C ZĘ Ś Ó S I Ó D M A
I N Ż Y N I E R J A M I E J S K A
T R E Ś Ć
S tr o n a B u d o w a m i a s t . N a p is a ł iu ż . I g n a
c y D r e x lo r , p r o feso r p o lit e c h n ik i ( L w ó w ) . . . : . . . . H 6 7
I . M ia sto j a k o c a ł o ś ć ...1167
1 . O k r e ś le n ia o g ó l n e ... 1167
2. M a p y m i a s t a ... * • 1468
3. P r a c e w s tę p n e ... 1470
4 . P la n y r e g u la c y j n e o g ó ło w o i s z c z e g ó ł o w e ... 1474
5. P r z e b u d o w a i r o z b u d o w a m ia s t a . ... 1478
I I . E le m e n t y m ia s t . . . 1482
1 . U l i c e ... . 1488
2 . "W ęzły u l i c ... 1493
3 . P l a c e ... « 1 4 9 5 4 . B l o k i ... 1500
6 . Z io lo ń i w o d a ... 1607
P o r t y l o t n i c z e . N a p is a ł in ż . S ta n i s ła w N a s z k i e w i c z ( L w ó w ) . . . 1511
S c a l a n i e g r u n t ó w . N a p is a ł in ż . S t a n is ła w K lu ź n ia k , d o c e n t p o l i t e c h n ik i ( W a r s z a w a ) ...- 1523
I . W d r o ż e n ie p o s t ę p o w a n ia s c a le n io w e g o ... 1524
I I . P o s t ę p o w a n ie s c a le n io w e . . . . 1520
m . P r o j e k t s c a le n io w y . . . • ■ .1 5 3 0 I V . Z a k o ń c z e n ie p o s tę p o w a n ia s c a le n io w e g o ... I5 3 2 V . N o r m y d o k ła d n o ś c i p r z y u s t a la n iu w a r to ś c i g o s p o d a r s tw . . 1632
V I . P o s t ę p o w a n ie te c lm ic z n e . . . . 1634
V I I , P r o j e k t s c a le n io w y . . . . 1 6 3 8 V I I I . P o s t ę p o w a n ie te c h n ic z n o w z a s to s o w a n iu d o w a r u n k ó w d z ie ln i c o w y c h ... * 1643
I X . Z n a c z e n ie g o s p o d a r c z e s c a le n ia 1544 P a r c e l a c j a . N a p is a ł in ż . S ta n is ła w K lu ź n ia k , d o c e n t p o llt e o k n ik i ( W a r s z a w a ) ... 1545
I . O g ó ln e z a sa d y p a r c e la c j i. . . . 1540
I I , L ik w id a c j a s t o s u n k ó w d z ie r ż a w n y c h i s łu ż b o w y c h p r z y p a r c e la c j i ... 1549
I I I . N a b y w c y ... 1650
I V . D o r ę c z a n ie o r z e c z e ń z a tw ie r d z a - ■ j ą c y o h p r o j e k ty p a r c e la c y j n e . . 1551
V , P r z e p is y s z c z e g ó l n e ... 1551
V I . P a r c e la c j a p r y w a tn a . . . 1562
V I I . U p r o s z c z e n ia p r z y w y k o n y w a n iu p a r o e la c ji w z w ią z k u z p o s t ę p o w a n ie m s c a le n io w e m . . . 1560
S tr o n a V I I I . P a r c e la c j a d z i e r ż a w n a ...1556
I X . P o s t ę p o w a n ie te c h n ic z n o . . . 1650
H y d r o g c o l o g j a w z a k r e s ie n a u k i o w o d a c h p o d z io m n y c h d la p o tr ze b o s ie d l i. N a p is a ł d r. in ż . R o m u a ld R o s ło ń s k i, d o c e n t p o lit e c h n ik i ( L w ó w ) ... 1607
I . C z y n n i k i w y s t ę p y w a n ia w o d y w p o d z i e m i u ... 1667
I I . S i ły r z ą d z ą c e w o d ą p o d z ie m n ą 1570 J I I . D e f in ic je w ó d p o d z ie m n y c h . .1 5 7 1 I V . S t o s u n e k w o d y g r u n to w e j d o a tm o s fe r y c z n e j n a z ie m n e j . . .1 5 7 3 V . O zn a k i w o d y g r u n to w e j w p o d z ie m iu . . . 1674
V I . T w o r y r z e c z n e i l o d o w c o w e . . 1575
V I I . W o d y g r u n t o w e w P o l s c e . . . 1 6 7 8 V I H . W o d y m in o r a ln e w P o l s c e . . . 1562
J C a n a l i z a c j a m i a s t a . N a p is a ł in ż . d r. R o m u a ld R o s ło ń s k i, d o c e n t p o lit e c h n ik i ( L w ó w ) . . . ... 1683
I . W ia d o m o ś c i o g ó l n e ... 1583
I I . T e c h n ic z n e z a s a d y p r o je k tu k a n a liz a c j i ...1588
I I I . I l o ś c i o d p ły w u k a n a liz a c y j n e g o 1599 I V . S z c z e g ó ln e u r z ą d z e n ia k a n a liz a c y jn e ... ... 1611
V . P r o file n o r m a ln e 1014 W o d o c i ą g i m i e j s k i e . N a p is a ł in ż . dr. O tto N a d o ls k i , p r o fe s o r p o l i t e c h n ik i ( L w ó w ) ... 1617
I , P r a c e w B tępn e p rzed o p r a c o w a n ie m p r o je k tu w o d o c ią g u . . . 1618
n . O g ó ln o z a s a d y p r o j e k tu w o d o c ią g o w e g o ... 1632
I I I . U j ę c ie w o d o c i ą g o w e ... 1630
I V . R u r o c i ą g i ... 1668
A . Ż e liw n e r u r y w o d o c ią g o w e w e d ł u g n o r m p o ls k ic h . . . 1693
B . Ż e liw n e r u r y w o d o c ią g o w e w e d ł u g n o r m n ie m ie c k ic h . 1713 G a z . w g o s p o d a r c e m i e j s k i e j . N a p is a ł in ż . J ó z e f K o u o p k a ( W a r - B zaw a) ... 4752
A . B u d o w a g a z o w n i . . . . .1 7 6 2 B . Z a p o tr z e b o w a n ie g a z u . . . 1763 C . B u d o w a g a z o c ią g ó w . . . . 1 7 5 4
m * ■ 1
' m m m m
B udow a miast.
N a p is a ł
inż. Ignacy Drex!er
p r o f. p o lit e c h n ik i, L w ó w .
I. M ia s to j a k o c a ło ś ć . 1. O k reślen ia ogólne.
M i a s t o j e s t trw ałem i zorgnnizow anem n a g r o m a d z e n i e m w ielkiej ilości l u d z i , d o m ó w (m ieszkalnych i innych) i s z l a k ó w ' k o m u n i k a c y j n y c h (gościńce, ulice, koleje, rzeki i k an ały spłnwne) oraz całego szeregu u r z ą d z e ń p o m o c n i c z y c h (wodociągi, k an aliza cja, przew ody elektryczne, gazowe, pocztow e, telefoniczne, telegraficzne, pojazdy, tram w aje, fortyfikacje, ogrody, parki, boiska, pola .ćw iczeń wojskow ych, staw y, cm en
tarze itd.) — n a s t o s u n k o w o m a l e j p o w i e r z c h n i z i e m i .
B u d o w a m i a s t j e s t u m i e j ę t n o ś c i ą z e s p a l a n i a w s z y s t k i c h t y c h e l e m e n t ó w m a t e r j a l u y c h w j e d n o l i t ą , s p r a w n ą i d o s k o
n a ł ą c a ł o ś ć . , .
C e le m n a u k i b u d o w y m i a s t j e s t p r z y s p o s a b i a ć zdrowe, tanie, wygodue i piękno m i e j s c a stałego m i e s z k a n i a l u d z i w licznem sku
pieniu, o ra z p o t r z e b n e do tego trw a łe u r z ą d z e n i a , przedewszystkiem kom unikacyjne, a przysposabiać to w ten sposób, aby usuw ać niebez
pieczeństwa ■ i szkody w y n ik ające z gęstego nagrom adzenia ludzi, a rów no
cześnie potęgow ać korzyści społecznego ic h przem ieszkiw ania.
Pod względem z d r o w o t n y m głów ną troską p ro jek tan ta m iast jest zapewnić każdem u m ieszkańcow i ja k najw iększą dozę bezpośrednich prom ieni s ł o ń c a ' i czystego p o w i e t r z a , i to zarów no w m ieszkaniu ja k i w m ieście
samem. x , .
P ró c z zasad ściśle technicznych n ależy w budow ie m iast kierow ać się jak n ajstaran n iej dw iem a podstaw ow enn wyfcycznemi: ż y c i e i m ieszkania powinny b y ć t a n i e , a całe m i a s t o p i ę k n e .
Przez zupełne zniesienie w zrostu ren ty gruntow ej rozw iązuje doskonale kwesfcję ekonom iczną uk ład t. zw. m iast ogrodow ych czyli o s a d E b e - n e z e r a H o w a r d a , o p arty ch n a praw ie budow li1).
Co się ty cz y p i ę k n a m i a s t , to p o l e g a ono nie tyle n a pięknie po
szczególnych budow li, ale raczej n a z e s t a w i e n i u ich w p i ę k n e z e s p o ł y w obrębie ulic, placów i w nętrz blokow.
P ro je k ta n t może uzyskać w iele p iękna i oszczędności przez sam ą um ie
jętność i zręczność projektow ania, nie obniżając skali postulatom zasadni
czych. % #
N a u k a budow y m iast jest d z i e d z i n ą w spólną i n ż y n i e r a i a r c l i 1- t e k t a . Pierw szem u staw ia niezm iernie trudne i skom plikow ane zagadnienia
L) U s t a w a a u str. z 2 6 . k w ie t n ia 1 91 2 , d z . u . p . N r . 8 6 , d o p u s z c z a w z n o s z e n ie b u d y n k ó w n a g r u n c ie d z ie r ż a w io n y m . W łn d z a lu b t o w a r z y s tw o o c h a r a k te r z e d o b r a p u b lic z n e g o odd a je w d z ie r ż a w ę p a r c e le n a p r z e c ią g l a t 8 0 —8 0 , i z a p o m o c ą p r o s ty c h ś r o d k ó w z a p o b ie g a s p e k u la c ji d o m a m i, w z r o s t o w i r e n ty g r u n to w e j i c e n y m ie s z k a ń . P o u p ł y w m o k r e s u d z ier ż a w y t o w a r z y s tw o z w r a c a k lie n t o m p e łn ą w a r to ś ć d o m u i in w e a ty e y j g r u n t o w y e n , lu b z a w ie r a u m o w ą n a d a ls z y o k r e s l a t k ilk u d z ie s ię c iu . — M ia s ta o g r o d o w e r o z w ija j ą s ię p o m y śln ie w p a ń s tw a c h o w y ż s z e j k u lt u r z e , p r z e d e w s z y s tk ie m w A u g lj i i w N ie m c z e c h . S p ra w a to p ie r w s z o r z ę d n e g o z n a c z e n ia s p o łe c z n e g o u n a s n ie s te ty p o g r ą ż o n a w n ie m a l z u p e łn e m z a n ie d b a n iu .
B r y ł a , P o d r ę c z n ik in ż y n ie r s k i. V i L 95
- - « W I
1 4 6 8 Budowa miast.
kom unikacyjne najrozm aitszego rodzaju a zarazem uczy go, że i u tylitarne konstrukcje m iejskie pow inny b y ć przeniknięte duchem piękna, dla arek itek ty zas stanow i najśw ietniejsze pole ekspansji w w ielkich kom pozycjach budo
w lanych, a rów nocześnie przedstaw ia doskonały k u rs obyw atelskiej n au k i 0 podporządkow aniu się tw órczości indyw idualnej pod linje w ytyczne w yż
szego rzędu. J i
Z ad an ia w dziedzinie budow y m iast dzieła sie n a dwie g ru p y : 1. p r z e b u d o w a m i a s t a , popraw a u kładu ju ż istniejącego, 2. r o z b u d o w a m i a s t a , tj. projektow anie now ych dzielnic Inb ich części.
1 a lin t0 8r “ W ’ z a 4a “ zrastają się ze soba w p rak ty ce w organiczną ca
łość. D latego rozw iązyw anie jed n y c h bez uw zględnienia d ru g ich prow adzi
łoby w prost do rezultatów w adliw ych.
S p o s o b e m p r a c y w budow ie m iast je s t w r y s o w a n i e p l a n u w m a p ę m i a s t a .
P l a n y m i a s t a w ystępują w dw ojakiej form ie: o g ó ł o w e i s z c z e - g o t o w e .
P i e r w s z e o b e j m u j ą w i e l k ą p r z e s t r z e ń a p r z e d s t a w i a j ą tylko g ł ó w n e c z ę ś c i składow e p la n u oznaczone i opracow ane w s p o s ó b t y l k o o g ó ł o w y , częstokroć naw et schem atyczny. D r u g i e dotyczą ob
szarów m niejszych, a t r a k t o w a n e p o w i n n y b y ć z j a k n a j w i ę k s z a m i a r a s z c z e g ó ł o w o ś c i . * ■
2. M apy m iasta.
P odkładem służącym do opracow ania planów m iasta sa m a p y . K ażde m iasto pow inno posiadać n astęp u jący ich w ybór :
1. M a p a w a r s t w i c o w a m ia sta sam ego i jego o k o l i c w prom ieniu około 10 — 15 k m , w p o d z i a ł c e 1 : 2 5 0 0 0 , opracow ana n a podstaw ie, od
pow iedniej m apy wojskowej. (P rzy kopjow aniu należy opuścić cieniow anie terenu kreskam i, n atom iast wszystkie inne szczegóły starannie uzupełnić
i nanieść.) r
2 . M a p a w a r s t w i c o w a m iasta i obszarów p rzy leg ły ch w podziałce 1 :1 0 0 0 0 — 1 : 5 0 0 0 — 1 :2 5 0 0 , z uw idocznieniem w szystkich budynków i p a rce l (m e sam ych tylko g ra n ic bloków) — jak o podkład pod plany m iasta ogółowe.
3. M a p a s z c z e g ó ł o w a w p o d z ia łc e 1 : 1 0 0 0 l u b 1 :5 0 0 jak o pod- k ład pod p lan y szczegółow e, pow inna uw id o czn iać: g ra n ic e p ą rce l dro^o- w ych i w o ln y ch tw orzących je d n ą całość, icb podział n a pasm a, zarys poszczególnych budow li, ogrodzenie parcel n a zew nątrz i w ew nątrz bloku kraw ędzie chodników , skw eiy i ogrody, słupy, drzew a, ścieki i w ieka prze
wodów podziem nych, tory tram w ajow e, progi w chodowe i w jazdowe, okienka 1 św ietlnie piw niczne.
.4 . M a p a k a t a s t r a l n a (1 :2 8 8 0 ), k tó ra jed n ak w skutek drobnej.po- ilziałki i in n y ch w adliw ości nie n a d aje się zw ykle n a su b strat do planów szczegółow ych. W szakże po uzupełnieniu braków może służyć jako do
stateczny podkład pod stu d ja i p lan y ogółowe. (P rzy kopjow aniu m apy k a ta straln ej należy opuszczać g ran ice poszczególnych parcel i parcelek tw orzących je d n ą całość drogow ą, budow laną lub inną. N ależy też opuszczać granice^ m iędzy poszczegolnem i u licam i. M apa zyskuje w ten sposób n a jiisnosci i przejrzystości).
Częstokroć kw estja opracow ania planów reg u lacy jn y ch rozbija się o b r a k z d j ę ć . N ajprędzej i najtan iej u z yskać m ożna m a p y odpow iednio do celu dokładne przez zastosow anie now ych m etod t e r r o - a szczególnie a e r o - f o t o g r a m m e t r j i . M apy fotogram m etryczne w ykazują dokładność w y
sta rcz ają cą d la celów regulacyjnych.
2
M a p y m ia sta . 1 4 6 9
F ig . i . O k ó l n i e a , t y p o w a fo r m a o b ro n n ej w s i s ło w ia ń s k ie j n a to r y to r ja c h d a w n e j n a r o d o w o ś c io w e j w a l k i /. G er m a n a m i. O k o ln ic a s ię g a o d w s c h o d u a ż p o g r a n ic ę S o r a b a k ę (L ub olca, M a g d eb u rg , N o r y m b e r g a i t d .) t j. d a le k o n a z a c h ó d o d o b e c n e j g r a n ic y p a ń s tw s ło w ia ń s k ic h .
F i g . 2 . G ł ó g ó w , m ia s to w p o w ie c ie r z e s z o w s k im . K o m b in a c ja w ie lk o m ie js k ie g o r y n k u z p o d r z ę d n e m i u l ic z k a m i. W id o c z n y n ie d o r o z w ó j c a ło ś c i.
80* 3
F i g . 4 . M i a s t e c z k o u z b i e g u t r z e c h F i f f . f i .
f i ™ «\ 0 n & 0 ^ c 5 ń 0 a (fcj - u r o z w id le n ia W i e ś u s k r z y ż o w a n ia d r ó g n a d p o to k ie m d r o g i), liz e c z k a w y z y s k a n a w śr e d n io -
w ie ć z u d la c e l ó w f o r ty fik a c y jn y c h .
i w o d n y c h . O ile nie istnieje m onografja danego m iasta, źródłem pierw - szem wiadom ości dziejow ych będzie „Słow nik geograficzny królestw a P ol
skiego i lim ych krajów słow iańskich“ (tomów 16, w yd. w la ta c h 188Ó— 1902 przez Si. Chlebowskiego i towarzyszy).
M aterjałem nieodzownym do bad ań topograficznych są d a w n e i n a j
daw niejsze m a p y m i a s t a . Częstokroć one jed y n e d a ja w skazów ki do zro- zum ienia dzisiejszej form y osiedla i jego szczegółów.
B ozw iąźanie s p r a w k o l e j o w y c h (nowe linje, dwmrce i stacjo oso
bowe, towarowe i zestaw cze, uzupełnienie lu b zm iana istniejących) oprze sie n a b a d an iu szeregu m a p ; E uropy, Polski, w ojewództwa, pow iatu, m iasta) A
)V i0fl W F0 w i ! c ic P i * y d r ń i n n . K r z y w o lin ijn y d u k t g d - , p r s t a r s z y m i w y t w o r z y ! Bię p r z e z - w ie k i n ie ja k o s a m o c z y n n ie ' u l ic a Myj p r o sta w s k a z u je n a za io z o n io p ó ź n ie js z o (tu w X V I I I . w ie k u ) i n a r o z k a z 4 g ó r y .
1 4 7 0 liutlowa miast.
3. P r a c e w stęp n e.
„ 0, 5,am m s i' P(rzy stąpi do opracow ania planów reg u lacy jn y ch ogółow ych.
h f s f n r - ° Ci!ymC " ’y cz,erP ° j;.lce s t u d j a p r z y g o t o w a w c z e w dziedzinie) n i s t o r j i r o z w o j u danego m iasta oraz n a polu s p r a w k o l e j o w y c h
Z aczynać należy od m ap najogólniejszych i postępow ać do coraz szczegó- łow szych1). Podobnie należy bad ać spraw y wodne (działy wód, re g u la cja i uspław nieuie rzek, k a n a ły żeglugi, zbiorniki wodne, siły wodne, podstaw y kanalizacji osady). K rótko zebrane wiadom ości o istniejących i projekto
w anych szlakach kom unikacji wodnej w Polsce podaje prof. dr. H . M a t a k i e w i c z : „D rogi wrodne w Poł$eou 1917. Do szczegółowszego zorjentow ania
Prace wstępne. 1 4 7 1
F ig . G. J t O B k w u u k ła d o m s w y m k o n c o n tr y c z n o -c lo śr o d k o w y m z b liż a sio n io n ia l do sc h e m a tu .
F ig . 7. S a l t L a k o C i t y , t y p o w e m i a s t o a m e r y k a ń s k ie o u k ł a d / .i o b e z w z g lę d n ie p r o - s t o k a t o w y m . U l i c e l e ż ą w k ie r u n k a c h r ó w n o le ż n ik a i p o łu d n ik a .
się w spraw ach k o 1 e j o w y c h, d r o g o w y c li (połączenie danego m iasta z bliż- szemi i dalszem i osiedlam i zapom oca gościńców ) i w o d n y c h posłużą m apy wojskowe 1 :2 0 0 0 0 0 , 1 : 7 5 0 0 0 i l ':2 5 0 0 0 .
S t u d j a i s z k i c e m ożna kreślić n a podstaw ie m ap jeszcze przed po
znaniem osady i to okazuje się zw ykłe bardzo pożytecznem . Natomiast, n ie - w o i n o b e z w a r u n k o w o — pod grozą popełniania ciężkich błędów — u s t a l a ć p l a n ó w r e g u l a c y j n y c h b e z szczegółow ej z n a j o m o ś c i re-
, *> M in is te r s tw o k o j o t w y d a ło d o b r ą m a p ę k o l e i w P o ls c e w p o d * . 1 : 8 1 0 0 0 0 . P e w n e p o ż y tk i m o ż e p r z y n ie ś ć p r z e jr z e n ie b r o s z u r y : J . D r e x le r „ Z a r y s s i e c i k o l e j o w e j w P o l s c e “ . L w ó w 1919.
5
F i g . 8 . W i l n o . OzęSd ś r o d k o w a , n a jsta r sz a o k a z u je m a lo w n ic z y u k ł a d b c z p o s i a c i o w v D z ie ln ic o p ó ź n ie js z e p r z y b r a ły fo r m y p r o s to k ą to w e , p r z e w a ż n ie z n io k s z ta io o n o . W z a k o lu
r z e c z k i w id z im y d z ie ln ic ę u ło ż o n a w k s z t a łt p o d k o w y .
1 4 7 2 Budowa miast.
gulow anego o b s z a r u . W skazów ek, ja k ie n a m iejscu uch w y ci oko badaw cze, zastąpi n ig d y żadne studjum w biurze.
Z arysy w stępne i przygotow aw czo rysuje się n a k alk ach , a dopiero pro-
t a o s t a t e c z n o w l r r o i ł l n s i o w m f l r w
llie
je k ta ostateczne
M g . 9 . H a i d r t B o j z O m i o j - . J e d n o z S w ę g ie r s k ic h m ia s t h a j d u c k ic h p r z e d s ta w ia in te r e s u ją c ą k o m b i n a c j ą u k l a d n p r o m i e n i o w e g o /. b e z p o s t a c i o w y m . (P o m n io j-
s s a n ie z m apj- w o j s k o w e j 1 : 7 5 0 0 0 n a m ia r ą 1 : 1 0 0 0 0 0 ).
D la łatw iejszego zorjentow ania się w układzie sieci ulic m iejskich do
skonałą pom ocą jes t w yrysow anie n a podstaw ie m apy służącej z a p odkład do p lan u ogółowego, osobnej c z a r n e j m a p y . u l i c i p l a c ó w , w której tuszem z a k ład a sie ulice i place, a pom ija sic w szystkie inne szczegóły.
G
Prace wstępne. " 1 4 7 3
W tedy jasuo w ystępują przym ioty i w ad y istniejącej sieci kom unikacyjnej (fig. 6 i I), a głów ne korek tury n a su w a ją się sam e przez się. Kównio poży
teczne, choć m oże nieco m niej przejrzyste są m apy rysow ano m etodą odw rotną, tj. ulice i place biało, a bloki czarne (fig. 4).
Przed przejściem do opracow ania planów należy sobie zdać sprawę z typu danej osady. W najogólniejszcm ujęciu m ożem y w ym ienić następu
jące typy wsi i m iast:
F i g . 1 0. D ą b r o w a , d z ie ln ic a w S t a n is ła w o w ie . O g ó ło w y zaryB u l i c i b lo k ó w , u z y s k a n y p o u sta len iu s z la k ó w k o m u n ik a c y jn y c h . F o r m a w s tę p n a . 1. P l a c t a r g o w y , 2. p la c p r z y k o ś c ie ln y , 3. Is tn ie ją c a r z e in ia , 4 . s z k o ły w e w n ą t r z b l o k u , 6 . s ta d jo n s p o r to w y , 0. lta s a r n ie (.1 p la o m u sztr y , II u j e ż d ż a ln ie o t w a r t e , O u je ż d ż a ln ia k r y ta , b b u d y n k i m ie s z k a ln e , E s ta jn ie ),
7 . w i ę z ie n ie , S, sta r e k a s a r n io . ( W e d le r y s u n k u w p o d z . 1 : 2 3 8 0 ) .
I. p r z y p l a c u : 1. okolnica (wieś otaczająca bło n ie; fig. 1) ; 2. przy ryn k u (m iasteczko; fig. 2) ;
II. p r z y d r o g a c h : 3. p rzy drodze przejazdow ej prostej lub krzyw ej (fig. 3 ); 4. przy odgałęzieniu lu b rozw idleniu dróg (fig. 4); o. przy skrzy
żowaniu dróg (fig. 5); 6. przy węźle dróg (fig. 66) ; 7. osada prom ieniow a (fig. 6) ; 8. prostokątow a (fig. 7); 9. bezpostaciow a (fig. 8).
B ad ając u k ład y m iast, z reguły, znajdujem y kom binacje ntw orzone z w y m ienionych tu typów , przyczem kom binacje te w ystępują bądźto jako m ieszanina form dw u typów odrębnych n a tem sam em terytorjum m iasta (fig. 9), bądź też w ystępują w ten sposób, że do części daw niejszych dołą
7
1 4 7 4 Budowa miast.
czają się dzielnice nowe, w odm iennym , najczęściej prostokątow ym , układzie dobudow ane (fig. 8), częstokroć z poprzedniem i niedość organicznie' zrośnięte,
4. P la n y regu lacyjn e ogAłowo i sz c z eg ó ło w e.
N a m apie 1 : 25 000 należy projektow ać koleje wszelkiego typu, kolejki podm iejskie i gościńce łąc zą c e się z danem m iastem lub objazdowe, re g u lacje rzek, k a n a ły spław ne, rozszerzone g ran ice m iasta, oznaczyć sfero
F i g . 11, D ą b r o w a d z ie ln ic a w S t a n is ła w o w ie . H a n o g ó ł o w y w w ie lu s z c z e g ó ła c h p r z e - i s B g y . 1 '“ “ P f tm o n y p r o jc k lo w a n e m z a b u d o w a n ie m . U r z ą d z e n i a i s t n i e j ą c e : L z e • C. SOk-°,i a ’ 2 - p 8 r k ,n li',j8 k i- S . p a r k J o r d a n a , 4 . r z e in ia m ie j s k a , 5 . ć m o m ziełorii a u i n la d C r J i ą d z e h i a p r o j c k t o w a u e t S. p a sm a
» k n w e jn H ułorł^ ił0 ’ V!*,8. *v » U * k o i c i d ł , 1 2 .-p łu c (Swiczeń d l a p r z y s p o s o b ie n ia w o j- e g o , 1 3 . s ta d jo n o lim p ij s k i, 14, k o s z a r y w o j s k o w e . ( W e d łu g p la n u w p o d z t a lc e 1 : 28 8 0 ).
w pływów m iejskich, w rysow ać zieleń zam iejską, cem entarze, lotniska, pola ew iczen, boiska, staw y, fabryki, szpitale, k a s a rn ie ,. p rzy tu łk i dla starców , w iezienia, ogrody w arzyw ne ^ i inno urządzenia i budow le, których um ie
szczenie poza rogatkam i m iejskiem i je s t pożądane. P ra c a n a tej m apie m a przew ażnie c h ara k te r raczej n a j o g ó l n i e j s z e g o a t u d j u m , lub pew nego zszeregow am a pomysłów, niż projektu.
takiejże podzialce ( 1 ; 25 000) lub w jeszcze drobniejszej n ależy w yko
n y " '^ 0 zarysy c a ł e j g r u p y o s i e d l i o raz plan y rozm ieszczenia ludności i budynków n a w iększych pow ierzchniach k ra ju (L audesplanung). P ro jek ty
P la n y r e g u la c y jn o o g ó ło w o i s z c z e g ó ło w e . 1 4 7 5
takie w ykonuje się dla obszarów' gęsto zaludnionych lub w okolicy m iast miljonowyeli.
W p l a n a c h o g ó ł o w y c h (fig. 10) n a m apie W arstw icow ej (w podziałce 1 :1 0 0 0 0 — 1 2 5 0 0 ) powinno się zaznaczyć tylko głów ne a r t e r j e k o m u n i k a c y j n e miejskie, linje, stacje i dw orce kolejowe, drogi wodne, tram w aje i pospieszne koleje m iejskie, drogi autom obilow e, głów ne place, boiska, pasm a zieleni, parki, lotniska i cm entarze a n a osobnej odbitce, podział n a strefy budowlane (w ielkom iejska, handlow a, m ieszkaniow a, dworkow a, podm iejska,
Kij*. 1 2. D ą b r o w a , d z ie ln ic a w S t a n is ła w o w ie . F r a g m e n t p l a n u e z e z e g ó ł o w a g o w y k o n a n e g o w p o d z ia łc e 1 ' 1 0 0 0 . I V u lic a c h o z n a c z o n o j e z d n io i c h o d n ik i, d r z e w k a i tra w n ik i. P a s m a z ie le n i z n p r o je k to w a u o s z c z e g ó ło w o , r ó w n ie ż u r z ą d z e n ie p l a c ó w i z a r y sy
b u d y n k ó w .
fabryczna). Zabudow anie zaś tylko, o ile jego rodzaj jes t przesadzony.
P la n y te pow inny uw zględniać potrzeby kom u n ik acji i k a n alizacji oraz g ra nice zasięgu wodociągów . P r z y p r o j e k t o w a n i u s i e c i k o m u ń i k a - c y j n e j należy rówmocześnie pilnie b a c z y ć , ab y położenie, w y m i a r i k s z t a ł t b l o k ó w b y ł y o d p o w i e d n i e . F ig . 11 przedstaw ia nam dalszą fazę rozwoju p ian a . K ościół i stadjon z ostały przeniesione na in n e m iejsca, u k ład ulic doznał w ażnych zm ian i uzupełnień. W p lanie rozmieszczono zabudow ania pryw atne.
9
1 4 7 6 Budowa miast
_ P l a n y s z c z e g ó ł o w e (fig. 12) pow inny zaw ierać nadto szczegółow ą sieć ulic m i e s z k a n i o w y c h , bloki i ic h podział n a parcele w raz z zarysem linij budow lanych zew nętrznych i w ew nętrznych przy zabudow aniu zw artem , granice wysokości zabudow ania, podział u lic n a pasm a i urządzenie placów ,
F i g . 1 3 . Z a r y s p l a s t y k i p r o j e k t o w a n y c h z a b u d o w a ń : k o ś c i o ł a a o t o c z e n io m , s z k o ł y i ii w o r k6 w w p e r s p e k ty w ie k a w a le r s k ie j w e d le s y tu a c j i p r z e d sta w io n e j n a f ig i 1 2. S p o só b z a le c e n ia g o d n y , p r o s ty i ła t w y . P r o j e k ta n t n ie p r z e są d z a p r z y s z ły c h form
a r c h it e k t o n ic z n y c h .
oświetlenie, studnie, drzew a itd., dalej sposób ukształtow ania zieleni, regu
lac ję stru g w odnych i inne pom niejsze szczegóły. P la n y te pow inny być w zasadzie zgodne z w ytycznem i, zaw artem i w p lan a ch ogółow ych. Poniew aż budow a m iast jes t sztu k ą trójw ym iarow ą, tj. dotyczy b ry ł a nie sam ych po
wierzchni, przeto dw uw ym iarow y zarys p lan u powinien być uzupełniany
F i g . 14 . W i d o k k o ś c i o ł a , p l a c u p r z y k o ś c ie ln e g o i b u d y n l F ó w w e t lle s y tu a c j i przed s ta w io n e j n a fig . 12.
10
Plany regulacyjne ogółowc i szczegółowo* 1 4 7 7
at KOCHANOWSKIEGO WE LWOWIE
POWIERZCHNIA JEZDNI ISTNIEJĄCEJ 288Um*
"T PROJEKTOWANEJ J600mr OSZCZęONOŚĆ iSddm’ - 38 %
w p u n k tac h najw ażniejszych, przedew szystkiem w p lac ac h , szkicam i per- spektywicznem i (fig. 13, 14).
P l a n y o g ó ł o w o pow inny być opracow ane d la każdego m iasta ja k n a j
rychlej w przew idyw aniu rozw oju m ia sta n a okres la t około czterdziestu
BOZMCZA
■Fig. 15* F r a g m e n t z p r o j e k t u p r z e b u d o w y g l i o i t n w e L w o w i e . K o m a sa c ja trz e c h b lo k ó w i n o w a p a r c e la c ja , z z a s to s o w a n ie m p a sa żu w p o ś r o d k u n o w e g o b lo k u ,
i to n a stosownie w ielkim obszarze m iasta i gm in podm iejskich. P i a n y z a ś s z c z e g ó ł ó w ^ (w podziałce 1 :1 0 0 0 lu b 1 : 500) m aja obejm ow ać tylko obszary dojrzew ające do zabudow ania i do urządzenia, jed n ak należy jo sporządzić, z a n i m s i e j e s z c z e r u c h b u d o w l a n y r o z p o c z n i e . B e z -
3?ig. 16. B o z w i d l e n i e u l i c w y k a z u ją c e d o id e d a w n a n ie p o tr z e b n ie w i e lk ą p o w ie r z c lm ią j e z d n i. P r z e k s z t a łc e n ie w y p a d ło p o d k a ż d y m w z g lą d e m z a d o w a la j ą c o . S t r z a łk i w s k a z u ją
d w a g ł ó w n e k ie r u n k i r u c h u .
1 1
1 4 7 8 B u d o w a miast.
p l a n o w o o t w i e r a n i e n l i e i parcelow anie .bloków oraz takież sytuow anie i domów utrudni a często wprost u n i e m o ż l i w i racjonalny r o z b u d o w ę m iasta w przyszłości.
- 1 . .
|
o. P rzeb u d ow a i rozbudow a m iasta.
W p r z e b u d o w i e istn iejąceg o m iasta obow iązuje z as ad a : p r z y mo - i z l i w i o n a j m n i e j s z e j i l o ś c i z m i a n u z y s k a ć j a k n a j w i ę k s z e p o - : l e p s c e n i e pod względem kom unikacyjnym , higjenicznym , budow lanym . I ekonom icznym i estetycznym . Isć raczej po Iinji m niejszego onoru, aniżeli ! stw arzać wielkolinijne plany, n a k tó iy c h zrealizow anie nie starczy pieniędzy IN a przeprucie nowej ulicy przez obszar ju ż zabudow any m ożnaby się zgodzić
tylko w razie nieuchronnej konieczności. Oczyw iście łatw iej tak i projekt przeprow adzić po w ielkim pożarze m iasta.
Ze szczególnym pjetyzm em należy sie odnosić do r e g u l a c j i m i a s t s t a r y cii o w a r t o ś c i z a b y t k o w e j (fig. 8 , 3 5 , 4G ).Z ag ład aich lub uszkodzenie byłoby stra tą niepow etow aną. D latego b e z n i e o d z o w n e j p o t r z e b y n i e powinno się tu z m i e n i a ć istniejących całości, domów nie burzyć,' ulic nie prostow ać, an i nie rozszerzać, placów nie powiększać, kościołów nie odsła- iunc, fortyfikacyj nie niszczyć. O ile chodzi o p o p r a w ę s t o s u n k ó w
“ i g j e n i e z y c b , w ystarczy zw ykle usunąć m ieszkania suterenowe, w ybu
rzyć dobudów ki stojące w ew nątrz bloku i potw orzyć łączn e , widno podworce, oraz zaprow adzić k an alizację i w odociągi a nieustępliw ie pilnować, porządku i skrupulatnej czystości.
1 2
P r z e b u d o w a i r o z b u d o w a m ia s ta . 1 4 7 9
jSTatomiast o ile cliodzi o popraw ę stosunków k o m unikacyjnych, to nowe ulice o k o l n e , o b j a z d u we , o d c i ą ż a j ą c e , pozw olą zw ykle zadość uczynić potrzebom ruchu. Gdyby przecież któ rąś ulicę"przyszło rozszerzyć, to wpro-
1 % . 1 8 . U k ł a d l i n l j r e g u l a c y j n y c h u l i c y , o r a z l i n i j b u d o w l a n y c h z e w n ę tr z n y c h i w e w n ę tr z n y c h b l o k u o z a b u d o w a n iu lu ż u e m i z w a r to m , p r z y m i e j s c o w e m z a s to s o w a n iu
o g r ó d k ó w i p o d c ie n i.
wadzenie podcieni (fig1. 12—14 i 18) pozwoli załatw ić te trudność bez w ielkiej ujmy d la zabytkow ego ch arak teru m iasta.
Jed y n ie stare, g h e t t o w m iastach i m iasteczkach n a d aje sie do rad y kalnego przeobrażenia. Straszne w a ru n k i higjeniczne, nikla^ w artość m ate- rjaln a i arty sty czn a budynków , fa ta ln y ich stan i w leik a ilość zm arnow anego gruntu budow lanego p rzem aw iają za przekształceniem w dzielnicę nowo-
1 3
1 4 8 0 Budowa miast.
ćzesną, oczywiście, z zachow aniem zabytkow ych bóżnic. P rz y tej a k cji nie- odzowmem będzie przeprow adzenie k o m a s a c j i g r u n t ó w , w ytrasow anie now ych ulic i placów , podział bloków n a nowe parcele i zakreślenie now ych j linij budow lanych w ew nętrznych (fig. 15).
R o z b u d o w a m i a s t a pozostaw ia projektantom swobodę znacznie w ięk
szą niż przebudow a. Nowo zabudow yw ano tereny są polem w ielkolinijnej ekspansji nowoczesnego budow nictw a. Potężuezespoły architektoniczne, których realizacja n a o bszarach ju ż zabudow anych natrafia n a trudności niepokonalne, tu n a g ru n tac h w olnych mogąc osiągnąć swój św ietny, pełny w yraz.
T rzeb a sobie jed n ak jasno od
powiedzieć n a następujące p y ta n ia : 1. J a k i e g o r o d z a j u d z i e l n i c a m a pow stać (w ielkom iejska, handlow a, m ieszkaniow a, dwor
kow a, podm iejska czy fabryczna)?
2. K t ó r y t e r e n będzie dla - danej dzielnicy najodpow iedniejszy (wzgórze, stok, czy dolina lub p ła
szczyzna) ?
B i g . 1 9 . D e k o r a c j a u l i c y a a p o m o c ą n i o n u m e t i t u l n e j b r a m y , u s ta w io n e j u s k r z y ż o w a n ia u lio w n a j w y ż s z y m p u n k c ie n i w e l e t y . B r a n ia b ę d z ie d o b r z e w id o c z n a z u l ic y g łó w n e j i z b o c z n y c h . S t r z a łk i w s k a
z u j ą k ie r u u k l s p a d k u u l ic y .
o i o n w 5 łą«
F i g . 2 0 .' R o z w i d l e n i e u l i c y . "W o s i u l i c y n a jsze r sz e j u m ie s z c z o n o b u d o w lę
o w i e lk ic h fo r m a c h .
3. J a k ie będą p o t r z e b y k o m u n i k a c y j n e (kolejowe,, lotnicze, dro
gowe, wodne, tram w ajow e, piesze itp.) ?
4. J a k ie b u d y n k i i u r z ą d z e n i a p u b l i c z n e b ęd ą n i e z b ę d n e (szkoły, bibljoteki, kościoły, domy ludow e, place i hale targow e, dworce kolejowe, prom enady, ogrody, pasm a zieleni, boiska sportowe, lotnisko, pole wyścigow e, koszary, szpitale, rzeźnie itp .)?
W ybór g ru n ta pod now ą dzielnicę, pow inien b y ć op arty n a s z c z e g ó - ł o w e r n z b a d a n i u (słoneczność, k ierunek w iatrów itd.). W w arunkach trudniejszych lub skom plikow anych, całego szeregu cennych w skazówek będzie m ógł udzielić g e o l o g (w ytrzym ałość g ru n tu , n achylenie w arstw , usuwisko, stosunki wodne, pod pow ierzchnią ziem i, w ychodnie w arstw w odo
nośnych itp .), h y d r o l o g , l e ś n i k i p rak ty czn y a r c h i t e k t . 1 4
P r z e b u d o w a I r o z b u d o w a m ia s ta . 1 4 8 1
¡8• ot ... ...
t 4 » . _
,
^
.-W >!
P rz y u k ład a n iu nowej sieci dróg starać się należy, aby a r t e r y j k o m u n i k a c y j n y c h było j a k n a j m n i e j , _ tyle tyłko ile d la w y g o d n e g o połączenia z istniejącem i częściam i m iasta i przyszłem i sąsiedm eim d/,ie cami będzie potrzeba i aby te
arterje były ja k najrzadziej po
przecinane ulicam i poprzeez- nemi (co 200— 300 ni). P ołoże
nie u l i c m i e s z k a n i o w y c h dostosuje się do potrzeb bloku budowlanego (fig. 1 0 —12).
P rzy studjow aniu kształtów terenu należy b a cz n ą uw agę zwrócić n a p u n k t y n a d a
nym obszarze n a j w y ż s z e , jako m iejsca n a d ając e się prze- dewszy stkiem n a p o m i e s z c z e n i e w ielkich i w yniosłych d z i e ł a r c h i t e k t u r y . O- gólne hasło m ożnaby sform u
łować w ten sposób : W z g ó rz a n i e p o w i n n y b y ć o b n i ż a n e , a n i d o l i n y z a s y p y w a n e .
B a d a n i e n a j n i ż s z y c h p u n k t ó w danego terenu łączy się, ściśle ze sp raw ą odpływ u
wód opadow ych i z k a n a l i - ^ 21.i Z a m k n i ą b i o w i d o k u u l i o y b o c z u o j z a - z a c j ą . p o m o c ą b u d o w li p u b lic z n e j . "W p r z e c ię c iu e lę ob u
N adto trzeb a pam iętać o u i i c w y s e p k a b c z p te ć z o iistw u , r o z d z ie lu jiic a .o b a
w y t w o r z e n i u ł ą c z n o ś c i k io r u u k i r u e b u .
o p t y c z n e j m iędzy poszcze- gólnemi dzielnicam i m iasta, tak aby nowe drogi i pasm a zieleni kierow ać n a wieże, wzgórza i sylw ety w ybitnych budynków w starem m ieście, a naw zajem nowe kościoły i inne gm achy ustaw iać tak, aby były korzystnie ze starego m ia
sta widoczne. N a fig. 11 ozna
czono d w unastu strzałkam i te części ulic, których zam knięciem optycznem będzie projektow ana wieża kościelna.
P r o j e k t y reg u lacy jn e, do
tyczące przebudow y i rozbu
dowy m iast, pow inny b y ć d o s t o s o w a n e d o s i ł y f i n a n -
s o w e i danej osady. M iasto Fig. 3 2. U l i c a k r z y w a i P r o s t a , z a b u d o w a n e d o - z a m o ż n e m o ż e d l a c e l ó w k o - m a n ii 0 j e d n a k o w y c h d łu g o ś c ia c h fr o n tu . k ą t w i- / a m o z n e m o z e ^ c i i a c e i o w k o <lz011j a a j e s t d w a r a z y w i ę k s z y m z k ą t/i.
i m u m k a c j i 1 d l a w i e l k i e j
a r c h i t e k t u r y r e p r e z e n - ^ , , t a c y j h e j w yburzać setki domów, w ielkim kosztem przekładać^ prze wody podziem ne i w najcudow nieszy sposób p rzetw arzać c a łą dzielnice.
Natom iast d la m iast m niej zam ożnych p o ż y t e c z n i e j s z y m b ę d z i e p r o j e k t n i e n a j d o s k o n a l s z y , a l e d a j ą c y s i ę z r e a l i z o w a ć
■ stosunkowo n i e w i e l k i e m i k o s z t a m i , n i ż p l a n w p r o s t i d e a l n i e 1 5
0 5 10 2 0 3 0 4 0 SOm
13 I
. -
* ,
i
1 4 8 2 B u d o w a m iast*
d o b r y a w y r a a g a j a c y w y d a t k ó w ponad w szelką możność gm iny.
U nas średnie i m niejsze m ia sta w bardzo przew ażnej liczbie nie rozpo
rząd zają obfitemi środkam i finansowemi. K aczej p o d p a d ają pod kategorje ubogich. Je d n a k przy odpowiedniej um iejętności, dobrej woli i w ytrw ałości m ożna m im o n aw et bardzo słab y ch środków pieniężnych n a podstaw ie celowo obm yślanych planów osiągać rezu ltaty w cale doniosłe'.
F i g . 2 3 . T J l i c z k a o j e z d n i k r z y w o l i n i j n e j a ś c i a n a c h s k ła d a ją c y c h s ic z o d c i n k ó w p ł a s z c z y z n p io n o w y c h z e s t a w io n y c h p o d k ą ta m i p r o s te m i. *
F i g . 2 4 . P r o m i e n i e s ł o ń c a F i g . 2 5 . D o s t o s o w a n i e u l i c y d o , u k ł a - w u l ic y k r z y w e j p a d a ją p o d d n p a r c e l . L i n ij k i z ło ż o n e z k r o a e k i k r o - r o z m a i t e m i k ą t a m i ń a p o - p e k o z n a c z a ją u k ła d p a r c e l. S to s u ją c u lic ą s z c z e g ó ln e fa sa d y d o m ó w ; s tą d p r o stą (k r e s k i g r u b s z e ), n ie spOBÓb u n ik n ą ć r ó ż n y s to p ie ń i c ii n a ś w ie tle n ia , ż m u d n y c h k o m p lik a c y j w p o d z ia le p a r c e !, c o p o d n o si m a ło w u ic z o ś ć w i d o k u . N a r z ę d z i e m o w i e l e s p r a w n i e j a z e m j e s t u l i c a k r z y w a . J e d n a k p r z y tra sie n a j w a ż n ie js z y c h a rte r y j k o m u n ik a c y jn y c h n ie s p o só b , o c z y w i ś c i e ,' u w z g l ę d n ia ć s z c z e g ó ły
t e g o r o d z a ju .
II. E lem e n ty m ia st.
Gdy się przy p atrzy m y m apie m iasta, spostrzeżemy, że ono leży w śród w ielkiej przestrzeni niezabudow anej i że sk ła d a się z s i e c i u l i c porozsze- rzan y ck m iejscam i w w ę z ł y u l i c ł u b w p l a c e , dalej z d o m ó w zgru
pow anych w b l o k i , z pasm ogrodow ych, parków , boisk sportow ych i cmen
tarzy, które obejm ujem y ogólniejszem m ianem z i e l e n i , oraz z pow ierzchni w o d y w form ie rzek,, staw ów , jezior lub m orza, w zględnie portów lądow ych i m orskich. W szystko to, ulice, węzły, place, zieleń i w oda są elem entam i m iast.
16
U lic o . 1 4 8 3
N adto spostrzeżemy u r z ą d z e n i a k o l e j b w e : dworce, stacje * ^ oraz « - o ś c i n c e i drogi a u t o m o b i l o w o , które są łączn ik am i jed n y c osad z drugiem L W w iększych m iastach znajdziem y też l o t n i s k a i t o r y w y ś c i g ó w konnych, iy k iisfy c z n y ch i autom obilow ych.
1. U lice.
Sprawie gościńców oraz naw ierzchni ulic m iejskich pośw iecone są w to-
„lio I. P o te c z n ik a - inż. rozdziały n a str. 30 do 108 („D ro g i“) i od 108 do 127 ( U lice“') do których dodaję następujące u w a g i: . . . . . ( 1 N a
l | S
g o ś c i ń c ó w z b l i ż o n y c h d o r o g a t k i m i e j s k i e j (2 - 6 k m ) p an u je stosunkowo zn aczn y ru ch , dlatego należy dążyć do uizą-F ig ._ 2 6 . D o s t o s o w a n i e u l i c y d o k s z t a ł t u t e r e n u z a p o m o c ą ; t r a e y k r z y w o l i n i j n e j . G d y u l ic a d łu g a , a s to k str o m y i p o f a łd o w a n y , w y p a d n ie ta k ż e i w a ż n ą u l ic ą k o m u n ik a c y j n ą z a
ł o ż y ć w fo r m a c h g ią ty o li.
F i g . 2 7 . ś l i m a k w u l i c y K a r o w e j w W a r s z a w i e , z a ło ż o n y n a s iln io p o c h y ły m s t o k u o d c in a ją c y m g ó r n ą cząso m ia s ta o d P o w iś l a . F o r m a ta d a s ią p o ż y te c z n ie s to s o w a ć p r z y p r z y c z ó łk a c h .m o s to w y c h d o p o łą c z e n ia u l i c y g ó rn ej z n a d r z e c z n ą . W y s o k o ś ć s to p n ia , k t ó r y s ią d a p o k o n a ć z a p o m o c ą t a k ie j k o n
s tr u k c j i, w y n o s i 6 — 2 0 m .
dzania tam poza korpusem drogow ym placów składow ych n a szu ter,_ do zak ład an ia deptaków lub chodników n a zew nątrz rowów przydrożnych i do stosow ania trw ały ch , niepylnych naw ierzchni. ^
2; N ow ością w budow ie gościńców są d r o g i a u t o m o b i l o w e , b ą to pasm a cztem astom etrow ej szerokości, trasow ane w d łu g ic h h n ja c h prostych, rnałemi spadkam i i prom ieniam i łuków kilkusetm etrow em u _ Skrzyżow ania z kolejam i i gościńcam i w yłącznic zapom ocą m ostów. N aw ierzchnie be o- nowe pow leczone asfaltem . D rogi tak ie są bardzo kosztowno.^ U nas m ogłyby być zastosow ane tylko w w yp ad k ach i w aru n k ach zupełnie w yjątkow ych, np. pod W arszaw ą i n a długości niew ielu tylko kilom etrów .
3. P oniew aż z p ra c u licznych n a j w i ę c e j p i e n i ę d z y p o c h ł a n i a b u d o w a , u t r z y m a n i e i c z y s z c z e n i e j e z d n i , przeto należy to pasmo ulicy dym ensjow ać zaw sze j a k n a j o s z c z ę d n i e j . D la ru c h u wozow w je
dnym k ieru n k u w ystarczy jez d n ia o szerokości 2,20 m , w obu k ieru n k ach 4,60 nu P rzez jezdnie 6,00, 7,00 i 7,50 m szerokich d a się ju ż w cale znaczny m ch przepuście. (Po Old B road S treet w L ondynie przy 8,34 m szerokiej jezdni przejeżdża n a godzinę 535 pojazdów , przez L on d o n b n g e po 10 w szerokiej jezdni n aw et 2100). D la spokojnej ulicy o dw u to rac h tram w a
jow ych w ystarczy z reg u ły jezd n ia 8,5 m , d la ruchliw szej 10 m szeroka.
I ' f 17
B r y ł a , P o d r ę c z n ik I n ż y n ie r s k i. V II . 90
O hm
ćżwjjHAJESRA
140m
YvW////yys'Asss/////,AJ//,/sĄ
B u d o w a m ia s t.
P ró c z względów oszczędności w budowie, u trzym aniu i czyszczeniu iezdni przem aw ia za budow aniem ich o szerokości jaknajw eższej oraz za zwężaniem
jezdni istniejących, w iększy po-!
rządek ruchu, k tóry panuje n a je-' zdniach wąsko ujętych i zw iązane z _tem^ większe bezpieczeństw o ii pojazdów i ludzi pieszych pod-j czas przechodzenia przez jezdnię, j W u licach , założonych w wieku XIX,^ i XX. znajdujem y z re g u ły f jezdnie za szerokie. P ró b y zwe- i ż a n ia jez d n i we Lwowie i w Sta
nisław ow ie oraz w niektórych m iastach m niejszych, dały* re- I zn lta ty doskonale. Ż adnych spie- trzeń ru ch u nie zauważono.
a h b* w s $ B ORD tO W C - 1fl$CDE
3?ig. 2 8 . *tV y d ł u ż e n i e s i l n e g o l u k u w p o r ó w n a n iu d o c ię c i w y j e s t ta k m a ło , ż e w p r a k t v c e , sz c z e g ó ln ie j d la r u d n i a u t o m o b ilo w e g o , n i e
m o ż e w c h o d z i ć w r a c h u b ę .
u r o z m a ic o n y c h fo rm a c h ^ J a k o ^ k m n o n " ^ 6'' r o z w o j u te j u l i c y w y p is a n a j e s t w je j
" t y s t y c z n u , j e s t to j e d n a z L t j p lę k n ie j s z y c h ' n o w o c z e s n y c h n i e ^ w t l e ż ^ ^ d n u i k ^ ^ c h
Stąd z a s a d a : p rz y projekto
w a n iu przekroi now ych u lic i przy odnowie sta ry ch naw ierz
chni n ależy zaw sze sk rupulatnie zdać sobie spraw ę, czy p r z e z o d p o i r i e d n i e z w ę ż e n i e j e z d n i n i e d a s i ę u z y s k a ć pew nych o s z c z ę d n o ś c i a zarazem pow iększyć b e z p i e c z e ń s t w a ruchu, oraz zyskać pasm a, które pokryte traw nikiem lub obsadzone drze
wami,^ m ogą znacznie p o d n i e ś ć p i ę k n o u l i c y i być rezerw a n a ew entualne rozsze
rzenie je z d n i w przyszłości, gdy gęstość ru c h u w zrośnie (lig. 16).
Szerokość jezdni pow inna być dostosow aną do ilości ru c h u (fig, 34) i może się zm ieniać w obrębie poszczególnych ulic.
f i g . 3 0 . i i 1 w o l e t a W k lę sła u l i c y p o t ę g u je w r a ż e n ie o d le g ło ś c i i p r z y c z y n ia s ię ’ d o d o d a tn ie g o s z a c o w a n ia w ie lk o ś c i i d o m ó w w o s i u h e y d oT a- o j c h (p o d o b n ież, u l ic a o ś c ia n a c h z b ie ż n y c h ) N iw o I d a w y p u k ła r o b i u je m n e w r a ż e n ie g a r b u , u tr u d n ia k o m u n ik a c ję i p r z y s ła n ia d o ln e c z ę ś c i b u d y n k ó w o j e d n o lit y m s p a d z ie ; j e d n a k p o d w ^ ić d fm “ k o m u
n ik a c y jn y m j e s t ta w ła ś n ie n a jle p s z a 1 8
Ulico. 1 4 8 5
N a b aczn a uw agę zasłu g u je typ przekroju poprzecznego L : 112 n a Btr. 108 P o d ręczn ik a (w dziale „U lice“), k tóry może b y c z pożytkiem sto
sowany n a podrzędnych u licach zd ała od śródm ieścia.
F ig . S I . S k r z y ż o w a n i e u l i c n i e r e g u l a r n e , z o d p o w ie d n io u io ż o n e r a i iin ju m i k ra -
■w ężników .
4. Z achow ując zasadniczo pospolity przekrój poprzeczny ulicy o lekko w ypukłej jezd n i i cho d n ik ach o p arty ch o kraw ężniki, powinno się pam iętać, że zapom ocą i t s y m e t r j i p r z e k r o j u poprzecznego, oraz przez s t o s o w a n i e r a m p , s k a r p l u b s c h o d ó w w zdłuż i w poprzck ulicy , przez łagodne o d chylanie pow ierzchni traw n ik a k u jezdni, lnb od jezd n i k u cho-
90* 19
m i o n . F o r m a t a k ie g o s k r z y ż o w a n ia j c s t “ i a c u w U U r a k o w o g o * {p °o" fig . i “)'.
B u d o w a m ia st.
ch y ł.v m . S r o ^ d i a l p i e i7ł “h i e « f S?A*-°-k <>tlł* K l)rze BU« i ę i e m j e j w y lo t u n a te r e n ie p o c i h a , i t a r g o w e j w i d ^ p ii 0^ °
J co sciow e.
jedntg-o c i l ^ \ i f / ^ eoapr °J.U u l i , C7 1
nkłaa.i
P a s ®, ^ e t ,v obrębięi n p i l z ^ m S a § ^ d° urozmaicenia widoku
a o w L y M f k f t i n t i r o l ^ ' ? ! n a lf ^ nn-!ka6 P a k t o w a n i a ulic zabu-
> jednostronnie, lub zupełnie n ieo b u d o w an jch .
U lic o . 1487
OGROO, o ; PRYWATNY
6,G0€CR0D PRYWATNY
a) L i n je r e g u l a c y j n e i b u d o w l a n e .
Gdy g o ś c i n i e c , który n a przestrzeni m iedzy osadam i sluźy sam ej tylko k o m u n i k a c j i kołow ej, a w bardzo m ałym stopniu i pieszej, w ejdzie w granice osiedla, d a j e n a d t o f r o n t y d o m o m i staje sie ulica. D w a
F i g . 3 5 . W y c i n e l c z m a j>y
„ S t a r e*g o M i a s t a “ w W a r - s z i i w i e . W ą z iu t k ie , k r z y w o - 1 i ni j no u lic o z u s k o k a m i c h a r a k te r y z u ją m ia s to ś r e d n io w ie c z n e . S tr o m y ter e n w y m a g a ! z a ło ż e n ia s c h o d ó w
w u lic z k a c h w io d ą c y c h k u W iś le .
F i g . 3 6 . S t a r y I t y n e k w P o z n a n i u . M ie ś c i o n s to r y i n o w y r a tu sz , o d - w a c l i i trz y p ł y t k ie b lo k i z ło ż o n o z m a ły c h k a m ie n ic z e k . P o d o b n ie p r z e d s tu / l a t y b y ł z a b u d o w a n y r y n o k k r a k o w s k i, l w o w
s k i i w a r s z a w s k i (p o r . f ig . 29).
F i g . 3 7 . R o z g a ł ę z i e n i o u l i c . z p r z e s u n i ę c i o m o s i . U ‘z b ie g u o b sz e rn a w y s p a b e z p ie c z e ń s tw a , o c h r o n io n a o d n a je ż d ż a n ia tr z e m a k a m ie n n e m i s łu p a m i. W ś r o d k u w y s p y
k a n d e la b r .
więc czynniki w zajem nie od siebie niezależne sta ją się podstaw ą decyzji Co do w ym iaru szerokości u licy :
1. potrzeby kom unikacyjne ulicy,
2. w zgląd n a dopływ św iatła i pow ietrza do domów.
W rezu ltacie d la oznaczenia u licy w p lanie m am y d w i e p a r y l i n i j (lig. 18). Z ty ch je d n a p a ra odpow iada potrzebom ru c h u i określa szerokość ulicy, a nazyw am y ją l i u j a m i r o g u l a c y j n e m i . D ru g a zaś p a ra w y-
2 1
1 4 8 8 B u d o w a m ia st.
znaczą fronty domów i ich rozstęp, podyktow any w zględam i zdrowotnemi, i a nazyw am y j ą l i n j a m i b u d o w l a n y m i .
T a d ru g a zależy od wysokości budynków i sto p n ia uw zględnienia po
stulató w higjeny.
L inje, oznaczające zasięg budynków w ew nątrz bloku, nazyw am y l i n j a m i b u d o w i a n e m i w e w n ę t r z n e m i .
R o z s t ę p l i n i j r e g u l a c y j n y c h m usi b y ć tak dobrany, aby się w nim pom ieściła sum a szerokości w szystkich pasm (jezdnie, chodniki, pasm a tram - ! w ajowe, ścieżki dla cyklistów , dla konnej ja z d y oraz rezerw a n a przyszłe i rozszerzenie jezdni). Ze w zględów oszczędności pow inien on być z re g u ły j a lc n a j w ę ż s z y . Jed y n ie w u lic ach ozdobnych, spacerow ych, reprezentacyjnych, i
m ożem y hojnie szafow ać pow ierzchniam i chodników a nadto dodaw ać szc- f rokie pasm a zieleni, drzew i kw ietników . R o z s t ę p zaś l i n i j b u d o w l a - ! n y c h pow inien b y ć m ożliw ie n a j s z e r s z y , przyczem w nowo projekto-
F iff. SB, O d g a ł ę z i e n i e n l i c y 7. p o d z i a ł e m k ie r u n k u r u c h u z a p o m o c ą w y s p y b e z p ie c z e ń s t w a w y m a g a ją c e j p la c y k o w a t e g o r o z sz e r z e n ia w y lo t u u l ic y b o c z n e j.
w anych ulicach handlow ych szerokość (s) ulicy nie pow inna być w żadnym razie m niejsza n iż dopuszczalna wysokość domów (10), któro przy projek
tow anej ulicy b ęd ą ustaw iane (s > w). W u licach m ieszkaniow ych stosunek w : s nic pow inien b y ć m niejszy ja k 1 : J '/s , p rzy zabudow aniu willowem nie m niejszy ja k 1 : 2, p rzy dworkowem 1 : 3 lub 1 : 4. W ogóle ja k n a j
więcej.
N adm iar, n a d w y ż k a rozstępu lin ij b udow lanych n ad rozstępem linij reg u lacy jn y ch może być albo w łączo n a do u lic y j a k o p a s m o * z i e l e n i (traw n ik a lub zadrzew ionego deptaka) albo też pozostaw iona w obrębie bloku j a k o o g r ó d k i przed frontam i domów (fig. 18). T e pasm a zieleni "i ogródki j m ogą tw orzyć rezerw ę g ru n tu pod przyszło ew entualne rozszerzenie ulicy.
Jeżeli rozstęp linij reg u lacy jn y ch w y p a d a szerszy niż rozstęp domów, po
w inny dom y zostać rozsunięte, a le też z pożytkiem d la k a sy m iejskiej m ogą być stosowane p o d c i e n i a (fig. 18). N ajczęściej trafi się ta k i przypadek przy reg u lacji zabytkow ego śródm ieścia.
R acjonalnie dad zą się p o d c i e n i a zastosow ać także do rozszerzenia ostro- k ą tn y c h naroży ulic (fig. 42) oraz ja k o czy n n ik ozdobny i p rak ty czn y przy kształto w an iu now oczesnych placów handlow ych (fig. 43 , 46 i jak o w zór 48), pasażów (fig. 15 i 34), zam knięć u lic (fig. 19 i 39) ¡'b u d y n k ó w : p u blicznych (Sukiennice krakow skie, fig. 29).
2 2
U l i c o . 1 4 8 9
Niezmiernie w ażne jes t rozróżnienie u l i c k o m u n i k a c y j n y c h , słu żących przedew szystkiem ruchow i, i m i e s z k a n i o w y c h , które są p rze e- wszystkiem dojazdam i do domów. U rządzenie pierw szych odnośnie do szero
kości poszczególnych pasm , w yboru najtrw alszej naw ierzchni, budow y przejść i kolei podziem nych i n a w iad u k tach oraz prow adzenia ru c h a, jest cięż ..
troska m iast m iljonow ych. W m iastach zaś średnich i m niejszych o b a w a , że ruch w przyszłości w zrośnie do jak ie jś ogrom nej m ia ry , w obecnych w a-
1’itf » - f f o i e l r u c h u o o ś m iu r a m io n a c h . O sz c z ą d u o śó w w y m ia r a c h j e z d n i, k s z ta łty n a r o ż y . P a s m o s p a c e r o w o n a d s tr u m ie n ie m p o łą c z o n e z m o s te m z a p o m o e ą s c h o d ó w .
runkach w ydaje sie w ielce przesadną. W u lic a ch m i e s z k a n i o w y c h szerokość j e z d n i pow inna b y ć wszędzie ograniczona do najkonieczniejszego minimum.
b) K s z t a ł t u l i c .
U l i c a pT o s t a , tj. o osi prostej i rów noległych do niej lin jach reg u la
cyjnych i budow lanych, o szerokości stałej lu b zm iennej (rozszerzenia) w y
w ołuje w rażenie estetycznie dodatnie, g d y nie jest zb y t d łu g a (m axim um długości w ynosi m niej w ięcej 20-krotną szerokość), gdy jes t harm onijnie obudow ana i gdy jes t u obu końców zam knięta interesującym w idokiem (fag.
19, 20, 21 i inne), a przedew szystkiem dobrą arch itek tu rą.
2 3
l i g . 42. O a t r o k ą t n e n a r o ż e d o m u r o z s z e r z o n e z a p o m o c a » o d c i e n i i z a b u d o w a n i e z e w n ę t r z n y c h p a s m o g r ó d k o w y c h * U k t a ! W d 0^ ' ^
10zenie podw órka w domu narożnym.
f o m y W k^ \ ( % * ? ' 15 i -HCZne *“ “ *>’ hlb St0S0"-ać ^ a1»*
foi m j (fig. 34 45). W każdym ramo pow inno się u n ik ać katów tępych; Osobna klasę form ulicy tw orzy u k ład prostolinijny o zbieżnych ścian ach domów T e p rzyczyniają się do spotęgow ania oceny oddalenia. Stadto hudj-uek stojący za wylotem u h c y zw ężającej się w ydaje się większym niż je s t w i s t n ie a r g u m e n t : Wa i " e m k r ? ^ c h P ™ w i a j ą n a s t ę p u j ą c e 1. w klęsła lm ja budow lana z w raca k u w i d z o w i c a ł y s z e r e g - f a s a d l t e" - r SÓo’oŻ': ^ kaŻd6j ? D idl w^ le 1 - 4 l e # c h m u i L p r z y F a z d ó w ( % ' r P°,r0m naU,ie k,' t!l w id% d a « 5 f t Podobnież r u c h p o j a z d ó w w u h c y lekko krzyw ej jes t p r z e j r z y s t y , przeto w naszych stosunkach b e z p i e c z n i e j s z y . L i n j e dachów , okien f g z y m s L „ H t
1 4 9 0 Bttd oW a m ia s t.
. ^ aoę 4 ł jed n ak ulice proste tych w arunków nie sp ełn iają i p rzy czy n iają i
się często do m onotonji m iasta. ' :]
Przez ulice krzyw e (fig. 4, 8 , 22, 28) rozum iem y te ulice, których linje bu
dow lane tw orzą bądźto zary s gięty krzyw olinijny, bądź złożony z linij prostych, ■ łam an y ch (fig „3) albo wreszcie kom binację linij prostych, krzyw ych i łam an y ch . K ąty w dukcie prostych lin ij budow lanych i reg u lacy jn y ch ;
F i g . 40. O s t r o k ą f c n e 1 n a r o ż e k a m i e n i c y ś c i ę t o s y m e t r y c z n i e l i n j ą
w k l ę a J ą.
5 1* O s t r o k ą t n o n a r o ż e k a m i e n i c y ^ ś c ię t e o d s tr o n y
u l ic y w a ż n ie js z e j d o k ą t a p r o s te g o .
