Zarządzanie ryzykiem

(1)

Zarządzanie ryzykiem Prz egląd wybr any ch metodyk

Wydawnictwo CNBOP-PIB www.cnbop.pl

ISBN 978-83-61520-18-4 DOI: 10.17381/2015.1

Zarządzanie ryzykiem

Przegląd wybranych metodyk

Wydawnictwo CNBOP-PIB

Redakcja naukowa bryg. dr inż. Dariusz Wróblewski

Z recenzji st. bryg. mgr. inż. Dariusza Marczyńskiego Dyrektora Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności

P u b l i k a c j a f i n a n s o w a n a z e ś r o d k ó w N C B R w r a m a c h p r o j e k t u n r O R O B 0 0 1 6 0 3 0 0 2 p n . „ Z i n t e g r o w a n y s y s t e m b u d o w y p l a n ó w z a r z ą d z a n i a k r y z y s o w e g o w o p a r c i u o n o w o c z e s n e t e c h n o l o g i e i n f o r m a t y c z n e ”

Publikację rekomenduję osobom, które ze względu na pełnione funkcje zajmują się bezpieczeństwem lub działają na jego rzecz. Wielu liderów i menadżerów znajdzie w tym opracowaniu zarówno praktyczne wska- zówki do poszukiwań, jak i rozwiązania, które mogą zostać wykorzystane w celu usprawnienia mechanizmu bezpieczeństwa lub instytucji dzia- łającej na rzecz dobra publicznego w ramach działań dla bezpieczeń- stwa: ludności, środowiska lub mienia, bezpieczeństwa gminy, powiatu, województwa i kraju.

(2)

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM – PRZEGLĄD WYBRANYCH METODYK

Praca pod redakcją

bryg. dr. inż. Dariusza Wróblewskiego

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu

„Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne”

nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03

Józefów 2015

(3)

DOI: 10.17381/2015.1 ISBN 978-83-61520-18-4

RISK MANAGEMENT – A REVIEW OF THE SELECTED METHODOLOGIES

The work edited by

Dariusz Wróblewski, Brig. PhD

The publication financed by NCBiR under the project

”Integrated system of creating emergency management plans based on modern information technologies”

No. DOBR/0016/R/ID2/2012/03

Józefów, 2015

Praca zbiorowa pod redakcją bryg. dr. inż. Dariusza Wróblewskiego

Zespół autorski w składzie: Grzegorz Abgarowicz

Inga Abgarowicz Anna Banulska Jan Gołębiewski

Piotr Guzewski Maria Kędzierska

Daniel Małozięć Maciej Napiórkowski

Bartłomiej Połeć Witold Skomra

Ewa Sobór Tomasz Sowa Paweł Stępień Małgorzata Trzcińska

Recenzenci: st. bryg. dr inż. Paweł Janik mł. bryg. dr inż. Paweł Kępka dr hab. inż. Bogdan Kosowski st. bryg. mgr inż. Dariusz Marczyński

DOI: 10.17381/2015.1 ISBN 978-83-61520-18-4 Przygotowanie do druku: Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa

Projekt okładki: Julia Pinkiewicz

Wydawca:

Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego

Państwowy Instytut Badawczy

05-420 Józefów k. Otwocka, ul. Nadwiślańska 213 www.cnbop.pl

Druk i oprawa:

Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa Liczba arkuszy wydawniczych: 18

(4)

RISK MANAGEMENT – A REVIEW OF THE SELECTED METHODOLOGIES

The work edited by

Dariusz Wróblewski, Brig. PhD

The publication financed by NCBiR under the project

”Integrated system of creating emergency management plans based on modern information technologies”

No. DOBR/0016/R/ID2/2012/03

Józefów, 2015

Praca zbiorowa pod redakcją bryg. dr. inż. Dariusza Wróblewskiego

Zespół autorski w składzie:

Grzegorz Abgarowicz Inga Abgarowicz

Anna Banulska Jan Gołębiewski

Recenzenci:

st. bryg. dr inż. Paweł Janik mł. bryg. dr inż. Paweł Kępka dr hab. inż. Bogdan Kosowski st. bryg. mgr inż. Dariusz Marczyński

DOI: 10.17381/2015.1 ISBN 978-83-61520-18-4 Przygotowanie do druku:

Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa Projekt okładki:

Julia Pinkiewicz

Wydawca:

Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego

Państwowy Instytut Badawczy

05-420 Józefów k. Otwocka, ul. Nadwiślańska 213 www.cnbop.pl

Druk i oprawa:

Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa Liczba arkuszy wydawniczych: 18

Nakład: 250 egz.

(5)

A collective work edited by Dariusz Wróblewski, Brig. PhD A team of authors composed of:

Reviewers:

Sr Brig. PhD Paweł Janik Jr Brig. PhD Paweł Kępka PhD Bogdan Kosowski Sr Brig. M. Eng. Dariusz Marczyński

DOI: 10.17381/2015.1 ISBN 978-83-61520-18-4 Prepared for printing by:

Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa Cover design by:

Julia Pinkiewicz

© Copyright by Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej

im. Józefa Tuliszkowskiego Państwowego Instytutu Badawczego Publisher:

Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego

Państwowy Instytut Badawczy

05-420 Józefów k. Otwocka, ul. Nadwiślańska 213 www.cnbop.pl

Printed and bound by:

Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa Number of author's sheets: 18

Circulation: 250 copies

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03

Spis treści

WYKORZYSTANE SPRAWOZDANIA Z BADAŃ ...16

SPIS OZNACZEŃ ...17

CZĘŚĆ I ZAGADNIENIA OGÓLNE Z ZAKRESU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ...21

WPROWADZENIE ...22

1. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WEDŁUG NORMY ISO 31000...26

1.1. Norma ISO 31000:2009 – zakres i przeznaczenie ...27

1.2. Zasady zarządzania ryzykiem ...30

1.3. Struktura ramowa zarządzania ryzykiem ...32

1.4. Proces zarządzania ryzykiem ...37

1.5. Dokumentowanie zarządzania ryzykiem ...52

2. METODY WYKORZYSTYWANE W OCENIE RYZYKA ...55

2.1. Metoda, metodyka, metodologia...56

2.2. Analiza przyczyn i konsekwencji (cause and consequence analysis) ...62

2.3. Analiza przyczynowo – skutkowa (cause and effect analysis) ...64

2.4. Analiza warstw ochrony – LOPA (layer protection analysis) ...67

2.5. Analiza drzewa decyzji (decision tree analysis) ...69

2.6. Analiza drzewa błędów (fault tree analysis) ...71

2.7. Analiza drzewa zdarzeń (event tree analysis) ...73

2.8. Ocena niezawodności człowieka (human reliability analysis) ...74

2.9. Analiza muchy (bow tie analysis) ...77

2.10. Metoda konserwacji ukierunkowana na niezawodność – RCM (reliability centred maintenance) ...79

2.11. Zapowiedź analizy – SA (sneak analysis) i zapowiedź analizy obwodu – SCA (sneak circuit analysis) ...81

2.12. Metoda SWIFT – co jeśli? (structured „what if?” technique) ...82

2.13. Analiza scenariuszowa (scenario analysis) ...83

2.14. Analiza wpływu na działalność – BIA (business impact analysis) ...84

2.15. Matryca skutek/prawdopodobieństwo (consequence/probability matrix) ...86

PODSUMOWANIE I WNIOSKI ...91

LITERATURA ...99

CZĘŚĆ II ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE ... 103

WPROWADZENIE ... 104

1. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM POWODZIOWYM ... 108

1.1. Wstępna ocena ryzyka powodziowego ... 110

1.2. Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka ... 112

1.3. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym ... 113

2. KONTROLA ZAGROŻEŃ POWAŻNYMI AWARIAMI ZWIĄZANYMI Z SUBSTANCJAMI NIEBEZPIECZNYMI – Seveso III ... 115

3. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM ZWIĄZANYM Z ELEKTROWNIAMI JĄDROWYMI – TESTY WYTRZYMAŁOŚCIOWE ... 119

4. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W DZIEDZINIE ZDROWIA UE ... 124

5. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NIELEGALNEJ IMIGRACJI – FRONTEX ... 129

6. PRZYKŁADOWE PROJEKTY BADAWCZE Z ZAKRESU OCENY RYZYKA ... 133

6.1. Kulturisk... 133

6.2. Matrix ... 135

(6)

A collective work edited by Dariusz Wróblewski, Brig. PhD A team of authors composed of:

Reviewers:

Sr Brig. PhD Paweł Janik Jr Brig. PhD Paweł Kępka PhD Bogdan Kosowski Sr Brig. M. Eng. Dariusz Marczyński

DOI: 10.17381/2015.1 ISBN 978-83-61520-18-4 Prepared for printing by:

Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa Cover design by:

Julia Pinkiewicz

© Copyright by Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej

im. Józefa Tuliszkowskiego Państwowego Instytutu Badawczego Publisher:

Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego

Państwowy Instytut Badawczy

05-420 Józefów k. Otwocka, ul. Nadwiślańska 213 www.cnbop.pl

Printed and bound by:

Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa Number of author's sheets: 18

Spis treści

WYKORZYSTANE SPRAWOZDANIA Z BADAŃ ...16

SPIS OZNACZEŃ ...17

CZĘŚĆ I ZAGADNIENIA OGÓLNE Z ZAKRESU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ...21

WPROWADZENIE ...22

1. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WEDŁUG NORMY ISO 31000...26

1.1. Norma ISO 31000:2009 – zakres i przeznaczenie ...27

1.2. Zasady zarządzania ryzykiem ...30

1.3. Struktura ramowa zarządzania ryzykiem ...32

1.4. Proces zarządzania ryzykiem ...37

1.5. Dokumentowanie zarządzania ryzykiem ...52

2. METODY WYKORZYSTYWANE W OCENIE RYZYKA ...55

2.1. Metoda, metodyka, metodologia...56

2.2. Analiza przyczyn i konsekwencji (cause and consequence analysis) ...62

2.3. Analiza przyczynowo – skutkowa (cause and effect analysis) ...64

2.4. Analiza warstw ochrony – LOPA (layer protection analysis) ...67

2.5. Analiza drzewa decyzji (decision tree analysis) ...69

2.6. Analiza drzewa błędów (fault tree analysis) ...71

2.7. Analiza drzewa zdarzeń (event tree analysis) ...73

2.8. Ocena niezawodności człowieka (human reliability analysis) ...74

2.9. Analiza muchy (bow tie analysis) ...77

2.10. Metoda konserwacji ukierunkowana na niezawodność – RCM (reliability centred maintenance) ...79

2.11. Zapowiedź analizy – SA (sneak analysis) i zapowiedź analizy obwodu – SCA (sneak circuit analysis) ...81

2.12. Metoda SWIFT – co jeśli? (structured „what if?” technique) ...82

2.13. Analiza scenariuszowa (scenario analysis) ...83

2.14. Analiza wpływu na działalność – BIA (business impact analysis) ...84

2.15. Matryca skutek/prawdopodobieństwo (consequence/probability matrix) ...86

PODSUMOWANIE I WNIOSKI ...91

LITERATURA ...99

CZĘŚĆ II ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE ... 103

1.1. Wstępna ocena ryzyka powodziowego ... 110

1.2. Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka ... 112

2. KONTROLA ZAGROŻEŃ POWAŻNYMI AWARIAMI ZWIĄZANYMI Z SUBSTANCJAMI NIEBEZPIECZNYMI – Seveso III ... 115

3. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM ZWIĄZANYM Z ELEKTROWNIAMI JĄDROWYMI – TESTY WYTRZYMAŁOŚCIOWE ... 119

4. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W DZIEDZINIE ZDROWIA UE ... 124

5. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NIELEGALNEJ IMIGRACJI – FRONTEX ... 129

6. PRZYKŁADOWE PROJEKTY BADAWCZE Z ZAKRESU OCENY RYZYKA ... 133

6.2. Matrix ... 135

(7)

6.3. Catalyst ... 136

PODSUMOWANIE I WNIOSKI ... 138

LITERATURA ... 148

CZĘŚĆ III ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W WYBRANYCH PAŃSTWACH ... 151

1. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W AUSTRALII ... 156

1.1. Narodowe ramy oceny ryzyka ... 157

1.2. Opis procesu zarządzania ryzykiem ... 166

2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W IRLANDII... 182

2.1. Ramy zarządzania poważnymi sytuacjami kryzysowymi ... 182

2.2. Narodowa ocena ryzyka Irlandii ... 186

3. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W REPUBLICE FEDERALNEJ NIEMIEC ... 195

3.1. Metoda analizy ryzyka dla ochrony ludności... 195

4. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W SZWECJI ... 207

4.1. Przewodnik po analizie ryzyka i podatności ... 207

4.2. Szwedzka narodowa ocena ryzyka 2012 ... 225

5. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W WIELKIEJ BRYTANII ... 237

5.1. Krajowy rejestr ryzyka ... 237

5.2. Standard zarządzania ryzykiem FERMA ... 243

LITERATURA ... 276

CZĘŚĆ IV ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W RP ... 279

1. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W PLANOWANIU CYWILNYM ... 284

1.1. Plany zarządzania kryzysowego ... 287

1.2. Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego ... 289

1.3. Ochrona infrastruktury krytycznej ... 295

2. METODA WDROŻENIA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W PROCES PLANOWANIA CYWILNEGO ... 298

2.1. Metoda wykorzystania norm ISO w zakresie zarządzania ryzykiem w planowaniu cywilnym ... 299

2.2. Szczegółowy opis procesu z uwzględnieniem istniejących ograniczeń formalno- prawnych ... 303

3.1. Implementacja dyrektywy do polskiego systemu prawnego ... 321

3.2. Proces wdrażania polityki zarządzania ryzykiem ... 324

4. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W KONTROLI ZARZĄDCZEJ ... 338

4.1. Zarządzanie ryzykiem na szczeblu centralnym ... 340

4.2. Zarządzanie ryzykiem w województwie, powiecie i gminie ... 360

5. METODYKA DIAGNOZOWANIA SYSTEMÓW REAGOWANIA POMRISC – ELEMENTY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ... 374

5.1. Koncepcja funkcjonowania Regionalnego Zintegrowanego Systemu Ratownictwa Województwa Pomorskiego ... 375

5.2. Metody badawcze wykorzystane na potrzeby analizy oceny ryzyka – PomRisc ... 377

5.3. Identyfikacja i ocena wielkości ryzyka ... 384

5.4. Diagnoza systemu reagowania jako komponentu zarządzania ryzykiem ... 398

6. DOCHODZENIE W SPRAWACH O POŻARY JAKO ELEMENT ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POŻAROWYM W POLSCE ... 413

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03 6.1. Społeczno-ekonomiczne koszty pożarów jako bodziec rozwoju zarządzania ryzykiem pożarowym ... 416

6.2. Zarządzanie ryzykiem pożarowym w aspekcie teoretycznym i praktycznym... 423

LITERATURA ... 453

INDEKS POJĘĆ ... 459

SPIS RYSUNKÓW ... 463

SPIS TABEL ... 466

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORÓW I RECENZENTÓW ... 469

(8)

6.1. Społeczno-ekonomiczne koszty pożarów jako bodziec rozwoju zarządzania ryzykiem

pożarowym ... 416

6.2. Zarządzanie ryzykiem pożarowym w aspekcie teoretycznym i praktycznym... 423

LITERATURA ... 453

INDEKS POJĘĆ ... 459

SPIS RYSUNKÓW ... 463

SPIS TABEL ... 466

NOTKI BIOGRAFICZNE AUTORÓW I RECENZENTÓW ... 469

(9)

Table of Contents

USE OF THE STUDY REPORT ...16

INDEX OF SYMBOLS ...17

PART I GENERAL ISSUES IN SCOPE OF RISK MANAGEMENT...21

INTRODUCTION ...24

1. RISK MANAGEMENT ACCORDING TO ISO 31000 ...26

1.1. ISO 31000:2009 – scope and purpose ...27

1.2. Risk management principles ...30

1.3. Framework for managing risk ...32

1.4. Risk management process ...37

1.5. Evidencing of risk management ...52

2. METHODS USED IN RISK ASSESSMENT ...55

2.1. Technique, methodology ...56

2.2. Cause and consequence analysis ...62

2.3. Cause and effect analysis ...64

2.4. Layer Protection Analysis (LOPA) ...67

2.5. Decision tree analysis ...69

2.6. Fault tree analysis...71

2.7. Event tree analysis ...73

2.8. Human reliability analysis...74

2.9. Bow tie analysis ...77

2.10. Reliability centred maintenance (RCM) ...79

2.11. Sneak analysis (SA) and Sneak circuit analysis (SCA) ...81

2.12. Structured “what if?” technique ...82

2.13. Scenario analysis ...83

2.14. Business impact analysis (BIA)...84

2.15. Consequence/probability matrix ...86

SUMMARY AND CONCLUSIONS ...95

REFERENCES ...99

PART II RISK MANAGEMENT AT THE EU LEVEL ... 103

INTRODUCTION ... 106

1. FLOOD RISK MANAGEMENT ... 108

1.1. Preliminary assessment of flood risk ... 110

1.2. Flood hazards and flood risks maps ... 112

1.3. Flood risk management plans ... 113

2. CONTROL OF HAZARDS OF SERIOUS FAILURES RELATED TO HAZARDOUS SUBSTANCES – Seveso III ... 115

3. RISK MANAGEMENT RELATED TO NUCLEAR PLANTS – STRENGTH TESTS ... 119

4. RISK MANAGEMENT IN THE AREA OF EU HEALTH ... 124

5. RISK MANAGEMENT FOR ILLEGAL IMMIGRATION – FRONTEX ... 129

6. EXAMPLES OF RESEARCH PROJECTS FOR RISK ASSESSMENT ... 133

6.2. Matrix ... 135

6.3. Catalyst ... 136

SUMMARY AND CONCLUSIONS ... 143

REFERENCES ... 148

PART III RISK MANAGEMENT IN SELECTED COUNTRIES ... 151

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03 INTRODUCTION ... 154

1. RISK MANAGEMENT IN AUSTRALIA ... 156

1.1. National Risk Assessment Framework ... 157

1.2. Description of risk management process ... 166

2. RISK MANAGEMENT IN IRELAND... 182

2.1. Management framework for serious emergency situations ... 182

2.2. National Risk Assessment for Ireland ... 186

3. RISK MANAGEMENT IN GERMAN FEDERAL REPUBLIC ... 195

3.1. Risk analyses methods for civil protection ... 195

4. RISK MANAGEMENT IN SWEDEN ... 207

4.1. Guide to risk and vulnerability analysis ... 207

4.2. Swedish National Risk Assessment 2012 ... 225

5. RISK MANAGEMENT IN THE GREAT BRITAIN ... 237

5.1. National Risk Register of Civil Emergencies ... 237

5.2. FERMA Risk Management Standard ... 243

REFERENCES ... 276

PART IV RISK MANAGEMENT IN THE REPUBLIC OF POLAND ... 279

1. RISK MANAGEMENT IN CIVIL EMERGENCY PLANNING ... 284

1.1. Emergency management plans ... 287

1.2. Report on threats to national security ... 289

1.3. Protection of Critical Infrastructure ... 295

2. METHODS OF RISK MANAGEMENT IMPLEMENTATION IN CIVIL EMERGENCY PLANNING PROCESS ... 298

2.1. Method of using ISO standards for risk assessment in civil emergency planning ... 299

2.2. Detailed process description according to the existing formal and legal limitations ... 303

3.1. Directive implementation into Polish legislative system ... 321

3.2. Risk management policy implementation process ... 324

3.3. Flood risks management plans ... 333

4. RISK MANAGEMENT IN GOVERNANCE CONTROL ... 338

4.1. Risk management at central level ... 340

4.2. Risk management in voivodeship, poviat and commune ... 360

5. DIAGNOSTICS METHODOLOGY OF POMRISC RESPONSE SYSTEMS – RISK MANAGEMENT ELEMENTS ... 374

5.1. Functioning concept of the regional integrated rescue system in Pomeranian Voivodeship ... 375

5.2. Research methods used for risk assessment analysis – PomRisc ... 377

5.3. Identification and assessment of risk level ... 384

5.4. Diagnosis of the response system as a component of risk management ... 398

6. INVESTIGATION IN FIRE CASES AS PART OF FIRE RISK MANAGEMENT IN POLAND ... 413

6.1. Social and economic costs of fire as a stimulus for development of fire risk management ... 416

6.2. Fire risk management in the theoretical and practical aspect ... 423

REFERENCES ... 453

INDEX OF TERMS ... 459

LIST OF FIGURES ... 463

(10)

1. RISK MANAGEMENT IN AUSTRALIA ... 156

1.1. National Risk Assessment Framework ... 157

1.2. Description of risk management process ... 166

2. RISK MANAGEMENT IN IRELAND... 182

2.1. Management framework for serious emergency situations ... 182

2.2. National Risk Assessment for Ireland ... 186

3. RISK MANAGEMENT IN GERMAN FEDERAL REPUBLIC ... 195

3.1. Risk analyses methods for civil protection ... 195

4. RISK MANAGEMENT IN SWEDEN ... 207

4.1. Guide to risk and vulnerability analysis ... 207

4.2. Swedish National Risk Assessment 2012 ... 225

5. RISK MANAGEMENT IN THE GREAT BRITAIN ... 237

5.1. National Risk Register of Civil Emergencies ... 237

5.2. FERMA Risk Management Standard ... 243

REFERENCES ... 276

PART IV RISK MANAGEMENT IN THE REPUBLIC OF POLAND ... 279

1. RISK MANAGEMENT IN CIVIL EMERGENCY PLANNING ... 284

1.1. Emergency management plans ... 287

1.2. Report on threats to national security ... 289

1.3. Protection of Critical Infrastructure ... 295

2. METHODS OF RISK MANAGEMENT IMPLEMENTATION IN CIVIL EMERGENCY PLANNING PROCESS ... 298

2.1. Method of using ISO standards for risk assessment in civil emergency planning ... 299

2.2. Detailed process description according to the existing formal and legal limitations ... 303

3.1. Directive implementation into Polish legislative system ... 321

3.2. Risk management policy implementation process ... 324

3.3. Flood risks management plans ... 333

4. RISK MANAGEMENT IN GOVERNANCE CONTROL ... 338

4.1. Risk management at central level ... 340

4.2. Risk management in voivodeship, poviat and commune ... 360

5. DIAGNOSTICS METHODOLOGY OF POMRISC RESPONSE SYSTEMS – RISK MANAGEMENT ELEMENTS ... 374

5.1. Functioning concept of the regional integrated rescue system in Pomeranian Voivodeship ... 375

5.2. Research methods used for risk assessment analysis – PomRisc ... 377

5.3. Identification and assessment of risk level ... 384

5.4. Diagnosis of the response system as a component of risk management ... 398

6. INVESTIGATION IN FIRE CASES AS PART OF FIRE RISK MANAGEMENT IN POLAND ... 413

6.1. Social and economic costs of fire as a stimulus for development of fire risk management ... 416

6.2. Fire risk management in the theoretical and practical aspect ... 423

REFERENCES ... 453

INDEX OF TERMS ... 459

(11)

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/2012/03 LIST OF TABLES ... 466 BIOGRAPHICAL NOTES OF AUTHORS AND REVIEWERS ... 469

WPROWADZENIE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

Szanowni Państwo,

przed Państwem piąta już publikacja pt. „Zarządzanie ryzykiem – przegląd wybranych metodyk”. Zawiera ona wyniki badań zespołu Centrum Nauko- wo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego – Państwowego Instytutu Badawczego uzyskane podczas realizacji projektu

„Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne”. Projekt ten finansowany jest przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Jego realizacja została zaplano- wana na lata 2012-2015, zaś wykonawcą jest konsorcjum naukowo- przemysłowe w składzie:

1. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego – Państwowy Instytut Badawczy,

2. Akademia Obrony Narodowej – Wydział Bezpieczeństwa Narodowe- go,

3. Szkoła Główna Służby Pożarniczej,

4. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, 5. Asseco Poland SA.

Zespół autorski w ramach badań dokonał identyfikacji i analizy standar- dów i norm w zakresie zasad oraz wytycznych zarządzania ryzykiem, metod zarządzania ryzykiem w procesie planowania cywilnego, metodyk oceny ryzyka i zagrożeń w przepisach prawa międzynarodowego i krajowego – z uwzględnieniem prawa miejscowego oraz metodyk oceny ryzyka i zagrożeń w normach i projektach norm z zakresu zarządzania ryzykiem. Na potrzeby opracowania tej monografii dokonano również przeglądu wybranych pozycji literatury przedmiotu. Głównym celem analizy powyższych zagadnień jest dostarczenie specjalistom i organizacjom wdrażającym procesy zarządzania ryzykiem uniwersalnych modeli oraz dobrych praktyk i wskazówek do zasto- sowania, ze szczególnym uwzględnieniem wytycznych do planowania cywilnego w obszarze zarządzania ryzykiem. Analiza opisanego materiału badawczego miała dać przegląd najważniejszych dokumentów normatywnych, a także terminologii z zakresu zarządzania ryzykiem – przy zastosowaniu kryterium użyteczności dla projektu. Analizując obcojęzyczne dokumenty, zespół autorski zdefiniował problem właściwego zrozumienia i tłumaczenia

(12)

Szanowni Państwo,

przed Państwem piąta już publikacja pt. „Zarządzanie ryzykiem – przegląd wybranych metodyk”. Zawiera ona wyniki badań zespołu Centrum Nauko- wo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego – Państwowego Instytutu Badawczego uzyskane podczas realizacji projektu

„Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne”. Projekt ten finansowany jest przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Jego realizacja została zaplano- wana na lata 2012-2015, zaś wykonawcą jest konsorcjum naukowo- przemysłowe w składzie:

1. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego – Państwowy Instytut Badawczy,

2. Akademia Obrony Narodowej – Wydział Bezpieczeństwa Narodowe- go,

3. Szkoła Główna Służby Pożarniczej,

4. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, 5. Asseco Poland SA.

Zespół autorski w ramach badań dokonał identyfikacji i analizy standar- dów i norm w zakresie zasad oraz wytycznych zarządzania ryzykiem, metod zarządzania ryzykiem w procesie planowania cywilnego, metodyk oceny ryzyka i zagrożeń w przepisach prawa międzynarodowego i krajowego – z uwzględnieniem prawa miejscowego oraz metodyk oceny ryzyka i zagrożeń w normach i projektach norm z zakresu zarządzania ryzykiem. Na potrzeby opracowania tej monografii dokonano również przeglądu wybranych pozycji literatury przedmiotu. Głównym celem analizy powyższych zagadnień jest dostarczenie specjalistom i organizacjom wdrażającym procesy zarządzania ryzykiem uniwersalnych modeli oraz dobrych praktyk i wskazówek do zasto- sowania, ze szczególnym uwzględnieniem wytycznych do planowania cywilnego w obszarze zarządzania ryzykiem. Analiza opisanego materiału badawczego miała dać przegląd najważniejszych dokumentów normatywnych, a także terminologii z zakresu zarządzania ryzykiem – przy zastosowaniu kryterium użyteczności dla projektu. Analizując obcojęzyczne dokumenty, zespół autorski zdefiniował problem właściwego zrozumienia i tłumaczenia

(13)

WPROWADZENIE

pojęć. Związane to było między innymi z wieloznacznością nazewnictwa, wynikającą ze stosowania terminów wymiennie.

Aby uniknąć niejednoznaczności, które pojawiają się również w przetłumaczonych opracowaniach, autorzy zdecydowali się większość po- jęć zaczerpnąć z uznanej normy ISO Guide 73:2009 Risk Management – Vo- cabulary i dokonać ujednolicenia terminologii. Jeżeli norma nie wyczerpywa- ła danej definicji, korzystano z innych uznanych źródeł, np. z wiedzy słowni- kowej oraz literaturowej.

Sprawne porozumiewanie się, czy to w sferze naukowej, czy praktycznej, zależy od stosowania jednolitej i zrozumiałej dla wszystkich terminologii, zazwyczaj jest ona bowiem uwarunkowana odmiennymi doświadczeniami różnych państw, organizacji, sektorów działalności i branż, a także niedosko- nałym tłumaczeniem i posługiwaniem się terminami wymiennie. Publikacja ta nie zawiera słownika, a jedynie indeks pojęć, kierujący czytelnika do obja- śnień podstawowych terminów, pozwalający na właściwy odbiór porusza- nych zagadnień.

Niniejsze opracowanie składa się z czterech zasadniczych części:

 Część I. Zagadnienia ogólne z zakresu zarządzania ryzykiem,

 Część II. Zarządzanie ryzykiem na szczeblu UE,

 Część III. Zarządzanie ryzykiem w wybranych państwach,

 Część IV. Zarządzanie ryzykiem w RP.

W części pierwszej, w rozdziale „Zarządzanie ryzykiem według normy ISO 31000”, przedstawione zostały potrzeby i korzyści związane z systemowym podejściem do problemu zarządzania ryzykiem na podstawie badań normy ISO 31000:2009. Opisano w niej także wybrane metody, które mogą zostać wykorzystane w procesie oceny ryzyka, również w ramach planowania cywilnego.

W części II „Zarządzanie ryzykiem na szczeblu UE” znalazły się wyniki analizy metodyk oceny ryzyka dla poszczególnych rodzajów zagrożeń, odnoszą- cych się do wybranych aktywności Unii Europejskiej. Badaniom literaturo- wym poddano pięć obszarów oraz trzy przykładowe projekty badawcze z zakresu oceny ryzyka.

W ramach części III „Zarządzanie ryzykiem w wybranych państwach” dokonano analizy metodyk oceny ryzyka stosowanych w Australii, Irlandii,

WPROWADZENIE

Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii, a także sposobów identyfikacji zagro- żeń na szczeblu krajowym, szacowania ryzyka ich wystąpienia oraz ewaluacji.

Część IV „Zarządzanie ryzykiem w RP” zawiera opis metodyk i rozwiązań wykorzystujących elementy zarządzania ryzykiem w procesie planowania cywilnego, związanych z ryzykiem powodziowym czy pożarowym, a także występujących w kontroli zarządczej. Opisana została również nowatorska metodyka diagnozowania systemów reagowania PomRisc.

Dokumenty poddane badaniom w niniejszej publikacji wskazują, że dzięki sprawnemu, efektywnemu, strategicznemu, zrównoważonemu projektowa- niu oraz planowaniu działań i środków, a także konkretnie zdefiniowanym celom możliwe jest zapobieganie ryzyku oraz ograniczanie jego rozmiarów.

Wszystkie osoby zainteresowane pogłębieniem wiedzy w tym zakresie za- chęcam również do sięgnięcia do czterech pozycji prezentujących wyniki projektu: „Planowanie cywilne w systemie zarządzania kryzysowego” (ISBN 978-83-61520-19-1), „Wybrane zagadnienia z zakresu planowania cywilnego w systemie zarządzania kryzysowego RP” (ISBN 978-83-61520-23-8), „Prze- gląd wybranych dokumentów normatywnych z zakresu zarządzania kryzysowego i zarządzania ryzykiem wraz z leksykonem” (ISBN 978-83-61520-27- 6), „Zagadnienia ogólne z zakresu zarządzania ryzykiem i zarządzania kryzysowego – analiza wybranych przepisów” (ISBN 978-83-61520-31-3), a także kolejnych publikacji przygotowywanych w ramach tego projektu.

(14)

pojęć. Związane to było między innymi z wieloznacznością nazewnictwa, wynikającą ze stosowania terminów wymiennie.

Aby uniknąć niejednoznaczności, które pojawiają się również w przetłumaczonych opracowaniach, autorzy zdecydowali się większość po- jęć zaczerpnąć z uznanej normy ISO Guide 73:2009 Risk Management – Vo- cabulary i dokonać ujednolicenia terminologii. Jeżeli norma nie wyczerpywa- ła danej definicji, korzystano z innych uznanych źródeł, np. z wiedzy słowni- kowej oraz literaturowej.

Sprawne porozumiewanie się, czy to w sferze naukowej, czy praktycznej, zależy od stosowania jednolitej i zrozumiałej dla wszystkich terminologii, zazwyczaj jest ona bowiem uwarunkowana odmiennymi doświadczeniami różnych państw, organizacji, sektorów działalności i branż, a także niedosko- nałym tłumaczeniem i posługiwaniem się terminami wymiennie. Publikacja ta nie zawiera słownika, a jedynie indeks pojęć, kierujący czytelnika do obja- śnień podstawowych terminów, pozwalający na właściwy odbiór porusza- nych zagadnień.

Niniejsze opracowanie składa się z czterech zasadniczych części:

 Część I. Zagadnienia ogólne z zakresu zarządzania ryzykiem,

 Część II. Zarządzanie ryzykiem na szczeblu UE,

 Część III. Zarządzanie ryzykiem w wybranych państwach,

 Część IV. Zarządzanie ryzykiem w RP.

W części pierwszej, w rozdziale „Zarządzanie ryzykiem według normy ISO 31000”, przedstawione zostały potrzeby i korzyści związane z systemowym podejściem do problemu zarządzania ryzykiem na podstawie badań normy ISO 31000:2009. Opisano w niej także wybrane metody, które mogą zostać wykorzystane w procesie oceny ryzyka, również w ramach planowania cywilnego.

W części II „Zarządzanie ryzykiem na szczeblu UE” znalazły się wyniki analizy metodyk oceny ryzyka dla poszczególnych rodzajów zagrożeń, odnoszą- cych się do wybranych aktywności Unii Europejskiej. Badaniom literaturo- wym poddano pięć obszarów oraz trzy przykładowe projekty badawcze z zakresu oceny ryzyka.

W ramach części III „Zarządzanie ryzykiem w wybranych państwach” dokonano analizy metodyk oceny ryzyka stosowanych w Australii, Irlandii,

Niemczech, Szwecji i Wielkiej Brytanii, a także sposobów identyfikacji zagro- żeń na szczeblu krajowym, szacowania ryzyka ich wystąpienia oraz ewaluacji.

Część IV „Zarządzanie ryzykiem w RP” zawiera opis metodyk i rozwiązań wykorzystujących elementy zarządzania ryzykiem w procesie planowania cywilnego, związanych z ryzykiem powodziowym czy pożarowym, a także występujących w kontroli zarządczej. Opisana została również nowatorska metodyka diagnozowania systemów reagowania PomRisc.

Dokumenty poddane badaniom w niniejszej publikacji wskazują, że dzięki sprawnemu, efektywnemu, strategicznemu, zrównoważonemu projektowa- niu oraz planowaniu działań i środków, a także konkretnie zdefiniowanym celom możliwe jest zapobieganie ryzyku oraz ograniczanie jego rozmiarów.

Wszystkie osoby zainteresowane pogłębieniem wiedzy w tym zakresie za- chęcam również do sięgnięcia do czterech pozycji prezentujących wyniki projektu: „Planowanie cywilne w systemie zarządzania kryzysowego” (ISBN 978-83-61520-19-1), „Wybrane zagadnienia z zakresu planowania cywilnego w systemie zarządzania kryzysowego RP” (ISBN 978-83-61520-23-8), „Prze- gląd wybranych dokumentów normatywnych z zakresu zarządzania kryzysowego i zarządzania ryzykiem wraz z leksykonem” (ISBN 978-83-61520-27- 6), „Zagadnienia ogólne z zakresu zarządzania ryzykiem i zarządzania kryzysowego – analiza wybranych przepisów” (ISBN 978-83-61520-31-3), a także kolejnych publikacji przygotowywanych w ramach tego projektu.

(15)

WPROWADZENIE

Życząc zajmującej lektury, zapraszam również do odwiedzania naszych stron internetowych:

http://czytelnia.cnbop.pl,

http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/ksiazki, http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/standardy.

Znajdą tam Państwo inne interesujące materiały źródłowe z dziedziny zarzą- dzania kryzysowego, ratownictwa, zarządzania ryzykiem i planowania.

Z poważaniem

bryg. dr inż. Dariusz Wróblewski kierownik projektu

INTRODUCTION

Dear Readers,

It is our pleasure to present you the fifth publication titled “Risk Man- agement – A Review of the Selected Methodologies” containing the selected results of the studies led by Scientiﬁc and Research Centre for Fire Protec- tion – the National Research Institute, obtained during implementation of the project titled “Integrated system of creating emergency management plans based on modern information technologies”. The project is financed by the National Centre for Research and Development, and its implementation has been planned for the years of 2012-2015, and the contractor is a scientific and industrial consortium composed of:

1. Scientiﬁc and Research Centre for Fire Protection – the National Re- search Institute;

2. National Defence University – National Security Faculty;

3. The Main School of Fire Service;

4. The Association of Voluntary Fire Brigades of the Republic of Poland;

5. Asseco Poland S.A.

The team of authors has identified and analysed the following documents under the studies: standards and norms in the field of risk management principles and guidelines; risk management methods in a civil emergency planning process; risk and hazard assessment methodologies in inter- national and national laws with consideration to the local law; risk and hazard assessment methodologies in risk management standards and draft standards. Moreover, the selected thematic literature has been analysed for the purpose of preparing the monograph. The principal aim of analysing the above issues is to deliver universal models for specialists and organisations implementing risk management processes, and also to furnish good practic- es and hints for use, with special regard to civil emergency planning guidelines in the field of risk management. The research material in question has also been analysed in order to review the most essential normative documents, and also terminology in the field of risk management using project usefulness evaluation criteria. When analysing documents in foreign lan- guages, the authors’ team defined the problem of correct understanding

(16)

Życząc zajmującej lektury, zapraszam również do odwiedzania naszych stron internetowych:

http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/ksiazki, http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/standardy.

Znajdą tam Państwo inne interesujące materiały źródłowe z dziedziny zarzą- dzania kryzysowego, ratownictwa, zarządzania ryzykiem i planowania.

Z poważaniem

bryg. dr inż. Dariusz Wróblewski kierownik projektu

Dear Readers,

It is our pleasure to present you the fifth publication titled “Risk Man- agement – A Review of the Selected Methodologies” containing the selected results of the studies led by Scientiﬁc and Research Centre for Fire Protec- tion – the National Research Institute, obtained during implementation of the project titled “Integrated system of creating emergency management plans based on modern information technologies”. The project is financed by the National Centre for Research and Development, and its implementation has been planned for the years of 2012-2015, and the contractor is a scientific and industrial consortium composed of:

1. Scientiﬁc and Research Centre for Fire Protection – the National Re- search Institute;

2. National Defence University – National Security Faculty;

3. The Main School of Fire Service;

4. The Association of Voluntary Fire Brigades of the Republic of Poland;

5. Asseco Poland S.A.

The team of authors has identified and analysed the following documents under the studies: standards and norms in the field of risk management principles and guidelines; risk management methods in a civil emergency planning process; risk and hazard assessment methodologies in inter- national and national laws with consideration to the local law; risk and hazard assessment methodologies in risk management standards and draft standards. Moreover, the selected thematic literature has been analysed for the purpose of preparing the monograph. The principal aim of analysing the above issues is to deliver universal models for specialists and organisations implementing risk management processes, and also to furnish good practic- es and hints for use, with special regard to civil emergency planning guidelines in the field of risk management. The research material in question has also been analysed in order to review the most essential normative documents, and also terminology in the field of risk management using project usefulness evaluation criteria. When analysing documents in foreign lan- guages, the authors’ team defined the problem of correct understanding

(17)

INTRODUCTION

and translation of terms, mainly due to the ambiguity of nomenclature re- sulting from the interchangeable usage of terms.

In order to avoid disambiguates occurring also in translated papers, the authors have decided that the majority of terms would be based on the standard ISO Guide 73:2009 Risk Management – Vocabulary and that termi- nology would be harmonised. If the standard was not exhaustive for a given definition, other recognised references were also used, e.g. knowledge from vocabularies and literature.

Efficient communication in the scientific or practical field is dependent on the usage of consistent terminology understandable for everyone, de- spite the fact that such terminology is conditioned by various experiences of different countries, organisations or sectors of activity and industries, and also by imperfect translation and the interchangeable use of terms. The publication does not include a glossary, only an index of terms, referring the reader to the explanation of basic terms in order to understand correctly the issues discussed.

This publication is comprised of the four major parts:

Part I General issues in scope of risk management;

Part II Risk management at the EU level;

Part III Risk management in selected countries;

Part IV Risk management in the Republic of Poland.

The first part “Risk management according to ISO 31000” presents the needs and benefits associated with a system-based approach to risk management based on the study of the standard ISO 31000:2009 and describes selected methods which can be potentially used in the risk assessment process, also under civil emergency planning.

Part II “Risk management at the EU level” presents the results of an analysis of risk assessment methodologies for particular types of hazards referring to the selected activities of the European Union. Five areas and three examples of research projects in scope of risk assessment were subject to literature studies.

Part III “Risk management in selected countries” analyses the risk assessment methodologies applied in Australia, Ireland, Germany, Sweden,

INTRODUCTION

the Great Britain and solutions related to hazard identification at the national level, to estimation of their occurrence risk, as well as evaluation.

Part IV “Risk management in the Republic of Poland” describes a number of methodologies and solutions using risk management elements in a civil emergency planning process, associated with the flood or fire risk, and also those occurring in governance control. An innovative methodology of diag- nosing the PomRisc response systems was also described.

The documents subject to the studies in this publication in scope of risk management indicate that there is a chance to prevent and mitigate a risk owing to the effective, efficient, strategic and sustainable programming and planning of measures and resources, as well as precisely defined objectives.

Therefore, all the persons interested in broadening the knowledge of the topics discussed are encouraged to familiarise themselves with the four publications presenting the project’s outcomes, i.e. “Civil Emergency Plan- ning in the Emergency Management System” (ISBN 978-83-61520-19-1),

“Selected aspects in scope of civil emergency planning in the emergency management system of the Republic of Poland” (ISBN 978-83-61520-23-8),

“A review of selected normative documents in scope of emergency management and risk management with a lexicon” (ISBN 978-83-61520-27-6) and “General aspects of risk management and emergency management – analysis of selected regulations” (ISBN 978-83-61520-31-3), and also the future publications being prepared under the implemented project.

Wishing you interesting reading, I invite you also to visit our web- sites:

http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/ksiazki, http://www.cnbop.pl/pl/wydawnictwa/standardy,

where, I hope, you will find other interesting source materials concerning emergency management, rescue service, risk management and planning.

With kind regards

Dariusz Wróblewski, Brig. PhD Project Manager

(18)