 prflbkl trzy ™ ^ przez 24 godziu w w ilgotuem
stępnych 21 d iiiT a w olnem p o w ie S u ,Pr<ibkl przechow y " 'a<! P«™* 0 dni pod wodą, a na e t a t l \ ^ m 7 T ń s p S b m a ebyn rć & i>' 1 ° I l i ustęp 9. bieżącego para- stępnycll 27 dni do c z Z p r ó b y l z ^ U o d w ^ T ' V ł ^ b y i be! P ‘z°™>' “ a' p róbki pow inna mieć grubośiS"okoio 2 cm. a ‘ ar3hTa w ody n ad górną pow ierzchnią na c i i n l ^ t e * n t i ^ Ct o r ń i $ 'M 6 b lk f , ^ ^ ‘ c(:me.u i" wódlł az do przeprow adzenia prób około 4-13" C. Te ja m a 'tem peraturę m w ir ^ 7 a temP.er!ltu™ pokojow ej, to znaczy
ł a .P r ó b k i z a n ^ y e e T ^ l ^ - 5 , J ^ Przed m‘osznni«m cem ent, piasek i woda', po upływ ie 28 dni, licząc od d n ia s i o r S o n V t r ó t o ® “ *"'' poddam,<i Próbnem u ciśnieniu górną i dólnaI,r6bie poddawa(i d n i e n i u ^ ¡» « y boczne k ostek, a nie powierzchnie
16
B eton. 1779
14. W ytrzym ałość zapraw y cem entowej na zgniecenie w yznacza średnia ftrytmetycz.ua
z wytrzymałości 5 próbek. \
Przy norm alnej m ieszaninie zapraw y w inien cem ent p o rtlan d zk i osiągać następująco najmniejsze w ytrzym ałości:
D la cem entu, m ającego być użytym do betonu u b ija n e g o :
a) przy przechow aniu próbek pod w odą po 7-dniowem trw an iu tę ż e n ia : wytrzym ałość n a ciągnienie 15 kgjcm-, wytrzym ałość n a ciśnienie 150 kg ¡cm'*;
po 28-dniowem tę ż e n iu : * .
wytrzym ałość na ciągńieńio^26 reglem2, w ytrzym ałość na ciśnienie 250 kg ¡cm'1,, i) przy przechow aniu zmiennem pró b ek po 28-dniowem trw an iu tężenia:
wytrzym ałość n a ciągnienie 30 kg ¡o n ', wytrzym ałość n a ciśnienie 300 kg ¡cm".
D la cem entu, m ającego być w następstw ie użytym do kbnstrukcyj żelaznobetonow ych:
«) przy przechow aniu p ró b ek pod w odą po 28-dniowem trw an iu tężen ia:
w ytrzym ałość n a ciągnienie 28 kgjan i, w ytrzym ałość n a ciśnienie 280 kgicm2;
b) przy przechow aniu zmiennem próbek po 28 dniach trw an ia tężenia:
wytrzym ałość na ciągnienie Sikffjęm 7, wytrzym ałość n a ciśnienie 340 kg/cm2.
§ 8. Ś w i a d e c t w o j a k o ś o i c e m e n t u .
1. N a podstaw ie przeprow adzonych prób cem entu należy spisać „Św iadectw o jakości cementu“.
2. Św iadectw o m a po d aw ać:
a) nazw ę i miejsce zakładu, k tó ry próby przeprow adził; b) dzień przeprow adzenia próby i nazw iska ob ecn y ch ; c) n a czyje życzenie były p róby przeprow adzone; d) nazwę cementowni, k tó ra dostarczyła cem entu i cel, n a ja k i m a być cem ent u ży ty ; e) opis prze
prowadzenia p ró b ; / ) w yniki otrzym ane p rzy p ró b a c h ; g) średnia wytrzym ałość zapraw y cementowej n a zgniecenie i ciągnienie.
3. Św iadectwo w inno być podpisane przez k iero w n ik a zakładu i dw óch św iadków .
§ 9 . Z a k ł a d y d o w y k o n y w a n i a p r ó b c e m e n t u .
1. M iarodajne próby cem entu m ogą przeprow adzać urzędow o upraw nione „Stacje d o świadczalne d la m aterjałów budow lanych“.
2. Za m iarodajne m ożna uw ażać próby cem entu w ykonane i przez inno zakłady, a naw et przez cem entownie i przedsiębiorstw a budow lane, k tó re m ają maszyny, spraw dzone przez
„Stację doświadczalną“ , o ile n a to zgodzi się zw ierzchnia w ładza b u d ow lana i o ile próby cementu w ykonane b ęd ą w obecności d elegata tej w ładzy.
li* Cement portlandzki żelazisty.
§ 10. O k r e ś l e n i e .
1. Cement portlandzki żelazisty jest lopiszczem hydraulicznem , k tó re pow staje przez zmieszanie najm niej 70% zwyczajnego cem entu portlandzkiego z najw yżej 30% żużli w ielko
piecowych .
2. Żużle, k tó re tw orzą się przy w ytapianiu żelaza, pow inny zaw ierać n a 1 część w agi składników hydraulicznych, ja k o to : krzem ionki (S i0 3) i g lin k i (Ala0.t), najm niej 1 część wagi w ap n a (CaO) i magnezu.
3. G rudy w ypalonego cem entu portlandzkiego i g rudy żużli w ielkopiecow ych m ają
<IyĆ j a k najdo k ład n iej zmielone i ze sobą pomieszane.
4. D od atk i in n y ch skład n ik ó w , służące do regulow ania czasu w iązania, nie m ogą brzekraczać 3°/0 ju ż zmieszanej masy cem entu portlandzkiego z żużlem . *
§ 11. O p a k o w a n i e , 'z a o p a t r z e n i e w n a p i s y i c i ę ż a r .
J. Cem ent p o rtlan d z k i żelazisty pow inien być dostarczany w beczkach, w ażących 100, 150 lu b 200 kg (brutto) lub w w o rk ach zaplom bow anych, w ażących 50 lu b 100 kg (brutto).
2. W o rk i i beczki m ają być zaopatrzone w yraźnym napisem „Cement portlandzki żela
zisty“ z podaniem nazw y i godła cem entow ni oraz w agi b rutto.
3. S traty z w agi b rutto, nie p rzekraczające 2% , liczą się do stra t nabywcy*
§ 12. W ł a s n o ś c i [i w y t r z y m a ł o ś ć c e m e n t u .
Przepisy, objęte §§ 4—9, obow iązują i d la cem entu portlandzkiego żelazistego.
C. Cement żu żlow y.
§ 13. O k r e ś l e n i e .
1. Cement jżużlowy je s t lepiszczem hydraulicznem , złożonem co do w agi z najm niej 15% cem entu portlandzkiego i z najw yżej 85% żużli wielkopiecow ych.
2. Cem ent żużlowy pow staje przez zm ielenie g ru d żużli i cem entu portlandzkiego i do
kładne w zajem ne pom ieszanie.
3. Żużle w ielkopiecow e pow inny p ię ć s k ła d : CaO + MgO + V3ALO,t , , SIO* -J^ */» A l,O a .
< ■ - ■ /
B r y ł a , Podręcznik inżynierski, V I I I . 115 17
