KONTROLA ZAGROŻEŃ POWAŻNYMI AWARIAMI ZWIĄZANYMI Z SUBSTANCJAMI NIEBEZPIECZNYMI – SEVESO III

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi – zmieniająca, a następnie uchylająca dyrekty-wę Rady 96/82/WE – była kolejnym krokiem UE w osiąganiu większego bezpie-czeństwa w obrębie jej granic, wezwała bowiem państwa członkowskie do po-dejmowania określonych działań na wypadek poważnych awarii z udziałem substancji chemicznych.

Awarie w zakładach przemysłowych, w których wykorzystywane są substan-cje niebezpieczne, często pociągają za sobą poważne konsekwensubstan-cje zarówno dla człowieka, jak i środowiska. Dowodem na to są m.in. awarie w Seveso (1976, Włochy), Bhopalu (1984, Indie), Schweizerhalle (1986, Szwajcaria), Enschede (2000, Niemcy), Tuluzie (2001, Francja) i Buncefield (2005, Wielka Brytania). Skutki awarii mogą być odczuwalne poza granicami danego państwa, a to przemawia tym bardziej za koniecznością zapewnienia właściwych działań zapobiegawczych, które zagwarantują wysoki poziom ochrony obywateli, spo-łeczności i środowiska w całej Unii.

Na potrzeby przepisu przyjęto definicje „zakładu o zwiększonym ryzyku”

oraz „zakładu o dużym ryzyku”, w którym znajdują się substancje niebezpieczne w ilościach określonych w zapisach dyrektywy. Dla dalszej analizy ważne będą dwie kluczowe definicje: zagrożenia i ryzyka. Zagrożenie oznacza samoistną właściwość substancji niebezpiecznej lub warunki fizyczne, które mogą spowo-dować szkody dla zdrowia ludzkiego lub dla środowiska. Ryzyko natomiast oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia określonego skutku w określonym czasie lub w określonych okolicznościach.

Na podstawie dyrektywy Komisja, opierając się na zawiadomieniu państwa strony, dokonuje oceny zagrożenia poważną awarią dla określonej substancji niebezpiecznej. Systematyczna ocena zagrożeń w przypadku kontroli w danych zakładach opiera się co najmniej na następujących kryteriach:

1. potencjalnym wpływie zakładów na zdrowie ludzkie i środowisko, 2. historii zgodności z wymogami niniejszej dyrektywy.

CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

Art. 10 dyrektywy daje możliwość nałożenia przez państwa członkowskie na prowadzącego zakład o dużym ryzyku obowiązku przygotowania raportu o bezpieczeństwie. Raport o bezpieczeństwie powinien zawierać szczegółowe informacje na temat zakładu, znajdujących się w nim substancji niebezpiecz-nych, instalacji lub obiektów magazynowych, prawdopodobnych scenariuszy poważnych awarii i analizy ryzyka środowiskowego, środków zapobiegawczych i interwencyjnych oraz dostępnych systemów zarządzania, mając na względzie zapobieganie poważnym awariom i ograniczenie ryzyka ich wystąpienia oraz umożliwienie podjęcia niezbędnych działań w celu ograniczenia skutków takich awarii. Ryzyko poważnej awarii może być większe ze względu na prawdopodo-bieństwo wystąpienia klęsk żywiołowych związanych z położeniem zakładu.

Należy to uwzględnić przy opracowywaniu scenariuszy poważnych awarii.

Minimalny zakres danych i informacji, które muszą zostać wzięte pod uwagę w raporcie o bezpieczeństwie, określa załącznik II do dyrektywy. W zakresie identyfikacji i analizy zagrożeń awariami oraz metod zapobiegawczych prowa-dzący zakład w raporcie o bezpieczeństwie uwzględnia:

1. „szczegółowy opis scenariuszy poważnych awarii, które mogą się zda-rzyć, oraz ich prawdopodobieństwo lub warunki, w jakich takie awarie mogą się zdarzyć, wraz ze streszczeniem przypadków mogących przy-czynić się do rozpoczęcia każdego scenariusza, bez względu na to, czy przyczyny będą tkwić wewnątrz, czy na zewnątrz instalacji; w tym w szczególności:

a. przyczyny operacyjne,

b. przyczyny zewnętrzne, takie jak przyczyny związane z efektem domina, z obiektami, które nie są objęte zakresem stosowania niniejszej dyrektywy, obszarami i zabudowaniami, które mogą być źródłem zagrożenia poważną awarią lub które mogą zwięk-szyć takie zagrożenie lub jego skutki,

c. przyczyny naturalne, na przykład trzęsienia ziemi lub powodzie;

2. ocenę zasięgu i skali skutków zidentyfikowanych poważnych awarii, w tym mapy, zobrazowania lub, stosownie do potrzeb, równoważne opisy ukazujące obszary, które mogą zostać dotknięte takimi awariami mogącymi powstać w zakładzie;

CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

3. przegląd wcześniejszych awarii i zdarzeń z takimi samymi wykorzysty-wanymi substancjami i procesami, uwzględnienie zdobytych w związku z nimi doświadczeń i wyraźne odniesienie do konkretnych działań pod-jętych w celu zapobiegania takim awariom;

4. opis parametrów technicznych i sprzętu użytego do celów bezpieczeń-stwa instalacji”¹⁵⁹.

Załącznik IV określa z kolei dane i informacje, które należy uwzględnić w planach operacyjno-ratowniczych, o których mowa w art. 12 dyrektywy.

W przypadku wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych powinny one objąć także ustalenia związane z ograniczaniem ryzyka dla osób znajdujących się na miejscu, w tym sposób ostrzegania oraz działania, jakie osoby ostrzeżone mają podjąć.

W dyrektywie przyjęto także zapisy o efekcie domina. Aby zmniejszyć ryzyko efektu domina w przypadku zakładów ulokowanych w taki sposób lub tak blisko siebie, że wzrasta prawdopodobieństwo poważnych awarii lub nasilenia ich skutków, prowadzący zakłady powinni współpracować w zakresie wymiany odpowiednich informacji i informowania społeczności, z uwzględnieniem są-siednich zakładów, które mogą odczuć skutki takich awarii. Przyjęcie takiego podejścia w UE jest wynikiem analizy skutków katastrofy w Japonii w 2011 r.

Kryteria zgłaszania Komisji poważnej awarii obejmują m.in. pożar czy uwol-nienie substancji niebezpiecznej (zgodnie z zakresem wskazanym w dyrekty-wie), szkody i obrażenia doznane przez ludzi i szkody w nieruchomościach, jeże-li: awaria spowodowała bezpośrednie szkody w środowisku, wystąpiły szkody w mieniu lub doszło do wystąpienia zniszczeń o zasięgu transgranicznym. Komi-sji należy zgłaszać ponadto awarie lub sytuacje bliskie awariom, które państwa członkowskie uznają za szczególnie interesujące z technicznego punktu widzenia w kontekście zapobiegania poważnym awariom oraz ograniczania ich skutków, które nie spełniają podanych powyżej kryteriów ilościowych.

Zgodnie z przyjętym w dyrektywie harmonogramem państwa członkowskie miały wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne

159 Załącznik nr II do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebez-piecznymi.

3. przegląd wcześniejszych awarii i zdarzeń z takimi samymi wykorzysty-wanymi substancjami i procesami, uwzględnienie zdobytych w związku z nimi doświadczeń i wyraźne odniesienie do konkretnych działań pod-jętych w celu zapobiegania takim awariom;

4. opis parametrów technicznych i sprzętu użytego do celów bezpieczeń-stwa instalacji”¹⁵⁹.

Załącznik IV określa z kolei dane i informacje, które należy uwzględnić w planach operacyjno-ratowniczych, o których mowa w art. 12 dyrektywy.

W przypadku wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych powinny one objąć także ustalenia związane z ograniczaniem ryzyka dla osób znajdujących się na miejscu, w tym sposób ostrzegania oraz działania, jakie osoby ostrzeżone mają podjąć.

W dyrektywie przyjęto także zapisy o efekcie domina. Aby zmniejszyć ryzyko efektu domina w przypadku zakładów ulokowanych w taki sposób lub tak blisko siebie, że wzrasta prawdopodobieństwo poważnych awarii lub nasilenia ich skutków, prowadzący zakłady powinni współpracować w zakresie wymiany odpowiednich informacji i informowania społeczności, z uwzględnieniem są-siednich zakładów, które mogą odczuć skutki takich awarii. Przyjęcie takiego podejścia w UE jest wynikiem analizy skutków katastrofy w Japonii w 2011 r.

Kryteria zgłaszania Komisji poważnej awarii obejmują m.in. pożar czy uwol-nienie substancji niebezpiecznej (zgodnie z zakresem wskazanym w dyrekty-wie), szkody i obrażenia doznane przez ludzi i szkody w nieruchomościach, jeże-li: awaria spowodowała bezpośrednie szkody w środowisku, wystąpiły szkody w mieniu lub doszło do wystąpienia zniszczeń o zasięgu transgranicznym. Komi-sji należy zgłaszać ponadto awarie lub sytuacje bliskie awariom, które państwa członkowskie uznają za szczególnie interesujące z technicznego punktu widzenia w kontekście zapobiegania poważnym awariom oraz ograniczania ich skutków, które nie spełniają podanych powyżej kryteriów ilościowych.

Zgodnie z przyjętym w dyrektywie harmonogramem państwa członkowskie miały wprowadzić w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne

159 Załącznik nr II do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/18/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebez-piecznymi.

CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy w terminie do 31 maja 2015 r.

Państwa członkowskie mają stosować niniejsze przepisy od dnia 1 czerwca 2015 r.

CZĘŚĆ II

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM NA SZCZEBLU UE

Publikacja finansowana przez NCBiR w ramach projektu „Zintegrowany system budowy planów zarządzania kryzysowego w oparciu o nowoczesne technologie informatyczne” nr DOBR/0016/R/ID2/003

3. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM ZWIĄZANYM Z ELEKTROWNIAMI