Kryteria ustalania wysokości zadościuczynienia pieniężnego w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia czynem niedozwolonym - w orzecznictwie Sądu Najwyższego

Jarosław Szczechowicz

Kryteria ustalania wysokości

zadościuczynienia pieniężnego w

razie uszkodzenia ciała lub

wywołania rozstroju zdrowia

czynem niedozwolonym - w

orzecznictwie Sądu Najwyższego

Studia Prawnoustrojowe nr 9, 453-460

2009

Ja rosław S zczechow icz

U n iw e r s y te t W a rm iń s k o -M a z u rs k i

Kryteria ustalania w ysokości zadośćuczynienia

pieniężnego w razie uszkodzenia ciała

lub w yw ołania rozstroju zdrowia

czynem niedozw olonym

- w orzecznictw ie Sądu Najwyższego

P r o b le m a ty k a u s t a l a n i a w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie n ia p ie n ię ż n e g o , m a j ą ­ cego re k o m p e n s o w a ć sz k o d ę n ie m a ją tk o w ą z a d o z n a n ą k rz y w d ę w r a z ie u s z k o d z e n ia c ia ła lu b w y w o ła n ia r o z s tr o ju z d ro w ia , s p ro w a d z a się do o d p o ­ w ie d z i n a p y ta n ie , ja k ie k r y t e r i a w p ły w a ją n a w y so k o ść o d p o w ie d n ie j sum y, k tó re j p r z y z n a n ie p rz e w id u je a r t. 4 4 5 § 1 k .c .1 P u n k te m w y jśc ia do ro z w a ż a ń w in n o b y ć s tw ie rd z e n ie , że u s ta w o d a w c a n ie o k re ś lił d o k ła d n y c h k ry te rió w , ja k im i n a le ż y się k ie ro w a ć p r z y u s t a l a n i u w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie n ia . K r y ­

t e r i a t e z o s ta ły je d n a k ż e o k re ś lo n e w ju d y k a tu r z e , a ta k ż e w d o k try n ie . P r z e d p r ó b ą p r z e d s ta w ie n ia a k tu a ln e g o d o ro b k u o rz e c z n ic tw a w te j k w e ­ s tii n a le ż y - ch o ćb y w o g ó ln y m z a ry s ie - p rz y p o m n ie ć p o d s ta w o w e p ojęcia: „ u sz k o d z e n ie c ia ła ” i „ro z stró j z d ro w ia ”. W obec te g o , że u s ta w o w e u r e g u lo w a ­ n ie n ie w y ja ś n ia ty c h te rm in ó w , p o ja w ia się p y ta n ie , co p rz e z n ie n a le ż y ro z u m ie ć . A n a liz a p o g lą d ó w w y ra ż o n y c h w d o k try n ie , j a k w i o rz e c z n ictw ie p o z w a la n a s fo rm u ło w a n ie w n io s k u , że w y s tę p u je s łu s z n a te n d e n c ja do s z e ­ ro k ie g o u jm o w a n ia ty c h pojęć. W l i t e r a t u r z e n a jc z ę śc ie j p rz y jm u je się, że u s z k o d z e n ie c ia ła o z n a c z a n a r u s z e n ie in te g r a ln o ś c i fizy czn ej p o z o s ta w ia ją c e w y ra ź n e ś la d y b ę d ą c e w y n ik ie m n a r u s z e n i a t k a n e k o rg a n iz m u , b e z w z g lę d u n a to , czy ch o d z i o u s z k o d z e n ia je d y n ie p o w ie rz c h o w n e , czy te ż p o w a ż n e (np. p o w ią z a n e ze z ła m a n ie m k o ści, u s z k o d z e n ie m m ię ś n i itp .). N a r u s z e n ie to m o że d o ty czy ć n ie ty lk o s a m e j p o w ło k i c ie le sn e j (n p . ra n y , s tłu c z e n ia , z ła m a ­ n ia ), a le ró w n ie ż t k a n e k o ra z n a r z ą d ó w w e w n ę tr z n y c h (u s z k o d z e n ia o rg a n ó w w e w n ę trz n y c h ). R o z stró j z d ro w ia w y ra ż a się n a t o m i a s t w in n y c h p o s ta c ia c h

454

z a k łó c e n ia w fu n k c jo n o w a n iu p o sz c z e g ó ln y c h o rg an ó w , b e z w id o czn eg o ic h u s z k o d z e n ia (n p . z a tr u c ie , n e rw ic a , c h o ro b a p sy c h ic z n a , o b n iż e n ie s p r a w n o ­ ści in te le k tu a ln e j) .

W j u d y k a tu r z e S ą d u N a jw y ż sz e g o p o ja w iła się ró w n ie ż p ró b a w y ja ś n ie ­ n ia p o w y ż sz y c h te rm in ó w . W y d aje się , iż w o rz e c z n ic tw ie p o ję c ia te s ą u jm o ­ w a n e sz e ro k o . W sz cze g ó ln o ści w a r to s ię g n ą ć do w y ro k u S ą d u N a jw y ższ eg o z d n ia 12 m a r c a 1975 r.2, w k tó r y m w y ja śn io n o , że u s z k o d z e n ie m c ia ła w r o z u m ie n iu a r t. 4 4 4 § 1 i 4 4 5 § 1 k.c. j e s t ta k i e o d d z ia ły w a n ie n a ciało lu d z k ie , k tó r e p o z o s ta w ia n a n im w y ra ź n y ś la d b ę d ą c y w y n ik ie m n a r u s z e n ia tk a n e k o rg a n iz m u , b e z w z g lę d u n a to , czy ch o d z i o u s z k o d z e n ie je d y n ie p o w ie rz c h o w n e , czy te ż u s z k o d z e n ie p o w a ż n e , n p . p o w ią z a n e ze z ła m a n ie m ko ści, u s z k o d z e n ie m m ię ś n i itp . R o z s tro je m z d ro w ia n a t o m i a s t w r o z u m ie n iu ty c h p rz e p is ó w b ę d z ie ta k i e o d d z ia ła n ie n a o rg a n iz m lu d z k i, k tó r e p o c ią g a za s o b ą z a k łó c e n ie je g o fu n k c ji. C z a s t r w a n i a s k u tk ó w n ie m a z n a c z e n ia .

Z g o d n ie z a r t. 4 4 5 § 1 k .c., z a d o ś ć u c z y n ie n ie p ie n ię ż n e p o le g a n a p r z y ­ z n a n iu p o s z k o d o w a n e m u o d p o w ie d n ie j s u m y p ie n ię ż n e j z a d o z n a n ą k rz y w d ę . Ze w z g lę d u n a n ie w y m ie rn o ś ć k rz y w d y o k r e ś le n ie w k o n k r e tn y m p r z y p a d k u w ła śc iw e j s u m y p o z o s ta w io n e z o sta ło są d o w i r o z s tr z y g a ją c e m u s p r a w ę m e r y ­ to ry c z n ie . Z a k r e s sw o b o d y s ą d u j e s t t u w ię c n ie w ą tp liw ie w ię k s z y n iż p rz y u s t a l a n i u n a p r a w ie n ia szk o d y m a ją tk o w e j. O d p o w ie d n ia s u m a w r o z u m ie n iu o m a w ia n e g o p r z e p is u n ie o z n a c z a je d n a k s u m y d o w o ln ej, o k re ślo n e j w y łą c z ­ n ie w e d łu g u z n a n ia s ą d u , a jej p ra w id ło w e u s ta le n ie w y m a g a u w z g lę d n ie n ia w s z y s tk ic h o k o lic zn o ści m o g ą c y c h m ie ć w d a n y m p r z y p a d k u z n a c z e n ie . Z a ­ ró w n o o k o lic zn o ści w p ły w a ją c e n a w y so k o ść z a d o ś ć u c z y n ie n ia , j a k i k r y t e r i a ic h o cen y p o w in n y b y ć ro z w a ż a n e in d y w id u a ln ie w z w ią z k u z k o n k r e tn ą o s o b ą p o s z k o d o w a n e g o . N a s t ę p s t w e m p r z e d s ta w io n e g o s t a n o w i s k a j e s t s tw ie r d z e n ie , iż tr e ś ć a r t. 4 4 5 k.c. p o z o s ta w ia sw o b o d ę są d o w i o rz e k a ją c e m u w u s t a l a n i u w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie n ia o ra z p o z w a la - w o k o lic z n o śc ia c h ro z p o z n a w a n e j s p r a w y - u w z g lę d n ić in d y w id u a ln e w ła śc iw o śc i i s u b ie k ty w ­ n e o d c z u c ia osoby p o sz k o d o w a n e j3.

J e s t rz e c z ą o c z y w istą , że sądy, ro z s tr z y g a ją c o w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie ­ n ia , k ie r u ją się c a ło k s z ta łte m o k o liczn o ści k o n k r e tn e j s p r a w y i fo rm u łu ją p rz y ty m p o g lą d y te o r e ty c z n e , z a w ie r a ją c e o g ó ln ą o cen ę a n a liz o w a n e j in s ty ­ tu c ji p ra w n e j. D o s trz e g a ją c tr u d n o ś c i z w ią z a n e z o k r e ś le n ie m w y so k o ści z a ­ d o ś ć u c z y n ie n ia z a p o m o c ą je d n e g o p ro s te g o s c h e m a tu , n a le ż y u z n a ć , że n a p o d s ta w ie k o n k r e tn y c h r o z s tr z y g n ię ć m o ż n a p o d ją ć p ró b ę z r e k o n s tr u o w a n ia s ta n o w is k a ju d y k a t u r y o ra z o c e n i p o g lą d ó w w y p o w ia d a n y c h n a ic h tle . U ś c i­ ś le n ie te g o o g ólnego s tw ie r d z e n ia , w ś w ie tle o rz e c z n ic tw a S ą d u N ajw y ższeg o , s p ro w a d z a się do s p o s trz e ż e n ia , że p r z y u s t a l a n i u w y so k o śc i z a d o ś ć u c z y n ie ­

2 II CR 18/75, niepubl.

n i a n ie m o ż n a p o s łu g iw a ć się s z ty w n y m i re g u ła m i. O k re ś le n ie w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie n ia p o w in n o się o p ie ra ć n a o b ie k ty w n y c h i s p r a w d z a ln y c h k r y ­ te r ia c h , k ie ro w a ć się je g o c e la m i i c h a r a k te r e m , p rz y u w z g lę d n ie n iu in d y w i­ d u a ln e j s y tu a c ji p o sz k o d o w a n e g o . W o rz e c z n ic tw ie u g r u n to w a ł się p o g lą d , z a p o c z ą tk o w a n y w y ro k ie m S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 2 4 c z e rw c a 1965 r.4, o p o w ia d a ją c y się z a k o m p e n s a c y j­ n y m c h a r a k te r e m p rz e w id z ia n e g o w a r t. 4 4 5 § 1 k.c. z a d o ś ć u c z y n ie n ia p ie ­ n ię ż n e g o , tj. u z n a ją c y je z a sp o só b n a p r a w ie n ia sz k o d y n ie m a ją tk o w e j, w y r a ­ ża ją c ej się k r z y w d ą w p o s ta c i d o z n a n y c h c ie rp ie ń fiz y c z n y c h i p sy c h ic z n y c h . Z k o m p e n s a c y jn e g o c h a r a k t e r u z a d o ś ć u c z y n ie n ia w y n ik a , że p o w in n o ono u w z g lę d n ia ć n ie ty lk o k rz y w d ę is tn ie ją c ą w c h w ili o r z e k a n ia , a le ró w n ie ż ta k ą , k t ó r ą p o sz k o d o w a n y b ę d z ie w p rz y sz ło śc i n a p e w n o o d c zu w ać , o ra z k rz y w d ę d a ją c ą się z d u ż y m s to p n ie m p ra w d o p o d o b ie ń s tw a p rz e w id z ie ć . Z a ­ s a d n ic z ą p r z e s ła n k ą p r z y o k r e ś la n iu jeg o w y so k o ści j e s t s to p ie ń n a tę ż e n ia c ie rp ie ń fiz y c z n y c h i u je m n y c h d o z n a ń p s y c h ic z n y c h 5. D e c y d u ją c e z n a c z e n ie m a ją p r z y ty m r z u tu ją c e n a r o z m ia r k rz y w d y o k o lic zn o ści, ta k ie j a k ro d z a j, c h a r a k te r , d łu g o trw a ło ś ć i in te n s y w n o ś ć c ie rp ie ń fiz y c z n y c h i p sy c h ic z n y c h , s to p ie ń i n ie o d w ra c a ln o ś ć u r a z u (k a le c tw a , o sz p e c e n ia ), ro d z a j w y k o n y w a n e j pracy , s z a n s e n a p rz y sz ło ść , p o czu c ie n ie p r z y d a tn o ś c i sp o łe c z n e j, b e z ra d n o ś ć życio w a i in n e c z y n n ik i p o d o b n e j n a t u r y 6. P o d k r e ś le n ia w y m a g a f a k t, że n ie ty lk o tr w a łe , lecz ta k ż e p rz e m ija ją c e z a b u r z e n ia w fu n k c jo n o w a n iu o r g a n i­ z m u , p o le g a ją c e n a z n o s z e n iu c ie rp ie ń fiz y c z n y c h czy p s y c h ic z n y c h , u z a s a d ­ n ia j ą p r z y z n a n ie z a d o ś ć u c z y n ie n ia p ie n ię ż n e g o .

J a k w y n ik a z w c z e śn ie jsz y c h u w a g , o k re ś le n ie w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie ­ n i a z a d o z n a n ą k rz y w d ę w r a z ie u s z k o d z e n ia c ia ła lu b w y w o ła n ia r o z s tro ju z d ro w ia s ta n o w i is to tn e u p r a w n ie n ie s ą d u ro z s trz y g a ją c e g o s p r a w ę m e r y to ­ ry c z n ie i w ty m z a k r e s ie d y s p o n u je o n sw o b o d ą d e c y z y jn ą . N ie o z n a c z a to je d n a k d o w o ln o ści w o k r e ś la n iu n a le ż n e g o z a d o ś ć u c z y n ie n ia , a z a s ą d z e n ie go w w y so k o ści n ie o d p o w ie d n ie j do w s z y s tk ic h o k o liczn o ści s ta n o w ią c y c h p o d ­ s ta w ę je g o u s t a l e n i a n a r u s z a a r t. 4 4 5 § 1 k.c. P o d k r e ś la się p r z y ty m , że o c e n a s ą d u w ty m w z g lę d z ie p o w in n a o p ie ra ć się n a c a ło k s z ta łc ie o k o liczn o ­ ści sp ra w y , n ie w y łą c z a ją c ta k ic h czy n n ik ó w , j a k w ie k p o sz k o d o w a n e g o 7 czy p o s ta w a s p ra w c y 8. G d y p o s z k o d o w a n y j e s t o so b ą m ło d ą lu b n a s tę p u je sz cze­

4 I PR 175/68, OSNCP 1969, nr 2, poz. 37.

5 Por. uchwałę Pełnego Składu Izby Cywilnej SN z dnia 8 grudnia 1973 r., III CZP 37/73, OSNCP 1974, nr 9, poz. 145.

6 Por. wyroki SN z dnia 18 kwietnia 2002 r., II CKN 605/2000, niepubl. i z dnia 9 listopada 2007 r., V CSK 245/2007, „Biuletyn Sądu Najwyższego” 2008, nr 4.

7 Por. wyroki SN z dnia 2 września 1960 r., 3 CR 173/60, OSN 1962, nr 1, poz. 14; z dnia 15 grudnia 1965 r., II PR 280/65, OSNCP 1966, nr 1, poz. 168 i z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1266/2000, niepubl.

8 Por. wyroki SN z dnia 10 października 1967 r., I CR 224/67, OSNCP 1968, nr 6, poz. 107 oraz z dnia 19 sierpnia 1980 r., IV CR 283/80, OSNCP 1981, nr 5, poz. 81.

456

g ó ln e n a s ile n ie w in y sp raw cy , r o z m ia r k rz y w d y m o że b y ć w ięk szy , n iż g d y ta k ie o k o lic zn o ści n ie w y s tę p u ją .

R e a s u m u ją c , w y so k o ść o d p o w ie d n ie j su m y , k tó re j p r z y z n a n ie p rz e w id u je a r t. 4 4 5 § 1 k .c., z a le ż y p r z e d e w s z y s tk im od r o z m ia r u d o z n a n e j p rz e z p o ­ sz k o d o w a n e g o k rzy w d y , u s ta lo n e j p rz e z s ą d p rz y u w z g lę d n ie n iu c a ło k s z ta łtu o k o liczn o ści sp raw y . U z u p e łn ie n ie m te j za sa d y , a w ła śc iw ie je j p e w n y m o g r a ­ n ic z e n ie m , j e s t - w y w o d zo n e ró w n ie ż z u ż y te g o w a r t. 4 4 5 § 1 k.c. z w ro tu m ó w iąceg o o „o d p o w ied n ie j s u m ie ” - p rz y jm o w a n e k o n s e k w e n tn ie w o rz e c z ­ n ic tw ie s ta n o w is k o , z g o d n ie z k tó r y m w y so k o ść z a d o ś ć u c z y n ie n ia w y z n a c z a ją d w ie je g o g ra n ic e . Z je d n e j s tr o n y z a d o ś ć u c z y n ie n ie m u s i p r z e d s ta w ia ć w a r ­ to ś ć e k o n o m ic z n ie o d c z u w a ln ą 9, p r z y u w z g lę d n ie n iu s k a li i z a k r e s u n a ­ s tę p s tw u s z k o d z e n ia c ia ła i s y tu a c ji życiow ej p o sz k o d o w a n e g o , z d ru g ie j za ś p o w in n o by ć u tr z y m a n e w r o z s ą d n y c h g ra n ic a c h , o d p o w ia d a ją c y c h a k tu a ln y m w a ru n k o m i p rz e c ię tn e j sto p ie życiow ej10. To o s ta tn ie pojęcie sp recy zo w a n e z o sta ło w ta k i sposób, że n ie m oże b yć w y n ik ie m o cen y n a jb ie d n ie js z y c h w a r s tw s p o łe c z e ń s tw a 11. O g ra n ic z e n ie się do p r z e c ię tn e j s to p y życiow ej s p o łe ­ c z e ń s tw a , p r z y z n a c z n y m z ró ż n ic o w a n iu d o ch o d ó w ró ż n y c h g r u p sp o łe c z ­ n y c h , n ie j e s t w y s ta rc z a ją c e . B io rą c je d n a k p o d u w a g ę ta k ż e d y s c y p lin u ją c ą fu n k c ję o d s z k o d o w a ń i z a d o ś ć u c z y n ie n ia , o k r e ś la n ie je g o w y so k o ści n a p o d ­ s ta w ie doch o d ó w n a ju b o ż s z y c h w a r s tw sp o łe c z n y c h b y ło b y k rz y w d z ą c e . I n n y ­ m i słowy, p o tr z e b a u t r z y m a n ia w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie n ia w ro z s ą d n y c h g r a n ia c h , o d p o w ia d a ją c y c h a k tu a ln y m w a r u n k o m i p rz e c ię tn e j sto p ie życio­ w ej s p o łe c z e ń s tw a , n ie m o że p ro w a d z ić do p o d w a ż e n ia k o m p e n s a c y jn e j f u n k ­ cji z a d o ś ć u c z y n ie n ia , a z a te m je g o w y so k o ść m u s i p r z e d s ta w ia ć e k o n o m ic z n ie o d c z u w a ln ą w a r to ś ć 12.

P o g lą d , że z a d o ś ć u c z y n ie n ie p o w in n o b yć u m ia r k o w a n e , n a w ią z u je do lin ii o rz e c z n ic tw a z a p o c z ą tk o w a n e j w w y r o k u S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 2 4 c z e rw c a 1965 r., w k tó r y m s fo rm u ło w a n a z o s ta ła te z a , że z a d o ś ć u c z y n ie ­ n ie p o w in n o b yć u m ia r k o w a n e , p rz e z co n a le ż y ro z u m ie ć k w o tę p ie n ię ż n ą , k tó re j w y so k o ść j e s t u tr z y m a n a w ro z s ą d n y c h g r a n ic a c h , o d p o w ia d a ją c y c h a k tu a ln y m w a r u n k o m i p rz e c ię tn e j sto p ie życiow ej s p o łe c z e ń s tw a . Z a p a tr y ­ w a n ie to było w o rz e c z n ic tw ie k o n s e k w e n tn ie p o d trz y m y w a n e , m im o z m ia n u z a s a d n ia ją c e j go a r g u m e n ta c ji, w sz c z eg ó ln o ści o d c h o d z e n ia od a k c e n to w a ­ n ej w c z e śn ie j o b a w y p rz e d n ie u s p r a w ie d liw io n y m w z b o g a c e n ie m p o sz k o d o ­ w a n e g o w w y n ik u p r z y z n a n iu m u z b y t w y g ó ro w a n e g o z a d o ś ć u c z y n ie n ia . N a ­ le ż y p rz y ją ć , że z a c h o w a ło ono a k tu a ln o ś ć ta k ż e w o b e c n y c h s to s u n k a c h

9 Por. wyroki SN z dnia 28 września 2001 r., III CKN 427/2000, niepubl.; z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/2003, OSNC 2005, nr 2, poz. 40 oraz z dnia 10 lutego 2004 r., IV CK 355/2002, niepubl.

10 Por. wyrok SN z dnia 24 czerwca 1965 r., I PR 203/65, OSPiKA 1966, nr 4, poz. 92. 11 Por. wyrok SN z dnia 6 czerwca 2003 r., IV CKN 213/2001, niepubl.

sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n y c h . J a k w s k a z a ł S ą d N a jw y ż sz y w w y ro k u z d n ia 12 w r z e ś n ia 2 0 0 2 r .13, z a s a d a u m ia r k o w a n e j w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie n ia t r a f n ie łą c z y w y so k o ść z a d o ś ć u c z y n ie n ia z w y so k o śc ią sto p y życiow ej s p o łe ­ c z e ń s tw a , g dyż z a ró w n o o c e n a , czy j e s t ono r e a ln e , j a k i czy n ie j e s t n a d ­ m ie r n e , p o z o s ta w a ć m u s i w z w ią z k u z p o z io m e m życia. J e d n a k , co p o d k r e ś la się w j u d y k a tu r z e w o s ta tn im o k r e s ie 14, m a o n a u z u p e łn ia ją c y c h a r a k t e r w s to s u n k u do k w e s tii p o d sta w o w e j, j a k ą j e s t r o z m ia r sz k o d y n ie m a ją tk o w e j. P o w o ła n ie się n a n i ą p rz e z s ą d p rz y u s t a l a n i u z a d o ś ć u c z y n ie n ia p ie n ię ż n e g o z a d o z n a n ą k rz y w d ę n ie m oże p ro w a d z ić do p o d w a ż e n ia k o m p e n s a c y jn e j fu n k c ji z a d o ś ć u c z y n ie n ia . In n y m i słowy, z a s a d a u m ia rk o w a n e j w y so k o ści z a ­ d o ś ć u c z y n ie n ia t r a f n ie łą c z y w y so k o ść z a d o ś ć u c z y n ie n ia z w y so k o śc ią sto p y życiow ej s p o łe c z e ń s tw a , b o w ie m z a ró w n o o c e n a , czy j e s t ono r e a ln e , j a k i czy n ie j e s t n a d m ie r n e , a w ięc czy j e s t o d p o w ie d n ie , p o z o s ta w a ć m u s i w z w ią z k u z p o z io m e m życia. W o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o w s k a z u je się n a u z u p e łn ia ją c y c h a r a k t e r tej z a s a d y w s to s u n k u do k w e s tii z a s a d n ic z e j, j a k ą j e s t r o z m ia r sz k o d y n ie m a ją tk o w e j, g d y ż je d y n ie p rz y z a c h o w a n iu ta k ie j re la c ji o ra z ró ż n e j w a g i k a ż d e g o z ty c h e le m e n tó w m o ż liw e j e s t z a c h o w a n ie k o m p e n s a c y jn e j fu n k c ji z a d o ś ć u c z y n ie n ia . N ie z a c h o w a n ie ta k ie j re la c ji m ię ­ d zy r o z m ia r e m sz k o d y n ie m a ją tk o w e j a z a s a d ą u m ia rk o w a n e j w y so k o śc i z a ­ d o ś ć u c z y n ie n ia o ra z n ie d o s tr z e ż e n ie ró ż n e j w a g i k a ż d e g o z ty c h e le m e n tó w d o p ro w a d z i do s y tu a c ji, w k tó re j u s ta lo n a w ysokość z a d o ść u c z y n ie n ia w n ie o d ­ p o w ie d n iej w ysokości n ie z re k o m p e n s u je n a le ż y c ie d o z n a n e j p rz e z p o szk o d o ­ w a n e g o krzyw dy. O z n a c z a to, że z a s a d a u m ia rk o w a n e j w ysokości z a d o śću c zy ­ n ie n ia n ie m oże o z n a c z a ć p rz y z w o le n ia n a le k c e w a ż e n ie ta k ic h b e z c e n n y c h w a rto ś c i, j a k zd ro w ie czy in te g r a ln o ś ć c ie le sn a .

N a le ż y ta k ż e zgodzić się z p o g lą d e m S ą d u N a jw y ż sz e g o , że z d ro w ie j e s t d o b re m sz c z e g ó ln ie c e n n y m , s t ą d p rz y jm o w a n ie n is k ic h k w o t z a d o ś ć u c z y n ie ­ n i a w p r z y p a d k a c h c ię ż k ic h u s z k o d z e ń c ia ła p ro w a d z i do n ie p o ż ą d a n e j d e ­ p re c ja c ji te g o d o b r a 1 5 . D la te g o w j u d y k a tu r z e s p o ty k a m y w y p o w ied zi, że d la oceny, czy o k r e ś lo n a s u m a j e s t „ o d p o w ie d n im ” w r o z u m ie n iu a r t. 4 4 5 § 1 k.c. z a d o ś ć u c z y n ie n ie m , d e c y d u ją c e z n a c z e n ie m a c h a r a k t e r i r o z m ia r k rz y w d y d o z n a n e j p rz e z p o sz k o d o w a n e g o . N a o cen ę tę n ie m a n a to m ia s t w p ły w u s y tu a c ja m a ją tk o w a s p ra w c y sz k o d y 16.

P o d s u m o w u ją c s t a n o rz e c z n ic tw a S ą d u N a jw y ż sz e g o z w ią z a n e g o z u s t a ­ le n ia m i w y so k o śc i z a d o ś ć u c z y n ie n ia p ie n ię ż n e g o , n a le ż y s tw ie rd z ić , że s łu s z ­ n ie z w ra c a się u w a g ę n a to , iż z a d o ś ć u c z y n ie n ie n ie j e s t k a r ą , lecz sp o so b e m n a p r a w ie n ia k rzy w d y . W ysokość z a d o ś ć u c z y n ie n ia m a p rz e d e w s z y s tk im r e ­

13 IV CKN 1266/2000, niepubl.

14 Por. wyroki SN z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1266/2000 i z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/2003, OSNC 2005, nr 2, poz. 40.

15 Por. wyrok SN z dnia 16 lipca 1997 r., II CKN 273/97, niepubl.

458

k o m p e n s o w a ć k rz y w d ę d o z n a n ą n a s k u te k c z y n u n ied o zw o lo n eg o . Z a d o ść ­ u c z y n ie n ie m a ją c e c h a r a k t e r k o m p e n s a c y jn y n ie m o że b yć je d n a k n a d m ie r n e do d o z n a n e j k rzy w d y . P o n a d to n a le ż y z a u w a ż y ć , iż p o jęcie o d p o w ie d n io śc i n a w ią z u je do u t r z y m a n ia k w o ty z a d o ś ć u c z y n ie n ia w ro z s ą d n y c h g r a n ic a c h , tj. ta k ic h , k tó r e o d p o w ia d a ją p r z e c ię tn e j s to p ie życiow ej s p o łe c z e ń s tw a . J e d ­ n o c z e śn ie z a d o ś ć u c z y n ie n ie , s ta n o w ią c r e a l n ą w a rto ś ć , n ie m o że b y ć (w obec teg o , że s ta n o w i ono św ia d c z e n ie p ie n ię ż n e z a d o z n a n ą sz k o d ę n ie m a ją tk o ­ w ą, a z a te m n ie w y m ie r n ą ) e k w iw a le n te m d o z n a n e j szkody, a w szc z e g ó ln o ­ ści ź ró d łe m w z b o g a c e n ia . Z d ru g ie j s tr o n y w y so k o ść z a d o ś ć u c z y n ie n ia za d o z n a n ą k rz y w d ę w in n a m ie ć c h a r a k t e r k o m p le k so w y i o b e jm o w a ć w sz e lk ie c ie rp ie n ia , z a ró w n o fizy cz n e, j a k i p sy c h ic z n e , z a ró w n o d o z n a n e , j a k i p r o ­ g n o z o w a n e n a p rz y sz ło ść , w obec czego n ie m o że m ie ć c h a r a k t e r u sy m b o lic z ­ n e g o . Z te g o w y n ik a , że „ w a r to ś ć o d p o w ie d n ia ” to w a r to ś ć u t r z y m a n a w g r a n ic a c h o d p o w ia d a ją c y c h a k tu a ln y m w a r u n k o m i p r z e c ię tn e j sto p ie ż y ­ ciow ej s p o łe c z e ń s tw a . P a m ię ta ć p rz y ty m n ależy , że n a w y so k o ść z a d o ść u c z y ­ n ie n ia s k ła d a ją się c ie r p ie n ia p o k rz y w d z o n e g o - t a k fizy czn e, j a k i p sy c h ic z ­ n e - k tó ry c h ro d z a j, c z a s tr w a n i a i n a tę ż e n ie n a le ż y k a ż d o ra z o w o o k re ś lić w k o n te k ś c ie m a t e r i a ł u dow odow ego sp raw y . In d y w id u a ln y c h a r a k t e r z a ­ d o ś ć u c z y n ie n ia p r z e s ą d z a o ty m , że o s ta te c z n e u s ta le n ia , j a k a k o n k r e tn ie k w o ta j e s t „ o d p o w ie d n ia ”, z is to ty sw ej n a le ż y do sfe ry sw o b o d n eg o u z n a n ia sęd z io w sk ie g o , lecz n ie m o że to b yć u z n a n ie dow olne.

J a k ju ż w c z e śn ie j z a z n a c z o n o , o c e n a k r y te r ió w d e c y d u ją c y c h o w y so k o ści z a d o ś ć u c z y n ie n ia z a le ż y od o k o liczn o ści k o n k r e tn e j sp raw y . D la te g o k o n fro n ­ ta c ja d a n e g o p r z y p a d k u z in n y m i m o że d a ć je d y n ie o r ie n ta c y jn e w sk a z ó w k i co do p o z io m u o d p o w ie d n ie g o z a d o ś ć u c z y n ie n ia . K ie ro w a n ie się p r z y u s t a l a ­ n iu s u m y z a d o ś ć u c z y n ie n ia s u m a m i z a s ą d z a n y m i z te g o t y t u ł u w in n y c h s p r a w a c h m o że ty lk o z a p o b ie g a ć p o w s ta w a n iu r a ż ą c y c h d y sp ro p o rc ji w p o ­ d o b n y c h s p ra w a c h . W yso k o ść ś w ia d c z e ń p r z y z n a n y c h w in n y c h s p ra w a c h , choćby w p o d o b n y c h s t a n a c h fa k ty c z n y c h , n ie m o że n a to m ia s t s ta n o w ić d o ­ d a tk o w e g o k r y te r iu m m ia r k o w a n ia z a d o ś ć u c z y n ie n ia . W k a ż d e j s p ra w ie w y ­ s tę p u ją szcz e g ó ln e , w ła śc iw e ty lk o d la n ie j, o k o liczn o ści fa k ty c z n e . N a tę ż e n ie d o z n a n y c h k rz y w d z a le ż y od in d y w id u a ln y c h c ec h p o sz k o d o w a n e g o . D la te g o ok o licz n o śc i w p ły w a ją c e n a w y so k o ść z a d o ś ć u c z y n ie n ia , p o d o b n ie j a k k r y t e ­ r i a ic h oceny, p o w in n y b yć r o z w a ż a n e in d y w id u a ln ie d la k o n k r e tn e g o p o ­ k rz y w d z o n e g o , b e z w z g lę d u n a w y so k o ść z a d o ś ć u c z y n ie n ia z a s ą d z o n e g o w in n e j s p ra w ie . N ie d a się b o w ie m w w y m ie rn y sp o só b ocen ić, czy d o z n a n a p rz e z p o w o d a k rz y w d a , n a w e t p r z y p o d o b n y c h o b r a ż e n ia c h i s y tu a c ji o so b i­ s te j, j e s t w ię k s z a czy m n ie js z a n iż k r z y w d a d o z n a n a p rz e z i n n ą o sobę, n a rz e c z k tó re j w in n e j s p r a w ie z a są d z o n o o d p o w ie d n ie ś w ia d c z e n ie .

R e a s u m u ją c , o r o z m ia rz e n a le ż n e g o z a d o ś ć u c z y n ie n ia p ie n ię ż n e g o p o w i­ n ie n d e c y d o w ać g łó w n ie r o z m ia r d o z n a n e j k rzy w d y . J e d n a k ż e n ie w y m ie rn y je j c h a r a k t e r s p r a w ia , że śc isłe u s ta le n ie je j r o z m ia r u , a ty m s a m y m w y so k o ­

ści z a d o ś ć u c z y n ie n ia j e s t t r u d n e i p o z o s ta w io n e o ce n ie s ą d u . O c e n a t a p o w in ­ n a się o p ie ra ć n a c a ło k s z ta łc ie o k o liczn o ści s p r a w y i o b e jm o w a ć w s z y s tk ie c z y n n ik i m a ją c e w p ły w n a r o z m ia r d o z n a n e j szkody, n ie w y łą c z a ją c ta k ic h , j a k n a s ile n ie i s to p ie ń c ie rp ie ń fiz y c z n y c h i p s y c h ic z n y c h , ic h in te n s y w n o ś ć i c z a s tr w a n ia , n ie o d w ra c a ln o ś ć n a s t ę p s t w w y p a d k u (p o b y t w s z p ita lu , bole- sn o ść zabiegów , in te n s y w n o ś ć d o k o n y w a n y c h o p e ra c ji, le c z e n ie s a n a to r y jn e itp .), d łu g o trw a ło ś ć choroby, r o z m ia r k a le c tw a , tr w a ło ś ć n a s tę p s tw z d a r z e n ia (o s z p e c e n ie , b e z r a d n o ś ć ż y c io w a , p o c z u c ie n ie p r z y d a tn o ś c i, k o n ie c z n o ś ć z w ię k sz o n e g o w y s iłk u w c o d z ie n n y m ży ciu , p ra c y ), p ro g n o z y n a p rz y sz ło ść (p o le p s z e n ie lu b p o g o rsz e n ie s t a n u z d ro w ia ), w ie k p o sz k o d o w a n e g o 17 (zw y ­ k le w ię k s z ą k r z y w d ą j e s t k a le c tw o d la oso b y m ło d sz e j), a ta k ż e k o n s e k w e n c je u s z c z e rb k u n a z d ro w iu w d z ie d z in ie ży c ia o so b iste g o i sp o łe czn e g o (n ie m o ż ­ n o ść w y k o n y w a n ia z a w o d u , u p r a w ia n ia sp o rtó w , p ra c y tw ó rc z e j, a r ty s ty c z ­ n e j, w y cieczek , u c z ę s z c z a n ia do t e a t r u lu b k in a , z a w a r c ia z w ią z k u m a łż e ń ­ sk ieg o , p o s ia d a n ia d zieci, n a w ią z y w a n ia k o n ta k tó w to w a rz y s k ic h itp .). N ie b e z z n a c z e n ia d la r o z m ia r u p o c z u c ia k r z y w d y w ś w ie tle a r t. 4 4 5 § 1 k.c. je s t z a c h o w a n ie się i p o s ta w a oso b y o d p o w ie d z ia ln e j z a sz k o d ę w y rz ą d z o n ą czy ­ n e m n ie d o z w o lo n y m 18. O b o ję tn o ść te j o so b y w obec w y rz ą d z o n e j sz k o d y m oże p o g łę b ić u p o sz k o d o w a n e g o p o czu cie k rz y w d y w s y tu a c ji, w k tó re j s p ra w c a n ie p o d e jm u je ż a d n y c h s t a r a ń o z ła g o d z e n ie n a s tę p s tw sz k o d y 19. W ś la d z a S ą d e m N a jw y ż sz y m n a le ż y p o d k re ś lić , że n a le ż n e p o sz k o d o ­ w a n e m u z a d o ś ć u c z y n ie n ie n ie m o że b y ć m e c h a n ic z n ie m ie rz o n e p rz y z a s to ­ s o w a n iu s tw ie rd z o n e g o p r o c e n tu u s z c z e r b k u n a z d ro w iu 20. S ta n o w is k o , z g o d ­ n ie z k tó r y m w y s o k o ś ć z a d o ś ć u c z y n ie n ia n a le ż a ło b y u s t a l a ć w y łą c z n ie w o p a rc iu o s to p ie ń d o z n a n e g o p rz e z p o sz k o d o w a n e g o u s z c z e rb k u n a z d ro ­ w iu , n ie z a s łu g u je n a a p ro b a tę . N a r o z m ia r k rzy w d y , a w k o n s e k w e n c ji w y so k o ść z a d o ś ć u c z y n ie n ia s k ła d a ją się c ie r p ie n ia fizy czn e i p s y c h ic z n e , k tó ­ ry c h ro d z a j, n a tę ż e n ie i c z a s t r w a n i a n a le ż y k a ż d o ra z o w o o k re ś lić n a p o d s ta ­ w ie o k o liczn o śc i k o n k r e tn e j sp raw y . M ie rz e n ie k rz y w d y w y łą c z n ie s to p n ie m u s z c z e rb k u n a z d ro w iu s ta n o w iło b y n ie d o p u s z c z a ln e u p ro s z c z e n ie , n ie z n a j­ d u ją c e o p a rc ia w tr e ś c i a r t. 4 4 5 § 1 k.c. N a d m ie n ić te ż tr z e b a , że k w o ty z a d o ś ć u c z y n ie n ia z a s ą d z a n e w in n y c h s p r a w a c h m o g ą s ta n o w ić je d y n ie w sk a z ó w k ę d la s ą d u ro z p o z n a ją c e g o d a n ą s p ra w ę , n a to m ia s t w ż a d n y m s to p ­ n iu s ą d u te g o n ie w ią ż ą 21.

17 Por. orzeczenia SN z dnia 2 września 1960 r., 3 CR 173/60, OSN 1962 , nr 1, poz. 14; 15 grudnia 1965 r., II PR 280/65, OSNCP 1966, nr 10, poz. 168 i 12 września 2002 r., IV CKN 1266/00, niepubl.

18 Por. wyrok SN z dnia 19 sierpnia 1980 r., I CR 283/80, OSNCP 1981, nr 5, poz. 81. 19 Por. wyrok SN z dnia 9 stycznia 1978 r., IV CR 510/77, OSNCP 1978, nr 11, poz. 210. 20 Tak SN w wyroku z dnia 5 października 2005 r., I PK 47/05, „Monitor Prawny” 2006, nr 4.

21 Por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 28 czerwca 2005 r., I CK 7/2005, LexPolonica nr 1526282.

460

Sum m ary

T h e a im o f th i s a r tic le is to e x p la in th e is s u e s o f e s ta b lis h in g t h e h e ig h t o f c o m p e n s a tio n fo r b o d ily in ju r y o r h e a l t h d is o r d e r c a u s e d b y u n la w f u l a c t in th e lig h t o f S u p r e m e C o u r t’s ju r is d ic tio n . A s a c o n s e q u e n c e o f h is to ric a l d e v e lo p m e n t th e p rin c ip le s o f c o m p e n s a tio n , th e fa c to rs a ffe c tin g o n t h is la w in s t i t u t i o n a n d th e p r e r e q u is ite s o f its h e ig h t h a v e b e e n fo rm e d . T h e p r in c i­ p le s o f th i s la w i n s t i t u t i o n r e g u la te d in civil code in m a n y c a s e s h a v e b e e n d e v e lo p e d b y d o c trin e , b u t e s p e c ia lly b y ju r is d ic tio n . T h e re fo re , t h e a r tic le p r e s e n ts th e te n d e n c ie s o f d e v e lo p m e n t o f S u p r e m e C o u r t’s ju r is d ic tio n c o n ­ c e r n in g r u le s o f c o m p e n s a tio n . A s th e r e s u l t o f t r a n s f o r m a tio n o f t h e social- eco n o m ic s y s te m th e r e a ro s e th e n e e d o f a n e w v iew o n th e p ro b le m o f th e fu n c tio n o f lia b ility fo r d a m a g e s . T h is, i n t u r n , r e q u ir e s th e th o u g h t o n th e m a in p ro b le m c o n n e c te d w ith fu n c tio n o f c o m p e n s a tio n .