Dolny ludlow w wierceniu w Mędrzechowie koło Tarnowa

Henryk TOMCZYK

Dolny ludlow W wierceniu w Mędrzechowie koło Tarnowa

(komunikat wstępny)

W

głębokim

-wierceniu wykOlIlywanym przez

"Przemysł

Naftowy"

w

Mędrzecllowieikoło

Taz.:nowa,

położonym oIkoło

70

km

na

południe

od

głównych wy~odnipaleozoicznych

Gór

Swiętokrzyskich,

nawiercono osady

syłurru

z

fauną graptolitową.

Bezpośrednio 'pod utworami ka:r:bonu na głębokości

1550,2 m,

aż

do 1556,5 m

występują

osady ilast;o.;piaszczyste i wapienne barwy jasnosza- rej o wyramym odcieniu zielonawym.

Przeważ.nie są

to sUnie wapniste

,

iłowce zarwderające

czasami okruchy wapieni ilastych szarych

dochodzą­

cycl:t do 2 cm

wielkości, zbliżonych

do

toczeńców

(?), miejscami natomiast

przechodzą

stopniowo w wapienie ilaste z

wkładkami

piaskowców drobno- ziarnistychiwapnistych z

wyraźnymi większymi

ziarnami kwarcu i mi-

nerrułów

femicznych.

Pod wzgJ.ędem

makroskopowym omawiane warstwy

wyka~ują

bar- dzo

dużą analogię

do

spągowych

,partii serii

szarogłazowo-łupkowej

lud- Jowu

świętokrzyskiego,

w iktóryc!h.

sza,rogłazy są przekładane często

pa- kietami

iłołupków

oliwkowych. Ze

względu

na niepeme rdzeniowanie tych warstw i na br:ak

dokładniejszej

dokumentacji str:atygraficznej t, nale-

żałoby

'tu

przeprowadzić :

badania petrograficzne w

'

celu porównania

wkła­

dek piasZ'Czystych z typowymi

szarogłazami

drobnoziarnistymi ludlowu

.świętokrzyskiego.

Na'

odci~u długości

13,8 m, tj.

od głębokości

1556,5 m do 1750,3 m nie pobierano rdzenia.

' Obserwowany materiał

z urobku wskazuje tylko na nieznaczne zmiany litologiczne i to szczególnie w partiach

spągowych.

Dopiero

od głębokości

1570,3 m

aż

do 1688,1 m (117,8 ni)

występują

osady syluru udokumentowane

fauną gra!ptoHtową.

Jest to bardzo monotonna

1 Warstwy omawiane rdzeniowane były tylko na odcinku długości '6,3 m (1550,2-1556,5),

w

których w 'ogóle nie spotkano fauny, poza tyąl'iCh' najbliższy strop' i spąg nie jest dokładnle

,określony,' Zpołooenia ogÓlnego wynika, te nad .nimi letą utwory karbonu (Jeszcze nierozpo-

,ziomowanego), a pod nimi występują osady llastowapienne dolnego lud.lowu (poziom Pristio- graptu8 nU8sQni).

312

Henryk Tomczyk

seria

iłowców, .

silnie wapnistych

i częśdowo

bitumicznych, z licznymi

wkładkami

wapieni ilastych i

dolomityc:m~h

barwy ciemnoszarej a nawet czarnej z licznie

napotykaną fauną

graptolitów (Pristiograptus, Plecto- graptus, Spinograptus i Gothograptus),

głowonogów

(Dawsonoceras,· Kio- noceras) i

małżów

(Cardiola).

Cała

Seria nawierconego syluru jest tutaj zaburzona tektonicznie;

uwidaczniają się

liczne lustra i

poślizgi

tektonicz- ne

orąz częste spękania

i

wygięcia'

warstwa

także

wtórne

użylenia spękań

kalcytem lub pirytem. poza tym poszczególne 'Warstwy

wykazują

zmienny upad

W

grariicach od 20 do 40°.

Największą intensywność zaburżeń

tek- tonicznych obserwowano na

głębokości

1·635,0 m oraz na

głębokości

1617,0, gdzte lustra tektonic'zne

osiągały

czasami

kąt

80° w stosunku do rdzenia

·

(prawdopodobny UiSkok).

DOIkładniejsza

analiza stratygraficzna nawierconych. osadów syluru w

Męd:rzec.howie

prz' edstawia

się dOśĆ intereSująco. · NagłębOikości

1570,3

m

aa: do 1572,7 m w wapieniach ilastych' i

iłowcach

wa,pnistych

występuje

nieliC'zna fauna graptolitów, jak: - Pristiograptus cf. dubius

(5

u e s s), Pristiograptus dubius ludlowensis

B

o u c ^e

^k,

Pristiograptus sp .

.

oraz stwierdZOlIlo dwa zaledwie okazy Pristiograptus nilssoni (L a p w.), poza tym

słalbo

zachowane ra'bdozomy Colonograptus

ci.

colonus (B a r r.)

i

Monograptus cf. crinitus Wo o d. Na dalszych

głębokościach,

szczególnie od 1592,1 do 1598,9 m, fauna graptolitowa jest ·coraz liczniejsza, oprócz form tYiPU "dubius"

pojawiają się

nowe formy tzw. retiolitesowe, a

wśród

nich licznie Spinograptus spinosus

·(W o o d) i parę szczątków

Plectograp- tus

ci;

macilentus (T o r n q u i s t). Ponadto niektóre

płaszczyzny łupko­

watości są przepełnione

drobnymi formami typu "dubius" oraz bardzo licznymi sikulami. Z innej fauny spotyka

się :szczątki głowonogów

("Ortho- ceras sp.") oraz maM:ów, z których

dało się wyróżnić

Cardiola migrans.

Bar~ . .

Baifdzo podobny zespół· faunistyc:iny obserwowano również od głębo­

kości

1611,7

ID

do 1617,8 m, :gdzie

dominującą formą !był

Pristiograptus dubius i Spinograptus spinosus .oraz kilka form Plectograptus sp. i jeden okaz Pristiograptus d. vulgaris (W o o d).

Następnie

od

głębokości

1632,8 m do 163-9,1 m graptolity

stają, si~

mniej ·1icme, jedynie w

spągowych

par- tiach bardzo liczny jest Pristiofiraptus dubius·oraz z

małżów

stwierdzono tu

OIbecność

Cardiola interrupta 5 o

W.,

natomiast z

.

form retioliteS{)wych Spinograptus spinosus nie

był

tu

już

spotykany.

Ponownie

zespół

f;aunistyczny bardziej

się różnicuje

od

głębokości

1655;6

.

m do 1661,9 m, gdzie poza formami typu "dubius"

i. dużą ilością

siku! liczny jest Pristiograptus vulgaris (W o. o. d), Pristiograptus cf. pseu-

.

do dubius B

O:

u c e k oraz z nowych form napotkano jeden okaz Gotho-

graptus nassa (Ho

l,

m). W

głębs.zych·partia,ch

(1661,9-1666,5) w da'lszym

ciągu

spotykana jest forma Pristiograptus vulgaris(W () o d). oraz masowo

występuje już

Gothograptus nassa (H o 1 m) i Gothograptus sp. Poza tym w

spągowej

partii tej serii

napotkałem parę szczątków głowonogów

(Dawsonoceras sp., Kionoceras sp.) oraz jeden okaz proksimalnej

części

rabdozomu (spiralnie

zwinięty bez

:bocznego

rozgałęzienia)

prawdopodob- nie

reprezentujący formę

Cyrtograptus lund,greni T ulI b.· Od

głębokości

1670,1 m do 1676,4 m

pojawiają się

liczne

wkładkiw.apieni

ilastych;

fauna graptolitowa bardzo

ubożeje,

znaleziono jedynie

parę szczątków

Pristiograptussp.

Tabela porównawcza poziomów dolnego ludlowu w Polsce

~~---~---

I I

^GORY

SWIĘTOKRZYSKIE I

^WIERCENIE

MĘDRZECHOW'

(H. Tomczyk; 1956 r)

~

Z

~

O A

Pristiograptus leintwardinensis (?)

**

Pristiograptus tumescens

Monograptus scanicus Pristiograptus

nilssoni

~ O

I *

Colono~rapt.us

~ roemen A

::J

i •

Pristiograptus

~ I dubius "

l "

Pristiograptus

vulgaris Gothograptus nassa

$

i l

.~ "o

S.

^'N

;1

~ m

.§ ~

-~~

N.J::l El

to> to>

• ~Q

~ ^{Ul It':>}

o> m""

~:;::~

.9

'S

~

41 41 Ul

·r;l·a·~

.""" as ...

~ .~ ~I

o m

d .~

El

al

.~ ~

Ja o

c...Id ::J N

~

" koło Tarnowa

(H. Tomczyk, 1958 r)

?

?

1 Pristiogra ptus nilssoni

? Pristiograptus dubius Pristiograptus vulgaris

Gothograptus naBsa

.~

'g.~ d~

N '0 I-< 'N ' 0 -

o ^III c. El c:::- N m :;

41

§ '"

'tlmQ

"a

~ co

c. .... ^-to>

m d-oo

!1: .~ ~ C. Ul

41 m 'N

to> !> ClI"

~o> .... "I

o· .... ~

~ _"m

a

~~

'Jl :i2

8

^!1:

El 41

U {.

SUDETY (L. Malinowska, 1955 r)

?

Linograptv,s sp.

Monograptus scanicus (?) Pristiograptus

nilssoni

?

?

?

?

.~

~.J::l

:i2 ()

~ ~

N~

41 d

:&: o

;"~ ....

o N-to>

fJ

J;J .~

'2 ...

tl

... ·N

CII- ClI"

!1: to> ...

..Id~ o~~

g.~

... ^~

El ;0

~.!d

J;J

-

~

~ ~

Tabela 1

WIERCENIE W ŁEBIE

(F. Da1hgriin, O. Seitz, 1942)

?

1 Monograptus Bcanicus (1) Pristiograptus

nilssoni

?

?

?

1

'S

Gl

.~

~

.~ a

~g .flit':>

..Id -to>

~ .~

" N

N Ul

·N 41 ClI"

:;::

i~

:&:"

~

.j..

---

---~---~--~~---~---~---~---

=: I

Monograptus testis

i

Cyrtograptus lundgreni

?

(?) Cyrtograptus lundgreni

Monograptus testis Cyrtograptus lundgreni

?

~ Poziomy powyższe stwIerdzonodotycbczas jedynIe w dolnym ludlowIe synkllny bardz1aiisklej Gór ŚwiętokrzyskIch, poza tym znane Sil!

jeszcze, z dolnego ludlowu Turyngll (Jaeger H.,1958). "

•• Znak zapytanIa oznacza problemr.tyczne poz!omy straty~raf!czne,

i ł

~

~. ~

r>

~

;::.

~

a

~ >;

ł

....

11>

...

w

W

:314

Henryk Tomczyk

Na dalszych

głębokościach aż

do 1681,8 m

występują iłołupki i łupki

wa.pniste silnie laminowane, w których faWly ,graptolitowej nie Spotkano, .natomiast

dogłębok06ci

16-88,1 m (obecnie na

tej głębokOIŚCi

zatrzymano wiercenie)

W

Czarnych

iłowcach

wapniStych i

częściowo

bitumicznych

znalazłem

kiil.ka form niekoonpletnych rabdozomów Pristiograptus sp.

(typu "dubius"), które jednak nie

określają dokładnie

poziomu stratygra- ,ficznego.

Z

powyższego

schematu stratygra:ficznego wynika,

że

utwory udoiku- .:mentowanegosyluru

zostały

nawieroone na odcinku 117,8, natomiast

na partie problematyczne, a

zbliŻQne

do ludlowu

szarogł.a:rowegQ

w Gó- rach

Świętokrzyskich

przypada 20,1 m. Stanowi to razem 137,9 m,

ił więc serię

osadów sy[urq.

około

100 m

miąższości.

W

syntezie stratygraiiicznej

należy, podkreślić, że

fauna ,graptolitowa charakteryzuje w tym profilu tylko

dolną

i

środkową część

dolnego lud- Jowu (tab.

1).

Osady

najwyższego

wenloiku

są

tu

właściwie

potraktowane problematycznie,

ponieważ

,brak jest

dokładniejszego

udokumentowania stratygraficznego. W Górach

Świętokarzyskich zespół

faunistyczny dla poziomów CyrtQgraptus lundgreni i Monograptus ,testis j-est , bardzo

zróż­

nicowany (H. T o m c z y k, 1956), gdzie poza lic'znymi graptolitami, jak:

Monograptus flemingi, Cyrtograptus hwmatus, Pristiograptu,s p.seudodu- 'bius, Monoclimacis sp. itp.,

występują

liczne trylobity

(E. T

o m ,c z y k 0- , wa, 1957),

jaik:

Odontopleura ovata E m m r

i

c h, Raphiophorus rouaulti

(B a r r.), Proetus decOTUsB a r r., ramienionogi Chonetes minor, Ch.

soror, Sowerbyella d. quinquecostata itp. oraz

małże, głowonogi

i inne.

Seria

ta

w sylurze

świętoki-,zyskim

jest stosunkowo

niedużej miąższości, mogła więc

w prOO'ilu

Mędrzec:howa przypadać

na moment nie pobierania rdzenia i dlatego brak jest

ściślejszych

daa'l.ych z

przej~ia

z wenloku do

::najniższegQ łudlowu,

a szczególnie nie stwierdzono w

tym

profilu pozio-

mu Moncgraptus testis. .

Z oObserw.acji poszczególnych prQifilów sylurskich Gór

Swiętokrzy­

skich (H. T .o m c z y ok, 1956) wynika,

:że części

proksymalne formy Cyrto- graptus lundgr:eni

mogą przechodzić

macznie

wyżej, aż

do poziomu Gothograptus, nassa. Ponadto w poziomie " Gothograptus nassa w

Mędrze­

Chowie

występują

wapienie

(głęlboikość około

1673,0 m), które ewentualnie

.:mogą odpowiadać wkładlrom

wapiennym z tegQ poziomu Gór

Święto-

krzyskich. .

W wierceniu w

MędrzeCJhowie najni'ŻSzy

dolny ludlow jest

już

dobrze udokumentowany charakterystycznym graptolitem Gothograptus " nassa (H o 1 , m), który

występuje

tU"lllaiSOWO podobnie jak w ludlowie

święto­

. ,krzyskim.

Wyżej

pojawia

się

licznie form.a przewQdnia Pristiograptus vulgaris" (W o o d) razem z Pristiograptus dubius dubius (S u e s s). W stro- powej

,części

poziomu P. vulgaris ponownie

dominują

formy retiolitesowe, szczególnie

zaś

Spinograptus spinosus

.(W

o o d)

występujący

masowo. For- : ma .ta

była również często

obserwowana (H. T Q m c z y k, 1953-56)

w .profilach synkliny

lbardziań~kiej(Bardo-Prągowiec)

Gór

Świętokrzy­

skich w stropie

omawian~go

poziomu.

W

następ:ny;ch

partiach profilu

Mędrzechowa dominującą rolę

odgry-

wają

formy Pristiograptus dubius du.bius

'~S U!

e s s) wraz z drobnymi

częściami

proksymalnymi i li:cznymi sikulami, co

się całkowicie

potwier-

·dza z

występowaniem

tych ,graptolitów w profilu

Bardo-Prągowiec.

Ze

Dolny ludlow w wierceniu w Mędrzechowie

315

względu

na podobne

spostrzeżenia,

jakie podaje

również

H.

J

a e g e r (1955) z profilów ludlowu Turyngii,

sądzę że :należy dla ściślejszej

paraJle-' lizacji

wprowadzać

poziom Pristiograptusdubius dubius

2 przypadający powyżej

poziomu Pristiograptus vulgaris

³

(tab!. 1).

W profilu dolnego, ludlowu

Bardo-Prągowiec,

w warstwach

około.

5 m

miąższości,

przed poziomem Pristiograptus

nilssoni,powyżej zaś

ma- sowego

występowania

formy Pristiograptus dubius dubius

(S

u e s s) po>- jawia

się

bardzO licznie forma Colonograptus roemeri

'(B.a T

r.)

4.

Natomiast w ludlowie

Męd:rzechowa

brak jest danych d,Ja

Występowania

tych grap- tomów,

gdyż może tli przypadać równieżodcine'k

warstw nierdzenio-

"Wanydl. " ,

W

najwyrż.8zej

serii; jeszcze udokumentowanej

fauną graptolitową,

'w Mędrzechowie wylstępUj'ą

formy Pristiograptus nilssoni

(L

a p w.).

J

ed- nak

należy przypuszczać, :że

jest tu reprezentowana tyLko dolna

część po-

ziomu P. nilssoni,

ponieważ z.espół

graptolitowy w tych warstwach

był

bar'dzo

słabo. zróżnicowany.

"

"

Nie stwierdzono tu w

szczególności

wiele charakterystycznych grap-

tolitów dla tego poziomu, jak: Pristiograptus bohemicu8, Saetograptus

,chimaera, Pristiograptus butovicensis, Monolgraptus unguiferus itd. Po-

wyżej spągowej części

po,ziomu P. nilssoni,

"po

kilkometrowej" przerwie {br,ak rdzenia)

występuje

nieznacz.na partia warstw, problematycznych, jak

już

poprzednio

wspominałem.,

która

niogła!by odpowiadać

serii szaro-

głazowo-łupko.wej

hl-dlowu

śWiętokrzyskiego.

Tym bardziej jest to praw- dopodobne,

żew

Górach

Swiętokrzyskich,

seria ta o stosunkowo

dUżej mią'ższości .(J.

C z a rno c k i, 1942; H.T olm.czy k, 1956) w

głównej

swej masie odpowiada

środkowemu

lttdlowowi, jednak we wschodniej

części

Gór

Swiętokrzyskioh

(niecka

międzygórska) spągowa

jej

część

przypada

już

na dolny ludJ..ow poziom Monograptus scanicus (H. T () m

'

c zy k 1956).

Prawdopodolbnie "i w profilu

Mędrzec'howawystępowanie wkładek

piasz- czystoilastych

mOlŻe również prżypadae

na Poziom M07l,ograptus scanicus.

W

każdym

razie osady ludlowu

są

tu reprezentowane niekompletnie, brak jest górnej

części

dolnego lud:lowu oraz

całego środkowego

i górnego.

Wiemy jednak,

że

na obszarze Polski osady lud.lowu

są wykształcone dość

kompletnie, dotyczy tonie tylko Gór

Swiętokrzyskich (J.'

C za: r- n o c ki, 1942; J. S a

f i

s o n o w i cz, 1952), ale

również potwierdzają

to

głębokie

wier,cenia. We wschodniej Po'lsce w

Chełmie

Jubelskim (H. T o m-, c z y k, L. T e [ l e r, 1956)

stwietdżo.no

osady

łupków

graptolitOwych od ...

powia,dające całemuśrodkQwemuludlów{)wi, poza

ty.m na Podlasiu w Ze- braku

kołQ

Siedlec nawiercono poziom Pristiograptus ultimus (H. T () m- c z y k, 1958), który

również

stwierdzony

został

w strefie silnie zaburzo- nej,

już

na obszarze

Związku

Radzieckiego w wierceniu w Rawie RUskiej.

,

t Ponieważ B. B o u

c

e k (1953) słusznie wprowadził poziom Pristiograptu8 dubiu8 w środ­

kowym wenloku powyżej poziomu Monograptu8 nccartonen&is,

a

^poniżej Cyrtograptu8 rifltd'Ull, co również potwierdza się i W wenlokuświętokrzysklm, dlatego, w celu uniknięcia określenia pod względem stratygraficznym dwóch roż~ych poziomów przez jedną formę graptOlitową, pro-

ponuję dla wenioku stosować na nazwę poziomu mutacyjną, formę Prl8tiograpt1L8 dubiu8 Zat'Ull, która tam rownież występuje, dla dolnego żaś ludlowu Pristiograpt'Ull dubiu8 dubiUa.

8 Fakt bardzo interesujący, że w ludlowie Turyngii (H. J a e g e r, 1955) poziom Pristio- gTapt'Ull vuZgaris nie jest znany,

4 W ludlowie Turyngii (H .. J a e g er, 1955) również poniżej poZtomu Pristiograptus niZssoni występuje CoZonogTaptu8 Toamarl (B a r r.) w łupkach nie przekraczających 50 cm, miąższości.

Kwartalnik Geologiczny - 6

,.

316

^{Henryk' Tomczyk}

Dalej w

/

kierunk.u wschodnim osady ludlQwuzp.ane

są

z wiercenia w Ole ...

sku w Qkolicach Lwow

,

a,' poza tym z Podola jako. tzW.

piętro

skalskie, borszczowskie i czortkowskie

(R.

K

Q

z

ł Q

w.ski, 1929; O.

1.

Ni ^{k i f}

^0-

rowa, 1954) oraz z

Wołynia

(S

U j

k o

W'

s

,

k i, 1939,1946). Osady tego wieku

w-ystępują

jeS'zcze

w obrębie płyty,

wschodnio-e'\lrO'pejskiej

'(plat-

o

formy rosyjskiej)

(E.

P. B r u ns,

A.

N· Ge

j

sle,r, 1956), a na

północy

znane

.są

nawet z

' wierceń

w Stoniszkach,

NiWińsku

i

Łebie. ,

W

kierun-kupołudniO'wo-zachodnim

od Gór

Świętokrzyskich i

od okOolic

MędrzeC'hO'wa pełnie

reprezentowane utwory lud1 lowu

występują

dopiero w Barandienie

(B.

B

Q U

C e k, 19316; A. P f·i by l" 1943) i

"!Ił{

Tu- ryngii

(H.

J a e g e r, 1955). W Sudetach natomiast

(L. M

a H n o w ^s

^k

^a,

1955) znana jest tY'lko dolna

część

dolnegO' iudlowu .dO' poziomu

MO'I'li>- graptus scani.c'ILs

(tab. 1),

wyższe

poziomy

mogą ,być

zredukowane wskutek proc'esów tektonicznych ,lub nie

są'

dostatecznie udokumentow:ane.

Są

tO' tzw.

"łupki

zdanowskie"

'z formą Linograpt'ILs posth'ILmus,

którym

można przypisywać

wiek dolnego. i

środkowego.

ludlowu.

,

Z ogólnego

r~przestrzenienia

utworów ludilQWU w Polsce oraz krajów

przyległych

wynika,

że

w

sylurz,ę

na Obszarze

Mędrzeooowa istni::tła qość duża

zatoka,

rw.ciągają,ca się w

ikienmku

południowo-wschodnim

prawdo- podobnie

aż

po Krosno, która lila zachód

łączyła się

z Sudetami, Barran- dienem

(J.

S

v

Q b od a, , 1956) i

Turyngią, a

na

północny-zachód

z obsza-

rem Gór

Swiętokrzyskich.

' , '

Iłowce

wapniste·

i ,częściowo

bitumiczne z,

Mędrzec'howa Awiadczą

o

niegłę:bdlPm

ZibiornikuJ o

^.dość

spokojnej sedymenta1cji. Osady te wyka-

.zują dużą ana[Qgię

do utworów tego wieku

występujących

w

obrębie płyty

wschodnio-.europejskiej, w

szczególności

w wierceniu w, Stoniszkach i w

Niwińsku,

gdzie

p~ejawy

bituminizacji

zaznaczają się najczęściej

w osadach

wenłQku"

i górnego

vałoo

tu. '

Za

możliwością

istnienia stosunkQwo

płytkiej

za,toki w ludlowie,

poło­

ŻOInejna południe

od Gór

Swiętdkarzyskich, zamykającej się

prawdopo- dobnie od wschodu, przemawia

również

obecny

układ

strwkturalny utwo- rów staropaleozo-icznych, i prekambryjskich (ryfejskich). Na

północny w~c'hód

od

Mędrzechowa,

znane jest

, występowanie

utworów kambru

i.

p.rekambru

(J., S ,

a

~ s o on

o- w i cz, 1955),

którYchro~rzestrze­

nietł~~jest dość

znaCzne {P

OŻ

a r ysk i W., R iihi e E., 1955).

Możliwe, żew

sylurze utwory

te stanoiWiły

wówczas oIbszary denudacji, których Wyniesienie

, mo.gło, nastąpić

w orogeneiie

:sandomierskiej lwb

nawet

wcześniej': ;(?J.

z

^tą, gó:rotwórczością,

mi

obsżarzę,

Gór

Swiętokarzyskich wiąze; sję żnacme' 'różnicowanię facj~lńe osaą.ów ord.owiku'

i syluru

(Ę.

,To m c z

y!k,1951)~

, , " ','

, ^{,. 0 ', ' , ' "}

, '

Dowodem tegójest

występowanie fa~j,i łuPkowgraptoJitowych

orde

-

wiku' (karadoik, landeHo) tyJ.:tto

wpółnoarl,ej części'

(jeleni ów) Qraz

połud­

,

niowo-zachodniej ,(Zbrza, Brzeziny) '" G()r

Swiętokarzyskich."

Natomiast w centralnej

części

odbywa

' się

sedymentacja

płytsza,

piaszczysto-wapien, - na,

' poniew.aż

Góry

Swiętokrzyskie tworzyły' wówc:zasukład

geantykli- nalny (oC z a r

h

Q

C

kiJ" 1936)

łączący' się

z dbszarem:denudacji,

rozcią··

gającym się

w kierunku

południ(j:wo':'w~ch<>dnin}.

'

,

',

" , ' '" , ' ,

." !

6 PrzejawY bituminizacji w utworach sylurskich (wenlok, v~ent) są znacznie rOzpowszech- --nione i znane 'nie, tylko, z, Gór l1wlętokrzysJdch, ale,nawet z' obszar~w Marąka

«(l.

Waterlot, 1945). '

a ^tak~ z Kazachstanu .:(A.M./ Obut, 1957). ^o"

Dolny ludlow w wierceniu w Mędrzechowie

317

Na.jtrudniejszym pro:blemem · w interpretacji paleogeograficznej sta··

nowi obszar dzisiejszych Karpat.

Według·

J. N o w a k a (1927) oraz J. SamsonO'wicza (1952, 1955) na

południu mógł istnieć ląd

tzw.

Pra,karpat

6,

który w kierunku

północnym obejmował

obszar Sando- mirydów ..

Utwory syluru

w

r.ejonie

Mędrzechowa

wra:zz utworami paleozoicz- nymi Gór

· Swiętokrzyskich uległy fałdowaniom

w czasie ruchów kale-

dońskich,

szczególnie

zaś

waryscyjskich,

dając

w

,efekcie poszczególne

fałdy przebiegające równoleżnikowo.

[ub O' kierunku WNW - ESE. Praw·

dopodobnie jednym z takich

fałdów, położonych.

na

południe od

Gór

Swiętokrzyskich

i o znaczme mniejszej amplitudzie -

może być fałd Mędrzoohowa.

Jego

jądro stanewią

przypuszcza.lnie utwory starszego pa··

leozoiku, osady

zaś

dewOlIlu oraz

środkowegO'

i górnego ludlowu

mogły

raczej ulec denudaJCji. · W

skrzydłach

natomiast dewO'n

mógł się zachować,

co

potwierdzają

wiercenia na.

północ. od:Męd.rz:echowa

w okolicach. Mielca oraz na

południowy-zachód

w

Łapczycy,

gdzie stwierdzOlIlo dewon. Ta jednostka

struktura1nazostała następnie częścio.wo

przykryta przez utwO' . ry

.

karibonu oraz silnie zredukowane osady mezozoiczne i kenozoiczne.

Podsumowując

zagadnienie nawierconego syluru w

Mędrzechowie

nalezy

podkreślić dużą wartość paleogeogrcqiczną

i

stratygraficzną

tych utworów i ·dlatego. konieczne

.byłoby

uzyskanie dalszego profi1u osadów wemOlku i vailentu ze

względu

na przeja· wy bituminizacji oraz stwierdze· . nie

występowania

o.rdowiku (na

głębokości około

1850 m prawdopodobnie strop ordowiku) w tym regionie Polski,co

miałoby

bardzo

doniosłe

zna- czenie dla

badań

nad strukturami geologicznymi naszegO' kraju.

Świętokrzyska Stacja Terenowa I.G.

Nadesłano w lutym 1958 r.

PIŚMIENNICTWO

BPYHC E.

n.

^{('1956) -} HCITOjpIHill 'p<li3BlH'llH<H lI1JPfH iOOTCIKOOO .B 1II&'I€OOOe. IMarr. m> re<>-

JIOllH'H etBtPOUIeHC!KOH: ~~PfPH'OOIpiHIH CCOP.łfuB. Cep. BbJJl1., 14, 1C'I1P. l85~207.

iMOmoBa •

• BOUCEK B. (1953) - BitosItratig1'8.fie,vyvoj a lror.reJiace .zclkov.iCikycl1 a motolskyc'h vrstev Ceskeho s.n'lll'U. Sborn. Geol. Ust., 20, Praiha •.

BOUCEK B. (1936) - Graptolitowa falWla Ceskeho spodniho ludlowu. Roz-pr. II. Tr.

Cec. Acad. 46, c. 16. Praha.

CZARNOCKI J .. (1942) - Silur im sty K:rzyż-GebiTge. Arehiw. Państw. lIlS1t. GeoJ (maSzynopis). Warszawa.

DAHLGRON F., SEITZ O. (1944) - Die Bohrung Leba in Pommern. Jb.d. R.-A.

. fur Bc:x:łent., 63.Be:rI1in..

DECKER E: CH. (1952)- Stratigraphic Significanc~ of Graptolites of Athens Shale Bull~ Amer. AsS()c. Petrol. Geol. 36, nr '1, str. tm-100. WaS'mngton. ELLES G. (1906) - The Highest Shl'llrian iROc!ks of 1lheLudlow [)iSJtricrt. Quart. J. G.

Soc., 62, str. 195-222.

LondOn.

• Według interpretacji paleogeograficznej E. C h. D e c ker' a (1952) obszar dz1B1ejszyc'l ... karpat oraz częścl9wO zapadl1ska przedkarpacklego stanowił w eylurzę zblorn1k morski.

318

Henryk Tomczyk

JAEGER H ~1956) - Uber die Silur .Devon-Grenze ,in Thiiringen. "Geologie", 4 H. 4,

str.

416-432. Berlin.

MALINOWSKA L. {1956) - S1lI'Ibtygraiia .got1:andJu Gó~ B&'dzkioh. Biul. L1l;SIt. Gool,

95. W!l1'SZawa.· .

OBYT A. M. (119507) - DpaJl'OOJllHTOlBbIe ~bI 0HJl'yIpa H ClBRl3aJHIHbre Q iHIH'MIH

1HJE!4rre-

~QH\M€IHIiflH IB O~eH A.oomL H.,T.o.B.HJH.T.P.H.

reouroI1HllI

^{'H 1000-}

OOHlMHJł. l (7), C'T!P. 22I8f-2I35~ JI~. . NOWAK J. (1927) - Zarys tek1xmdkL Polski. Kraków,'

POZARYSKI W., ROHLE E. (1'956:) - Mapa geologiczna Polski bez utworów czwar:;

-torzędowych i trzIeciorzędowyoo 1: 1 000 000. !inst. Geol. Warszawa.

P:R.IBY.L A. (1943) - Revision aller Vertreter der Gattung ,Pristiograptus aus der Gruppe P. dubius und

p.

^vulgaris ws dem bOhmiscm:en IUnd ausliin- dischen Silulr. M'iJtt. TsoheClh. Ak>ad. Wiss., 53, nr 4. Praha.

SAMSONOWICZ J., i(l952) - Era ipałe<>W!itc2InJa: w Polsce. Zm'ys Geologii Polski Rozdz. IV,str-.. 51:...w. PW,N, Wał'~.

SAMSON1OWilCZ J. (195fi) - O górnym prekiamJbrz:e (!l'Y:fJeju) :n:a I()bSizarze Gór Swię­

tok.rzysik.ich ..

Biw.

PAN. Wall'\SZafwa.

SVOBODA J. (1956) - Prispevek kpaleogeografii si1lWU' v teskem masivu. Vest Grol. Ust .. 31, str. 120--107. Pralba.

TOMCZYKOWA E., (1957) - TIry.Lobity 7; łu.pków ,grap'OO1i1lowych wenLokIU d do1nego ludlowu Gór SWiętoknyslldC'h. Biul. !Jnst. Geol. 122, stil" .. , 83-130. War- szawa.

TOMCZYK lI., <1953~1956) - Sprawozdan'ia !Il!aJUikowe z ,badań wyJro.na.nych nad s1lraltyg;ra:f.ią :sylwru Gór Swięt~skich:. Arch.' Inst. Ge<>l. (ma:sa;yno- pisy) Wa'l'5lZ.alWB - Kielce.

TOMCZYK H., TELLER L. (1957) - Utwory ludloWl\l we wschodniej Polsce. Prz.

Geol., 5, z. 6, sUr. ~. Warszawa. .

TOMCZYK H. (1956) - WenlOlk i ludlow w synkilinie kieLeCkiej Gór Swiętomy­

skicIh. Pr. Lnstt. Geol., 16. W'8!l'SZ8wa.

TOMCZYK H. (195'7) - O :Ilacdł ,graptolitowej 'kla!radoku Gór Świętdkr.zyskich. Kwart.

Inst. Geol., l, z. 3-4. Wocszawa.

TOMiCZYK H. (1958) - Osady środkowego, 'ludlo!wu nawieroone na PodJasiu w Ze- ,braku ikoło Siedlec . .(W dru1ru) lnst. Geol.

WATERLOT G. (1945) - Les ~lites du Maroc. Ser<V. geol. ma:roc. Notes et Mem.

No 63. LawI. '

Henryk TOMCZYK

TBE LOWER LUDLOVlAN IN A BORE-BOLE AT MĘDRZECBÓW NEAR TARNÓW (SUBCARPATlANS) (pRELIMINARY REPORT)

Summary

In a deep bore-hole put down by "Przemysł Naftowy" ("Oil Industry"). at Mę­

drzechów near Tarnów, situated abOlUt 70 km. ^SQl\lth, of the main Palaeozoic exposures of the Swięty Krzyż Mountains, sediments of the Silurian have been reached.

Summary

319

Directly underneatJh Carboniferous deposits, at the depth of 1550.2 m. to 1556.5 m., there appear argillaceous-arenacous and calcareous sediments, of light grey . colour with a greeniSh bue, which show a marked analogy with tne greywacke-shale serie s of the Święty Krzyż Ludlovian. On a sector of 13.8 m., i. e. et the depth of 1556.5 to 1570.3 m., no core sampies. had been taken, but beginning with 1570.3 m.

to 1688.1 m.(a total of 117.8 m.) there ocour Silurian sediments dooumented by their graptolite fauna.

This formation consists of a monotonous series of calcareous, partly bituminous claystones with intercalations of argillaceous and dolomitic limestones, of dark grey colour, with a fauna of graptolites, cephalopods and pelecypods. Here the Silurian deposits have visibly taken part in tectonic processes, as shown by slickenside surfaces, and .by secondary filling of veins by calcite or pyrite. Further- more iIidividual beds disclose varying dips, ranging from 20' to 4()0.

It should be stressed in the stratigraphical col·urnn that, in this section, the

graptolitę fauna characterizes the lower part of the Lower Ludlovian only. Here the highest Wenlockian is treated hypothetically, due to the absence of the corres- ponding fauna l association which in the Święty Krzyż Mountains is markedly differentiated in the zone of Cyrtograptus lundgreni and Monograptus testis (E. Tom- . czykowa, 1957; H. Tomczyk 1956). Only the lowermost Lower Ludlovian is docu- mented by form Gothograptus nassa (H o l m), appearing abundantly simiłarly as in the Święty Krzyż Ludlovian.· Higher ^!Up, there numerously occurs formPristio- graptus· vulgaris (W o o d) together with Pristiograptus dubius (S I\li e s s) and Spino- graptus spinosus (W o o d). In the SIlcceeding parties of the profile at Mędrzechów

section there dominate forms Pristiograptus dubius dubius (S u e s s), in an ana- logOlis manner as in the section of the Bardo syncline in the Święty Krzyż Moun- tains. Owing to' a simi1ar observation reported by H. Jaeger (1955) from the Thu- ringian Ludlo~ian I consider it advisable, for

putposes

of a more accurate parallelization, to introduce zone Pristiograptus dubius dubius 1 above the zone P. vulgaris. In the święty Krzyż Mts. IJudlovian there appears, in beds of about 5 m.

thickness, neath the zone P. ^nilssani yet and abo'l'e the abundantly ocourring forms of P. dubius, Colonograptus roemeri (B a r r.), - a fact which in Thuringia has also been ascertained by H. Jaeger (1955); at Mędrzechów, on the other hand, there are no such reliable data on hand, due to the fact that in this sector of the bore-hole no cores have been ~aken. In the disoussed columnar section the highest.

parties of the IJudlovian correspond to the lower part of Pristiograptus nilssani zone, whiłe the arenaceous intercaiations occurring at depth 1550.2--1556.2 m. might probably correspónd to Monograptus scanicus zone (there is lack of stratigraphical dooumentation here), similarly as in the eastern part of the Święty Krzyż Moun- tains (H. TOmczYk, 1956), where in this zone a greywacke-shale series appears.

At any· rate, IJudlovian sediments are represented here incompletely; the upper part of the Lower IJudlovian and the entire Middle and Upper Ludlovian are missing.

From the general repartition of Ludlovian sediments in Poland and in .the adjacent countries it is apparent that there has existed, in the Siwrian of the Mę­

drzechów region, a gulf extending towards southeast and probably reaehing Krosno, whereas in the west it communicated with the Sudeten Mountains, the

1 Slllce B. Boucek (1953) bas correctly llltroduced, In tbe Wenlocklan, zone P. dubłm above of ^M. riccartonenriB zone and below C. r1g1dus, a posltlon wb1ch agrees· wlth cond1tlons In tbe Swlęty Krzy:!; Wenlocklan, I suggest - In' order to avold detln1ng twod1fferent stratl- grapb1caI zones by an ldentlcaI graptol1te form - adoptlon for the Wenlocklanthe name mutatlonal form: PriBtiograptm. dubim ZatUl (wb1ch also appears In tb1s zone) , and for the Lower Ludlovlan the name PriBtiograptUI dubłm dubł"".

320

Henryk Tomczyk

Barrandien (J. Svoboda, 1956)' and 'I1huringia; towards northwest this gulf attained directly the region of the Swięty Krzyż Mountains. The calcareOO6, partly bitumi- nous, claystones also point to a fairly shallow basinand to an indisturbed sedi- mentation. Indeed, these formations discIose a marked sim:ilarity to deposits of that same age occurring within the range of the Russian platform (E. P. Bruns, 1956); here manifestations of bitllminization appear in tihe Wenlockia~ sedim:ents (Niwitisk, Stoniszki). There is also to be considered the actual tectonics of Old Palaeozoic and Pre-Cambrian (Riphean) sedim:ents Wihen assuming the existence Qf a relatively shallow gulf in the Silurian, situated south ofthe Swięty Krzyż

Mountains and bordered from the east. Northeast of Mędrzech6w there is known the ocourrence of Cambrian and Pre-Cambrian sedim:ents (J. Samsonowicz, 1955.), of 'fairly wide extent (W. Pożaryski, R. Riihle, 1955). It seems possible that in the Silurian these deposits .constituted areas of denudation whose uplift might have taken place during the Sandomiride orogeny I, or even earlier (?).

With this orogeny on the area of the Swięty Krzyż Mauntains is connected a marked facial differentiation of theOrdovician and Si1urian sedim:ents (H. Tom- czyk, 1957). Proof is the occurrence of a facies of Ordovician graptolite shales (Ca- radocian, Llandeillano) in the northern and northwestern part {lf the Swięty Krzyż Mountains only, whereas in the central part there took place a shallower, arena- ceous-calcareous sedim:entation. At those times, the Swięty Krzyż Mounblins formed a geanticlinal structure (J. Czarnocki, 1936), connected with an area of denudation which extended in a southeastern direction. .

The most difficu1t problem of palaeontological interpretation is presented by the area of the actual day Carpathians. According to J. Nowak (1927) and J. Sam- sonowicz (1952,· 1955), towards south there might have existed land, the so-called Ancient Carpathians ("Prakarpaty") 3 which, towards north, comprised the area of the Sandomirides also.

At the period of the Caiedonian, especially tlhe Variscan, movements the Si- lurian sedim:ents of the Mędrzech6w region, togetheJ,'" with the Palaeozoic sediments of the Swięty Krzyż Mountains, underwent folding, which resulted in the formation of individual folds extending in a W-E or in a WNW-ESE direction. Most probably one of these folds, slwated south of the Swięty Krzyż Mounwns and of a consider-' ably smaller ampliiude, might be the Mędrzech6w fold. !ts core consists presumably of deposits of the' older Palaeozoic, whereas the sediments ,of the Devonian and the Middle and Upper Ludlovian might rather have undergone denudation. In the f1anks of the fold, on the other hand, the Devonian could be preserved - a suppo- sition confirmed by bore-łl.oles put down north of Mędrzech6w in the region of Mielec and towards southeast, at Łapczyca; in these. bore-holes the Devonian has been ascertained. Subsequently, the discussed strucwral unit has part~y been covered by Carboniferous sediments and by considera!Jly reduced Mesozoic and Kainozoic deposits.

Summing up the problem of the Silurian sediments penereached in the Mę­

drzech6w bore..Jhole, there should be stressed the great palaeogeographical and stratigrap'hicąI significance of these deposits.

2 Local orogenic phase between Cambrlan and SllurIan.

3 According to the palaeogeographlcaJ. Interpretatlon Buggested by E. Ch. Decker (1952).

the area ot the practIcal CarpathIans and, partly. ot the Sub-CarpathlandepressIon .constltuted a marine· basIn durIngthe Sllur1an . .