NIECH ŻYJE BRATERSTWO NARODÓW SŁOWIAŃSKICH!
1 9 1 7 -1 9 4 7
Z e s z y t p o ś wi ę c o n y 3 0 - l e c i u W i e l k i e j
R e w o l u c j i
P a ź d z i e r n i k o w e j
M I E S I ę C Z N I K P O Ś W 1 ę C O N Y
S P R A W O M
S Ł O W I A Ń S K I M
Rok 11 L IS T O P A D 1947 N r 11
Hymn państwowy ZSRR Sprawy bieżące
W. Barcikowski: 30-lecie Rewolucji Październikowej
H. Świątkowski: Trzydzieści lat istnienia państwa radzieckiego F. M. Łęski: Niezmożone siły Rewolucji Październikowej H. Batowski: Etapy tworzenia ZSRR
* * *: Najważniejsze daty trzydziestolecia , A. S : O Konstytucji ZSRR
S. -W. Dobrowolski: Związek Radziecki a problem narodo
wościowy
V. Franćić: Rozwój radzieckiego szkolnictwa średniego^
Wł. J. Dobrowolski: Uwagi o nowej dramaturgii radzieckiej K. Bromek: Potencjał gospodarczy ZSRR
* * *: W ielki dzień
C. M.: Z geografii politycznej ZSRR ..
Co piszą inni? (Propozycje radzieckie na Generalnej Sesji ONZ — i Nowo je W riemja») _
Słowianoznawstwo naukowe (W. Si ni cyn: W Słowiańskiej Ko
misji Akademii Nauk ZSRR, * * *: W Instytucie Słowia- noznawstWa Akademii Nauk ZSRR; A. Szapowalowa:
Pięcioletni plan prac w Instytucie Słowianoznawstwa Akademii Nauk ZSRR; E. Jakubinskafa: Prace naukowe z zakresu słowianoznawstwa w Leningradzie; H. Batow
ski: Zgon prof. Włodzimierza Pi czety)
* * * : Niesłowianie w państwach słowiańskich
Rozwój idei słowiańskiej w Polsce (1831—1840, c. d.) Kronika polityczna, gospodarcza i kulturalna
Sprawy słowiańskie w prasie polskiej .
St. Trojanowski: Z Komitetu Ogólnosłowianskiego
Telegramy s
ŻYCIE SŁOWIAŃSKIE. MIESIĘCZNIK POŚWIĘCONY SPRAWOM SŁOWIAŃSKIM.
Wydaje Prezydium Komitetu Słowiańskiego w Polsce, Warszawa, al. J. Stalina 24.
Redaktor: Henryk Batowski.
Adres redakcji i administracji: Kraków, Basztowa 15, m. 5. telefon 548-9.).
Konto PKO administracji, Kraków IY-305. Przedpłata kwartalna: 85 zł.
i
1917-1947
W jo - tą ro czn icą
W ie lk ie j S o cja listyczn e j R e w o lu c ji P a ź d z ie rn ik o w ej
s k ła d a m y b r a t n im n a ro d o m Z S R R n a js z c z e rs z e g r a t u la c je z p o w o d u o s ią g n ię ty c h sukcesów i n a j
lepsze ż y c z e n ia d a ls z e g o j a k n a jp o m y ś ln ie js z e g o ro z w o ju , clla d o b r a n a ro d ó w Z w ią z k u , d o b ra c a łe j S ło w ia ń s z c z y z n y i d a ls z e g o u m o c n ie n ia p r z y ja ź n i
p o ls k o -ra d z ie c k ie j.
„ ŻYCIE SŁOWIAŃSKIE“
m
WŁODZIMIERZ ILJICZ ULIANOW LENIN 1879— 1924
G e n e r a l i s s i m u s Z w i ą z k u R a d z i e c k i e g o JÓZEF WIS ARIONOWICZ STALIN
Prezes Rady Ministrów ZSRR
Muzyka: W. Aleksandrów Słowa: S. Michałków i l:l-Registan
n t . n a h s. o t . O t. su* . « 3 . 0 Pyct>. f i a m p a o c j e v . e r c o i . ¿tan.nb)C *
C0103 HepymHMbift pecnyójraK CBo6o»nwx CnJioTMa HaBeKH BejiHKaa Pyci>,
fla 3apaBCTnyeT cosjannutt no.iett iiapo^OB, E^aHŁiii Moryroft OoBeTCKHft C0103!
CflaBŁcn, OTOMeeiBO Hame OBoóojinoe, .UpyjKCŁt iiapoaoB HaAKKHŁift o iijio t! 3naMn COB6TCKO0, 3Hawa Hapo;iHoe, Ilyerb ot noCejiH k noóeąe bo^St!
Niezłomny jest związek republik swobodnych, Ruś Wielka na setki złączyła je lat.
Niech żyje potężny jednością narodów, Z ich w oli zrodzony nasz kraj, Związek Rad!
Chwała ci, Ojczyzno, tyś ziemia swobody, Szczęścia narodów ostoja i straż!
Sztandar radziecki, sztandar ludowy, Drogą zwycięstwa njech kraj wiedzie nasz!
Przełam września i października 1947 ¡przyniósł wielkie wydarze
nie: konsolidację współpracy klasy robotniczej narodów słowiańskich, w ramach ogólnej współpracy dziecięciu narodów. Obrady ipartyj ko
munistycznych i robotniczych tych narodów, które odbyły się w W ar
szawie, z celem umocnienia frontu oporu przeciw prowokacjom wo
jennym, zakończyły się wytworzeniem nowych, ulepszonych warun
ków lego oiporu i skonsolidowaniem jednolitego frontu klasy robot
niczej w obronie pokoju. Słowianie dumni być mogą, że także na tym odcinku współpracy międzynarodowej odgrywają tak ważną i kie
rowniczą rolę. Biuro Informacyjne dziewięciu partyj utworzone w Bel
gradzie, mające być organem wykonawczym tego nowego odcinka frontu pokoju, niewątpliw ie odegra bardzo poważną rolę tak w sto
sunkach międzynarodowych w ogóle, ja k i w dalszym zacieśnianiu się współpracy słowiańskiej' w ' ramach powszechnej współpracy m iłu ją
cych pokój narodów. .
Czwarta rocznica bitw y pod Lenino (12 października 1943), gdzie przypieczętowane zostało polsko-radzieckie braterstwo broni we wspól
nej walce przeciw wspólnemu wrogowi wszystkich Słowian, była w Polsce obchodzona, ja k corocznie, bardzo uroczyście, można zaś po
wiedzieć, że z każdym rokiem jeszcze bardziej uroczyście, zgodnie ze wzmacniającym się bezustannie poczuciem serdecznej przyjaźni mię
dzy obu społeczeństwami i poczuciem prawdziwej wzajemnej dla sie
bie niezbędności.
Znaczenie ZSRR dla Polski i znaczenie nowej demokratycznej współpracy słowiańskiej dla naszych społeczeństw, staje się bezustan
nie coraz wyraźniejsze dla wszystkich. W szczególności zaś w ¡związku ze zbliżającym się świętem i narodów radzieckich, i całej postępowej ludzkości, ^jókim jest obchód 30-lecia W ielkiej Socjalistycznej Rewo
lu c ji Październikowej (7 listopada n. st.), prawdy owe wejść muszą ostatecznie do zasadniczych prawd całej egzystencji narodu polskiego:
bez roku 1917 naród polski nie mógłby był odzyskać niepodległości i nie mógłby jej zachować bez pomocy bratnich narodów Związku Radzieckiego, jak to udowodniła II wojna światowa. .
28 października obchodzi drugi nasz sąsiad słowiański, bratnia Czechosłowacja, swoją rocznicę niepodległości. Czechosłowacja może również z dumą spoglądać wstecz na osiągnięcia od r. 1918: postęp na wszystkich polach taki, jakiego może je j pozazdrościć wiele narodow licz
niejszych i bogatszych. Społeczeństwo polskie zdaje sobie również dobrze sprawę z tego żc'powodzenie i rozkwit Czechosłowacji jest dla nas
•szczególniej ważny, że rozkwitem tym cieszyć się winniśmy na równi z braćmi Czechami i Słowakami, a w razie możności, do mego się również przyczyniać.
Również na słowiańskim południu mamy do zanotowania wyda
rzenia ¡radosne z ogólno-słowiańskiego punktu widzenia: zapowiedź za
warcia w ja k najbliższym czasie szeregu układów mających dokonać ścisłego bardzo związania Jugosławii i Bułgarii pod względem poli
tycznym, kulturalnym i gospodarczym. Cieszymy się z lego wraz z n im i!
'« Życie Słowiańskie»
3 0 -L E C IE R E W O L U C J I P A Ź D Z IE R N IK O W E J
W ielka rewolucja francuska na przełomie X V III i X IX w. za
dała śmiertelny cios feudalizmowi, który w innych poza Francją kra
jach nie upadł wprawdzie od razu, ale słabł już odtąd z roku na rok. Uderzyła ona nadto w formy monarchistycznego ustroju, pode
rwała pojęcie niewzruszalności tiary ¡papieskiej i królewskiej korony, przyniosła wolność polityczną obywatelowi francuskiemu, ale nie zmie
niała istoty stosunków społecznych, opartych na własności. Przeciwnie, usankcjonowała je, dając przez to z rozwojem kap i lal izm u możność pogłębienia narastających sprzeczności i przeciwieństw gospodarczych.
Rewolucja Październikowa 1917 r. sięgnęła do istoty zagadnień społecznych, usunęła bowiem podstawy odwiecznych krzywd, w ynika
jących z nierównomiernego podziału dóbr, zniosła klasowe przegrody i "wyzysk, usunęła ucisk i nienawiść między narodami, przywróciła już w «Deklaracji Praw Narodów Rosji» z dnia 3/16 listopada 1917 r.
równość i suwerenność narodów zamieszkujących jej obszary, oraz pro
klamowała: prawo ich do swobodnego stanowienia o sobie bez w yłą
czenia ich odrębnego bytu państwowego, zniesienie narodowych i re li
gijnych przyw ilejów i ograniczeń i wreszcie prawo swobodnego rozwoju mniejszości narodowych i grup etnograficznych. W związku z tym w y dany został dekret Rady Komisarzy Ludowych, w myśl którego «wszel
kie traktaty dotyczące rozbiorów Polski zostały raz na zawsze znie
sione, jako sprzeczne z zasadą stanowienia narodów o sobie i z rewolu
cyjną ¡świadomością prawną narodu rosyjskiego, który uznał niezaprze czalne prawo narodu polskiego do niepodległości i jedności».
I dziś po 30-tu latach rewolucji i socjalistycznej przebudowy we
wnętrznej, Związek Radziecki, który wykazał niepokonaną silę m ili
tarną w walce z hitlerowskim najeźdźcą, stanowisko swoje konsekwen
tnie utrzymał. Mamy możność przekonania się na każdym kroku, jak nieugięcie broni na forum międzynarodowym zasad ogłoszonych w 1917 roku. Są jeszcze, niestety, ludzie, którzy w swym zaślepieniu politycz
nym nie widzą, czy nie chcą widzieć tej żelaznej konsekwencji, z jaką Związek Radziecki staje w obronie słabych narodów, okazując im po
moc w uzyskaniu niezależnego stanowiska wobec wielkich im periali
stycznych państw. Nie widzą oni, z ja kim uporem walczy on z ich imperializmem, pragnąc zaszczepić wśród wszystkich ludów um iłowa
nie pokoju i bezpieczeństwa.
Związek Radziecki od 1917 r. wstąpił na nową drogę historii.
Pierwsze strzały wymierzone w «Pałac Zimowy», niosące śmierć sta
remu carskiemu reżimowi, tchnęły nowe życie w m iliony biedoty, prowadzącej byt na pół zwierzęcy. Hasło «śmierć pałacom, pokój cha
tom» znalazło swoją realizację w życiu nowych socjalistycznych fede
racyjnych republik. Związek Radziecki z olbrzymich, nienaruszonych dotąd ludzkich pokładów, wykształcił-wspaniałe postacie uczonych, m i
strzów sztuki, 'budowniczych, techników, dowódców, bohaterów wojny i pracy. Udział Związku Radzieckiego w produkcji światowej już w 1938 r. wzrósł z 3 do 20% z górą, a dochód narodowy ponad 6-krotnie.
Na polach radzieckich pracuje ponad pół m iliona traktorów, około 200.000 kombajnów. Długość lin ii kolejowych na tych olbrzymich ob
szarach w,zirosła podwójnie, a dziś już liczy około 10 tysięcy kilome
trów. Kanał Białomorsko-Bałtycki, kanał łączący Moskwę z Wołgą i sieć pergańska świadczą o w ielkim rozmachu Związku Radzieckiego w dziedzinie komunikacji wodnej. Setki tysięcy studentów przewyższa ilościowo tę kategorię młodzieży w Anglii, Francji, Włoszech, Niem
czech i Japonii. Około 30 milionów dzieci uczęszcza do szkół. Dziesiątki tysięcy uczonych, setki m ilionów książek w niezliczonych ilościach b i
bliotek wydawnictwa w dziesiątkach milionów egzemplarzy — oto dorobek państwa radzieckiego w ciągu trzydziestu zaledwie lat, które upłynęły od Rewolucji Październikowej.
Wydaje się wprost nie do wiary, że utwory Sienkiewicza, wydane w 12 językach narodów radzieckich, ukazały się tam w 850.000 egzem
plarzy., dzieła Reymonta w 270.000, Prusa z górą 150.000 egzemplarzy.
Te przytłaczające liczby budzą podziw dla wielkiego Żwiązku Radzieckiego i ukazują nam wspaniałe perspektywy rozwoju bratniego narodu, który lak nieugięcie walczy także za nasze sprawy, broniąc naszych Ziem Odzyskanych, naszych praw i naszego miejsca wśród narodów świata. Narody słowiańskie, pozostające w najwyższej przy jaźni ze Związkiem Radzieckim, znają cenę tej przyjaźni, poznały ją zwłaszcza w najcięższych chwilach swego życia, gdy groziło im śmier
telne niebezpieczeństwo zalewu germańskiego i wyniszczenia, leraz narody te występują W roli pioniera w sprawie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, opartego na wzajemnej przyjaźni . pomocy państwr demokratycznych.
Potęga Związku Radzieckiego jest najlepszym gwarantem suwe
renności i rozwoju tych państw opartego na podstawie własnej prze
szłości historycznej, własnej kultury i obyczajów narodowych.
Współpracujące ze sobą państwa słowiańskie przeciwstawią się wszelkim imperialistycznym zakusom, występując \\ 0 ronić <az ego ze swego grona w myśl hasła: «jeden za wszystkich, wszyscy za jed
nego», a każdy naród, także niesłowiański, który zechce walczyc o swoją niezależność, o pokój i bezpieczeństwo, znajdzie się w tej sfe
rze obrony. _ .
Żadne w ysiłki państw imperialistycznych, ani wrogich jednostek zmierzające do zniesławienia Związku Radzieckiego, nie zdołają pi ze-
kreślić olbrzymich jego osiągnięć i faktu, że stal się on strażą przednią przyszłego demokratycznego świata.
Nie zmogły go obce interwencje, nie zmógł go potworny faszyzm niemiecki i nie zmogą go wrogie siły kapitalizmu, którego tw ie r
dze padają jedna po drugiej. Między narodem polskim a rosyj
skim astniał poprzednio niewątpliwie wrogi stosunek podsycany przez czynniki rządzące, były walki, był okres długotrwałej okupacji, ale osja carska i Związek Radziecki — to wielkości niewspółmierne Ten ostatna wyrósł a rewolucyjnych sił narodu, z sił, które walczyły ramię przy ramieniu z patriotami polskimi przeciw caratowi. Hercen, Ryle- jew, Murawiow-Apostoł, Pestel, Ogariow, Czernyszewskij i wielu, wielu innych, dają niezapomniane temu świadectwo. Mickiewicz obejmuje
«bratnią szyję Rylejewa» i rzuca klątw y tym, «co swoje mordują proroki». Puszkin podnosił wysoko naszego wieszcza, snując o nim wspomnienia, ja k to Mickiewicz przewidywał, że kiedyś «narody złą
czą się w wielką rodzinę». '
Lenin w jednej ze swoich prac mówi: «Jesteśmy pełni dumy narodowej i właśnie dlatego szczególnie nienawidzimy swej niewol
niczej przeszłości, gdy obszarnicy i szlachta wiedli chłopów na wojnę by dusić wolność Węgier, Polski, Persji, Chin... Nie może być wolnym naród uciskający inne narody i my... chcemy-za wszelka cenę wolnej i niepodległej, samodzielnej, demokratycznej, republikańskiej Rosji, bu
dującej stosunki z sąsiadami na ludzkiej zasadzie równości, a nie na pańszczyźnianej zasadzie przywilejów, poniżającej w ielki naród».
la zasada obowiązuje' już od .trzydziestu lal w Związku Radziec
kim i obowiązywać będzie nadal zarówno tam, ja k i we wszystkich państwach słowiańskich.
Wacław Barcilcowski przewodu ii czący Prezyd i um
Kom i te tu Słowiański ego w Polsce
T R Z Y D Z IE S T O L E C IE P A Ń S T W A R A D Z IE C K IE G O
ITzydzieści lat od roku 1917 — to stabilizacja ustroju radzieckiego poparta historycznymi zwycięstwami narodów radzieckich na froncie wewnętrznym odbudowy gospodarki i dobrobytu, oraz na froncie wo
jennym w alki z hitłerowsko-niemieekim najazdem, świadczą one do
bitnie o niespożytej mocy kierowniczych idei socjalistycznego państwa
radzieckiego. 1
W ielka Rosyjska Rewolucja Październikowa zmiotła carat, opie- tający snę na obszarniczo-kapitalislycznym panowaniu, carat, będący więzieniem narodów, m. in. narodu rosyjskiego i narodu polskiego.
Rewolucja Październikowa zerwała kajdany niewoli gospodarczej i duchowej, nałożone- na Rosję przez cudzoziemski kapitał.
Wprowadzając w życie program budownictwa nowego życia, gło
szony przez Lenina i Stalina, w zażartej walce z wrogami, przezwycię
żając przeróżne sprzeczności i przeszkody, narody radzieckie dokonały głębokiej twórczej przebudowy struktury społeczno-gospodarczej swoich krajów. Z zacofanego i chorego na bezsilność b. imperium carskiego, w y
trw ali reformatorzy i rewolucjoniści stworzyli przodujące, gospodarczo niezależne mocarstwo przemysłowo-rolne.
Narody radzieckie wykonały ogromną pracę w dziedzinie przebu
dowy kulturalnej. W Związku Radzieckim wszystkie bogactwa kultury postawione zostały na służbę narodu. Wielomilionowe masy pracują
cych wszystkich narodowości mają udostępnione dla siebie ożywcze źródła nauki.
Związek Radziecki jest krajem rozwiniętej demokracji socjali
stycznej. W ustroju radzieckim zniesiona została eksploatacja czło
wieka przez człowieka, narodu przez naród. Ustrój radziecki poręcza takie prawa człowieka i obywatela, ja k prawo do pracy, prawo do nauki, prawo do odpoczynku, prawo do zabezpieczenia materialnego na
starość itd. ,
Konstytucja Stalinowska ZSRR z r. 1936 położyła trwałe podwa
liny pod państwowy, gospodarczy i społeczny ustrój tego pierwszego w świecie socjalistycznego państwa robotników i chłopów.
ZSRR stanowi państwo związkowe, powstałe na podstawie dobro
wolnego zjednoczenia szesnastu równouprawnionych radzieckich socja
listycznych republik (Rosyjskiej, Ukraińskiej, Białoruskiej, Azerbaj- dżańskiej, Gruzińskiej, Ormiańskiej, Turkmeńskiej, Uzbeckiej, Tadżic- kicj, Kazachskiej, Kirgiskiej, Karelo-Fińskiej, Mołdawskiej, Litewskiej, Łotewskiej, Estońskiej SRR).
Zgodnie z leninowsko-stalinowską polityką narodowościowa re
publiki radzieckie są równouprawnione i suwerenne. Suwerenność re
publik radzieckich ograniczona jest jedynie w ramach, wskazanych w art. 14 konstytucji ZSRR (kompetencjami Związku). Poza tym każda republika urzeczywistnia władzę państwową samodzielnie. Każda re
publika poisiada swoją konstytucję, uwzględniającą szczególne właściwo
ści danego kraju, zachowuje prawo swobodnego opuszczenia Związku, ma prawo wchodzić w bezpośrednie stosunki dyplomatyczne z pań
stwami obcymi, zawierać z nim i umowy i wysyłać oraz przyjmować przedstawicieli dyplomatycznych, ma prawo też posiadać republikańskie formacje wojskowe.
Przywiązanie do socjalistycznej ojczyzny, troska o je j rozkwit i wielkość, stanowią potężny czynnik«rozwoju społeczeństwa radziec
kiego. Patriotyzm radziecki wolny jest od nacjonalizmu, obce są mu idee rasowej wyłączności. «Siła patriotyzmu radzieckiego polega na tym, że w podstawie jego tkwią nie przesądy rasowe lub narodowe, lecz głębokie oddanie i wierność narodu dla swojej ojczyzny radziec
kiej, braterska przyjaźń ludzi pracy wszystkich narodowości naszego kraju. W patriotyzmie radzieckim sharmonizowane zostały tradycje
poszczególnych narodów i wspólne interesy życiowe wszystkich ludzi pracy Związku Radzieckiego» (J. Stalin). *
Proletariatowi rosyjskiemu w pierwszym rzędzie należy przypisać decydującą rolę historyczną w budowie nowego typu wielonarodowego państwa socjalistycznego, którego fundamentem jest przyjaźń i brater
stwo narodów.
Ta organizatorska i przodująca rola wielkiego narodu rosyjskiego, który zjednoczył we wspólny związek republik narody dawnej Rosji, znalazła swój wyraz w początkowych słowach hymnu państwowego /S R R i
«Niezłomny jest związek republik swobodnych, Ruś Wielka na setki złączyła je lat».
Wspaniały geniusz narodu rosyjskiego był naczelną siłą rozwo
jową nowego państwa robotników ii chłopów.
Naród rosyjski niezmiennie wierzył w słuszność p o lityki swego rządu radzieckiego i w potrzebie składał najwyższe ofiary w obronie wspólnej radzieckiej ojczyzny.
«On wierzył, pisał Józef Stalin o narodzie rosyjskim (w książce
„O W ielkiej W ojnie Ojczyźnianej Związku Radzieckiego” ), w słusz
ność polityki swego rządu i poszedł na ofiary, aby zapewnić pogrom Niemiec. I to zaufanie narodu rosyjskiego dla rządu radzieckiego oka
zało się decydującą silą, która zapewniła historyczne zwycięstwo nad wrogiem ludzkości — nad faszyzmem».
Na wskroś pokojowa, szczerze demokratyczna, słowiańska, anty- ImperiaMstyczna polityka wysunęła Związek Radziecki na czoło postę
powych i demokratycznych narodów świata, jako chorążego walki o po
stęp, wolność i pokój.
He n r ij k Ś w ią l ko wsk i
N IE Z M O Ż O N E S IŁY R E W O L U C J I P A Ź D Z IE R N IK O W E J
Rewolucja Październikowa zapoczątkowała nową erę w stosunkach polsko-rosyjskich. Już przedtem podziemie proletariackie obu tych na
rodów, walczących z caratom, stojąc na gruncie niepodległości! dążyło uparcie do stworzenia jednolitego frontu państw demokratycznych i w y j
ścia ¡z zatrutego koła wzajemnych uprzedzeń.
Te uprzedzenia, zresztą słuszne w odniesieniu do caratu, starała się propaganda sfer kapitalistycznych skierować przeciwko Związkowi Radzieckiemu, posądzając go o tendencje zaborcze.
Kampania la, która już raz doprowadziła do niepotrzebnej wojny w 1920 r. i była kontynuowana za czasów sanacji, aż do je j upadku, obecnie znowu przybrała na sile, podsycana przez czynniki zagraniczne, starając się wbić klin pomiędzy Polskę a Związek Radziecki.
I ak zwana propaganda wypisywała między innym i niestworzone rzeczy, zatruwano dusze młodzieży i dzieci naszyci). Nauczono nas Po
lak ow otaczać szacunkiem każde niemal słowo drukowane, chociażby ono zatruwało naszą duszę. W. perspektywie historii polskiej, chociażby nie wiem ja k podmalowywano tzw. fakty dokonane, naszą historię, znajdziemy niewątpliwie momenty, nad którymi zastanowić się musi każde polskie serce, każdy Polak myślący rozumnie i dedukujący mo
menty historyczne w sposób sensowny i właściwy dla nauki narodowej.
Na szczęście, tej pustej i szkodliwej frazeologii można przeciw
stawić fakty, które mówią same za siebie. Spróbujmy to uczynić, za
czynając od wypowiedzi Lenina, ojca Rewolucji Październikowej.
Dziś zadanie lo jest o tyle ułatwione, gdyż pisać mamy i będziemy 0 osiągnięciach, o których mówi nam historia narodów wschodniosło- wianskich z narodem rosyj ski ni na czele. Dużo by o tym pisać można 1 stworzyć dzieło, w którym zgodnie z wyrokami historii jaśniałoby na czele nazwisko Włodzimierza Iljicza Lenina. I oczywiście, Józefa Wisa- rionowicza Stalina.
Od pierwszych dni swej działalności politycznej Włodzimierz lljic z Lenin występował jako nieubłagany wróg ucisku narodowego, jako obrońca uciemiężonych przez carat i kapitalizm rosyjski narodów. Nic więc dziwnego, że obecnie każdy z tych narodów, dla których najwięk
szym skarbem jest wolność, uznaje w Leninie swego bojownika-przy
jaciela, który na każdym kroku dawał wyraz swej nierozerwalnej łącz
ności z ich wielką wyzwoleńczą walką.
A trzeba pamiętać, że Polska i naród polski były specjalnie bliskie sercu lego genialnego męża stanu, który poznawszy nasz kraj w czasie bytności w Krakowie i Poroninie, stał się potem jego wypróbowanym przyjacielem.
Walka wyzwoleńcza narodu polskiego była dla Lenina nieodłączną i ważną częścią składową powszechnej walki o zwycięstwo idei postępu i sprawiedliwości.
Lenin — płomienny patriota rosyjski — mówimy to bez prze
sady, był również patriotą polskim, jak też patriotą łotewskim, litew skim czy estońskim. Przestępstwa popełniane przez siepaczy carskich wobec Polaków i nad Polakami bolały go tak samo, jak uciskanie i gnę
bienie szerokich mas rosyjskich robotniczych i chłopskich.
Lenin wielokrotnie w swych pismach i mowach dawał wyraz nie
zachwianemu przekonaniu, że naród, który uciska inne narody, sam r»ie jest godny niepodległego bytu. Dlatego też pragnął Lenin widzieć Rosję jako wolną, niepodległą, demokratyczną republikę, która by swe stosunki z sąsiadami opierała na ludzkiej zasadzie wolności, a nie na pańszczyźnianych przywilejach. Śmiało powiedzieć możemy że te prze
konania. Lenina były jego credem lakże wobec innych narodów, wo
bec ich praw do stanowienia o swoim losie.
Zatem, wielkość swego narodu widział Lenin we wzniesieniu się do ideałów równości 5 braterstwa wszystkich bez w yjątku narodów.
Słowom Lenina towarzyszyły czyny i to nie tylko jego samego, jako wodza rewolucji, ale także i towarzyszy jego, prowadzących walkę
i zbudowanie nowego ustroju sprawiedliwości społecznej i powszech
nego dobrobytu. Ta nowa Rosja chłopa i robotnika miała także w sto
sunkach międzynarodowych oprzeć się na nowych zasadach, zrywają
cych z imperializmem i pozwalających każdemu narodowi, ahy sobie tak urządził życie, ja k to odpowiada jego potrzebom. Płomiennym orędow
nikiem tego rewolucyjnego w stosunkach międzynarodowych programu stał się po Leninie Stalin.
Lenin odniósł, ja k już wiemy, wspaniale zwycięstwo. Pamiętajmy, że okres ucisku i tyranii caratu wobec innych narodów uznał Lenin krótko i jasno za hańbę narodową, czemu dał wyraz w słynnym a rty
kule «O dumie narodowej Wielkorusów», ja ki ukazał się w grudniu 1913 r., a w którym wyraźnie pisał «jesteśmy pełni dumy uczucia na
rodowego, i dlatego właśnie nienawidzimy swej przeszłości, gdyż ob
szarnicy, szlachta, prowadziła chłopów na wojnę dla zduszenia wol
ności Węgier, Polski, Persji czy też Chin».
To zwycięstwo łatwo nie przyszło.
W perspektywie historycznej możemy dziś spojrzeć na dzieło dokonane przez wielkiego Lenina i niewątpliwie dojdziemy do prze
konania, że droga do tego zwycięstwa była ciężka, wymagała wielkich ofiar i poświęceń. Kulm inacyjnym punkiem tej w alki Lenina i ¡zarazem sukcesem przewspaniałym, który zadecydował o całkowitym zwycię
stwie, była Rewolucja Październikowa.
Lenin zdecydował wówczas, że nadszedł najwłaściwszy moment do rozpoczęcia generalnego powstania. Uporano się zatem z siłami reakcyjnymi w łonie samego K. C. P artii bolszewickiej, które były ie- prezenlowane przez Kamieniewa itp., zlikwidowano w zarodku szko
dliwa działalność Trockiego, który zdradził wrogom termin wybuchu powstania. Dni i godziny rządu Kierieńskiego były policzone.
Żadna siła nie była już w stanie powstrzymać zwycięskiego po
chodu rewolucji socjalistycznej. I trzeba stwierdzić, że gdy powstanie rozpoczęło się, sukces następował za sukcesem.
Dekrety o pokoju i ziemi uchwalone na drugim Zjeździe Rad były pierwszymi oznakami, że program Lenina był konsekwentnie i szybko realizowany. Wezwano robotników do pomocy i do pomyślnego dopro
wadzenia do końca sprawy pokoju, a także wyzwolenia pracujących i wyzyskiwanych mas ludności z niewoli i wszelkiego wyzysku. Ob- szarniczą własność ziemi zniesiono bez żadnego wykupu, bogactwa naturalne przeszły na własność ludu. I największe zwycięstwo nie
śmiertelne: lud rosyjski objął władzę w swoje ręce.
Jedną z najważniejszych przyczyn, które um ożliw iły powodzenie powstania październikowego, było zahartowanie rosyjskiej klasy robot
niczej w walkach. Klasa ta w krótkim czasie przeszła przez dwie rewo
lucje, a w przededniu trzeciej zdobyła sobie autorytet wodza ludu w walce o pokój, ziemię, wolność i socjalizm. 1 rzeba jasno powiedzieć, że gdyby nie było takiego cieszącego się zaufaniem mas wodza rewo
lu c ji jak klasa robotnicza w Rosji, to nie byłoby również sojuszu ro
botniczo-chłopskiego, a bez tego sojuszu Rewolucja Październikowa nie*
mogłaby zwyciężyć. Na czele klasy robotniczej stała doświadczona par
tia bolszewików. Partia dostatecznie śmiała, ażeby prowadzić masy do ostatecznego szturmu, i dostatecznie ostrożna, aby pokonać i obejść wszystkie piętrzące się przed nią na drodze do celu przeszkody — partia kierowana przez genialnego wodza ludu i męża stanu Włodzimierza Iljicza Lenina.
Zwycięstwu Rewolucji zawdzięcza również Polska swą nie
podległość, gdyż jednym z pierwszych aktów nowej Rosji było znie
sienie hańbiących aktów rozbiorowych.
Fryderyk M. Łęski
E T A P Y T W O R Z E N IA ZSR R
Rok 1947 jest nie tylko rokiem 30-letniego jubileuszu W ielkiej Rewolucji Październikowej. W tym roku również, pod jego koniec (30 grudnia), upływa 25 lat od powstania federacyjnej formy państwo
wej Związku Socjalistycznych Republik Rad.
Pierwotnie, po Rewolucji, istniały najpierw dwa państwa ra
dzieckie, zresztą ze sobą ściśle współpracujące: Rosja i Ukraina, do których w najkrótszym czasie przyłączyły się dalsze cztery: Białoruś, Azerbejdżan, Armenia i Gruzja. Oto daty powstania tych państw:
RESRR (Rosja radziecka) — listopad 1917, USRR (Ukraina radziecka) — 25 grudnia 1917, BSRR (Białoruś radziecka) — 1 stycznia 1919,
Azerbajdżańska socj. rep. radziecka — 28 kwietnia 1920, Armeńska socj. rep. radziecka — 29 listopada 1920, Gruzińska socj. rep. radziecka — 25 lutego 1921.
Na podstawie Deklaracji Praw Narodów Rosji z 3/16 listopada 1917, uchwalonej przez I I Wszcchrosyjski Zjazd Rad, zgodnie z za
sadami polityki narodowościowej Lenina i Stalina, także wszystkie pozostałe narodowości byłego imperium rosyjskiego m ia ły drogę do własnej państwowości otwartą. Zarazem jednak ważne względy gospo
darcze i polityczne, oiraz utrwalona już konieczność współpracy ekono
micznej i poczucie bliskości państw o jednakowym światopoglądzie i ustroju, musiały doprowadzić do zbliżenia.
Najpierw, w grudniu 1920 ścisły sojusz wojskowy i układ o współ
pracy gospodarczej zastał zawarły między RFSRR a USRR; niebawem zbliżyła się z tymi państwami najbliższa im Białoruś. Równolegle z b li
żały się do siebie republiki kaukaskie, Azerbajdżan, Gruzja i Armenia, współpracując równocześnie i z republikanami słowiańskimi, we rzy republiki kaukaskie utworzyły w marcu 1922 federację pm Zakaukaska Radziecka Federacyjna Republika Socjalistyczna — ZSbSR. 1 ¿jazd Rad tej federacji zaproponował złączenie się w federację i z pozo
stałymi republikami radzieckimi. W grudniu 1922 obradował szcctl
im y jski Zjazd Rad, który przy gorącym poparciu Lenina, jednogłośnie przyjął wniosek Stalina o konieczności złączenia się wszystkich rc-
publik radzieckich w ramach wspólnej federacji (26 grudnia 1922). Dnia 30 tegoż miesiąca został otwarły I Zjazd Rad Związku Socjalistycz
nych Republik Radzieckich i dzień len został uznany za daty zrodze
nia się ZSRR.
Zawarły został pakt o utworzeniu ZSRR. Brzmi on ja k następuje:
«Socjalistyczna Federacyjna Rosyjska Republika Radziecka, Socja
listyczna Radziecka Republika Ukraińska, Socjalistyczna Radziecka Re
publika Białoruska oraz Socjalistyczna Federacyjna Zakaukaska Repu
blika Radziecka (Republika Socjalistyczna Radziecka Azerbajdżanu, Re
publika Socjalistyczna Radziecka Gruzji i Republika Socjalistyczna Ra
dziecka Arm enii) jednoczą się w jednym państwie federacyjnym:
Związku Socjalistycznych Republik Rad».
W r. 1-924 powstały na terenie azjatyckich obszarów Związku dwie nowe republiki związkowe: Turkmeńska i Uzbecka (data ich powsta
nia: 27 października 1922). W r. 1929 przyłączyła się tu republika Tadżioka, która poprzednio, od r. 1924 wchodziła jako republika auto
nomiczna w skład Uzbeckiej Republiki Radzieckiej. Obecnie było już siedem republik związkowych.
Poważne zmiany przyniósł rok 1936, wraz z nową konstytucją Związku, opracowaną przez Józefa Stalina, na miejsce dotychczas obo
wiązującej, a pochodzącej z r. 1924.
Nowa konstytucja zatwierdziła wytworzenie się nowych republik związkowych: Kazachskiej (od «sierpnia 1920 istniejącej jako republika autonomiczna w ramach RFSRR) oraz Kirgiskiej (rep. autonomiczna w ramach RFSRR od 1926). Równocześnie dotychczasowa federacja za
kaukaska rozpadła się na swoje trzy części składowe, które jako samo
dzielne republiki związkowe Azerbajdżan, Gruzja i Armenia weszły na równi z pozostałymi w skład ZSRR. Dalą tych zmian jest dzień o gru
dnia 1936, tj. dala wejścia w życie Konstytucji Stalinowskiej przez uchwalenie jej na V III Nadzwyczajnym Wszechzwiązkowym Zjeździe Rad. Art. 13 nowej konstytucji określa: «Związek Socjalistycznych Re
publik Rad jest państwem związkowym, utworzonym na podstawie dobrowolnego zjednoczenia równouprawnionych socjalistycznych re
publik rad». Obecnie ilość republik wynosiła już jedenaście.
Dalsze zmiany weszły w życie w okresie II wojny światowej, gdy ZSRR rozszerzy! swoje granice, odzyskując rozmaite, przejściowo utra
cone terytoria.
Tak więc, 31 marca 1940 powstała republika związkowa Karelo- Fińska, której zaczątkiem była lejże nazwy republika autonomiczna w ramach RFSRR, istniejąca od r. 1923. Z kolei 2 sierpnia 1940 dołą
czyła się tu republika związkowa Mołdawska, dzięki powrotowi Besa- rabii (poprzednio na małym terytorium za Dniestrem, zamieszkałym przez Mołdawian, istniała od r. 1924 autonomiczna republika mołdaw
ska w ramach Ukrainy radzieckiej). I wreszcie na \ II sesji Rady N aj
wyższej ZSRR w sierpniu 1940 r. zostały przyjęte do Związku trzy dalsze republiki związkowe: Litwa, Lolwa i Es tonią, na podstawie uchwały swoich parlamentów, które ogłosiły dane kraje republikami radzieckimi i zwróciły śię do ZSRR z prośbą o przyjęcie. W ten spo
sób w ciągu r. 1940 liczba republik związkowych wzrosła o 5 — do szesnastu.
W ymienimy wszystkie republiki wyżej wspomniane raz jeszcze:
I) Rosja, 2) Ukraina, 3) Białoruś, 4) Azerbajdżan, 5) Gruzja, 6) Arme
nia, 7) Turkmenia, 8) Uzbekistan, 9) Tadżikistan, 10) Kazachstan, I I ) 'Kirgizja, 12) Republika Karelo-Fińska, 13) Mołdawia, 14) Litwa, 15) Łotwa, 16) Estonia. Kolejność ta opiera się na dacie powstania republiki względnie je j kolejności przyjęcia do Związku.
Henryk Batowski
DODATEK: NAJW AŻNIEJSZE DATY TRZYDZIESTOLECIA 1917 r. 25 października (7 listopada): Wielka Socjalistyczna Rewolucja Paź
dziernikowa. Zbrojne powstanie w Piotrogrodzie. Obalenie Rządu Tymczasowego.
1917 r. 25—26 października (7—8 listopada): II Wszechrosyjski Zjazd Rad delegatów robotniczych i żołnierskich. Dekrety październikowe.
Utworzenie Rady Komisarzy Ludowych z Iow. Leninem na czele.
1917 r. 3 (16) listopada: Deklaracja praw narodów Rosji.
1918 r. styczeń: III Wszechrosyjski Zjazd Rad, 1918 r. marzec: Pokój brzeski.
1918 r. l u t y —listopad: Niemiecka okupacja Ukrainy.
1918 r. marzec: V II Zjazd RKP (b).
1918 r. maj: Wystąpienie Czechoslowaków przeciw Radom.
1918 r. lipiec: V Wszechrosyjski Zjazd Rad. Przyjęcie Konstytucji RFSRR.
1918 r. sierpień: Zbrodniczy zamach eserów wspólnie ze zwolennikami Bu- charina na W. I. Lenina.
1918 r. sierpień—grudzień: Obrona Carycyna (obecnie Stalingrad) przez Sta
lina i Wbroszylowa.
1919 r. marzec: Utworzenie Międzynarodówki komunistycznej.
1919 r. marzec: V III Zjazd RKP (b). Przyjęcie programów. Rezolucja o sto
sunku do średniaków.
1919 r. kwiecień—maj: Atak Kolczaka i jego klęska (1-szy najazd Entesnty).
1919 r. maj—(październik: Atak Dienikina i jego klęska dzięki ¡planowi tow.
Stalina (2-gi najazd Ententy).
1919 r. czerwiec—lipiec: Obroina Piotrogrodu przez Stalina przeciw Judieni- czowi.
1919 r. październik—listopad: Klęska Judienicza pod Piotrogrodem.
1920 r. marzec—kwiecień: IX Zjazd RKP (b).
1920 r. marzec—listopad: Wojna przeciw Wranglowi.
1920 r. listopad: Atak na Perekop i likwidacja Wramglowców.
1921 r. marzec: Pokój Ryski z Polską. . . . . . 1921 r. marzec: X Zjazd RKP (b) — uchwala o przejściu do nowej polityki
ekonomicznej.
1922 r. marzec—kwiecień: XI Zjazd Partii RKP (b).
1922 r. kwiecień: Wybranie J. Stalina generalnym sekretarzem KLKK1 (b).
1922 r. 30 grudnia: Utworzenie ZSRR.
1922 r. luty—listopad: Oswobodzenie Dalekiego Wschodu od japońskich inter
wentów.
1923 r. kwiecień: XII Zjazd RKP. (b).
1924 r. 21 stycznia: Śmierć W. Lenina. . , . , Tr , , ..
1924 r. styczeń: Przyjęcie przez II Wszechrosyjski Zjazd Rad Konstytucji-
ZSRR. , , . .
1921 r kwiecień: Dzieło J. Stalina «0 podstawach leminizmu».
1921 r. maj: X III Zjazd RKP (b).
1925 r. kwiecień: XIV Konferencja WKP (b) Ukończenie doprowadzenia na- rodowej gospodarki ZSRR do poziomu przedwojennego.
1925 r. grudzień: XV Zjazd W KP (b). Zjazd kobiektywizacji.
1928—1932: 1-szy plan 5-cioletni.
1929 r.: Rok wielkiego przełomu. . , TT , , . ., . . 1929 r. .lipiec: K onflikt w KWŹD. (na lin ii kolejowej Wschodmo-Chinskiej).
1930 r. czerwiec—lipiec: XVI Zjazd WKP (b). Zjazd wzmocnionej ofensywy socjalizmu na całym froncie.
1931 r. luty: Hasło J. Stalina o opanowaniu techniki.
1931 r. czerwiec: Sześć warunków J. Stalina.
1934 r. s-tyczeń—luty: X V II Zjazd WKP (b) — Zjazd zwycięzców.
1934 r. 1 grudzień: Zamordowanie S. M. Kirowa przez bandytów trockisto w- sko-zmawiewsko-bucharińskich.
1935 r. sierpień: Początek ruchu śtadjanowskiego.
1936 r. czerwiec—listopad: Ogólno-ludowa dyskusja nad projektem Stalinow
skiej Konstytucji ZSRR.
1936 r. czerwiec: Zamordowanie A. M. Gorkiego przez bandytów trockistow- sko-ainowiew sk o - b u ch arińsk ich. _ .
1936 r. listopad—grudzień: V III Nadzwyczajny Wszechrosyjski Zjazd Rad.
1936 r. 5 grudnia: Uchwalenie Konstytucji ZSRR.
1937 r. grudzień: Ogólno-ludowe wybory do Rady Najwyższej ZSRR.
1939 r. marzec: X V III Zjazd W KP (b). . vl ,
1939 r. 17 września: Przejście granicy przez Armię Czerwoną dla obrony ży
cia i mienia narodów zachodniej Ukrainy i zachodniej Białorusi.
1939 r. 1 listopada: Włączenie zachodniej U krainy do ZSRR z przyłączeniem
jej do USRR. ' r „ . , . . .
1939 r. 2 listopada: Włączenie zachodniej Białorusi do ZSRR i włączenie jej
do BSRR. Ł n
1939 r. grudzień: Ogólno-ludowe uroczystości 60-lecia J. Stalina.
1940 r. 12 marca: Podpisanie traktatu'pokojowego między ZSRR a Finlandią.
1940 r. 31 marca: Przetworzenie Karelskiej ASRR na Związkową Republikę Karelo-Fińską.
1940 r. czerwiec: Oswobodzenie Besarabii i północnej Bukowiny spod jarzma bojarów rumuńskich.
1940 r. 2 sierpnia: Utworzenie Mołdawskiej SRR. .
1940 r. 3 sierpnia: Przyjęcie Litewskiej Socjalistycznej Republiki Rad do 1940 r 5 sierpnia: Przyjęcie Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Rad do
ZSRR.
1940 r. 6 sierpnia: Przyjęcie Estońskiej Socjalistycznej Republiki Rad do ZSRR.
1941 r. 22 czerwca: Zdradziecki napad Niemiec na ZSRR.
1941 r. grudzień: Klęska Niemców pod Moskwą.
1942 r. grudzień: Klęska armii niemieckiej pod Stalingradem.
1943 r. lipiec: Bitwa pod Kurskiem.
1945 r. 2 maj: Zdobycie Berlina przez armie radziecką.
1945 r. 8 m aj: Bezwarunkowa kapitulacja Niemiec.
1945 r. 9 sierpnia: Wypowiedzenie wojny Japonii przez ZSRR.
1945 r. 2 września: Bezwarunkowa kapitulacja Japonii.
1946 r. 10 lutego: W ybory do Rady Najwyższej ZSRR.
(Imstitut Is to rii Akadiemii Nauk SSSR — prof. K. W. Bazilewicz, prof.
S. W Bachruszin, prof. A. M. Pankratowa, doć. A. W. Focht. — Istorija SSSR, cz. III, uczebnik dla X klassa sriedmiej szkoły — pod riedakcijej prof. A. M.
Pamkrntowoj, Izdanije 6-e, Gosudarstwiennojc uczfebno-piedagogiczeskoje izdatielstwo Ministierstwa proswieszczenija RSFSR — Moskwa 1947, str. 395-7).
O K O N S TY TU C JI ZSR R
Pierwsza Konstytucja ZSRR została uchwalona w dwa lala po utworzehiu Związku Radzieckiego, tj. w 1924 r. Przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne, jakie zaszły w państwie radzieckim w ciągu następnych kilkunastu lat, spowodowały konieczność zmiany ustawy konstytucyjnej. Tak więc uchwalona w 1936 r. obecnie obowiązująca nowa Konstytucja, nie przedstawia programu na przyszłość, ale jest odbiciem taktycznego już istniejącego w państwie stanu, ja k to po
wiedział je j twórca, Józef S ta lin J).
Rozpatrzmy poniżej, w ja ki sposób Konstytucja ZSRR reguluje zagadnienia ustrojowe państwa.
U s t r ó j s p o 1 e c ¡z n y.. Według art. 1 Zw. Radziecki jest socja
listycznym państwom robotników i chłopów. Władza w państwie ra- t dzieckim należy do ludu pracującego, reprezentowanego przez Rady De
legatów Ludu Pracującego, które -stanowią podstawę ustroju politycz
nego (art. 2 i 3). Zasada wyrażona w art. 1 znajduje swe odbicie w struk
turze. gospodarczej państwa, art. 4 bowiem stwierdza, że podstawę eko
nomiczną ZSRR stanowią: socjalistyczny system gospodarczy oraz so
cjalistyczna własność narzędzi i środków produkcji. Własność socjali
styczna może występować w formie własności państwowej lub spółdziel- czo-kołchozowej (art. 5). Własność państwowa obejmuje ziemię, jej wnętrze, wody, lasy, fabryki, huty, kopalnie, transport, banki, środki łączności, wielkie przedsiębiorstwa rolne zorganizowane przez państwo, przedsiębiorstwa komunalne oraz podstawowy zasób domów mieszkal
nych w miastach i osadach przemysłowych (art. 6). Własnością kołcho
zów i organizacyj spółdzielczych są przedsiębiorstwa społeczne w ko ł
chozach i organizacjach spółdzielczych, ich produkcja oraz zabudowa
n ia społeczne (art. .7), ziemię zaś kołchozy użytkują bezpłatnie i bez
terminowo (art. 8). W ZSRR może istnieć również własność prywatna, drobne gospodarstwo indywidualne, oparte na pracy osobistej i w yłą
czające wyzysk z cudzej (art. 9). Art. 10 zapewnia obywatelom prawo osobistej własności (dochody i oszczędności ¡z ich pracy, przedmioty go
spodarcze, użytku domowego i osobistego) oraz prawo dziedziczenia własności osobistej. Art. U wyraża zasadę gospodarki planowej, a art. 12 zasadę obowiązku pracy.
U s t r ó j p a ń s i w o w y. ZSRR jest państwem związkowym na podstawie dobrowolnego zjednoczenia równouprawnionych szesnastu re
publik—art. 13 (Konstytucja wymienia wszystkie republiki związkowe)-).
Zakres władzy ZSRR określa art. 14: przedstawicielstwo Związku w sto
sunkach międzynarodowych, zawieranie i ratyfikowanie umów ZSRR z innym i państwami, ustalanie ogólnych zasad dotyczących s osuń ow wzajemnych między republikami związkowymi a państwami obcymi;
kontrola nad wykonywaniem Konstytucji ZSRR i zgodnością Konstytucyj republik związkowych z Konstytucją ZSRR; zatwierc zanic zmiany 0iamc
1) p 0.r j. Stalin, O projekcie Konstytucji ZSRR, Moskwa 1915, sir. 12.
2) Por. wyżej, art. pt. «Etapy tworzenia ZSRR».
Ży cie Słowiańskie 11
między republikami, tworzenie nowych krajów, obwodów i republik autonomicznych; organizacja obrony Związku i kierownictwo wszyst
kim i silami zbrojnymi ZSRR, ustalenie wytycznych dla zorganizowania fonmacyj wojskowych Republik Związkowych; handel zagraniczny; pla
nowanie gospodarcze; najważniejsze izasady w zakresie oświaty i ko
dyfikacji, i in.
Republiki związkowe są ograniczone według art. 15 w wykony
waniu swych praw suwerennych jedynie przepisami powyższego art. 14.
Każda Republika Związkowa zatem posiada własną Konstytucję (art. 16), może wystąpić ze Związku (art. 17), a zmiana terytorium każdej iz nich wymaga je j zgody (art. 18). Nadto od r. 1944 republiki związkowe mają prawo nawiązywania bezpośrednich stosunków z państwami obcymi, zawierania z n im i umów, a także wzajemnej wymiany przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych (art. 18 a), orazjprawo posiadania swo-
■ ich fcirmacyj wojskowych (18 b). Art. 21 ustanawia dla wszystkich oby
wateli ZSRR jedno obywatelstwo związkowe.
Art. 22—29 wymieniają mieszczące się w ramach republik związko
wych republiki autonomiczne, kraje i obwody (pewne zmiany w ich liczbie nastąpiły w czasie wojny i po niej).
N a c z e l n e o r g a n a w ł a d z y p a ń s t w o w e j ZSRR (art.
30—56). Naczelnym organem Związku jest Rada Najwyższa ZSRR; w y
kony wuje ona wszystkie prawa według art. 14, o ile Konstytucja nie przyznaje praw tych innym organom podległym Radzie Najwyższej ZSRR: Prezydium Rady Najwyższej ZSRR, Radzie Ministrów i M in i
sterstwom.
Ustawodawstwo należy wyłącznie do Rady Najwyższej Związku, wybieranej na 4 lata, a składającej się z dwu izb: Rady Związku (w y
branej według okręgów wyborczych — jeden delegat na 300.000 lud
ności) i Rady Narodowości, reprezentującej narodowe okręgi teryto
rialne Związku (każda republika związkowa wybiera 25 delegatów, re
publika autonomiczna 11, obwód autonomiczny 5, okręg narodowy 1)..
Obie izby mają równe uprawnienia. Do uchwalenia ustawy wymagana jest większość w obu izbach.
Obie izby wybierają każda swe prezydium, które kieruje pracami odnośnej izby, a na wspólnym posiedzeniu wybierają Prezydium Rady Najwyższej ZSRR (przewodniczący, 16 zastępców, sekretarz, 15 człon
ków). Również na wspólnym posiedzeniu obie izby powołują Rząd ZSRR.
Prezydium Rady Najwyższej ZSRR przysługują dwojakie upraw
nienia: głowy państwa (kolegialnej) i jak gdyby stałej kom isji parla
mentarnej. Do pierwszego rodzaju uprawnień, należy: zwoływanie sesji Rady Najwyższej ZSRR, wydawanie dekretów, rozwiązywanie Rady Najwyższej ZSRR i zarządzanie nowych wyborów (na mocy art. 47), zarządzanie referendum, w*okresie między sesjami Rady Najwyższej ZSRR, odwoływanie i mianowanie ministrów, nadawanie orderów i od
znaczeń, prawo łaski, mianowanie i odwoływanie naczelnego dowódz
twa sił zbrojnych, ogłaszanie stanu wojennego, zarządzanie m obili
zacji, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, m ia
nowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych. Na drugi ro -
dzaj składają się: interpretacja ustaw i uchylanie postanowień rządu sprzecznych z ustawą.
N a c z e l n e o r g a n a w ł a d z y p a ń s t w o w e j r e p u b l i k z w i ą z k o w y c h (art. 57—63). Naczelnym organem władzy w Repu
blice Związkowej jest Rada Najwyższa każdej Republiki Zw., wybie
rana na cztery lata. Jest ona jedynym organem ustawodawczym Repu
b lik i i do je j kompetencji należy: uchwalenie Konstytucji i wprowa
dzanie do niej zmian; zatwierdzanie konstytucyj i określanie granic republik autonomicznych, planowanie gospodarcze i uchwalanie bu
dżetu, prawo amnestii i łaski, ustalanie przedstawicielstw Republiki w stosunkach międzynarodowych, oraz tworzenie republikańskich for- macyj wojskowych. Rada Najwyższa Republiki Zw. wybiera swoje Pre
zydium i powołuje Radę Ministrów.
O r g a n y z a r z ą d u p a ń s t w o w e g o ZSRR (art. 64—77). Na
czelnym organem wykonawczym i zarządzającym Związku jest Rada Ministrów (do r. 1946 Rada Komisarzy Ludowych), powoływana przez Radę Najwyższą ZSRR i przed nią odpowiedzialna. Do uprawnień Rady Ministrów należy m. in. tworzenie w razie potrzeby specjalnych Kom i
tetów do spraw organizacji w zakresie gospodarczym, kulturalnym i obrony.
W ramach kompetencji Związku Rada Ministrów stanowi władzę nadrzędną w stosunku do odnośnych Rad Ministrów Republik Związko
wych.
Ministerstwa w Zw. Radzieckim dzielą się na ogólno-¡związkowe (które kierują powierzonym im działem administracji na całym tery
torium państwa bezpośrednio lub przez mianowane przez siebie organy) i na związkowo-republikańskie (które kierują powierzonym im działem adm inistracji za pośrednictwem ministerstw republik związkowych).
Art. 77 wylicza ministerstwa ogólno-związkowe a 78 związkowo-repu
blikańskie (do art. 78 zostały przeniesione w r. 1944 resorty obrony i spraw zagranicznych).
O r g a n a z a r z ą d u p a ń s t w o w e g o R e p u b l i k Z w i ą z k o w y c h (art. 79—88). Naczelnym organem wykonawczym i zarządza
jącym Republiki Związkowej jest Rada Ministrów Republiki Związko
wej, powołana przez jej Radę Najwyższą i przed nią odpowiedzialna.
Jest ona z kolei organem nadrzędnym w stosunku do odnośnych rad republik autonomicznych oraz w stosunku do komitetów wykonawczych Rad Delegatów Ludu’ Pracującego krajów, obwodów i obwodów auto
nomicznych. Ministerstwa Republiki Związkowej dzielą się na związ- kowo-repuMikańskie (te podlegają zarówno Radzie Ministrów swej republiki ja k odnośnemu związkowo-republikanskiemu Ministerstwu ZSRR) i republikańskie (podległe tylko Radzie Ministrów swej repu
bliki). •
N a c z e l n e o r g a n a A u t o n o m i c z n y c h S o c j a l i s t y c z n y c h R e p u b l i k R a d ustalają art. od 89—93. Każda Republika Autonomiczna posiada własną konstytucję. Organizacja władz Republiki Antonom. odpowiada organizacji władz Republiki Związkowej.
M i e j s c o w e o r g a n a w ł a d z y p a ń s t w o w e j (art. 94—
101). Organami głównymi w krajach, obwodach, obw. autonomicznych, okręgach, rejonach, miastach i wsiach są Rady Delegatów Ludu Pracu
jącego, wybierane na lat dwa przez masy pracujące odnośnych jednostek administracyjnych; organy1 wykonawcze stanowią Komitety W ykonaw
cze Rad, podległe Radzie, która je wybrała, i organowi wykonawczemu Rady nadrzędnej.
S ą d i P r o k u r a t u r a (art. 102—117). Naczelnym organem są
dowym jest Sąd Najwyższy ZSML Sąd Najwyższy ZSRR, Sądy Związku,
Sądy
Najwyższe republik związkowych i autonomicznych, sądy krajowe, obwodowe, sądy obwodów autonomicznych i okręgowe, są wybierane przez odpowiednie Rady na lat pięć; sądy ludowe (najniższa instancja) są wybierane w głosowaniu czteroprzymiolnikowym na lat trzy. Rozprawy są jawne (o ile ustawa nie przewiduje wyjątków) i odbywają się w języku danego obszaru narodowościowego.
Konstytucja zapewnia niezawisłość sędziom (art. 112) oraz udział ławników ludowych we wszystkich sądach.
Prokurator ZSRR, mianowany przez Radę Najwyższą na lal sie
dem, spełnia naczelną kontrolę nad ścisłym wykonywaniem ustaw przez ministerstwa, podlegle im instytucje, przez poszczególnych urzędników i przez obywateli. On także m ianuje prokuratorów republik związko
wych i autonomicznych, prokuratorów krajowych, obwodowych i obwo
dów autonomicznych (na lat pięć) oraz zatwierdza nominacje proku
ratorów okręgowych, rejonowych i miejskich, mianowanych (na lat pięć) przez prokuratorów związkowych. Konstytucja zastrzega niezależność organów prokuratury, które podlegają jedynie Prokuratorowi ZSRR.
Z a s a d n i c z e p r a w a i o b o w i ą z k i o b y w a t e l i (art.
11&M33). Obywatelom ZSRR przysługuje prawo do pracy, prawo do wypoczynku, prawo do materialnego zabezpieczenia na starość, prawo do nauki, wolność sumienia; wszyscy obywatele ZSRR mają równe prawa niezależnie od pici, narodowości i rasy. Art. 125 gwarantuje oby
watelom wolność słowa, diuku, zgromadzeń i wieców, pochodów ulicz
nych i demonstracyj. Art. 120 zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się w organizacje społeczne a dla najbardziej uświadomionych obywa
teli przewiduje prawo łączenia się we Wszcchzwiązkowej Komunistycz
nej Partii, (bolszewików). Dalsze artykuły (127—129) gwarantują nie
tykalność osobistą, nietykalność mieszkania, tajemnicę korespondencji, prawo azylu dla obywateli państw obcych, prześladowanych za obronę interesów mas pracujących, działalność naukową lub za walkę narodo
wo-wyzwoleńczą.
Charakterystyczne dla Konstytucji radzieckiej jest, że nie wyraża ona tylko formalnych praw obywateli, lecz również zapewnia ich reali
zację.
Do obowiązków obywateli (art. 130—133) należy: przestrzeganie Konstytucji ZSRR, umacnianie społecznej, socjalistycznej własności, od
bywanie służby wojskowej, obrona ojczyzny.
S y s t e m w y b o r c z y (art. 134—142). W ybory do wszystkich Rad Delegatów Ludu Pracującego odbywają się na podstawie cztero-
przymiotnikowego głosowania ((powszechne, równe, bezpośrednie i tajne).
Czynne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele od 18 lat, bierne od 23.
Prawo wysuwania kandydatów według okręgów wyborczych przy
sługuje organizacjom społecznym i stowarzyszeniom łudzi pracy. Każdy delegat jest obowiązany do zdawania sprawy ze swej pracy i pracy Rady Delegatów Ludu Pracującego przed wyborcami, którzy w każdej chw ili mogą go uchwałą większości odwołać.
T r y b z m i a n y k o n s t y t u c j i . Art. 146 postanawia, że zmianę konstytucji ZSRR może uchwalić jedynie Rada Najwyższa ZSRR k w a li
fikowaną większością (2/3 głosów) w każdej Izbie.
A. S.
Por. prof. K. Grzybowski: «Ustrój Związku Radzieckiego», Kraków 1947.
Red.
Z W IĄ Z E K R A D Z IE C K I A P R O B LE M N A R O D O W O Ś C IO W Y
Jedną z głównych zdobyczy ustroju ZSRR stanowi całkowite rów
nouprawnienie wchodzących w jego skład narodów, bez różnic ja k ie j
kolwiek natury. Związek Radziecki jest wielonarodowościowym pań
stwem, żyje w nim 60 różnych narodów, ale żaden z nich nie posiada charakteru zwierzcliniczego, uprzywilejowanego i nie podobna znaleźć tutaj ludności uciskanej lub podwładnej.
Carat starał się wszelkimi sposobami zdusić najmniejsze nawet objawy poczucia narodowego u ludów Rosji, prześladując ich kulturę, samodzielne dążenia i język. Rewolucja Październikowa położyła kres polityce gnębienia małych narodów, wprowadzając na je j miejsce bra
terstwo ludów, niosąc oswobodzenie narodom uciśnionym, zamieniając je w równouprawnionych budowniczych nowego socjalistycznego spo
łeczeństwa.
W ten sposób nastąpiła szybka likw idacja ponurego dziedzictwa caratu: kulturalnego i gospodarczego zaniedbania narodów Rosji. N aj
mniejsze nawet z nich otrzymały teraz własną administrację i sądow
nictwo w języku ojczystym, a w nowych warunkach mogły rozwinąć u siebie życie kulturalne: prasę, teatry, świetlice.
Historia świata zna fakty, gdy wielkie narody uciskają słabsze, gdy z mieszkańców kolonii tworzy się niewolników. Rewolucja Paździer
nikowa — jedyna w dziejach — stworzyła stan rzeczy tego rodzaju, źe silniejsza w państwie narodowość zrzekła się dobrowolnie swego uprzy
wilejowanego stanowiska, pozwalając słabszym narodom ułożyć swe życie tak, ja k tego wymagały jego warunki ekonomiczne i kulturalne.
Weźmy jako przykład całkowicie cofnięty w swym rozwoju w cza
sie rządów caratu obszar Kazachstanu. Stalinowskie pięciolatki przy
niosły republice Kazachstańskiej przede wszystkim rozwój przemy
słowy. W okresie tym wydobycie miedzi zwiększyło się 28 razy, ropy — 26 razy, stokrotnie zaś — wydobycie ołowiu. Obecnie Za
głębie Kazachstańskie dostarcza Związkowi Radzieckiemu m ilionów ton węgla rocznie. Do czasów Rewolucji ziemia orna znajdowała się w rę
kach garstki bogatych chłopów, obecnie 85 milionów hektarów ziemi dzieli się na 60.000 kołchozów.
W okresie caratu k w itł tutaj analfabetyzm, jedynie 2% mieszkań
ców posiadało znajomość pisma. Dziś Kazachstan może się poszczycić pokaźną liczbą 7.000 szkół, w których pobiera naukę 750.000 dzieci. Na wyższych uczelniach, których znajduje się tutaj 22, uczy się 10.000 młodzieży; istnieje między nim i uniwersytet, konserwatorium, studium filmowe, akademicki lealr operowy i dramatyczny.
Jeszcze bardziej jaskrawy przykład stanowi Autonomiczna Repu
blika Jakucka. Przed Rewolucją był to kraj głodu, nędzy i bezprawia.
Dziś naród ten może poszczycić się dużymi sukcesami na polu go
spodarczym i kulturalnym. Za czasów caratu Jakuci nie posiadali swego własnego języka literackiego — dziś wydawnictwa w języku jakuckim sięgają tysięcy egzemplarzy, powstały kadry rodzimej inteligencji uczeni, inżynierowie, geologowie, lekarze, nauczyciele i prawnicy.
«Przed wprowadzeniem ustroju radzieckiego życie naszego narodu było podobne wiośnie bez kwiatów, rzece bez wody» pisali do Stalina robotnicy jednej z republik radzieckich z okazji 25-leeia jej istnienia.
Sytuacja mniejszości narodowej w państwie stanowi sprawdzian jego demokracji. Równouprawnienie, jakie Związek Radziecki zapewnił wszystkim swym obywatelom, jest jedynie możliwe do zrealizowania w państwie socjalistycznym; nie zna go i nie rozumie kraj podzielony na klasy ciemiężonych i wyzyskiwaczy.
Istotnie, ja k to wykazało życie, ustrój radziecki zabezpieczył u sie
bie rozkwit demokracji, której nie znała i nic mogła znać carska Rosja, dał klucz do słusznego rozwiązania problemu narodowościowego, stwa
rzając realne możliwości skonstruowania państwa wielonarodowościo
wego na [»odstawie równości i dobrej woli narodów.
W czasie II wojny światowej narodowościowa polityka Związku Radzieckiego zdała swój w ielki egzamin. «Przyjaźń między narodami ZSRR — powiedział generalissimus Stalin jeszcze w r. 1935 — to nasze wielkie zwycięstwo. Dopóki la przyjaźń istnieje, narody naszego kraju pozostaną wolne i niezwyciężone».
Historia potwierdziła słuszność tych słów.
Stanisław W. Dobrowolski
R O Z W Ó J R A D Z IE C K IE G O S Z K O L N IC T W A ŚR E D N IE G O
Szkoła podstawowa radziecka — stworzona przez Rewolucję Paź
dziernikową — ulegała w czasie swego ustalania się przebudowie, która dokonywała się wśród ciężkich i zmieniających się warunków i prze
szła kilka faz rozwojowych aż wreszcie ustaliła się na stopniu średnim jako tzw. «jedenastolatka» (od r. 1947/48). Jest to jeżeli chodzi o jej
organizację i program nauczania szkoła jednolita, bezpłatna, dostępna dla wszystkich warstw społecznych i grup narodowościowych.
Pierwszym zarządzeniem rewolucyjnej Rosji było zniesienie dwu
torowości szkoły carskiej Rosji: szkoły ludowej dia ludności biednej i ośmioletniego gimnazjum dla zamożnych. Na ich miejsce ¡zorgani
zowano szkołę jednolitą z 2 zasadniczymi stopniami: szkoła stopnia 1. z 4-roletnim i szkoła stopnia 2. z początkowo 4-po a potem 5-cio- letnim okresem nauczania. Możność przejścia z jednej szkoły do dru
giej zapewniały odpowiednio ułożone programy obu szkół. Wtedy też zlikwidowano podział szkół na męskie i żeńskie a hasło całkowitego zrównania obywateli, pod względem prawnym, obejmujące i kobietę, miało być realizowane także przez szkoły koedukacyjne dostępne dla
obojga płci. . .. . .
W r. 1921 następuje pierwsza zmiana w organizacji tego szkol
nictwa, podyktowana potrzebami państwa i koniecznością szybkiego przygotowania nowych kadr do pracy w przemyśle i gospodarstwie.
Brak odpowiedniej liczby nauczycieli w rozbudowanej silnie sieci szkol
nej b ył również jedną z przyczyn wprowadzenia siedmioletniej szkoły średniej (z 4-letnim kursem na 1. i 3-letnim na 2. stopniu). Klasy
^ q _ zwane «grupami» — przekształcono na szkoły rzemieślnicze dla przyszłych wykwalifikowanych robotników, oraz w szkoły tech
niczne, dające specjalistów na poziomie średnim (techników, agrono
mów itp.). W dalszym rozwoju zmieniono część tych «grup» na różne
«speckursy», kształcące siły pomocnicze (kreślarzy, księgowych, pracow
ników biur statystycznych itp.), a w r. 1930 w ¡dalszym ciągu na szkoły
techniczne. . . . . .
Życie również spowodowało, że ludowy komisariat oświaty usta
nowił w tvm okresie ¡dwa typy szkól: jeden dla wsi — «szkoła koł- choznoj molodioży» — drugi zaś dla miast — «fahriczno-zawodskaja siemiletka» — który utrzym ał się do r. 1931, a zastąpiony został nową szkoła, która zachowała do dziś nazwę «początkowej i średniej». Zdol
niejsza młodzież robotnicza, która nie mogła ukończyć szkoły średniej, miała możność na specjalnych tzw. fakultetach robotniczych («RaMab») przygotować się do studiów wyższych. _
Od r. 1932/33 na skutek inicjatyw y K. C. Partu przekształcono dotychczasową siedmiolatkę na jednolitą dziesięciolatkę, która od i.
1932 została wprowadzona na terenie całego Związku Radzieckiego.
Dziełu się ona na trzy etapy:'szkołę początkową (4 klasy), szkolę nie
pełną średnią (7 klas, od 1 - 7 ) i szkołę średnią (10 klas, od 1—10), a to ze względu na to, że różne środowiska wymagają szkol rożnego sto
pnia organizacyjnego. Identyczny program klas szkoły początkowej i pierwszych szkoły niepełnej średniej i średniej, umożliwia także w trakcie nauki przejście ze szkoły wiejskiej do średniej. _ Obecnie od r szk. 1947/48 szkoła dziesięcioletnia zaczyna byc przekształcana na jedenastolatkę, przy czym je j program przewiduje wprowadzenie nowych przedmiotów: języka łacińskiego lo g io i psy
chologii co już zostało dokonane w 200 szkołach średnich Moskwy, Leningradu i innych większych miast. Po odpowiednim przygotowa-
