Instytut Pedagogiczny w Katowicach.
Przesłanki ideologiczne.
Współczesność nasza jest typowym okresem reform y. Jedno z pierwszych miejsc w powszechnym pędzie reformistycznym zajmuje szkoła i wychowanie. N ow e życie wymaga nowej szkoły. Szkoła nowa, jeśli ma sprostać nowym swym zadaniom i zrealizować nowe swe cele, musi się oprzeć na tym naturalnym fundamencie swej siły i mocy, jakim jest czynna i tw órcza osobowość nauczyciela. Nauczyciel jest głównym i twórczym czynnikiem każdej szkoły, zwłaszcza, przechodzącej okres reform ; bez jego ofiarnego wysiłku i wytężonej pracy najlepsze projekty pozostaną bez realnych skutków. Reform a i reorganizacja szkoły zakła
da rewizję stanowiska i roli nauczyciela, oraz m etod jego kształcenia.
N a drogę rewizji i reorganizacji szkolnictwa, ujednostajnienia szkolnego ustroju i form kształcenia nauczycieli weszła większość państw Europy bezpośrednio po wojnie światowej.
Drogi rewizji nie były ani zgodne, ani jednolite. Różne państw a w różnych poszły kierunkach, zależnie od różnorakiej swej tradycji, różnolitych systemów ustroju politycznego i organizacji szkolnictwa, oraz rozmaitych zdolności finansowych. Zasadnicze możliwości były n a
stępujące: i. zatrzym anie dotychczasowej form y kształcenia nauczycieli, t. j. s e m i n a r j ó w ; 2. kreowanie na uniwersytetach n o w y c h w y d z i a ł ó w p e d a g o g i c z n y c h ; 3. kształcenie nauczycieli w o brę
bie istniejących na uniwersytetach w y d z i a ł ó w f i l o z o f i c z n y c h ; 4. zorganizowanie p rzy szkołach wyższych osobnych p e d a g o g i c z n y c h i n s t y t u t ó w ; 5. stworzenie oddzielnych a k a d e m j j p e d a g o g i c z n y c h .
Drogą pierwszą, zachowania dawnych seminarjów nauczycielskich ' ich podstawy tradycyjnej poszła Francja. P rzykład jej naśladow ały:
Belgja, H iszpanja, Szwecja, częściowo Szwajcarja i niektóre kraje R ze
szy Niemieckiej jak Wirtemibergja, Oldenburg i Bawar ja. W postaci szczątkowej istnieją seminarja nauczycielskie w Anglji i Stanach Zjed
noczonych A. P. W Polsce są seminarja obecnie w stadjum stopniowej likwidacji.
2 K o m u n ik a t In s ty tu tu Ś ląskiego w K a to w ic a c h n r. 30.
Kształcenie nauczycieli na poziomie uniwersyteckim pierwsza zrealizow ała Anglja, w formie stworzenia na uniwersytetach w ydziałów pedagogicznych, t. zw. U niversity Training Departments. W Stanach Zjednoczonych kształcą się nauczyciele w istniejących w obrębie uni
wersytetów t. zw. Teachers Colleges. W Niemczech stud ja akademickie dla nauczycieli szkól powszechnych zorganizowały uniw ersytety w J e nie, Brunświku i H am burgu. Poza uniwersytetam i istnieją studja w yż
sze dla nauczycieli w t. zw. instytutach pedagogicznych w Dreźnie, Lipsku, Darmstadcie, Moguncji i Rostocku. Równocześnie i równolegle z instytutam i pedagogicznemi rozwinęła się w Niemczech, szczególnie w Prusiech, inna jeszcze form a kształcenia nauczycieli, t. zw. akademjc pedagogiczne: Bonn, Bytom, Elbinga, F ran k fu rt n. O., F rankfurt n. M., H annover, Kilonja, Sztetin, W rocław. W sposób zbliżony zorganizowały u siebie kształcenie nauczycieli niektóre kraje E uropy środkowej i po
łudniowej, oraz Polska. W Czechosłowacji trw ają jeszcze studja nauczy
cieli przez jeden rok (Praga, Berno, Bratisława); w Jugosławji dwa lata (Zagrzeb, Belgrad).
W Polsce idea kształcenia nauczycieli, hasło wyższych studjów nauczycielskich datuje się od pierw szych chwil tw orzenia szkoły pol
skiej w wolnej i niepodległej Rzeczypospolitej. Ja k i gdzieindziej, im
puls wyszedł z łona samego nauczycielstwa (zjazdy w Radom iu 1916 i w W arszaw ie 1919) i doprow adził w roku 1928 do stworzenia nowych zakładów kształcenia nauczycieli, zbliżonych ustrojem, programem i charakterem do uczelni zagranicznych, pod nazw ą p e d a g o g j ó w (K raków , W arszaw a, Lublin).
Obok kształcenia nauczycieli żywo daw ała się odczuwać potrze
ba ich dokształcania, czemu służą istniejący od roku 1921 P a ń s t w o w y I n s t y t u t N a u c z y c i e l s k i w W a r s z a w i e i założony w roku 1928 I n s t y t u t P e d a g o g i c z n y w K a t o w i c a c h .
Powstanie i cele Instytutu Pedagogicznego.
Potrzeba podniesienia poziom u wykształcenia ogólnego i pogłę
bienia przygotow ania zawodowego nauczycieli, szczególnie żywo da
w ała się odczuć na Śląsku, gdzie z racji geograficznego położenia i w a
runków politycznych ścieranie się różnych prądów nabierało specjalnej ostrości i gdzie ulepszanie metod pracy i ich ujednostajnienie stawało się koniecznością kulturalno-polityczną. W yłoniła się zatem idea stw orze
nia zakładu dokształcania nauczycieli na poziomie uniwersyteckim.
Idea, zainicjow ana przez grono ludzi interesujących się zagadnieniami pedagogicznemi, uznana przez istniejące na terenie województwa orga
nizacje nauczycielskie i poparta przez śląskie władze wojewódzkie, urze
czyw istniła się w zorganizow aniu we wrześniu 1928 roku T ow arzyst
wa Instytutu Pedagogicznego i otw arcia zakładu naukowego pod na
zw ą I n s t y t u t u P e d a g o g i c z n e g o dnia 28 października 1928 r.
Celem Instytutu jest: dokształcanie nauczycielstwa pod względem pedagogicznym; kultyw ow anie i popieranie naukowej pracy pedago
gicznej; przeprow adzanie systematycznych badań i doświadczeń peda
gogicznych (pedagogiczna stacja doświadczalna) dla wszystkich typów szkół, istniejących w Wojew. Śląskiem; kształcenie psychologów szkol
nych; kształcenie lekarzy szkolnych i higjenistek szkolnych pod wzglę
dem pedagogicznym. Punktem wyjścia dla działalności I. P. jest z a łożenie, że osobowość nauczyciela jest czynnikiem decydującym we wszelkich poczynaniach w dziedzinie nauczania i wychowania i jedynie przez jej kształtow anie można przyczynić się do stworzenia nowego ty pu nauczyciela, któ ry byłby zdolny do realizowania postulatów nowej szkoły. Do kształtow ania osobowości nauczyciela zmierza I. P. przez o d powiednią konstrukcję program u i celowy dobór metod pracy.
Program.
W konstrukcji swego programu uwzględnia I. P. następujące mo
m enty: i. kształtow anie osobowości nauczyciela; 2. dostosowanie progra
mu I. P. do potrzeb szkoły; 3. pogłębienie przygotow ania nauczycieli w kierunku naukow ym; 4. uwzględnienie strony praktyczno-zaw odo- wej. Program Instytutu obejmuje całokształt zagadnień pedagogicznych, traktow anych zgodnie z jego celami. Dzieli się on na: I. p r z e d m i o t y p o m o c n i c z e : filozof ja, biolog ja wychowawcza, antropologia peda
gogiczna, socjologja wychowania. II. p r z e d m i o t y g ł ó w n e : A) psychologja^ pedagogiczna, psychologia ogólna, historja wychowania, pedagogika ogolna, dydaktyka ogólna, m etodyka poszczególnych przed
miotów, ustawodawstwo szkolne i organizacja szkolna, higjena szkolna, poradnictw o zawodowe; B) język polski i literatura polska, historja, ge
ograf ja i geologja, zoologja i botanika; C) wychowanie obywatelsko- państwowe, oświata pozaszkolna. III. p r a k t y k a s z k o l n a : hospi
tacje w szkołach i lekcje pokazowe. IV. p r z e d m i o t y d o d a t k o w e obowiązkowe i nadobowiązkowe (lektoraty języków obcych). V. s e m i n a r j a psychologiczne, pedagogiczne i filozoficzne.
Idzie nietylko o pogłębienie naukowego wykształcenia słuchaczy, ale również o zdobycie przez nich naukowych metod pracy i o pobu
dzenie ich w pewnej mierze do pracy samodzielnej ze szczególnem uwzględnieniem śląskiego momentu regjonalnego. M etoda pracy ma charakter częściowo w ykładow o-dyskusyjny, częściowo seminaryjny
’ laboratoryjny. Silny nacisk kładzie się na samodzielne przetraw ienie przez słuchaczy pewnej ilości dziel naukowych, wskazanych przez od
nośnych prelegentów. Grono wykładow ców składa się w zasadzie z pro-
4 K o m u n ik a t In s ty tu tu Ś ląskiego w K a to w ic a c h n r. 30.
fesarow" i docentów uniwersytetu, względnie w ybitnych znawców danych dziedzin z poza szkół akademickich.
Studja, słuchacze i ich uprawnienia.
R ok szkolny dzieli się w I. P. na trzy trym estry: pierwszy trw a od 15 września do 21 grudnia, dru g i: od 16 stycznia do 31 marca, trzeci:
od i kw ietnia do 15 czerwca. Słuchaczem może być każdy nauczyciel szkoły średniej, zawodowej oraz powszechnej. H ospitanten: może być każda osoba, interesująca się problem am i w ychow ania. W roku 1932 do 1934 liczba słuchaczy wynosiła 107 osób, w czem 86 mężczyzn i 21 kobiet. P rzy końcu każdego roku składają słuchacze odpowiedni egzamin. P o ukończeniu studjów dwuletnich otrzym uje słuchacz dyplom ukończenia studjów z I. P. U praw nienia związane z posiadaniem d y plom u określa rozporządzenie Min. W. R. i O. P. z dn. 22 grudnia 1934, które zalicza Instytut Pedagogiczny w Katow icach do zakładów rów norzędnych Państw. Instytutow i N aucz., Państw. Pedagogjom, Państw.
Inst. Rob. Ręcz., Państw. lost. W ych. Piz., oraz K onserwatorjum Muz.
(W ydz. Naucz.) i przyznaje absolwentom tego In stytutu praw a na pod
stawie par. 19 p. 2, oraz par. 63 rozp. R ady M inistrów z 19 grudnia 1933 w sprawie autom atycznego przechodzenia nauczycieli do wyższycn grup uposażenia. (Dziennik U rzędow y Min. W. R. i O. P. N r. 10 z 31 grudnia 1934 poz. 138).
Inne formy pracy.
O prócz dwuletniego studjum In sty tu t Pedagogiczny organizuje po
wszechne w ykłady z pedagogji i z dziedzin pokrew nych, kursy, konferen
cje i ogniska pedagogiczne i metodyczne, w ykłady regjonalne z dziedziny historji, kultury, zjawisk przyrodniczych i geograficznych Śląska, p ro w a
dzi szkołę doświadczalną, organizuje muzeum wytwórczości dziecka, w y
daje publikacje naukow e z zakresu wychowania i nauczania, prow adzi poradnię w sprawach wychowania, wciąga szersze sfery nauczycielstwa do pracy naukowej. W latach 1932-34 urządził In sty tu t 15 takich kursów z frekw encją wynoszącą zgórą tysiąc osób.
Jednym z w arsztatów pracy I. P. jest b i b 1 j o t e k a. Bibljoteka ta pom yślana i urządzona jako księgozbiór dzieł naukow ych z dziedzi
ny wiedzy o wychowaniu, oraz jako w arsztat pracy naukowej, gromadzi ogół polskiej bieżącej produkcji wydawniczej, jako też ważniejsze publi
kacje obce i ułatw ia korzystanie z nich. Zasoby bibljoteki obejmują obecnie około 3000 poz. inw entarzow ych, oraz 60 czasopism nauko
wych, krajow ych i zagranicznych (w języku niemieckim, francuskim, angielskim i włoskim). W razie potrzeby otrzym ują czytelnicy ponadto porady i wskazówki bibljograficzne. Organem Instytutu jest czasopismo ,,C h o w a n n a“, poświęcone sprawom nauczania i w ychow ania w spół
czesnego w całym świecie kulturalnym , a szczególnie w Polsce. Zadaniem
„C how anny“ jest: a) budzenie zainteresowania dla naukowego trak to w a
nia zagadnień pedagogicznych; b) naw iązywanie współczesnych prądów do polskiej tradycji wychowawczej celem utrzym ania ciągłości kultury pedagogicznej; c) w ykazyw anie zw iązku między teorją a zagadnieniami praktyki w szkolnictwie polskiem; d) informowanie czytelników o ru chu pedagogicznym w kraju i zagranicą, o jego ewolucji i przem ianach;
e) wskazywanie dróg, środków i m etod samokształcenia. Rozporządzeniem Min. W. R. i O. P. została „C how anna“ zaliczona do bibljotek szkol
nych szkół powszechnych, średnich i zakładów kształcenia nauczycieli.
O d stycznia b. r. wychodzi przy tern czasopiśmie osobny dodatek infor- macyjno-sprawozdawczy p. t. „ S p r a w y s z k o l n e n a Ś l ą s k u“ , mający za zadanie odzwierciadlać życie publ. w dziale szkolnictwa ślą
skiego, a więc z jednej strony donosić o ukazujących się zarządzeniach w ładz szkolnych, z drugiej zaś umieszczać wiadomości z odbywających się na Śląsku ważniejszych imprez, konferencyj rejonowych, ognisko
wych, zebrań komisyj międzyszkolnych, referatów wygłoszonych na konferencjach i t. p.
Organizacja Instytutu Pedagogicznego.
Schemat organizacyjny Instytutu Pedagogicznego jest podobny do ustroju innych instytucyj kulturalno-ośw iatow ych i naukowych. O rga
nami T ow arzystw a Instytutu Pedagogicznego są: W alne Zgromadzenie, Z arząd T ow arzystw a, Komisja Rewizyjna i Rozjemcza, K uratorjum T ow arzystw a i D yrektor Instytutu. Zakres działania poszczególnych or
ganów nie odbiega od norm ogólnie przyjętych. Podstawy finansowe Tow arzystw a stanowią składki członków, opłaty słuchaczy i subwencje w ładz państw ow ych i samorządowych. Przewodniczącym kuratorjum T ow arzystw a jest obecnie dr. Tadeusz K upczyński, naczelnik W ydz.
Ośw. Publ. SI. U rzędu Wojew., dyrektorem Edw ard Czernichowski, w izytator szkół średnich.
Plany na okres najbliższy.
Przedstawiony zakres prac Instytutu nie wyczerpuje jeszcze jego możliwości rozwojowych. W planie pracy na czas najbliższy przew i
dziany jest cały szereg przedsięwzięć i poczynań, jak zorganizowanie kursów (ogrodniczego, sporządzania pomoc naukowych, bibljotekarstw a, języka polskiego dla nauczycieli szkół mniejszościowych), kontynuow a
nie badań naukow ych w oparciu o zespoły pracy, przygotow anie w zoro
wej szkoły ćwiczeń, zorganizowanie ognisk metodycznych dla nauczycie
li szkół powszechnych, wprowadzenie ścisłej współpracy z inspektorami szkolnymi, rozszerzenie dwuletniego kursu studjów na kurs trzy- względ
nie czteroletni.
6 K o m u n ik a t In s ty tu tu Ślą s k ie go w K a to w ic a c h n r. 30.
Znaczenie Instytutu Pedagogicznego.
W ten sposób wywiązuje się Instytut Pedagogiczny ze swego za d a
nia uczelni, kształtującej osobowość nauczyciela i tak -pojmuje swą misję szerzyciela kultury ogólnej i pedagogicznej wśród nauczycielstwa, a przez nie wśród ogółu społeczeństwa. In sty tu t Pedagogiczny świadom donio
słej roli szkoły, wychowania i nauczyciela w rozwoju społeczno-poli
tycznych i kulturalnych stosunków życia zbiorowego, pragnie przez od
powiednią regulację i selekcję pracow ników na polu oświaty, przez ro z
szerzenie ich zawodowego przygotow ania i pogłębienie ogólnej kultury, oraz powiększenie społecznej i obywatelskiej aktywności i wartości-, przyczynić się do zjednoczenia, rozwinięcia, podniesienia i uświetnienia starej kultury narodu w ramach tak niedawno odrodzonej państwowości.
Przez zjednoczenie rozumie się przedewszystkiem proces duchowej unifi
kacji świeżo odzyskanej Ziemi Śląskiej z wskrzeszoną Macierzą, N arodem , Państwem.
K a t o w i c e , w kwietniu 1935.
Dr. M irosław Sekreta.
U w a g a : Z ez w a la się n a d o w o ln e k o r z y s ta n ie z k o m u n ik a tó w I n s t y t u t u ślą
sk ie g o d la c eló w p ra s o w y c h .
D r u k a r n i a „ D z ie d z ic tw a " w C ie sz y n ie .
