Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny, język polski
Temat: Głoski słyszymy i wypowiadamy
Treści kształcenia:
III. Tworzenie wypowiedzi.
2. Świadomość językowa. Uczeń:
5) pisze poprawnie pod względem ortograficznym, w tym w razie potrzeby wykorzystuje wiedzę o :
b) różnicach w wymowie i pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych.
Cele operacyjne:
Uczeń potrafi:
● Rozpoznać różnice między głoską a literą,
● Klasyfikować i rozróżniać głoski pod względem cech fonetycznych,
● Dokonywać podziału głosek,
● Wytłumaczyć różnice w pisowni i w wymowie głosek,
● Wytłumaczyć, na czym polega bycie świadomym uczestnikiem aktu komunikacyjnego.
Nabywane umiejętności:
● Dokonywania podziału głosek,
● Rozumienia powstawania głosek,
● Wypowiadania się świadomie i wyraźnie.
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Umiejętność uczenia się,
● Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
● Karta pracy z rebusami (załącznik do scenariusza),
● Tablice dydaktyczne z zaznaczonymi: narządami mowy, ewentualnie głoskami ustnymi i nosowymi, twardymi i miękkimi, dźwięcznymi i bezdźwięcznymi1,
● Sprzęt multimedialny: rzutnik, ekran, tablica interaktywna,
● Zasób multimedialny: film „Skąd się biorą głoski”,
● Kartki z zadaniem domowym (przygotowane przez nauczyciela).
1 Proponowane źródło: Tablice dydaktyczne, Język polski, część 2: Składnia, Wydawnictwo Wersus, Wrocław lub inne tablice edukacyjne z zasobów szkolnych.
1
Metody nauczania:
● Podające: wyjaśnienie, wykład,
● Eksponujące: film, prezentacja,
● Praktyczna: ćwiczenia.
Formy pracy:
● Zbiorowa,
● Indywidualna jednolita.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita się z uczniami, sprawdza obecność i rozdaje im karty pracy z rebusami wprowadzającymi w tematykę lekcji. Dzieci po wykonaniu zadań zgłaszają się i odczytują rozwiązania. Wszyscy wspólnie omawiają zagadnienia, jakie pojawiły się na kartach.
Prowadzący zajęcia prosi, by dzieci przypomniały sobie, w jaki sposób zapamiętały/nauczyły się alfabetu: może przez wierszyk, piosenkę, rymowankę itp. – chętni uczniowie mogą przedstawić klasie swoje „patenty” na naukę alfabetu. Nauczyciel pyta, czym w ogóle jest alfabet. Sugerowane odpowiedzi: poukładane w pewnym porządku litery, zbiór liter ułożonych w pewnym porządku, inaczej abecadło.
Prowadzący zajęcia prosi o wypowiedzenie wszystkich liter alfabetu; objaśnia, że litery to znaki, które widzi się i stosuje w zapisie. Natomiast ich dźwiękami są głoski, które słyszy się i wypowiada. Po tym wstępie zaznajamia uczniów z celami lekcji: mówi im, że na tej godzinie lekcyjnej poznają podział głosek ze względu na ich cechy fonetyczne, zależne od ich powstawania.
Etap realizacji
Polonista przedstawia uczniom tablice prezentujące narządy mowy. Informuje dzieci, że za chwilę obejrzą film z zasobu multimedialnego, który wyjaśni im powstawanie i cechy głosek.
Film należy zatrzymywać po każdym fragmencie omawiającym dane zagadnienie.
Głoski dźwięczne i bezdźwięczne
Nauczyciel prosi uczniów o położenie palców na krtani. Wszyscy wypowiadają długie „aaa”
i wyraźnie czują drgania pod palcami. Następnie wypowiadają długie „sss” i nie wyczuwają drgań.
Dzieci zapisują pierwszy podział głosek na dźwięczne i bezdźwięczne:
GŁOSKI
DŹWIĘCZNE BEZDŹWIĘCZNE
(przy ich powstawaniu drgają wiązadła głosowe, które są zsunięte)
(przy ich powstawaniu wiązadła głosowe są rozsunięte i nie drgają)
2
Nauczyciel wyjaśnia, że wiele głosek dźwięcznych ma swoje bezdźwięczne odpowiedniki:
b-p, d-t, g-k, w -f, z -s, ż-sz, ź-ś, dz-c, dż-cz, dź-ć. Spółgłoski dźwięczne l, ł, m, n, ń, r nie mają odpowiedników bezdźwięcznych. Wszystkie samogłoski są dźwięczne.
Głoski ustne i nosowe
Nauczyciel proponuje uczniom ćwiczenie: wszyscy zamykają palcami nosy i próbują wymówić dźwięki: k, p, ą, r, m, e, ę, n, ń. Zauważają, że dźwięk nie zawsze „się udaje”. Tak się właśnie dzieje w przypadku głosek, do których tworzenia potrzebna jest jama nosowa.
Dzieci zapisują kolejny podział głosek:
GŁOSKI
USTNE NOSOWE
(przy ich tworzeniu języczek zamyka jamę nosową)
(przy ich tworzeniu języczek otwiera jamę nosową)
Głoski nosowe: m, n, ń, ą, ę
Głoski miękkie i twarde
Po omówieniu tego fragmentu filmu uczniowie przez chwilę próbują wypowiadać pary głosek twardych i miękkich, a następnie przepisują ostatni element notatki do zeszytu.
GŁOSKI
TWARDE MIĘKKIE
(przy ich tworzeniu język leży w jamie ustnej)
(przy ich tworzeniu środek języka unosi się w stronę podniebienia)
b, c, dz, f, g, h, k, l, m, n, p, s, z b’, ć, dź, f’, g’, h’, k’, l’, m’, ń, p’, ś, ź Etap końcowy
Po emisji inicjuje krótką dyskusję o problemach poruszanych w filmie, a następnie zachęca do podsumowania lekcji – pyta, czego uczniowie dziś się nauczyli, co ich zaskoczyło.
Dodatkowo:
Na koniec lekcji nauczyciel rozdaje uczniom kartki z zadaniem domowym:
Wpisz poszczególne litery w odpowiednie rubryki. Pamiętaj, że niektóre z nich wpiszesz kilka razy, na przykład ś jest głoską miękką, bezdźwięczną i ustną.
WYRAZ
GŁOSKA MIĘKKA
GŁOSKA TWARDA
GŁOSKA DŹWIĘCZNA
GŁOSKA BEZDŹWIĘ- CZNA
GŁOSKA USTNA
GŁOSKA NOSOWA
3
BARTUŚ WĄWÓZ MOTYL ŚLAD
4
