UK D 55l.793.022 intc:rgl. mazowiecki :565.33.022 + 56! :581.331.2(438. 142 Kr~pa k. Kocka)
Pawd JES[ONKIEW[CZ
Nowe
Opisano osady interglacjaht mazowieckiego odslaniaj,!ce si~ w polnocnej skarpie doliny Wieprza. Stwier- dzono \\'yst~pO\\anIL' slimakow, malzow, ryb i malZoraczkow z form,! przewodni,! .\,'ottia browniana (J 0 n c s) tlotowan'! po raz pierwszy w Polsce.
Podczas prac kartograficznych zwiC!zanych z wykonywaniem Szczegolowej Mapy Geologicznej Polski 1: 50000 ark. Kock (p61nocne przedpole Wyzyny Lu- belskiej) stwierdzono nieznane dotychczas stanowisko interglacjalnych osad6w organicznych i il6w. Znajduje si~ ono w Kr~pie ok. 9 km na zach6d od Kocka (fig. 1 i 2). Osady te ods1aniajq si~ dobrze na powierzchni ok. 1000 m2 w p6lnocnej skarpie doliny Wieprza, natomiast pod przykryciem stwierdzono je na zdenudo- wanej wysoczyznie, gdzie rozprzestrzeniajq si~ na obszarze co najmniej 7 ha (fig. 2).
Najwyzsze polozenie stropu osad6w organicznych stwierdzono w otworze wiert- niczym na wysokosci 146 m n.p.m. (na wysoczyznie), najnizsze zas na wysokosci 123 m n.p.m. (w dolinie Wieprza). SpC!g osad6w nie zosta1 osiC!gni~ty. W odsloni~
ciu w skarpie doliny Wieprza bezposrednim obserwacjom dost~pny jest cztero- metrowy pakiet' kredy jcziornej, gytii wapiennej i How zawarty w przedziale 141,5 137,5 m n.p.m. Powierzchnia tarasu Wieprza leZy tu na wysokosci 130 m n.p.m.
Osady interglacjalne wypelniajC! kopalnC! dolin~ wci~tc! w glin~ zwalowC! i lezC!ce pod niC! piaski drobnoziarniste i mulki. Przykryte sc! one piaskami deluwialnymi z warstwC! bruku w spC!gu (fig. 3 - warstwa 8), bC!dZ piaskami wodnolodowcowymi (?) i glinq zwalowC! (na p61noc od skarpy Wieprza).
424
30km
LUBLIN o
Fig. L Lokalizacja stanowisk interglacjalnych kolo Kocka Interglacial localities in the vicinities of Kock
1 Kr~pa; 2 - Podlod6w; 3 - Ferdynandow; 4 Poznan
Dotychczas najdokladniej rozpoznano osady interglacjalne w strefie kraw~dzio
wej Wieprza. Analiza gl~bokosci zalegania sp'!gu, wyksztalcenie osadu oraz dane faunistyczne pozwolily wyr6znie tu stref~ plytsz,! (przybrzezn'!) i gl~bsz,!, kt6re S,!: rozdzielone wyraznym sklonem pierwotnego dna kopalnego zbiornika. W stre- fie pierwszej lezy kreda jeziorna i gytie wapienne 0 mi'!:zszosci od 0,0 do 3,0 m.
Osad wykazuje warstwowanie- r6wnolegle, przy czym warstwy zapadaj,! w stron~
gl~bszej strefy zbiornika, na wsch6d. Hose skladnik6w terygenicznych i wielkose ziarn wzrasta w kierunku brzegu. W gytiach polozonych najblizej brzegu dose
cz~sto zdarzaj,!: si~ otoczaki do 1,5 cm srednicy. Tutaj tez znajduj,!: si~ znaczne nagromadzenia fragment6w skorupek mi~czak6w, wsr6d kt6rych zdarzaj'!: si~
takze okazy nieuszkodzone. W pr6bce kredy jeziornej 0 obj~tosci 40 dcm3 pobranej w tej strefie stwierdzono obecnose nast~puj,!cych gatunk6w slimak6w i malz6w (oznaczenia gatunk6w sprawdzH S. Skompski): Lithoglyphus naticoides (P f e iff e r) - 68 okaz6w, Gyraulus acronicus (F
e
r us s a c) 11 okaz6w, Val- -vata piscinalis ii 11 e 72 okazy, Valvata piscinalis antiqua Sower b y lokaz, Valvata cristata M 11 e r - 1 okaz, Bithynia tentaculata inn a e u s) 36 okaz6w, Sphaerium corneum (L inn a e u s) 109 okaz6w, Pisidium astar- toides ? San d b erg e r - 1 okaz, Pisidium sp. - 1 okaz.W miar~ oddalania si~ od brzegu zbiornika gytie S,!: znacznie mniej zapiaszczo- ne. Zawieraj,! nieliczne fragmenty skorupek i wieczka slimaka Bithynia tenta- culata. Powszechne S,! natomiast osci, kr~gi i inne fragmenty kostne oraz z~by
i Iuski ryb. Rozpoznano jedynie najbardziej charakterystyczne szcz'!tki nalez'!ce do szczupaka (Esox lucius L.) i wzdr~gi (Scardinius erythrophthalmus L.). Stwier- dzono takze wyst~powanie malzoraczk6w Candona sp. i Scottia browniana (J o- n e s). Drugi z wymienionych rna istotne znaczenie stratygraficzne i zostanie om6wiony nizej.
Z pr6bek pobranych w strefie brzeznej (gl~b. 1 i 2 m) wykonano wst~pnie dwie ekspertyzy palinologiczne. W obydwu przypadkach frekwencja pyIku byla bardzo niska. Pylek nosH slady wietrzenia, ziarna byly zniszczone. W pierwszej pr6bce stwierdzono obecnose Abies, Carpinus, Alnus, Polypodiaceae, w drugiej zas Abies, Carpinus, Alnus, Tilia, Cory Ius , Lycopodium. Z powodu niskiej frekwencji pyIku nie mozna bylo wykonae analizy pylkowej z podaniem procent6w (Z. Janczyk- -Kopikowa, 1979).
W kierunku wschodnim (w stosunKu do odsloni~cia) dno zbiornika gwaltownie
si~ obniza. Osady organiczne stwierdzono tu w otworze wiertniczym jeszcze na
gl~b. ok. 7 m ponizej powierzchni tarasu zalewowego Wieprza, tj. 123 m n.p.m., i nie osi,!gni~to ich sp'!gu. Zlozone s,! tu br'!zowe ily przechodz'!ce ku dolowi w ily zielone, zawieraj,!ce znaczne skupienia wiwianitu. Zar6wno ily br'!zowe, jak i zielone s,! bezwapienne. Ich sumaryczna mi'!zszosc nie przekracza tu 3 m (granica
stropu erozyjna). Pod nimi nawiercono gytie wapienne, kt6rych nie przebito.
Sporadycznie znajduje si~ w nich szczqtki ryb.
Z tej strefy pobrano r6wniez kilkanascie pr6bek dla wykonania ekspertyz palinologicznych (sondy nr 6 i 7); kilka z nich okazalo si~ ekspertyzami diagnos- tycznymi. Wedlug Z. Janczyk-Kopikowej (1980) spektra pylkowe z pr6bek nr 6 z gl~b. 3,2 m oraz sonda nr 7 z gl~b. 3,0 i 4,0 m) charakteryzujq okres inter- glacjalu mazowieckiego z dominacjq jodly (Abies) i graba (Carpinus) oraz okres IlIa (sonda nr 7, gl~b. 5,5 m) b~dqcy starszq cz~sciq okresu w kt6rym domi- nuje jodla, grab i cis (Taxus). Spektrum pylkowe z pr6bki z gl~b. 9,8 m (sonda nr 7) charakteryzuje okres II interglacjalu mazowieckiego z dominacjq swierka (Picea) i olszy (Alnus). Spektra pylkowe pr6bek pobranych z H6w nie Sq diagnostycz- ne wiekowo; obrazujq flor~ lasu iglastego z przewagq sosny (Pinus), co swiadczy o panowaniu klimatu borealnego.
Spektra pylkowe pr6bek z Kr~py pozwalajq najednoznacznq korelacj~ z podob~
nymi osadami z Kr~pca, Nowin Zukowskich, Ciechanek Krzesimowskich i Brusa (Z. Janczyk-Kopikowa, 1980).
Na szczeg61nq uwag~ zasluguje znaleziony w Kr~pie, nie opisywany dotychczas z Polski, malzoraczek Scottia browniana (J 0 n e s) - tabl. I, fig. 4; tab. 1. Gatunek ten znajdowany byl w osadach starszego i srodkowego plejstocenu i przypuszczano, ze wyst~puje do dzisiaj. Jednakze analiza ekologiczna osad6w zawierajqcych for-
~ 1
A ~B 2
Oj5 }Okm
Fig. 2. Lokalizacja stanowiska interglacjalnego w Kr~pie
Interglacial locality at Kr~pa
~
Zakalew~
1 obszar wystt;:powama na powierzchm lub obszar plytkiego zalegama osadow interglacjalnych; 2 - hnia przekroju geologicznego (fig. 3)
I - area where interglacial deposits crop out or occur at small depth; 2 - line of geological cross-section shown in Fig. 3
426 NNW A
Pawel Jesionkiewicz
Fig. 3. Przekr6j gcologiczny przcz krawc;dZ doliny Wicprza w Kr~pie
Geological cross-section through margin of the Wieprz River valley at Kr~pa
SSE B
11
Z I 0 dow ace n I C P () Iud 11 lOW 0 pol, k j c: I pm,kl I mulkl La,tOIskowc, 2 glina zwalowa, 3 brut< na glinie zwalowej; i n t e r I a c j a I 11l a 70 W i e c k i: 4 - piaski jeziorne, 5 - gytie wapienne i krecla jeziorna, 6 - il jeziorny, 7 - mulki iii;. je/iomc hrzd:nej; in ( c r g I a c j a lee m ski?: 8 - bruk w sp,!gu deluwiow; z I 0 dow aCe 11 i c (-, I 11 () C n \l p <1 I, i c: <) piaski deluwialne: hoi 0 c en: 10 piaski rzeczne, 11 torfy, 12 - nasyp: 1:3 pobrnnia pr6hck do hadan palinologicznych (punkty pohrania pr6hek mi~dzy sondami 2 i 3 rzutowano na Z l)(hlnniccial: 14 micj:.cc pobrania pr6bek faun'!; 15 - granice geologiczne pewne; 16 - przypuszczalne granicc gcologiclnc: 1 - VJl ,ondy penetracyjne
Sou t h Pol ish G I a cia t i 011: I ice-dammed lake sands and silts.::' till, 3 pavement on till; M a- s 0 v ian I n t erg I a cia I: 4 lacustrine sands, 5 - calcareous gyttja and lacustrine chalk, 6 - lacustrine clay, 7 sands, muds and clays of shore zone of lake; E e m ian In t erg I a cia I?: 8 - pavement at the base of deluvia: North-Polish Glaciation: 9 deluvial sands; Holocene: 10 - fluvial sands. 11
12 - bank; 13 - points sampkd for palynological studies (sampled points situated between soundings 2 and are projected on (he outcrop Cl"O,,-:.cctilll1): 14 poinb with faunal record; 15 controlled geological boundaries; 16 inferred geological boundaries: 1-VII penetrometer soundings
my wsp6lczesne w por6wnaniu z poziomami notujqcymi formy plejstocenskie wykazala wyrazne r6znice Kempf, 1971). 0 He fonny wsp6lczesne wyst~pujq
jedynie w potok6w, to formy kopalne znajdowane Sq w war- stwach odpowiadajqcych okresom Rozbieznosc ta sklonHa E. K.
Kempfa do rewizji poglqd6w wyzej wspomnianego gatunku.
Wykazal on, ze fonny Sq przedstawicielami odr~bnego gatunku - Scottia ps(!udobrmrniana Opierajqc si~ na analizie znanych stanowisk curopcjskich stwierdzil forma Scottia browniana (J 0 n e s) jest ga- tunkiem wymarlym i rna znaczenie przewodnie. Wyst~puje od starszego plejsto- do interglacjalu holsztynskiego wlqcznie.
analizowane przez E.K. Kempfa stanowiska wyst~powania
malzoraczka Scortia hro)(,l1iana do obszaru Niemiec, Anglii i kilku brak jest ze zlodowaco~
ze w miar~ pojawiania
si~ nowych danych okreslenie zasi~gu stratygraficznego malzoraczka Scottia browniana nie ulegnie zmianie.
W odniesieniu do polskiego podzialu plejstocenu okreslenie E.K. Kempfa oznacza, ze osady, w kt6rych t~ form~ stwierdzono in situ, nie powstaly po inter- glacjale mazowieckim, co dla aktualnych problem6w stratygrafii Lubelszczyzny jest szczeg6lnie wazne. Ekspertyza palinolo!!1czna oraz fa kt wyst~powania w gytiach ma!zoraczka SCOIl/{{ brult'lIlana tJ 0 n e s) sklulllU autora do wSl~pllego okreslenia wieku osad6w interglacjalnych z Kr~py jako odpowiadajllcych interglacjalowi mazowieckiemu.
W licznych, plytkich wicrceniach stwicrdzono znaczne rozprzestrzenicnie jezior- nych osad6w intcrglacjalnych w kierunku p61nocnym, gdzie lezll pod przykryciem osad6w gJacjalnych.
Tabela I Zestawienie porownawcze wymiarow malzoraczka Scottia hrowniana (J 0 n e s) z r6znych stallowisk
Wymiary w mm
Stanowisko Material
dlugosc szerokosc dlugosc/szerokosc
Clacton jO skorupck 0,813 ±63 0,524±31 1,591 ±0,159
(Locus typicus), kwych
t\nglia 30 skorupek 0,813 ± 38 0,513 ± 38 1,593 ± 0,057
IE. K, Kempf. J(71) prawych
fonisbcrg. RFN 12 skorupek 0,800 ±0,050 0,515 ± 0,035 1,575±0,025 (E, K, K~mpf, 1971 ) Icwych
13 skorupek 0,775 ± 0,025 0,490±0,010 1,565 ± 0,065 prawych
Kn;pa, Polska
'}
0,76 0,46 1,66(P. Jesionkicwicz) h . 'korupb 0.72 0,48 1,50
c lewe 0,70 0,42 1,65
d 0.75 0,47 1,60
e} skorupki 0,70 0,45 1,56
f prawe 0,84 0,54 1,55
Aktualnym zadaniem gcologicznym jest opracowanie pelnego profilu straty- graJkznego oraz okrdlenic slosunku wiekowego mi~dzy osadami interglacjalnymi z Kr~py a podobnymi z pobliskich stanowisk w Ferdynandowie, Podlodowie i Poznaniu. Osadyintcrglacjalne I Ferdynandowa, Podlodowa, a bye moze i Poz- nania. /:liJcz\.me C\Cf d0 110\\'0 wyr0711l0J1l'go fen.lynandowskiego (Z.
npll<()\\',( i ill,. !l),-\()), Z co do wicht tych stanowisk
J
zc
stanuwiska te od-( 19(9) inkrglacjalowi lubelskiemu.
mazowieckiego zaliczali osady z Ferdynandowa Z.
9(13. 1975) i J. Rzechowski (1967), Jako starsze od interglacjaru ma-
428 Pawel lesionkiewicz
zowieckiego okresla osady z Ferdynandowa K. Erd (1978). L.N. Woznjaczuk (1978) koreluje je z wyroinionym przez siebie na Nizinie Rosyjskiej interglacjalem szklowskim. W swietle tych rozbieinosci cenna wydaje sit! potencjalna moiliwosc uchwycenia w jednym krotkim profilu dwoch roinych wiekowo stanowisk inter- glacjalnych: mazowieckiego i ferdynandowskiego. Takim perspektywicznym pro- filem okazac sit! moie ci(!g wiercen mit!dzy pobliskimi (ok. 5 km) stanowiskami interglacjalnymi w Krt!pie i Poznaniu.
Zaklad Zdj«6 i Map Geologicznych Instytutu Geologicznego
Warszawa, ul. Rakowiecka 4 Nadeslano dnia 18 sierpnia 1981 r.
PISMIENNICTWO
ERD K. (1978) Pollenstratigraphie im Gebiet der skandinawischen Vereisungen. Schrift. Geol.
Wiss., 9, p. 99-119.
lANCZYK-KOPIKOWA Z. (1963) Analiza pylkowa osadow czwartorz~dowych z Ferdynandowa.
K wart. Geol., 7, p. 639 - 644, nr 4.
lANCZYK-KOPIKOWA Z. (1975) - Flora interglacjalu mazowieckiego w Ferdynandowie. Biul.
lnst. Geol., 290, p. 5 -10.
JANCZYK-KOPIKOWA Z. (1979) Orzeczenie dotycz'!ce dwoch probek z miejscowosci Kr~pa,
arkusz Kock. Arch. lnst. Geol. Warszawa.
JANCZYK-KOPIKOWA Z. (1980) Orzeczenie dotycz'!ce probek z miejscowosci Kr~pa, arkusz Kock. Arch. Inst. Geol. Warszawa.
JANCZYK-KOPIKOWA Z., MOJSKI J.E., RZECHOWSKl J. (1980) - Stratygrafia i zasi~gi osa- dow glacjalnych dolnego i srodkowego plejstocenu mi~dzy Wish,!: i Bugiem. W: Stratygrafia i chronologia lessow oraz utworow glacjalnych dolnego i srodkowego plejstocenu w Polsce SE, p. 35-36. Komitet Badan Czwartorz~du PAN, UMCS w Lublinie. Lublin.
KEMPF E.K. (1971) - Okologie, Taxonomie und Verbreitung der nichtmarinen Ostrakoden-Gattung Scottia im Quartar von Europa. Eiszeitalter und Gegenwart, 22, p. 43 - 63.
LYCZEWSKA J. (1977) Ocena interglacjalu z Ferdynandowa na tIe ewolucji facjalnej osadow pIe}
stocenskich przedpola Wyzyny L ubelskiej. K wart. Geol., 21, p. 119 - 140, nr 1.
RZECHOWSKI J. (1967) Sedymentogeneza i stratygrafia plejstocenu w przekroju Ferdynandowa na obszarze poludniowo-wschodniego Mazowsza. Kwart. Geol., 11, p. 936-938, nr 4.
SRODON A. (1969) - Pozycja stratygraficzna flor kopalnych Lubelszczyzny zaliczanych do inte- glacjalu mazowieckiego. Biul. Inst. Geol., 220, p. 5 12.
BA3HR4YK n.M., MAXHA4 H.A., RKY60YCKAR T.B .. BEnl4KEBI4 <P.I{) .. KAH,aPAl.\EHE o.n.
(1978) - HOBOR CTpoTblrpoq,iYHOR cxeMO nJ1eHCTOl.\~HOBbIX O,D.KJ10,D.OY i OCHOYHblR 30KOHO- MepHoclli 3MeH npblpoAHoro OCRPO,D.,D.3R lle,D.OBiKOBOH Bo6110Cl.\i PYCKOH pOYHiHbl Y oHTponoreHe.
B: AOClle,D.OBOHHi oHTponoreHY 6enopyci, POl. IV - CTpoTblrpoq,I'IR 1'1 nOlleoreorpoq,I'IR, CTp. 69-81. HOSYKO i nXHiKO. MiHCK.
nosen EC EHKEBVl4
PACnOnO>KEHIllE MA30BElJ,KOrO ME>KflEAHIIIKOBb.R OKono KOlJ,KA
KPEMnE
Ho ceBepHblX nOACTynox K nt06nI1HCK0t4 S03BblweHHOCTI1 B CKnOHe Aom1Hbi Ben)!(o 06HO)!(otOTCR nopOAbl M030aeL\KOrO Me)!(neAHIiIKOBb.ll AO CI1X nop He BCTpe40aWI1eCl'I :;)TOM poHOHe. nOpOAbl Me)!(- neCKOMI-1. OHI-1 rIO- KpblTbl AentOBlileM I1nVl neAHI1KOBblMVI OCOAKOMI1, 0 nOACTl1nOtOTCR aonYHHblM cyrnl1HKOM 11 HI1)!(ene)!(o- UJ,I1MI1 neCKOMI'1 ill 30CTOiiiHblMI'1 cyrnl1HKoMiII (cpVlr. 3), 06Hopy)!(eHbl rOCTponOAbl. nenel\VlnOAbl, Pbl6bl VI OCTPOKOAbl. b01'll:,we acero CPOYHbl cocpeAOTO"leHO a o3epHoM Meny. OTnO)!(I1BWeMCR a npillbpe>KHOill 30He. CneAyeT o6ponlTb SHI1MQHl1e HO HOml"ll1e PYKosoA.IIUJ,ero SHAO OCTPOKOA Scottia browniana
U 0 n e s), 06Hopy)!(eHHOrO 3AeCb arlepBble HO TeppHTOp1111 nonbWH (cpHr. 4). 3TOT aHA aCTpe"lOeTCl'I HO"lHHOR C HH)!(HerO rIneiiiCTOLleHO AO ronbWTblHCI<OrO Me)!(ne,ll.HHI<OSbR Bl<ntOYHTenbHO. nom1Hono- rHYeCI<Oe 1Il3yyeHIIle nOl<030nO, 4TO onlllCOHHble oprOI'HlyeCKrAe nOpO,ll.bl Cne,ll.yeT OTHeCTIIl I< M030BeLl- I<OMY Me)!(neAHIiII<OsbtO.
Pawel JESIONKlEWICZ
A NEW LOCALITY OF MASOVIAN INTERGLACIAL DEPOSITS AT KR~PA NEAR KOCK
Summary
A new locality of Masovian Interglacial deposits was found in escarpment of the Wieprz River valley at Kr~pa village in northern foreland of the Lublin Upland. Interglacial deposits are here deVeloped as calcareous gyttja, lacustrine chalk, clays and sands. They are overlain by deluvial or glacial deposits and underlain by till and, beneath it, ice-dammed lake sands and silts (Fig. 3). The deposits yield remains of gastropods, pelecypods, fishes and ostracodes. The fauna is most frequent in lacustrine chalk deposited in nearshore zone. Attention should be paid to the occurrence of guide ostracode species Scottia brow- niana (J 0 n e s), here recorded for the first time in Poland (Fig. 4). This species is known from the Early Pleistocene to Holstein Interglacial, inclusively. Palynological studies showed that the described organogenic deposits should be assigned to the Masovian Interglacial.
2, 1982
Nowe stanowisko intj~rgjlacJatu mazo\",le,:kH;;go w Kr\;:pie kolo Kocka
