DZIAŁ SIEDM NASTY.
G A Z O W N I C T W O .
Uwaga wstępna. Gaz Świetliwny wytwarzamy przeważnie przez wypazowanie (su
chą dystylacyę) węgla kamiennego, a mianowicie jego gatunków bardziej gazownych.
■Wszelki© usiłowania dotychczasowe, skierowane ku wyszukaniu lepszego sposobu na wy
twarzanie gazu świetliwnego, nie dały wyniku pożądanego. Gaz wodny i wodnoczado- wy. aczkolwiek stały się podatne do oświetlania przez zastosowanie i do nich palników żarowych (auerowskich), nie zdołały jednak wyprzoć zwykłego gazu świetliwnego, który w tychże palnikach żarowych znalazł silną broń do spółzawodnictwa z oświetleniem elektrycznem. I acetylenowi, mimo jego dobrego światła i wielu wynalazków, dotyczą
cych tego rodzaju oświetlenia, nie można rokować zbyt szerokiego pola zastosowania.
A. Surowce, oraz ich wydajność.
1. Ilość gazu ś w ie tliw n e g o , j a k ą m o że m y o tr z y m a ć z je d n o s tk i d a n e g o w ę g la , z a le ż y p r z e d e w s z y s tk ie m o d z a w a r to ś c i w nim w o d o ru w n a d m ia rz e , t. j. p o n a d tę ilo ś ć , j a k a w y t w a r z a w o d ę , ł ą c z ą c s ię z tlen em W e w ę g lu z a w a r ty m .
2. Uzysk gazu I koksu z węgla *).
1 kl Uzysk ga Uzysk koksu 1 hl
Gatunek węgla węgla zu ze lOu koksu Właściwości
waży k g węgla na na waży otrzymanego koksu
objętość wagę
kg m3 ° l/0 7 o kg
W estfalski. . . 80— 86 27,0— 30,4 130— 140 60— 69 39— 42 ścisły, ęruby.
Saarbrücken . . 72— 80 26,5— 29,1 120— 130 57— 65 36— 40 dość ścisły, średnio gruby.
Dolnośląski . . 82— 87 25,0— 27,3 i* 5— *35 65— 72 4 1—47 dziurkowaty, dość gruby.
Górnośląski . . 76— 80 27,4— *8,4 1x8— 122 62— 70 41—45 ścisły, drobny.
Zwikau . . . . 77— 80 24,9— 26,6 105— 115 50— ¿O 38— 44 dziurkowaty, drobny.
Pilzoński, czarny 73— 80 24— 27 120— 130 50— 60 33—37 dziurkowaty, drobny.
„ łupkowaty 65— 70 31— 3+ 95— 100 5 1 33—37 łupkowaty, drobny, lichy.
Falkenau, bru
natny. . . . 62— 67 3 1— 33>4 5 ° - 5 5 33 40— 45 łupków., drobny, b. lichy.
3. Uzysk mazi pogazowej, w z g lę d n ie d o w a g i w ę g la b y w a : z w ę g li a n g ie ls k ic h i w e s tfa ls k ic h . 4,2 5% z w ę g li ś lą s k ic h i s a s k ic h . . . 4,7 5% .
4. Wody pogazowej o trz y m u je m y n a o g ó ł 10% , w z g lę d n ie do w a g i w ę g la , a m ia n o w ic ie o g ę s to ś c i 2,5° B a u m e ’g o , z e ś lą s k ic h w ę g li je d n a k ż e t y lk o 8 % w o d y p o g a z o w e j, o g ę s to ś c i 1,5 d o 2° B .
*) N. H. Schilling, Handbuch für Steinkohlengas-Beleuchtung, 3 wyd. str. 81.
Podręcznik Techniczny. T. II. 5 8
5. Składniki gazu.
1. S k ła d n ik a m i światlodajnymi s ą : b e n z o l C SH S , n a fta lin C 10H8, e ty le n C 2H 4, b u ty le n C 4H 8, a c e ty le n C ^ , p r o p y le n C 3H6 i t. p.
2. S k ła d n ik a m i obojętnymi p o d w z g lę d e m ś w ie tliw o ś c i, le c z cic- p ło d a jn y m i, a w ię c p o ż y te c z n y m i w p a ln ik a c h ż a r o w y c h , s ą : g a z b ło tn y C H 4, w o d ó r H , o r a z c z a d (tlen ek w ę g la ) C O .
3. S k ła d n ik a m i zanieczyszczającymi s ą : b e z w o d n ik w ę g lo w y C02, a m o n ia k N H ? , s ia r k o w o d ó r H 2S , w ę g lo w o d o r y n a sia rczo rie , d w u s ia r c z e k w ę g la C S 2, c y a n (C N )2 , s ia r k o c y a n , c z y li ro d a n C N S , a z o t N.
Np. Bnnsen znalazł w gazie świetliwnym gazowni w Heidelbergu w odsetkach na objętość: etylenu 2 ,55, propylenu 1,21 , pary benzolowej 1,33 , wodoru 46,20, gazu błot
nego 34,02, czadu (tlenku węgla) 8,88, bezwodnika węglowego 3,0 1 , azotu 2 ,15, tlenu 0 ,65.
6, Uzysk gazu w poszczególnych okresach wygazowanla.
9 1 4 D ział siedmnasty — Gazownictwo.
W d a n y m p r z y p a d k u , p r z y o g ó ln y m u z y s k u 27 m 3 g a z u z e 100 k g w ę g la w e s tfa ls k ie g o , o tr z y m a n o :
Składników w % na objętość w l-ej godz. w 2-fij godz. w 3-oj godz. w 4-ej godz.
B e z w o d n ik a w ę g lo w e g o . 0,50 0,50 0,50 0,00
W ę g lo w o d o r ó w c ię ż k ic h . 8,65 4,46 M 1 1 , 1 1
C z a d u (tle n k u w ę g la ) . 3:37 4,*7 1 ,4 6 1,6 9
G a z u b ło tn e g o . . . . 73-9* 51.17 43.94 34)13
W o d o r u . . . 13 -56 39.6o 5G59 63,0 7
C ię ż k o ś ć w ła ś c iw a , w z g l.
d o p o w ie tr z a 0,540 0,400 0,32.0 0,0.60
7. C i ę ż k o ś ć w ł a ś c i w a g a z u ś w ie tliw n e g o b y w a 0 ,3 4 d o 0,45 śre d n io 0,4, w sto s u n k u d o p o w ie tr z a .
8. M ie s z a n k i g a z u z p o w ie trz e m s ą w z h u c h l i w e , w z g l. je s z c z e z a p a l n e , d o p ó k i s to s u n e k o b ję to ś c i g a z u do p o w ie tr z a w m ies za n c e p o z o s ta je w g ra n ic a c h 1 : 4 d o 1: 14.
P o d łu g d o ś w ia d c z e ń C le rk ’ a *), m ie s za n k i g a z o w o - p o w ie tr z n e w n a c z y n iu o b ję to ś c i 5,19 1 d a w a ły p o n iż s z e p r ę ż n o ś c i p o w z b u c h u : Stosunek objęt. gazu do powietrza | i 1 4 J 1 :13] x : ia } i i i i | x : 9 J1 : 7 {1 : 6jx 15! x 54 Prężność po wzbuchu . . . . . J a,7 113,50 j 4,08 j 4.15 ¡5,3x15,9 i;6,1216,19(5,44 kg/cm2
9. W a r t o ś ć o p a ł o w a ( c ie p lik o w a ) 1 m 3 g a z u ś w ie tliw n e g o b y w a 4500 do 7000 cp ł. (p . str. 936), a do je j o z n a c z a n ia s łu ż y , np. k a -
lo r y m e tr J u n k e r ’a.
1 0. W a r t o ś ć ś w i e t l i w n ą g a z u o k re ś la m y , o z n a c z a ją c ś w i a t ł o ś ć j e g o p ło m ie n ia p r z e z p o r ó w n a n ie z e ś w i a t ł o s t k ą , c z y li z je d n o s tk ą ś w ia tło ś c i, p r z y c z e m g a z m a się p a lić w p a ln ik u w z o r c o w y m i w w a r u n k a c h ś c iśle u s ta lo n y c h .
J a k o p a l n i k w z o r c o w y n a g a z z n a jd u je je s z c z e s z e r o k ie z a s t o s o w a n ie z w y k ł y p a ln ik s z c z e lin o w y lu b d w u d z iu r k o w y , k tó re d a ją p ło m ień m o ty lk o w a ty , a m a ją z u ż y w a ć p o 142 1 (5 a n g . stó p s z e ś ć .)
i ___ " ' «
') The gas engine .by Dugald Clerk, London 1886.
Światłość. 9 1 5
g a z u n a g o d z . W L o n d y n ie w z o rc e m je s t p a ln ik A r g a n d ’a, z u ż y w a ją c y ta k ą sa m ą ilo ś ć g a z u , w B e rlin ie z a ś p o d o b n y p a ln ik A r- g a n d ’a, le c z z u ż y w a ją c y 150 1 g a z u n a g o d z . Ś re d n ia ś w ia tło ś ć ty c h p a ln ik ó w w z o r c o w y c h b y w a o k o ło 15 d o 1 6-u ś w ia tio s te k o lb ro to - w y c h .
Ś w ia tło s tk ą z w ie m y je d n o s tk ę , s łu ż ą c ą z a m iarę ś w ia tło ś c i ź ró d e ł ś w ia tła . J e d n o stk i te b y w a ją ro z m a ite :
1) Św iatło stka paryska, o k r e ś la ją c a s ię ś w ia tło ś c ią la m p y C a rce T a.
2) Św iatło stka olbrotowa, s to s o w a n a p ie rw o tn ie w A n g lii, a n astę p n ie i w N iem czech p o d n a z w ą „ N o r m a lk e r z e “ (N K ) , z n a j
d u je i u n a s n a js z e r s z e z a s to s o w a n ie . Jest to ś w ia tło ś ć p ło m ien ia ś w ie c y o lb r o to w e j, 44,5 mm w y s o k ie g o , a s p a la ją c e g o 7,77 g o lb ro - tu n a g o d z .
S t o s u ją c w d a ls z y m c ią g u w y r a ż e n ie „ ś w ia t ło s t k a “ b e z o k re ś le n ia je j r o d z a ju , o z n a c z a ć p r z e z nie b ę d z ie m y ś w ia tło s tk ę o lb ro to w ą , j a k o n a jb a r d z ie j r o z p o w s z e c h n io n ą .
3) Św iatłostka parafinowa, s to s o w a n a do r.JL890 p r z e z Z w ią z e k n iem ieck ich Z a w o d o w c ó w G a z o w y c h i W o d o c ią g o w y c h , je s t ś w ia tło ś c ią 50 mm w y s o k ie g o p ło m ie n ia ś w ie c y p a ra fin o w e j, o śre d n ic y 2 0 mm.
4) Św iatło stka octano-amylowa, in a c z e j św iatłostką Hefnerowską z w a n a , je s t ś w ia tło ś c ią 4 0 mm w y s o k ie g o p ło m ie n ia la m p y o c ta n o - a m y lo w e j, o ś re d n ic y k n o ta 8 m m . Z w ią z e k n iem ieck ich Z a w o d o w c ó w G a z o w y c h i W o d o c ią g o w y c h u z n a ł tę ś w ia tło s tk ę z a o b o w ią z u j ą c ą d la ,s ie b ie , z a m ia s t d a w n ie j s to s o w a n e j ś w ia tło s tk i p a ra fin o w e j, a i Z w ią z e k E le k tr o te c h n ik ó w n ie m ie ck ich u c h w a lił w r. 1897 je j s t o s o w a n ie p o d n a z w ą n ie w ła ś c iw ą „ H e fn e r k e r z e “ ( o z n a c z e n ie : H K , d a w n ie js z e z a ś H E ), g d y ż nie je s t to ś w ia tło ś ć ś w ie c y , le c z la m p y H e fn e r'a .
Tablica porównawcza rozmaitych światłostek.
Światłostka Carcera
Światłostka olbrotowa
Światłostka
parafinowa Światłostka
Hefner’a
1 ,0 0 0 8 ,5 7 8 8 ,7 6 7 *0 )5 * 5
0 , 1 1 7 1 ,0 0 0 1 )02-3 i , a a 8
0 , H 4 ■ 0 ) 9 7 7 1,0 0 0 1 ,2 0 0
0 ,0 9 5 0 ,8 1 5 0 ,8 3 3 1,0 0 0
Je d n o stk ą ja s n o ś c i p o w ie r z c h n i o ś w ie tlo n e j je s t ja s n o s t k a , z a z w y c z a j m e tr o w a :
J a s n o s tk a m etro w a je s t ja s n o ś c ią , j a k ą jedna św iatłostka w y t w a r z a n a białej p o w ie r z c h n i, prostopadłej do p a d a ją c y c h n a n ią p ro m ieni, a u s ta w io n e j w o d le g ło ś c i jednego m etra o d ź r ó d ła ś w ia tła . Z a le ż n ie od r o d z a ju ś w ia tło s tk i, p o d łu g k tó re j o z n a c z a m y ja s n o s t k ę m e tro w ą , w y p a d a ło b y ro z r ó ż n ia ć ja s n o s t k i: C a r c e l’o w o -m e tro w ą , o l- b r o to w o -m e tro w ą , p a ra fin o w o -m e tro w ą , H e fn e ro w s k o -m e tro w ą i t. p.
P r z e z je d n o s tk ę b e z p r z y m io tn ik a w y r ó ż n ia ją c e g o ro z u m ie ć b ę d zie m y ja s n o s tk ę n a jw ię c e j ro z p o w s z e c h n io n ą , a w ię c m etro w o -o l- b r o to w ą .
Podług prof. Cohn’a z W rocławia: przy jasności 50 jasnostek czyta się tak dobrze ja k przy świetle dziennem; do zwykłej pracy potrzeba około 10 jasnostek; oświetlenie uliczne należy liczyć przynajmniej na 0,1 jasnostki, a dla ulic pierwszorzędnych. 1 jas- nostbę lub więcej.
Ś w ia tło ś ć d a n e g o ź r ó d ła ś w ia tła o z n a c z a m y p r ze z , je g o p o r ó w n an ie z e ź ró d łe m w z o r c o w e m , a m ia n o w ic ie n a z a s a d z ie p r a w a :
W z a je m n y s to s u n e k ś w ia tło ś c i d w ó c h ź r ó d e ł ś w ia tła , d a ją c y c h je d n a k o w e ja s n o ś c i w p e w n y m p u n k c ie (n p. n a p r ze p o n ie fo to m e
tru ), je s t r ó w n y s to s u n k o w i k w a d r a tó w o d le g ło ś c i te g o ż p u n k tu o d o w y c h ź r ó d e ł ś w ia tła , ro zu m ie s ię z z a s tr ze ż e n ie m , ż e ś w ia tło k a ż d e g o ze ź ró d e ł p a d a p ro sto p a d le n a p o w ie rz c h n ię , w k tó rej p u n k c ie b a d a m y ja s n o ś ć .
D o p o r ó w n y w a n ia ś w ia tło ś c i d w ó c h ź r ó d e ł ś w ia tła , n a z a s a d z ie p r a w a p o w y ż s z e g o , s łu ż ą p r z y r z ą d y , fotometrami z w a n e , z k tó ry c h n a js z e r s z e z a s to s o w a n ie z n a jd u je je s z c z e fo to m etr B u n se n ’a . Ź r ó d ia ś w ia tła s ta w ia m y w nim p o p r z e c iw le g ły c h s tro n a c h p r z e p o n y p a p ie ro w e j, n a k tó re j z ro b io n o m ałą tłu s tą p lam ę. P r z e s u w a m y jedno-
z e ź ró d e ł ś w ia tła , a lb o te ż sa m ą p rze p o n ę t a k d łu g o , d o p ó k i s ię o n e nie z n a jd ą w p o ło że n iu , p r z y k tó rem p r z e s ta je m y d o s tr z e g a ć o w e j p la m k i. P o ło ż e n ie to o d p o w ia d a je d n a k o w e j ja s n o ś c i, w y t w o r z o n e j n a p r ze p o n ie , p r z e z k a ż d e z p o r ó w n y w a n y c h ź r ó d e ł św ia tła .. O d p e w n e g o c z a s u fo to m etr B u n se n ’a u stę p u je p r ze d fo to m etrem u s tr o ju L u m m er’ a i B ro d h u n ’a *), z w ła s z c z a do p o m ia r ó w d o k ła d n ie js z y c h - S k ła d a s ię o n z d w ó c h p r y z m a tó w s z k la n y c h , o s t y k a ją c y c h s ię ś c ia n a c h p r z e c iw p r o s to k ą tn y c h . Ś c ia n a ta je d n e g o z p r y z m a tó w je s t j e d n a k ż e nie p la s k a , le c z le k k o , w a lc o w a to w y p u k ła , s k u tk ie m c z e g o ś c ia n y te n ie s t y k a ją s ię z e s o b ą c a łą s w ą p o w ie rz c h n ią , le c z t y lk o w ą z k im p a sk ie m p r z y lin ii s ty c z n e j. P r z e z tę p a r ę p r y z m a tó w p a tr z y m y w p r o s t na, je d n o ź r ó d ło ś w ia tła , p o d c z a s g d y d ru g ie sto i z b olcu : p rom ien ie p ie r w s z e g o o d b ija ją się c a łk o w ic ie o d c a łe j w e w n ę tr zn e j p o w ie rz c h n i ś c ia n y , z w y ją tk ie m o w e g o p a s k a , p r z e z k tó r y p r z e c h o d z ą s w o b o d n ie do o k a . P ro m ien ie d r u g ie g o ź r ó d ła , s to ją c e g o z b o k u , o d b ija ją s ię p o d o b n ie ż c a łk o w ic ie o w e w n ę tr z n ą p o w ie rz c h n ię ś c ia n y d r u g ie g o p r y z m a tu , p o d kątem p ro sty m , w p a d a ją zatem do o k a , z w y ją tk ie m je d n a k o b s z a r u o w e g o p a s k a , p r z e z k tó r y p r z e c h o d z ą s w o b o d n ie w b o k , b e z o d b ic ia s ię . O k o w id z i zatem w p a s k u w sp o m n ia n y m ja s n o ś ć , w y t w o r z o n ą p r z e z ź ró d to n a w p r o s t s to ją c e , w p o z o s ta łe j z a ś p o w ie r z c h n i ja s n o ś ć , w y t w o r z o n ą p r z e z ź r ó d ło z b o k u s to ją c e . D o p ó k i d w ie te ja s n o ś c i n ie s ą s o b ie r ó w ne, w z r o k n a s z w y r ó ż n ia ó w p a s e k n a p o z o s ta łe j p o w ie rz c h n i. G d y w s k u te k s to s o w n e g o p r ze s u n ię c ia (ź r ó d ia ś w ia tła lu b p r y z m a tó w ) p a s e k sta n ie s ię n ie d o s trze g a ln y m d la o k a , o b y d w ie b a d a n e ja s n o ś c i b ę d ą n a w z a je m s o b ie r ó w n e : w tem p o ło ż e n iu ź r ó d e ł ś w ia tła k w a d r a ty ic h o d le g ło ś c i od p r y z m a tó w , a śc iśle j b io r ą c , o d o s i o w e g o , p a s k a , w y r a ż a ją w z a je m n y sto s u n e k ś w ia tło ś c i o b y d w ó c h źró d e ł.
' ) Zeitscliriffc f. Instruinentenkunde 1892, str. 41.
9 1 6 Dział siedranasty. — Gazownictwo.
Wyrób gazu. 9 1 7
B. W yrób gazu.
a. P ie c e i w y g a źn ice (re to rty ) *).
1. Piece o paleniskach zw ykłych, w k tó r y c h p a liw o le ż y n a r u s z c ie w a r s tw ą 0,23 do 0,30 m. G d y p r z e w ie w ie z a jm u je p o ło w ę p o w ie r z c h n i ru s z tu , m o żn a c a łk o w itą p o w ie rz c h n ię r u s z tu śred n io l ic z y ć n a p ie c :
z 1 w y g a ź n ic ą 0 ,1 2 d o 0 ,1 4 m 2, z 2 w y g a ź n ic . 0 ,1 4 „ 0.16 „ , z 3 „ 0,16 - „ 0,1 9, , ,
z 5 w y g a ź n ic . 0,19 do 0,21 m 2
z 6 „ 0,21 „ 0,23 „
z 7 „ 0,23 „ 0,27 „
Z d a w n a u ż y w a n e p ie c e D e s a w s k ie g o T o w . g a z . m a ją ty lk o 0 ,1 5 m2 ru sz tu n a 6 w y g a ź n ic , a 0,12 m 2 n a 3 w y g a ź n ic e .
2. Piece półczadnicowe n a 2 do 7 w y g a ź n ic . N a ru s z c ie p a li
w o le ż y w a r s tw ą 1 m g r u b ą , pod r u s z t d o p ły w a p o w ie trz e czadu- jące, k tó re , p r z e c h o d z ą c p r z e z g r u b ą w a r s tw ę p a liw a , w y t w a r z a z n ie g o c z a d (C O ). W celu s p a la n ia te g o c z a d u n a C02 , d o p ro w a d z a m y d o p a le n is k a , p o n a d w a r s tw ą p a liw a , je s z c z e p o w ie tr z e do
palające, z a z w y c z a j n a g r z a n e . N ie k ie d y n a g r z e w a m y i p o w ie trz e c z a d u ją c e . (N p. u s tro je H o rn ’ a, D e s a w s k i, H a s s e -V a c h e r o t’ a i t. p.).
3. Piece z czadownicami n a 7 do 11 w y g a ź n ic . C z a d o w n ic a , z a z w y c z a j w p o s ta c i p a le n is k a z a s y p n e g o , m ieści s ię p r ze d , p o d lu b z a p iecem w ła ś c iw y m , a to w z a le ż n o ś c i o d w a r u n k ó w m ie js c o w y c h i u stro ju sa m e g o p ie ca . K a ż d y p ie c p o s ia d a s w ą w ła s n ą c z a d o w n i- c ę , a lb o te ż z je d n e j e z a d o w n ic y z a s ila m y c z a d e m d w a p ie c e s ą s ie d n ie. (N p . u s tr o je : L ic g e l’ a, O e c h e lh a u s e r’ a, G o ld b e c k ’ a, S ch illin g - B u n te ’g o , H e g e n er’a, H a s se -D id ie r’ a, K16n n e’g o i t. p.).
W a r s t w a r o z ż a r z o n e g o k o k s u w e z a d o w n ic y , lic z o n a o d w ie r z c h u d o p ły w u p o w ie tr z a c z a d u ją c e g o d o s p o d u o d lo tu c z a d u , b y w a 0,75 d o 1 m w y s o k a , a d no e z a d o w n ic y , z a le ż n ie od w a r u n k ó w m ie js c o w y c h i u stro ju , z a g łę b ia s ię n a 1,4 d o 2,8 m p o d n a z io m w y g a z o w n i.
G d y b y ś m y w s z y s t e k b e z w o d n ik w ę g lo w y ( C02), ja k i s ię w y t w a r z a w d o ln y c h w a r s tw a c h p a liw a , o d tle n ia li w e w y ż s z y c h j e g o w a r s tw a c h n a tle n e k w ę g lo w y (C O ), to c z a d w y c h o d z ą c y z e z a d o w n ic y z a w ie r a łb y w s o b ie 3 4,7 1 °/0 tle n k u w ę g la i 6 5,2 9 °/0 a z o tu (n a w a g ę ). T a k ic h w y n ik ó w te o r e ty c z n y c h n ie m o że m y je d n a k o s ią g n ą ć w c z a d o w n ic a c h , s to s o w a n y c h w p r ze m y ś le , i u w a ż a m y c z a d z a d o s k o n a ły , g d y z a w ie r a nie p o n a d 3°/0 C02 , a z a w a r t o ś ć 5 do 6 % j u ż z a s z k o d liw ą .
P o d o b n ie j a k w p ie c a c h p ó łc z a d o w n ic o w y c h , n a g r z e w a m y z a w s z e i w p ie c a c h c z a d o w n ic o w y c h p o w ie trz e d o p a la ją c e , a m ia n o w ic ie n a 200 d o 500° ; p o w ie tr z a c z a d u ją c e g o n a to m ia s t nie n a g r z e w a m y z a z w y c z a j w c a le , k ilk a je d n a k u s tr o jó w p ie c o w y c h s to s u je i to n a g rz e w a n ie .
•) Wzorowe kształty wygaźnic na gaz świetliwny podano na arkuszu 18 i 19 z r. 1891/2 Zbioru rysunków) wydawanego przez Towarz. „Hutte“ przy Polileclmice w Charlottenburgu.
P ie c e p ó łc z a d o w n ic o w e z n a jd u ją p r z e w a ż n ie z a s to s o w a n ie w g a z o w n ia c h m n ie js z y c h , c z a d o w n ic o w e w e w ię k s z y c h .
P ie ce p ó tc z a d o w n ic o w e z a le c a ją s ię ta n io ś c ią s w e g o u stro ju ,
‘a n ad to w y z y s k ie m c ie p ła p r o m ie n iu ją c e g o z p a liw a , k tó re to c ie p ło p a d a w p ro s t n a w y g a ź n ic e , n a to m ia s t w y t w a r z a ją o n e c z a d g o r s z e g o g a tu n k u .
C z a d o w n ie e w y t w a r z a ją c z a d le p s z y , p o w o d u ją c n a to m ia s t z n a c z ne straty' c ie p ła p r z e z je g o r o z p r o m ie n io w a n ie . Z a p e w n ia ją o n e j e d n a k że w ię k s z ą je d n o s ta jn o ś ć ż a ru w ż a r o w is k u p ie ca , p o w o d u ją z ate m m niej s z y b k ie p rze p a la n ie się . w y g a ś n ie , u ła tw ia ją o b s łu g ę i p o z w a l a ją n a u ło ż e n ie w ię k s z e j ilo ś c i w y g a ś n ie w je d n e m ż a r o w is k u .
N a k a ż d e 100 k g w ę g la w y g a ź n ia n e g o z u ż y w a m y ' k o k s u n a o p a ł:
w p ie ca ch o p a le n is k u z w y k łe m 22 do 4 0 k g ,
„ „ p ó łc z a d o w n ic o w y c h . 15 „ 22 „ , , „ c z a d o w n ic o w y c h . . 1 2 „ 18 „ .
4. Ohmurze w y g a ś n ie o ta c z a j e w o d stę p ie 75 d o 100 m m, sam e z a ś w y g a ź n ic e le ż ą w o d s tę p a c h w z a je m n y c h 80 d o 160 mm.
G r u b o ś ć m uru m ię d z y p ie ca m i b y w a . . . 51 d o 64 cm ,
„ b o c z n y c h m u ró w k r a ń c o w y c h ca łe j
r z e s z y p i e c ó w ... 77 „ 1 2 9 cm , w r e s z c ie g r u b o ś ć ty ln e j ś c ia n k i p i e c a ...64 „ 129 cm . N a sk le p ie n ie s to s u je m y o g n io tr w a łą c e g łę k lin ia s tą , n ad n iem z a ś m u ru jem y sk le p ie n ie o d c ią ż a ją c e z c e g ły z w y k łe j lu b z p o ś le d n ie g o g a tu n k u c e g ły o g n io tr w a łe j. Z p o w o d u z n a c z n e g o ż a r u c a le o b u m r ze wyrm a g a z a u fn e g o w z m o c n ie n ia ś c ią g a m i ż e la z n y m i.
5. Wygaźnice (re to rty ) le ż ą w o b m u rz u z a z w y c z a j p o z io m o , w u s tro ju C o z e ’g o je d n a k ż e p o c h y ło . P r z e k r ó j ich b y w a o w a ln y , a l
b o p ó ło w a ln y , z dnem p la sk ie m , k s z ta łtu le ż ą c e j litery’ D ( O ), a p o je m n o ś ć p o s z c z e g ó ln e j w y g a ź n ic y 75 do 200 k g .
Z w ią z e k niem . Z a w o d o w c ó w G a z . i W o d . u s ta lił w r. 1867 p o n iż s z e p r z e k r o je o w a ln e i p ó ło w a ln e d la w y g a ś n ie .
<jpg Dział sieiimnasty. — Gazownictwo.
Przekrój owalny Przekrój półowalny
J i Szerokość Wysokość Waga Szerokość Wysokość Waga
ram mm kg mm mm kp
I 5*5 380 j b O — ÓżO V 5*5 365 5 1 0 - 5 6 5
II 5*5 315 5 1 5 - 5 8 ° V I 5*5 3 1 5 4 9 0 - 5 4 0
III 47 0 380 550 — 600 V II 470 35° 490 — 540
IV 430 350 4 9 0 - 5 4 0 V III 470 3i5 4 7 5 - 5 4 0
G r u b o ś ć ś c ia n e k 6 0 d o 65 m m ; d łu g o ś ć w y g a ś n ie z w y k ł a 2,45 do 2,75, w y ją t k o w o do 3,1 m . W N ie m cze ch s to s u ją ch ętn iej p r z e k ró j o w a ln y .
T w o r z y w e m w y g a ś n ie je s t m ie s za n in a z 1 c z ę ś c i (na o b ję to ść) g lin k i i I/„ do 2 c z ę ś c i m ielo n y ch s k o ru p o g n io tr w a ły c h . Z p r zo d u w y g a ź n ic a m ie w a ś c ia n k i z g r u b io n e do 150 mm, w celu z a u fn ie js z e -
g o p o m ie s z c z e n ia śru b n a p r z y m o c o w a n ie je j ib ic y . W z a le ż n o ś c i od d o b ro c i t w o r z y w a i o d s p o s o b u o z y s k u w y g a ź n ic a m o że p r z e tr w a ć 4 0 0 do 1200 d ni p r a c y .
Ł b ic a ż e liw n a m iew a ś c ia n k i 20 do 26 mm g r u b e , a je j p o k r y w a d o s z c z e ln ia s ię do niej z a p o ś re d n ictw e m o b r z e ż a to c z o n e g o (za m k n ię c ie M o rto n 'a ). Z e Ib ic y w y c h o d z ą r u ry w z n c ś n e , 105 do 200 mm p r z e ś w itu , k tó re o d p r o w a d z a ją g a z d o k o r y ta , s to ją c e g o n a p ieca ch . W y g a z o w a n i c w ę g la z a b ie r a 4 do 6 g o d z in c z a s u , a k a ż d a w y g a ź n ic a w y d a je d zie n n ic 150 d o 300 m : g a z u .
P o n a d ilość wygażnic, n ie zb ę d n y c h w dniu n a jw ię k s z e g o o d b y tu g a z u , d o d a je m y je s z c z e n a z a p a s ( n a p r a w y i t. p .), 20 do 50% o w e j ilo ś c i w g a z o w n ia c h m n ie js z y c h , a 10 do 30% w e w ię k s z y c h .
6. W y g a ź n i a p o w in n a b y b y ć ta k p r ze s tro n n a , a b y p r ze d p ie ca m i p o z o s t a w a ła p r z e s tr z e ń s w o b o d n a 5 do 8 m, n ie zb ę d n a n a z a s y p y w a n ie w y g a ż n ic w ę g le m , o r a z n a w y r z u c a n ie k o k s u . Z a p ie ca m i n a le ż a ło b y , o d ty ln e j ś c ia n y b u d y n k u , p o z o s ta w ić s w o b o d n y o d stę p o s z e r o k o ś c i 1,2 d o 2 ,4 m . W y s o k o ś ć ś c ia n p o d o k a p o w y c h b y w a 5 ,5 d o 10 m, a w g r z b ie c ie d ach u n ie zb ę d n e s ą w y w ic w n ik i w ; p o s ta c i n a d d a s z a lu b o d d y m n ic y . P o s a d z k a b y w a z c io s ó w k a m ie n n y ch , je d n a k ż e je j p a s p r z e d p ie c o w y , n a s z e r o k o ś ć o k o ło 2 m, p o w in ie n b y ć z ż e liw n y c h p ły t ż ło b k o w a n y c h .
7. Komin m iew a w y s o k o ś ć 20 d o 40 m, a p r ze k ró j r ó w n a ją c y się 7 - d o c a łk o w ite g o p o la ru s z tó w ; a lb o te ż lic z ą p o 0 ,1 m 2 p r z e k r o ju k o m in a n a k a ż d e 6 w y g a ź n ic ; je g o w n ę tr z e o tr z y m u je w y k ł a d z in ę o g n io tr w a łą do p o ło w y w y s o k o ś c i k o m in a . D a ls z e s z c z e g ó ły o k o m in a c h p . T . I str. 958 i n ast.
b . K o ry to .
N a 2 do 6 p ie c ó w lic z y m y je d n o sp ó ln e k o r y to , n a ich w ie r z c h u s to ją c e . K o r y to ta k ie je s t d łu g ą s k r z y n ią ż e la z n ą lu b ż e liw n ą , o dnie p ó łw a lc o w e m . S z e r o k o ś ć je g o b y w a 0,45 d o 0,70 m , a w y s o k o ś ć 0 ,50 do 0,65 m ; g r u b o ś ć ś c ia n e k w k o r y ta c h ż e la z n y c h 7 d o 10 mm, w ż e liw n y c h z a ś 13 do 2 0 mm. K o r y to n a p e łn ia s ię do p o to w y w o d ą , W k tó r ą z a g łę b ia ją s ię s k ie r o w a n e w d ó ł p r z e d łu ż e n ia ru r w z n o - ś n y c h od w y g a ż n ic . G a z , w n ich w y g a z o w a n y , p r z e c h o d z i zatem p r z e z te r u r y w z n o ś n e i ich p r z e d łu ż e n ia do k o r y ta p o p rz e z w o d ę w niem s to ją c ą , w k tó re j z b ie r a się m a ź p o g a z o w a . M a ź ta ś c ie k a z k o r y ta p r z e z u p u s t m azi, z a z w y c z a j u s tro ju D r o r y ’e g o . D o o c z y s z c z a n ia k o r y t a s to s u ją s z e r o k o p r z y r z ą d H a s s e ’g o .
c. C h łodn ik i.
0
W c h ło d n ik a c h g a z m a s ię c h ło d z ić i z sie b ie w y d z ie la ć r e s z tk i m azi. P o w ie r z c h n ię c h ło d n ik a o c h ła d z a m y b ą d ź to sam em p o w ie trz e m z e w n ę trz n e m , b ą d ź tc ż po c z ę ś c i w o d ą . W p ie r w s z y m p r z y p a d k u , n a 10 0 0 m 3 c o d z ie n n e g o w y r o b u g a z u , p o tr z e b a 16 do 2 0 m 2 p o w ie r z
Wyrób gazu. 9 1 9
920 Dział siedmnasty. — Gazownictwo.
c h n i c h ło d z ą c e j, w d ru gim z a ś p r z y p a d k u o p o ło w ę m niej, le c z n a to m iast 1,5 do 3 m 3 w o d y c h ło d z ą c e j d zien n ie.
1 . Ż e liw n e c h ło d n ik i, o c h ła d z a n e p o w ie trz e m , m ie w a ją r u ry o śre d n ic y 100 d o 450 mm.
2. Ż e la z n e c h ło d n ik i p ic r ś c ie n io w a te , o c h ła d z a n e sam em p o w ie trzem lu b p o w ie trz e m i w o d ą , m ie w a ją w y s o k o ś ć 6 d o 1 2 m, p r z y ś re d n ic a c h : z e w n ę tr z n e j 800 do 12 0 0 mm, a w e w n ę tr z n e j 600 do 10 0 0 mm.
3. Ż e liw n e lu b ż e la z n e c h ło d n ik i z w e w n ę trz n e m i ru ram i, c h ło - d zo n e m i w o d ą , a 80 d o 150 mm p r z e ś w itu , b y w a ją 5 d o 10 m w y s o k ie , p r z y ś r e d n ic y z e w n ę trz n e j 900 d o 1300 mm.
4. D o w y d z ie la n ia o sta tn ich re s z te k m a z i p o g a z o w e j z n a jd u ją s z e ro k ie z a s to s o w a n ie o d k r a p la c z e m a z i, a m ia n o w ic ie : s ito w y u stro j u P e lo u z e ’ a i A u d o u in ’a , a lb o te ż u s tro ju D r o r y ’e g o . P o w o d u ją on e je d n a k stra tę p r ę ż n o ś c i g a z u 50 do 8 0 mm s ł. w o d .
<1. P łó c z k i gazu ( s c ru b b e r’y ).
Z a d a n iem ty c h p łó c z e k je s t w y d z ie le n ie a m o n ia k u z g a z u . W tym c e lu g a z p o w in ie n s p o ty k a ć p o d c z a s s w e g o p r z e p ły w u m o żliw ie j a k n a jw ię k s z e p o w ie rz c h n ie w o d y lu b c ia ł o w ilż o n y c h . Z p o c z ą tk u s w e g o p rze b ie g u , g a z j e s z c z e n ie o c z y s z c z o n y o d d a je a m o n ia k n a w e t w o d z ie , j u ż w z n a c z n y m sto p n iu z a a m o n ia c z o n e j, p o d k o n ie c je d n a k s w e g o p r z e b ie g u , g a z p o w in ie n s ię s p o ty k a ć z w o d ą m o ż liw ie j e s z c z e c z y s t ą , k tó ra b y ła tw ie j m o g ła w sie b ie w c h ło n ą ć r e s z tk i a m o n ia k u w g a z i e z a w a r te . D la te g o te ż p r a w id ło w y u stró j p łó c z e k g a z u p o w in ie n b y s ię o p ie r a ć n a z a s a d z ie p r z e c iw p r ą d ó w , a p rzy n a jm n ie j do n iej z b liż a ć . W ie lk ie p o w ie rz c h n ie w o d y , p r z y m o żliw ie c ia s n y c h , le c z z a to lic z n y c h p r z e p ły w a c h d la g a z u , o trz y m u je m y p r z e z w y p e łn ien ie p rze strz e n i p łó c z k i: z r a s z a n y m i p r ze ta k a m i (sitam i) z b la c h y lu b d r z e w a , w o d stę p a c h 150 do 200 mm, p ręcin am i d re w n ia n e m i (w p o s ta c i r u s z tó w ), żw ire m , k o k s em , ch ru stem , w ło sie m d rz e w n e m , o d cin k a m i b la c h y i t. p.
N a 1000 m 3 d zie n n e g o w y r o b u g a z u lic z ą p o 2 '/ 2 do 5 m 3 p r z e s trz e n i w p łó c z k a c h , k tó re b y w a ją 3 do 20 m w y s o k ie , p r z y ś r e d n i
c y 1 d o 3 m. B u d u ją je d n a k ż e i p łó c z k i o p rz e k r o ju p ro sto k ą tn y m i w ie lo k ą tn y m .
Z a m ia st p łó c z e k p o w y ż e j w s p o m n ia n y c h , a lb o te ż d o d a tk o w o o p r ó c z n ich , z n a jd u ją je s z c z e s z e ro k ie z a s to s o w a n ie : p łó c z k a o ta r
c z a c h w ir u ją c y c h ( z a n u r z a ją c y c h s ię s w ą d o ln ą c z ę ś c ią w w o d ę ) u s tro ju K ir k h a m ’a, p łó c z k a p ó łe c z k o w a u s tro ju L e d ig ’ a, p łó c z k a de- s z c z ó łk o w a u s tro ju F le is c h h a u e r’ a i t. p. W n o w s z y c h c z a s a c h s t o
s u ją w r e s z c ie i p łó c z k i s w o is te d la w y d z ie la n ia i u z y s k u z w ią z k ó w c y a n o w y c h z g a z u .
W o d a p o g a z o w a , o d c h o d z ą c a z p łó c z e k , z a w ie r a w s o b ie d o ś ć z n a c z n y p ro cen t a m o n ia k u , je s t w ię c ce n n y m s u ro w c e m n a w y ró b so li a m o n o w y c h , o r a z c z y s te j w o d y a m o n ia k o w e j, t. j . r o z c z y n u a m o n ia k u w w o d z ie . N iek tó re g a z o w n ie p o s ia d a ją w ła s n e o d d z ia ły d o p rze ro b u o w e j w o d y p o g a z o w e j.
e. P rzew ietrza li.
P r z e w ie tr z a li n a g a z s ta w ia m y z a z w y c z a j b ą d ź to p r ze d p tó c z k a m i, b ą d ź te ż z a niem i, a celem je g o je s t w y tw o r z e n ie r ó ż n ic y p ręż n o śc i g a z u , n iezb ę d n ej n a w y w o ła n ie ru ch u p r z y p r ze jś c iu g a z u o d w y g a ś n ie , p o p rz e z w s z y s t k ie p r z y r z ą d y , a ż do g a z ie ń c a ( g łó w n e g o z b io r n ik a g a z u ) , w k tó ry m p a n o w a ć je s z c z e m u si p e w n a n a d p rę ż - n o ś ć , p o tr z e b n a n a p rze p c h a n ie g a z u p r z e z p r z e w o d y u lic z n e i d o m o w e do p a ln ik ó w .
N a js z e r s z e z a s to s o w a n ie z n a jd u ją p r z e w ie tr z a k i u s tro ju B e aIe ’g o , le c z p o z a te m i s p r ę ż a r k i tło k o w e i stru m ien iee p a ro w e .
O b o k p r z e w ie tr z a k a lu b s p r ę ż a r k i w y p a d a u r z ą d z ić o b lo t, p r z e z k tó r y g a z m o że się c o fa ć , n a w y p a d e k n ad m iern eg o s p r ę ż u , a p r z e c h o d z ić s w o b o d n ie w k ie ru n k u n ap rzed n im p o d c z a s ich b e zr u c h u . M ia r k o w n ik o b lo tu , u s tro ju O e c h e lh a u se r’ a, z a p o b ie g a n a d to p o w s t a n iu p r ó ż n i (lu b je j n ad m iaru ) w k o r y c ie .
f . O dsiarczanie gazu.
G a z s u r o w y z a w ie r a w s o b ie o k o ło 2% s ia r k o w o d o r u (H 2S), k t ó r y w y d z ie la m y , p r z e p r o w a d z a ją c g a z p o p r z e z w a r s t w y w o d o r o tle n k u ż e la z o w e g o [F e(O H )3], a w ię c n p . ż e la z ia k a łą k o w e g o . G d y s ię w o d o ro tle n e k ż e la z o w y j u ż p r z e s y c i w c h ło n ię ty m s ia rk o w o d o re m , o d ś w ie ż a m y g o , w y s t a w ia ją c n a d z ia ła n ie p o w ie trz a , w s k u t e k c z e g o s ia r k a w y d z ie la s ię z e s w y c h z w ią z k ó w , a o d ś w ie ż o n y w ten s p o s ó b ż e la z ia k sta je s ię z d a tn y m do p o n o w n e g o u ż y c ia . G d y p o w ie - Io kro tn em o d ś w ie ż e n iu ż e la z ia k z a w ie r a j u ż z a w ie le sia rk i, tra c i on s w ą z d o ln o ś ć o d s ia r c z a n ia g a z u , s ta n o w i n a to m ia s t c e n n y s u ro w ie c , z k tó r e g o u z y s k u je m y s ia r k ę , a r ó w n ie ż i z w ią z k i c y a n o w e , o ile ic h nie w y d z ie liliś m y z g a z u o d d z ie ln ie p r z e d je g o o d s ia r c za n ie m .
Ż e la z ia k w o d s ia r c z a k a e h u k ła d a m y w a r s tw a m i n a 3 do 4-ch p r ęc in a c h d r e w n ia n y c h p o n a d s o b ą , a sa m e o d s ia r c z a k i łą c z y m y w z e s p ó ł z a z w y c z a j p o 4 s z tu k i (r z a d z ie j po 3 lu b po d w ie), a to w celu , a b y p r z e p u s z c z a ć g a z k o le jn o p r z e z je d e n z o d s ia r c z a k ó w , p o d c z a s g d y o d ś w ie ż a m y ż e la z ia k z p o z o s ta ły c h .
N a o d s ia r c ze n ie 3000 do 10000 m 3 g a z u p o tr z e b a 1 m 3 ż e la z ia - k a , a n a k a ż d e 10 0 m3 n a jw ię k s z e g o d z ie n n e g o w y r o b u g a z u l i c z y m y p o 0,7 d o 1 m 3 p r z e k r o ju w k a ż d y m z c z te r e c h o d s ia r c z a k ó w
z e s p o łu .
S am e o d s ia r c z a k i s ą s k r z y n ia m i że iiw n e m i, o p o k r y w ie ż e la z n e j, k s z ta łtu s k r z y n i o d w r ó c o n e j, k tó re j b o c z n e ś c ia n k i z a n u r z a ją s ię n a 3 0 0 d o 800 mm w w o d ę , w y t w a r z a ją c w ten s p o s ó b u s z c z e ln ie n ie w o d n e , nie p r z e p u s z c z a ją c e g a z u n a z e w n ą tr z . P o k r y w a ta, p o d w p ły w e m p r ę ż n o ś c i g a z u , m ia ła b y d ą ż n o ś ć d o u n ie s ie n ia s ię w g ó r ę i d la te g o tr z e b a j ą siln ie p r z y c z e p ić do sp o d n ie j : s k r z y n i ż e liw n e j, c o u s k u te c z n ia m y n a jd o g o d n ie j z a p o ś re d n ictw e m u ch z lo n k a m i (p rz e ty c z k a m i) lu b z a k r ę te k . P o s z c z e g ó ln e o d s ia r c z a k i w łą c z a m y k o le jn o w p r z e w ó d , w z g lę d n ie w y łą c z a m y je z n ie g o , z a p o m o c ą o d d z ie ln y c h p r z e łą c z a k ó w , a w ię c z a s ó w , z a w o r ó w p r z e lo to w y c h lub
Wyrób gazu. 921
r o z c z e p k o w y c h (tró jzłą czk o w y m h ), np. u s tro ju B a u m e r fa lu b G a r e is 'a r w r e s z c ie z a p o m o c ą s w o is ty c h p r z e lą c z a k ó w b e z w o d n y c h , u s tro ju W e c k ’a , r z a d z ie j p r z e lą c z a k ó w z w o d ą , u s tro ju C i e g g ’a.
O d s ia rc z a rn ia g a z u i o d ś w ie ż a ln ia ż e la z ia k a p o w in n y b y ć n a le ż y c ie p r z e w ie tr z a n e , a n ie b e z p ie c z n e n i je s t w c h o d z e n ie do nich z p a- lącem i się św ie c a m i n ie o slo n ię te m i, z a p a la n ie w n ich z a p a łe k i t. p ., g d y ż p r z e s tr z e n ie te w y p e łn ia ją s ię n ie r a z g a z a m i w z b u c h liw y m i.
Uwaga. N ie k ie d y w y d z ie la ją j e s z c z e z g a z u b e z w o d n ik w ę g lo w y (C02), p o s łu g u ją c s ię d o te g o celu w ap n e m p alo n em ; w N iem c z e c h je d n a k ż e u w a ż a ją w y d z ie la n ie to z a z b y te c z n e .
g . M iern ik gazu.
W s z y s t e k g a z u z y s k a n y p r z e c h o d z i w g a z o w n i p r z e z m iern ik , k tó r y s a m o c z y n n ie z a z n a c z a ilo ś ć g a z u p r z e c h o d z ą c e g o . K a d łu b ta k ie g o m iern ika b y w a z a z w y c z a j ż e liw n y , o b r a c a ją c y s ię z a ś b ęben z b la c h y b ia łe j. B ę b en ten o b r a c a s ię śre d n io 100 r a z y na g o d z in ę , a w m iern ik a ch b a r d z o w ie lk ic h 80 r a z y . W y m ia r y ta k ic h m iern ik ó w d la g a z o w n i z e s ta w ia m y p o n i ż e j :
9 2 2 Dział siedmiKiSty. — Gazownictwo.
Ilo ś ć g a z u p r z e la tu ją c e g o m 3/ g o d z . 14 70 140 250 | 500 ¡1700 Ś re d n ic a w e w n ę tr z n a k a d łu b a . mm S i o 1425 15S0 18051243513295 W e w n ę tr z n a d łu g o ś ć k a d łu b a . mm 1
720 | 9S0 1435 1910 I22 0 0 I3455 Ś re d n ice p r z y łą c z c k , w lo to w y c h i w y
lo to w y c h ...mm 80 125 150
! i
2 0 0 ; 2 5 0 1 500
li. G azien iec ( g łó w n y z b io r n ik g a z u ) .
G a z z m iern ik a p r o w a d z im y w p ro s t d o g a z ie ń c a , a p o je m n o ść w s z y s t k ic h g a z ie ń c ó w d an ej g a z o w n i lic z ą w A n g lii j a k o r ó w n ą je j n a j
w ię k s ze m u d zie n n e m u o d b y to w i g a z u , w N ie m cze ch z a ś 5 0 d o 75% te g o ż o d b y tu . N a p r z e w o d a c h g łó w n y c h , p r o w a d z ą c y c h do i o d k a ż d e g o g a z ie ń c a , n ie zb ę d n e s ą z a w ie r a d ła . G a z ie n ie c s k ła d a s ię 7. d o n ic y , z a z w y c z a j p ie rś c ie n io w a te j, z d z w o n u w niej p ły w a ją c e g o i z p r o w a d n ik ó w te g o ż d z w o n u . W k lim a c ie o z im a c h m r o ź n y c h n a le ż y c a ły g a z ie n ie c o t o c z y ć b u d y n k ie m o g r z e w a n y m , b y w o d a w d o n ic y i w k o r y tk a c h d z w o n u n ie z a m a r z a ła .
1. Dzwon gazieńcowy, u n o s z o n y p r ę ż n o ś c ią g a z u , p ły w a n ie ja k o n a w o d z ie z a w a rte j w d o n ic y . P r ę ż n o ś ć g a z u p o d d zw o n e m je d n o - w y s u w n y m b y w a 65 do 100 mm s ł. w o d ., a p o d d z w o n a m i d w u - i w ie lo w y s u w n y m i 1 1 0 d o 180 mm s l. w o d ; lu z z e w n ę tr z n y z a ś m iędzy' d zw o n e m a ś c ia n ą d o n ic y 250 d o 600 mm.
G r u b o ś ć b la c h y w p ie rś cio n ae h w a lc o w a ty c h b y w a 2 do 2,6 mm, a w le k k o w y p u k lo n e j c z a s z y 2 ,4 do 3,2 mm, w k o r y tk a c h 4 do 10 mm. O ich n icen iu p . T . I str. 437 i n ast. S p o d n i w ie n ie c d z w o n u i p ierścio n tr z e b a w z m o c n ić n a le ż y c ie , g d y ż n a n ich s p o c z y w a c a ły c ię ż a r d z w o n u , p o w y p u s z c z e n iu z n ie g o g a z u , z w ł a s z c z a je ż e l i c z a s z a n ie w s p ie r a się w tern p o ło że n iu n a o d d zie ln e j p o d -
Wyrób gazu. 9 2 3
p o r ze ś ro d k o w e j, b u d o w a n e j z a z w y c z a j z k r a to w ia . G d y c z a s z a p o - z o s ta je w ten s p o s ó b n ie w s p a rta , n a le ż y w y s z t y w n ić j ą k ra to - w ie m *).
D z w o n m o że w y s u w a ć s ię z d o n ic y w c a ło ś c i, a lb o te ż c z ę ś c ia m i, t. j. n a p rz ó d c z a s z a z p r z y n a le ż n y m p icrścio n em , k tó re , p r z y d a ls ze m p o d n o s z e n iu się , z a b ie r a z e s o b ą p ie rś cio n o d ru g ie , a c z a sem k o le jn o i trz e c ie i c z w a r te . R o z ró ż n ia m y zate m d z w o n y je d n o - d w u - i w ie lo w y s u w n e . W d z w o n a c h d w u i w ic lo w y s u w n y c h u s z c z e l
n ien ie p o m ię d z y p o s z c z c g ó ln e m i p ie rś c io n a m i u s k u te c z n ia s ię w o d ą , a w ię c p ie rś cio n o c z ę ś c i w y ż s z e j o trz y m u je sp o d e m k o r y tk o p ie rś cie - n io w a te , o b la tu ją c e w o k o ło p ie rś c io n a , n iż s z e p ie rś cio n o n a to m ia s t o tr z y m u je w z d łu ż s w e g o w ie r z c h n ie g o k r a ju k o łn ie r z y k w y w in ię ty ,- z a g łę b ia ją c y s ię w k o r y tk o p ie rś cio n a w y ż s z e g o i p r z e n o s z ą c y n a n ie ' c a ły c ię ż a r p ie rś c io n a n iż s z e g o . P ie rś c io n o w y ż s z e , w y s u w a ją c s ię w g ó r ę z w o d y d o n ic y , z a b ie r a w s w o im k o r y tk u w o d ę , s ta n o w ią c ą u s z c z e ln ie n ie , a z a r a z e m c h w y ta s w e m k o ry tk ie m z a k o łn ie r z y k p ie r
ś c io n a n iż s z e g o i u n o s i j e z e s o b ą w g ó r ę . W k lim a ta c h z im n ie j
s z y c h , z e w z g lę d u n a w o d ę w d o n ic y i w k o r y tk a c h , z a le c a s ię b a r d z o o b u d o w a n ie g a z ie ń c a b u d y n k ie m m u r o w a n y m , z d ach e m b ro g o - w a ty m lu b k o p u la s ty m , a to w celu o c h r o n y w o d y od m r o z ó w , c z a s z y d z w o n a o d o b c ią ż e n ia śn ie g ie m , a c a ło ś c i g a z ie ń c a od w ic h r ó w . 2. W g a z ie ń c a c h o b u d o w a n y c h , nie w y s t a w io n y c h n a w ia t r y , p r o w a d n ic e d z w o n u z n o s z ą m n ie jsze n a p o ry b o c z n e , a n ad to z n a j
d u ją o n e z a u fn e o p a rc ie n a ś c ia n a c h b u d y n k u . G d y g a z ie n ie c j e s t n ie o b u d o w a n y , p r o w a d n ic e z n o s z ą d o d a tk o w o c a łe p a rcie w ia tr u , n a p o r y w y n ik a ją c e z je d n o s tr o n n e g o o b c ią ż e n ia śn ie g ie m i t. p . **), a n a d to nie z n a jd u ją on e o p a r c ia n a ś c ia n a c h b u d y n k u , w y p a d a je zate m b u d o w a ć j a k o u stró j n ie z a le ż n y , sam w s o b ie s ta te c z n y i d o s ta te c z n ie w y t r z y m a ły , do c z e g o n a d a je s ię n a jle p ie j k r a to w ic p r z e s trz e n n e (p. str. 715); o b lic z a m y j e n a p a rc ie w ia tr u n a d z w o n
^ = 160 kg/m 2 w k ie ru n k u p o z io m y m , o r a z n a m o ż n o ś ć z a k le s z c z e n ia s ię d z w o n u w p r o w a d n ic a c h . D z w o n p r o w a d z i s ię n a jc z ę ś c ie j b ą d ź to n acisk iem k u o s io w y m , b ą d ż te ż n acis k ie m p o s ty c z n e j; s to s u j ą je d n a k i p r o w a d z e n ie p o ś ru b o w e , a n a w e t p r o w a d z e n ie lin am i.
3. Donica gazieńcowa, z a le ż n ie o d w a r u n k ó w m ie js c o w y c h , b y w a z b la c h y ż e la z n e j lu b s ta lo w e j, a lb o te ż m u r o w a n a lu b u b ija n a z b e to n u . D o n ice ż e la z n e lu b s ta lo w e o b lic z a m y w s p o s ó b z w y k ł y , j a k o n a c z y n ia z b la c h y , s to s u ją c w z g lę d n ie n iz k ie s p ó łc z y n n ik i w y t r z y m a ło ś c i, a w s z w a c h p io n o w y c h n ic e n ie d w u r zę d n e . N a g r u b o ś ć ś c ia n d o n ic m u r o w a n y c h nie p o s ia d a m y j e s z c z e w z o r ó w u ś w ię c o n y c h d o św ia d c z e n ie m , m o żn a je d n a k s t o s o w a ć d o ta k ic h ś c ia n , o p r z e k r o ju tr a p e z o w y m , o b s y p a n y c h z ie m ią , w z ó r p o d a n y p r z e z M o h r 'a :
') Zeitschr. f. Bauw. 1876, str, 179 i n. J. W. Schn-edler.
’ *) Zeitschr, d. V. d. Ing. 1S93 (P. Pfeifer), str. 1120, 1161, 1185 i nast.; 1894 (51. Niemann), str. 190, 390, 096 i n .: Journ f. Gas n. AVass. 1895, str. 209 i nast.
(Niemann). P. S. Cripps, The Guide-Framing o f Gasholders, Londyn 1889.
9 2 4 Dział siedmnasty. — Gazownictwo.
W e w z o r z e ty m o z n a c z a :
a — w ie rz c h n ią g r u b o ś ć m uru, w m, b — s p o d n ią g r u b o ś ć m uru, w m, h — w y s o k o ś ć m uru, w m,
d — śre d n icę d o n ic y w p r z e ś w ic ie , w m ,
Jce— cią g n ie n ie b e zp ie c zn e w m u rze, lic z o n e n a 1 m 2, np. =
— 10000 k g /m -, y m — w a g a 1 m 3 m uru, w k g ,
y — w a g a 1 m 3 w o d y , w k g , y = 10 0 0 k g /m 3, 7« — w a g a 1 m 3 ziem i, w k g ,
q — k ą t z e s y p u zie m i (p. str. 730).
P o n iż e j z e s ta w ia m y g r u b o ś c i ta k ic h m u r ó w d o n ic o w y c h , w z o r o w a n e n a b u d o w la c h j u ż w y k o n a n y c h , a nie u w z g lę d n ia ją c e n ap o ru ziem i, k tó r y w d a n y c h u s t r o ja c h s p ó ld z ia ła s ta te c z n o ś c i m uru, g d y d o n ic a je s t n a p e łn io n a w o d ą :
Średnica donicy m
Wysokość muru m
Wierzchnia grubość muru
m
Spodnia grubość muru
m
10 4.0 — 4,5 0,30 — 0,45 0,90 — 1,00
15 4.5 — 5.5 0,45 — 0,60 W “ T>5°
1 0 5.5 ~ 6,5 0,60 — o ,7 s X,50 — -2,00
25 6,5 — 7,o o ,6 o - 0,75 2,00 — 2 , CO
30 7,0 — 7.5 0 , 7 5 — 0,90 2 ,2 5 — 2 ,75
35 7,0 — 7,5 °,7 5 — 0,90 cT r/W O 1 0
40 7, ° ~ 8,o 0,90 — 1,0 5 3,00 — 3,50
45 7 ,0 — S ,o 0,90 — 1 ,1 0 3,2,5 - 3,75
50 7,0 — 8,0 0,90 — 1 ,1 0 3,50 - 4,00
4. K o s z t b u d o w y g a z i e ń c a w y p a d a w N ie m cze ch ś re d n io n a 1 m 3 p o je m n o śc i g a z u : 25 d o 40 m are k w g a z ie ń c a c h m a ły c h , 20 do 30 m ar. w śre d n io w ie lk ic h , a 8 do 20 m ar. w e w ie lk ic h .
O d a c h a c h n a d g a z ie ń c a mi p. str. 7 2 0. i. M ia rk ow n ik p rężn ości gazu.
W y p u s z c z a m y g a z z g a z ie ń c a do s ie c i m iejs k ie j z p r ę ż n o ś c ią 20 d o 10 0 mm s łu p a w o d ., p o p r z e z m ią r k o w n ik p r ę ż n o ś c i, k tó r y n a s ta w ia m y n a p o ż ą d a n ą p rę ż n o ś ć , b ą d ź to p r z e s u w a ją c , je g o n a c ią ż e k , b ą d ź t e ż p r z e z z m ia n ę n a d ą ż e n ia w o d n e g o .
k . P r z e w o d y .
P r z e w o d y w o b rę b ie g a z o w n i o b lic z a m y n a p r ę d k o ś ć g a z u , nie- p r z e k r a c z a ją c ą 2 do 3 m /sek., i z a o p a tr u je m y j e w o d w a d n ia c z e (n a z b ie r a ją c ą s ię w n ich w o d ę p o g a z o w ą i m a ź), o r ą z w e w y c ź y s t k i.
) , a n a d to : 2 dym
1. U rządzenia d od a tk o w e.
N a w ę g ie l i k o k s b u d u je m y w o b r ę b ie g a z o w n i z a z w y c z a j k o le j
k i, p r ze n o ś n ic e , ro z d r a b n ia rk i s ta łe i p r z e s u w n e , n a p ę d z a n e p o n a j- c z ę ś c ie j siln ik a m i g a z o w y m i. J e ż e li z w ię k s z a m y ś w ie lliw n o ś ć g a z u p r z e z je g o n a w ę g la n ie , np. p r z e z d o d a w a n ie p a r b e n z o lu , a lb o le k k o p a r u ją c y c h p r ze k ro p lin n a fto w y c h , to n a le ż y w g a z o w n i u s ta w ić w ła ś c iw e d o te g o p r z y r z ą d y . N a d to g a z o w n ia p o w in n a p o s ia d a ć po- d o sta tk ie m n a r z ę d z i, z w ła s z c z a do n a p r a w y p r z e w o d ó w , o r a z p ie c y k i d o ich o d m ra ż a n ia .
ni. Z ap a sy w ę g la 1 od p a d k ów p o g a zow y ch .
G a z o w n ia p o w in n a z a w s z e p o s ia d a ć z a p a s w ę g la p r z y n a jm n ie j n a 4 d o 8 ty g o d n i, o r a z m o ż n o ś ć p r z e c h o w y w a n ia o d p a d k ó w p o g a z o w y c h , j a k o t o : k o k s u , m a z i i w o d y p o g a z o w e j p r z e z ta k i sam o k r e s c z a s u .
N a 1 m ilion m s g a z u w y t w a r z a n e g o , m o żn a lic z y ć ś r e d n io : w ę g la 3500 t (350 w a g o n ó w ) , k o k s u 1400 t,
m a z i p o g a z o w e j 170 t,
w o d y p o g a z o w e j 450 t ( c z y l i t y le ż m 3).
C. Zu żytkow anie gazu.
a. O dbyt gazu w g a zow n ia ch m ie jsk ich .
N a jw ię k s z y o d b y t d z ie n n y r ó w n a s ię w p r z y b liż e n iu V200 d o Viso o d b y tu r o c z n e g o ,, a n a jw ię k s z y o d b y t n a g o d z in ę b y w a 14 do 17% c a ło d o b o w e g o o d b y tu . W c z a s ie n a js iln ie js z e g o o d b y tu m o żn a lic z y ć po 0,07 d o 0,09 m 3 g a z u n a g o d z . i n a k a ż d y p a ln ik , u s ta w io n y w o b s z a r z e o ś w ie tla n y m . P o d łu g d a n y c h T o w . D e s a w s k ie g o p a ln ik u lic z n y z u ż y w a r o c z n ie o d 140 d o 420 m 3 g a z u , śre d n io 225 m3, a p a ln ik d o m o w y 4 0 d o 105 m 3 g a z u , śre d n io 70 m 3.
Całkowita strata roczna g a z u , ta k r z e c z y w is t a s k u tk ie m n ie s z c z e ln o ś c i i s k ra p la n ia się, j a k i p o z o r n a sk u tk ie m w a d liw o ś c i m ier n ik ó w i z p o w o d u z m n ie js z a n ia s ię o b ję to ś c i g a z u p r z e z o c h ła d z a n ia, w a h a s ię z a z w y c z a j w g ra n ic a c h od 2 d o 1 0 % r o c z n e g o o d b y tu . P o n iż e j z e s ta w ia m y śred n ie o d b y ty m ies ię c zn e g a z u , a m ia n o w i
cie o d d z ie ln ie g a z u z u ż y w a n e g o n a cele o ś w ie tle n ia i o d d z ie ln ie g a z u , z u ż y w a n e g o d o g o t o w a n ia , o g r z e w a n ia i p r z e z s iln ik i, w y r a ż a ją c o d b y ty te w o d s e tk a e h ich c a ło r o c z n y c h ilo ś ci.
Zużytkowauio gazu. 9 2 5
Miesiąc
Odbyt fa z a świetłiw-
nego
%
Odbyt gazu grzejnego i 8ilniczego
%
Miesiąc
Odbyt gazu áwietliw-
nego
%
Odbyt gazu grzej negu i silniczeg^
%
S ty c z e ń " . . i z , 8 8,z L ip ie c . . 3,7 8,0
L u t y . . . 10 ,1 7,4 S ie rp ie ń . . 4,9 8,z
M a r z e c . . 8,3 8,1 W r z e s ie ń . 7,3 8,8
K w ie c ie ń . . 6,0 7,o P a ź d z ie r n ik . 10 ,4 9,3
M aj . . . 4,6 7,3 L i s t o p a d . . 13,5 10 ,1
C z e r w i e c . . 3,8 7,7 G ru d z ie ń 14 ,6 9,9
;926 Gazownictwo.
Ilość godzin oświetlania, miesięczna i roczna, p o d łu g c z a s u m ie js c o w e g o , n a śre d n ie s z e r o k o ś c i g e o g r a fic z n e
n a s z e g o k r a ju .
Trwanie oświetlania na dobę
Styczoń Luty
g s
Kwiecień
rP S
OO 1©N
O Lipiec Sierpień © ' iNki Ź
.2s
*3ro 'Nci
P* Listopad Grudzień Cało
rocz
na
0 d z a c h o d u sło ń c a :
do S w ie c z ó r i z 5 89 6 7 3 6 6 2 1 5 4 8 7 1 1 7 1 4 0 7 4 1
V 9 1! 1 5 6 1 1 7 98 6 6 3 7 2 0 1 5 5 * 8 4 1 1 8 14 7 ■171 10 9 1
H IO 1 8 7 1 4 5 1 2 9 9 6 68 5 ° 56 83 H4 1 4 9 1 7 7 2 0 2 1 4 5 6
n I I „ 1 1 8 17 3 16 0 12 6 9 9 80 87 1 1 4 1 4 4 1 8 0 2 0 7 2 3 3 1 8 2 1 v 1 1 „ 2 4 9 2 0 1 1 9 1 1 5 6 1 3 0 IIO n 8 1 4 5 1 7 4 2 1 1 1 3 7 2 6 4 2 1 8 6 2 9 1 6
» 1 » 3 i i 2 5 7 2 5 3 2 I b 1 9 2 1 7 0 18 0 2 0 7 1 3 4 1 7 3 1 9 7 3 26
» 4 1! 3 7 3 , 3 1 3 3 IS 2 7 6 1 5 4 2 30 2 4 2 2 6 9 2 9 4 3 3 5 3 5 7 388 36 4 6 Do
.w sch o d u sło ń c a : o d 4 ra n o
11
1*1$ \ 9 2 69 3 2 3 1 4 5 i 7 5 10 3 1 5 4 728
r 5 " 9 4 6 4 3 8
2
-—
— — 2 1 4 4 7 3 1 1 3 4 5 9n 6 „ 63 36 7 - 13 4 3 9 1 2 5 4
b . P rze w o d y g a zo w e .
1. Przew ody poduliczne.
N a p o d zie m n e p r z e w o d y g a z o w e s to s u je m y p r z e w a ż n ie ż e liw n e ru ry k ie lic h o w e , o z łą c z a c h u s z c z e ln ia n y c h s z n u r e m m a z io n y m ( s m o ło w a n y m ), o r a z kitem lu b o ło w ie m . S p a d e k ru r p o w in ie n b y ć p r z y n a j
m niej 0,0025 (1:400), a w p u n k ta c h n a jn iż s z y c h , t. j . n a z a ło m a c h p r z e c iw s p a d k ó w , n a le ż y u s t a w ić o d w a d n ia c z e . S ą to z a z w y c z a j g a r n k i ż e liw n e , o ś r e d n ic y 2 d o S r a z y w ię k s z e j n iż ś re d n ica s a m e g o p r ze w o d u , a o w y s o k o ś c i 300 do 650 mm; p o ż ą d a n e m je s t je d n a k , a b y ich d no nie z a g łę b ia ło s ię p o d n a z io m u lic z n y n a w ię ce j n iż o k o ło 2 m . Z p o n a d d n a o d w a d n ia c z a w y p r o w a d z a m y o d d z ie ln ą r u rę ż e la z n ą , 20 do 25 mm ś re d n ic y , a ż t u ż p o d n a z io m u lic z n y ; r u ra ta s łu ż y do w y p o m p o w y w a n ia w o d y , z b ie r a ją c e j s ię w o d w a - d n ia c z u .
R u ry p o d u lic z n e n a le ż y z a k ła d a ć n a g łę b o k o ś c i, d o k tó re j z ie m ia j u ż n ie p r z e m a r z a , a w ię c w n a s z y m k lim a c ie n a 1,2 do 1,5 m. W s z e l
k ie p r z e w o d y p o d zie m n e , z w ła s z c z a g łó w n e , p o w in n y b y s ię w s p ie ra ć w p r o s t n a g ru n c ie d z ie w ic z y m , a n a te n c z a s , w y t w o r z y w s z y je s z c z e m ałe z a g łę b ie n ia p o d k ie lic h y z łą c z i t. p ., m o że m y z a d o w o lić się p ro stem p o d b iciem u ło ż o n y c h ru r z ie m ią . K a ż d a p o s z c z e g ó ln a ru ra p o w in n a c a łą s w ą d łu g o ś c ią w s p ie r a ć s ię z a u fn ie n a s w e m p o d ło ż u . D la te g o te ż w g ru n c ie n a s y p o w y m b ę d z ie w a d liw e m u k ła d a n ie rur
n a fila rk a c h m u r o w a n y c h : ru ra w s p a r ta w ten s p o s ó b , n p . w s w y c h z łą c z a c h , t w o r z y n ie ja k o b e lk ę , o b c ią ż o n ą n asy p e m , n a r a ż o n ą n a z ła m a n ie . P o d o b n e zła m a n ie ru r y g r o z i te ż z w ła s z c z a n a p r z e jś c ia c h z g ru n tu d z ie w ic z e g o lu b z m uru w p o d d a jn y g ru n t n a s y p o w y ; n a le ż a ło b y z a te m w ta k ic h m iejs cach p r z e jś c io w y c h z a c h o w a ć w s z e lk ie m o ż liw e o s tro ż n o ś c i, b y ru rę o c h ro n ić od p ę k n ięc ia.
N a p r z e w o d a c h g łó w n y c h z o s ta w ia m y w s to s o w n y c h o d stę p a c h p r z y łą c z a lu b p r z y łą c z k i n a p r z y s z łe o d g a łę z ie n ia , a je ż e li ich w da- n em m iejscu nie p r z e w id z ia n o , to p r z y łą c z e n ia o d n o g i d o k o n y w a m y z a z w y c z a j w je d e n z p o n iż s z y c h d w ó c h s p o s o b ó w : W y c in a m y k a w a łe k p r z e w o d u g łó w n e g o , w s ta w ia m y w za m ia n r o z c z c p k ę . łą c z ą c j ą z p o z o s ta ły m p rze w o d em z je d n e j s tr o n y n a je j k ie lich , z d ru g ie j z a ś n a n a s ó w k ę . B y u n ik n ą ć tej m o zo ln e j i k o s z to w n e j r o b o ty , w y m a g a ją c e j n ad to c z a s o w e g o o d c ię c ia d an ej d z ia łk i p r z e w o d u o d s ie c i p o z o s ta łe j, np. p r z e z z a m k n ię c ie w ła ś c iw y c h z a s u w , s to s u je m y s p o s ó b p r o s ts z y , a c z k o lw ie k m niej d o s k o n a ły , n a d a ją c y s ię je d n a k ż e d o b r z e z w ła s z c z a n a o d g a łę z ie n ia m n ie jsze j ś r e d n ic y . N a w ie rc a m y z b o k u ru rę g ió w n ą n a śre d n icę o d g a łę z ie n ia i o b k ła d a m y j ą o k le s z c z - k ą z p r z y łą c z e m n a o d g a łę z ie n ie . A b y s ię p o d c z a s tej c z y n n o ś c i g a z n ie u la tn ia ł p r z e z o tw ó r w y w ie r c o n y , lep iej b ę d zie , z a ł o ż y ć n a p rz ó d o k lc s z c z k ę n a ru rę g łó w n ą , do p r z y łą c z a o k le s z c z k i p r z y łą c z y ć k u r e k lu b z a s u w ę o d g a łę z ie n ia i p o p r z e z to z a w ie r a d ło d o p ie ro p r z e w ie rc ić d ziu rę w ś c ia n c e ru ry g łó w n e j z a p o m o c ą m ałej w ie rta r k i s w o is t e j, k tó re j w ie r ta k p r z e c h o d z i p r ze z ' d ła w n ic ę , nie p r z e p u s z c z a j ą c ą g a z u p o d c z a s w ie rc e n ia . P o w y w ie r c e n iu d z iu r y c o fa m y w ie r ta k , z a m y k a m y k u r e k lu b z a s u w ę i o d e jm u je m y w ie rta r k ę , m a ją c j u ż g o t o w ą o d n o g ę d la o d g a łę z ie n ia .
W y m ia r y ru r ż e liw n y c h , o r a z ich k s z ta łte k , s to s o w a n y c h w N iem c z e c h n a p r z e w o d y g a z o w e , p o d a n o n a str. 580 i n a st. T . I, a ru r ż e la z n y c h , t. z w . g a z o w y c h , o r a z ich g w in t ó w , n a str. 431 i 687 T . I.
R u ry ż e la z n e n a o d g a łę z ie n ia p o d zie m n e p o w in n y b y b y ć a s fa lto w a n e , a b a r d z ie j od z w y k ły c h ru r ż e la z n y c h z a le c a ły b y się tu ru r y b e z s z w u , np. m a n n es m a n n o w sk ie .
2. Przew ody domowe.
P r z e w o d y g a z o w e w b u d y n k a c h , p rzy n a jm n ie j do 50 mm ś re d n ic y , u k ła d a m y p r a w ie w y łą c z n ie z ru r ż e la z n y c h , łą c z o n y c h n a g w in t (p. str. 431 T . I), z a p o ś re d n ictw e m t. z w . złącznlków gazo
wych (fitin g ó w ). Z łą c z n ik i te b y w a ją a lb o ż e la z n e , a lb o z ż e liw a o d w ę g la n e g o , a n a jw a ż n ie js z e ich r o d z a je s ą :
N a p ro ste z łą c z a p r z y le g a ją c y c h k o ń c y d w ó c h rur s to s u je m y : złączkę (m u fk ę p ro stą ), o r a z zwężkę (m u fk ę r e d u k c y jn ą ) ; n a o d g a łę z ie n ia z a ś : rozczepkę (tr ó jz łą c z k ę ) z w y k łą i z w ę ż k o w ą , o r a z krzyż- kę, p o d o b n ie ż z w y k łą lu b z w ę ż k o w ą . N a z łą c z a d w ó c h ru r, z b ie g a ją c y c h s ię z e s o b ą p o d k ątem , z a z w y c z a j p r o s ty m , s to s u je m y : za- łomkę (b ez z a o k r ą g le n ia z a ło m u ), kolanko (o z a ło m ie z a o k r ą g lo n y m w z g lę d n ie m ały m p rom ien iem ), krzywkę (łu k o w o z a o k r ą g lo n ą i na k ą t y za ło m u 45° i 9 0°). N a z a m k n ię c ia k o ń c y ru r s to s u je m y na
Zużytkowaniu-gazu. 9 2 7
parstki, a n a z a m k n ię c ie o d n ó g lu b k o ń c y w z łą c z n ik a c h korki (g w in to w a n e ). D o u s z c z e ln ia n ia z łą c z y s łu ż ą nakrętki (k a n tram u - t r y ) ; n a w y ro b ie n ie z łą c z y , d o z w a la ją c y c h w y ję c ie k a w a łk a r u ry z p rz e w o d u , s to s u je m y gwint długi z n a k r ę tk a m i; w r e s z c ie p r z y łą c z a d o ru r k o łn ie r z o w y c h u s k u te c z n ia m y z a p o ś re d n ictw e m pokrywek z d z iu r ą g w in t o w a n ą lu b z a p o ś re d n ic tw e m kołnierzyków g w in t o w a n y c h . Z łą c z e ła tw o r o z łą c z n e o tr z y m u je m y p r z e z z a s to s o w a n ie śru- bunkówi złączek śrubunkowych; z łą c z a p o k rę tn e p r z e z kolanka prze
gubowe; w r e s z c ie z ł ą c z a w s z e c h s tr o n n ie w a h liw e p r z e z przeguby gał
kowe, w k tó ry c h k u listy m ło ż u o b r a c a s ię g a łk a , s ta n o w ią c a z a k o ń c z e n ie ru ry w a h liw e j. P r z y p a ln ik a c h s to s u je m y s w o is te kolanka, a c z ę ś c ie j załomki palnikowe, k u rk i i t. p. R u ry p r z y tw ie r d z a m y d o śc ia n i s u fitó w p r z e w a ż n ie zasadnikami. W e w ła ś c iw y c h z łą c z n ik a c h g a z o w y c h u ż y w a m y p r a w ie w y łą c z n ie g w in tu g a z o w e g o (p . str. 431 T . I), w S ta n a c h Z je d n . s to s u ją je d n a k g w in t o d m ien n y; ta m te js z e w y tw o r n ie z łą c z n ik ó w g a z o w y c h w y r a b ia ją je d n a k ż e n a w y w ó z d o E u r o p y i z łą c z n ik i z g w in te m , b ę d ą c y m u n a s w p o w s z e c h n e m u ż y ciu . W p a ln ik a c h i w n ie k tó r y c h c z ę ś c ia c h m o s ię żn y c h , w o p r a w a c h p a ln ik o w y c h i t. p. s p o ty k a m y c z ę s to g w in t y od m ien n e.
R u r m ie d z ia n y c h n ie s to s u ją w c a le w g a z o w n ic tw ie ; r u ry m o s ię ż ne, z w ła s z c z a p o le r o w a n e , n ik lo w a n e , z ło c o n e i t. p. z n a jd u ją z a s to s o w a n ie w o p r a w a c h p a ln ik o w y c h , a w ię c w p a ją k a c h , n aścicn n i- k a c h , w z w ie s z k a c h i s łu p c a c h , a o ło w ia n e lu b c y n o w e t y lk o w y ją t k o w o i w m ie js c a c h , z u p e łn ie j e z a b e z p ie c z a ją c y c h o d u s z k o d z e n ia z e w n ę tr z n e g o , je d n a k ż e w r z ą d o w y c h b u d y n k a c h p ru sk ich z a s t o s o w a n ie ich je s t w z b r o n io n e .
P o n ie w a ż i w p r z e w o d a c h d o m o w y c h s k r a p la się z g a z u p e w n a ilo ś ć w o d y , m o g ą c e j w y t w o r z y ć w n ich z a to r w o d n y , w ię c w s k a z a - nem b ę d z ie w m iejs c a c h o d p o w ie d n ic h z a ł o ż y ć o d n o g i o d w a d n ia ją ce, w k tó ry c h m o g ła b y s ię z b ie r a ć o w a w o d a i z k tó r y c h m o g lib y ś m y j ą w y p u s z c z a ć w p e w n y c h r o z k r e s a c h c z a s u p r z e z o tw a r c ie k u r k a , b e z p ie c z n ie j je d n a k p r z e z w y k r ę c e n ie k o r k a lu b s k rę c e n ia n a p a rs tk a , a b y p r z e z p r z y p a d k o w e o tw a r c ie k u r k a nie s p o w o d o w a ć w y b u c h u g a z u lu b z a tr u c ia nim . P r z e w o d y g a z o w e , z w ła s z c z a n a le ż y c ie n ie o d w o d n io n e , p o d le g a ją ła t w o z a m a r z a n iu , w y p a d a zatem m ieć s ię n a b a c z n o ś c i p o d ty m w z g lę d e m p r z y ich p r z e p r o w a d z a n iu p r z e z m iejs ca n ie o g rz e w a n e .
3. Średnice przewodów gazowych.
D o p rę ż n o śc i, z j a k ą g a z w y c h o d z i z m ia rk o w n ik a p o z a g a z ie ń - cem , n a k a ż d y m etr w z n io s u p r z e w o d u n a le ż y d o d a ć 0,7 mm s łu p a w o d n e g o , a n a k a ż d y m etr s p a d u o d ją ć t a k ą sa m ą ilo ść. T e r ó ż n i
ce p o ja w ia ją s ię s k u tk ie m m n ie jsze j c ię ż k o ś c i w ła ś c iw e j g a z u w z g lę d n ie d o p o w ie tr z a , a w ię c sk u tk ie m r ó ż n ic y w a g i s łu p a p o w ie trz a a tm o s fe r y c z n e g o i s łu p a g a z u .
S tra tę p r ę ż n o ś c i w p r z e w o d a c h g a z o w y c h m o że m y o b lic z y ć p o d łu g w z o r u , p o d a n e g o n a str. 300 T . I p o d 1>, 1, p o d s ta w ia ją c j e d n a k z a m ia s t 864, s t a ły s p ó łc z y n n ik 2 2 5 5; p r z y z a s to s o w a n iu o z n a
9 2 8 Dział siedmnasty. — Gazownictwo.
Zużytkowanie gazu. 9 2 9
c z e ń ta m ż e p o d a n y c h , s tr a ta h c iśn ie n ia w p r z e w o d a c h g a z o w y c h b ę d z ie z a te m :
D o g o d n ie js z y m i je d n a k b ę d ą w z o r y p o n iż s z e (p o d iu g P o l e ’g o ), n a o z n a c z e n ie ilo ś c i Q g a z u w m 3/ g o d z ., j a k a p r z e p ły w a p r z e z p r z e w ó d , o r a z n a ś re d n icę d p r z e w o d u , w m m :
W e w z o r a c h t y c h h o z n a c z a s tra tę p r ę ż n o ś c i w mm s l. w o d ., s c ię ż k o ś ć w ła ś c iw ą g a z u , w sto s u n k u d o p o w ie tr z a , śre d n io S = 0,4, a l d łu g o ś ć p r z e w o d u w m. D o o c e n y o d b y tu Q z ilo ś c i p a ln ik ó w m o żn a śre d n io lic z y ć 1 m 3/ g o d z . g a z u n a k a ż d e 7 p a ln ik ó w . N a z a s a d z ie ty c h w z o r ó w P o le ’g o o b lic z o n o p o n iż s z e ta b lic e I i II (str.
930 d o 932), w p r o w a d z a ją c je d n a k z a m ia s t w a r to ś c i Q w m 3/ g o d z . lic z b ę p a ln ik ó w z a s ila n y c h . N a p a ln ik lic z o n o po 160 1/ g o d z . d la p r z e w o d ó w domowych, p o n ie w a ż w s z y s t k ie p a ln ik i, z a s ila n e z ta k ie g o p r z e w o d u , p a lą s ię n ie ra z je d n o c z e ś n ie , p e łn y m p ło m ien iem , n a to m ia st d la p r z e w o d ó w podulicznych lic z o n o n a p a ln ik t y lk o po 140 1 / g o d z., u w z g lę d n ia ją c w ten s p o s ó b o k o lic z n o ś ć , ż e p r a w d o p o d o b ie ń s tw o je d n o c z e s n e g o p a le n ia s ię p e łn y m p ło m ien iem w s z y s t k ic h p a ln ik ó w , z a s ila n y c h z d a n e g o p r z e w o d u u lic z n e g o , je s t p r a w ie w y k lu c z o n e .
P r z e w o d y g a z o w e p r o w a d z ą g a z n ie ty lk o d o p a ln ik ó w o ś w ie tla j ą c y c h , le c z i d o s iln ik ó w , p ie c y k ó w i k u c h e n e k g a z o w y c h . N ad to
n a js z e r z e j o b e c n ie s t o s o w a n y p a ln ik g a z o w o - ż a r o w y u s tro ju A u e r’ a z u ż y w a śre d n io t y lk o 100 1/ g o d z . g a z u . Jest z w y c z a je m w g a z o w n ic tw ie , z u ż y c ie g a z u w s iln ik a c h , p ie c a c h , k u c h e n k a c h i p a ln ik a c h s p r a w n ie js z y c h w y r a ż a ć p r z e z r ó w n o w a ż n ik p ło m ie n i z w y k ły c h , z u ż y w a ją c y c h p o 160 1/ g o d z .: d la te g o te ż w ta b lic y I i II p o d a n o o d b y t g a z u , w y r a ż o n y w ta k ic h p a ln ik a c h , a nie w m 3/ g o d z . •
J e ż e li d a n y p r z e w ó d o d łu g o ś c i l m o że z a s il a ć n p ło m ie n i ze s tr a tą h p r ę ż n o ś c i w p r z e w o d z ie , to s tr a ta /t, p r ę ż n o ś c i w p r z e w o d zie tej sa m e j ś r e d n ic y i o d łu g o ś c i l t , a m a ją c y m z a s ila ć tę sa m ą i l o ś ć « p a ln ik ó w , b ę d z ie : /;, = / { • — - i n a o d w r ó t, je ż e l i p r z e w ó d tej s a m ej ś r e d n ic y m a z a s ila ć tę sa m ą ilo ś ć u p a ln ik ó w , le c z z o d m ie n n ą s tr a tą /¿t p r ę ż n o ś c i, to d łu g o ś ć je g o m o że b y ć : — l ■ . T e n p r o s ty s to s u n e k ( h : l — lit : /,) p o z w a la n am k o r z y s t a ć z ta b lic I i II w p r z y p a d k a c h , g d y z a k ła d a m y od m ien n e s t r a t y p r ę ż n o ś c i.
J e ż e li p o d łu g ta b lic y m am y o b lic z y ć s tra tę /t, p r ę ż n o ś c i w p r z e w o d z ie d an ej d łu g o ś c i i ś r e d n ic y , z a s ila ją c y m « , p a ln ik ó w , to o d s z u k u je m y w ta b lic y , w ru b ry c e w ła ś c iw e j ś r e d n ic y , ilo ś ć p ło m ie n i n a jb a r d z ie j z b liż o n ą d o « , , a p r z e z p r z e c iw s ta w io n ą d łu g o ś ć l z ta-
s
Podręcznik Techniczny. T . ]f.
(Ciąg dalszy str. 932).
59
