Język polski 12.11.2020 Klasa 8
Uwaga dzisiaj lekcja on-line. Proszę połączyć się za pomocą aplikacji SKYPE.
Sprawdzian wiadomości we wtorek.
Temat: Warsztaty publicystyczne
1.Rozwiąż krzyżówkę
2. Przeczytaj temat w podręczniku Świat w słowach i obrazach: Warsztaty publicystyczne – sprawdzian (s. 196–198);
3. Gatunki publicystyczne:
felieton
reportaż
recenzja
esej
wywiad
4.Co nazywamy publicystyką?
To jedna z podstawowych form działalności dziennikarskiej. Polega na formułowaniu wypowiedzi, które dotyczą aktualnej w danym momencie
tematyki politycznej, społecznej, kulturalnej itp. Znamienny jest fakt, że teksty publicystyczne posługują się środkami perswazyjnymi i zmierzają do czynnego oddziaływania na opinię publiczną. Właśnie tym różnią się od informacji, która ogranicza się do obiektywnego przekazywania wiadomości o faktach, ale w żaden sposób ich nie naświetla, nie wyjaśnia, nie komentuje (definicja na podstawie Słownika terminów literackich).
5. Felieton
nazwa gatunku pochodzi od francuskiego słowa feuilleton – „zeszycik”,
„powieść” w odcinkach, ale również „arkusz papieru”. Początkowo tym słowem określano zamieszczane w prasie materiały literackie lub krytycznoliterackie, które zazwyczaj drukowano w dolnej części strony (kolumny) pisma. Z czasem znaczenie terminu bardzo się rozszerzyło – od wielu lat za jego pomocą określa się teksty publicystyczne o swobodnym charakterze, które często posługują się literackimi środkami ekspresji.
Cechuje go lekkość stylu, nieograniczona żadnymi rygorami, dowolna kompozycja i dowcipny ton, ale jednocześnie miewa on często odcień polemiczny. Nic w tym dziwnego, bo gatunek dotyczy aktualnych, często palących wydarzeń lub problemów, ale z drugiej strony nie jest nigdy ich bezpośrednim komentarzem. Felieton stanowi zazwyczaj stałą pozycję dziennika lub tygodnika pisaną przez jednego autora (felietonistę).
Felietonistykę uprawiało wielu znanych literatów
Bolesław Prus (Kroniki w Kurierze Warszawskim i Kurierze Codziennym),
Henryk Sienkiewicz (Kartki z podroży w Gazecie Polskiej),
Antoni Słonimski (Kroniki w Wiadomościach Literackich).
Autorami współczesnych felietonów są m.in.:
Jerzy Pilch, Ryszard Marek Groński, Ludwik Stomma.
Reportaż
od łac. reportare – „zawiadamiać”. Ten gatunek publicystyczny ma charakter sprawozdania z wydarzeń, których autor był świadkiem lub uczestnikiem.
Forma ukształtowała się w pełni dopiero w drugiej połowie XIX w., ale jest genetycznie powiązana ze znanymi wcześniej typami relacji: opisem podróży (periegezą), listem, diariuszem, pamiętnikiem. W XX w. obok reportażu prasowego pojawił się reportaż radiowy, telewizyjny oraz fotoreportaż. Ze
względu na tematykę wyróżniamy reportaż społeczno-obyczajowy, podróżniczy, wojenny, sportowy itp. Bardzo ważny jest fakt, że reportaż oprócz obiektywnej informacji zawiera także elementy oceny autorskiej. Poza tym niektóre reportaże łączą autentyczny materiał z fikcją fabularną i rozbudowaną charakterystyką psychologiczną opisywanych postaci – wtedy zbliża się do literatury pięknej.
Ale zależności pojawiają się w obu kierunkach: nie tylko literatura oddziałuje na ten gatunek, ale i on przyczynił się do narodzin nowego rodzaju literackiego:
powieści reporterskiej. Na świecie do klasyków reportażu należą: Egon Erwin Kisch (Szalejący reporter, Azja odmieniona) oraz John Reed (Dziesięć dni, które wstrząsnęły światem). W Polsce gatunek uprawiali: Ksawery Pruszyński (W czerwonej Hiszpanii), Melchior Wańkowicz (Na tropach Smętka). Obecnie naszymi mistrzami formy są: Krzysztof Kąkolewski, Ryszard Kapuściński, Hanna Krall
Recenzja
od łac. recentio – „przegląd”. To gatunek publicystyczny, który stanowi
omówienie dzieła literackiego, spektaklu teatralnego, filmu, koncertu, wystawy.
Recenzje są publikowane w prasie, ale również rozpowszechniane za
pośrednictwem innych środków masowego przekazu (radio, telewizja). Mogą przybierać różne formy: od suchej kilkuzdaniowej informacji o danym
wydarzeniu do swobodnego, obszernego felietonu.
Charakter recenzji zależy głównie od miejsca publikacji – w prasie codziennej recenzje mają przede wszystkim zadanie informacyjne, w rzadziej wydawanych periodykach (a przede wszystkim w pismach literackich) mogą stanowić
wielostronne omówienie dzieła, mają niekiedy charakter polemiczny i zbliżają się do eseju.
Esej
- najambitniejszy z gatunków publicystycznych, sytuuje się w sąsiedztwie tekstów literackich, niekiedy nawet naukowych (Eseje o Szekspirze Jana Kotta, historyczne eseje Pawła Jasienicy). Ta właściwość odróżnia go od podobnie swobodnego felietonu. Bo esej jest szkicem na dowolny temat (literatura, sztuka, obyczajowość), jego formę trudno jednoznacznie zdefiniować. Ale zawsze jest nieskrępowany, błyskotliwy i kunsztowny, obfituje w oryginalne skojarzenia, pomysły i dygresje, przy jednoczesnym dążeniu do ogarnięcia całości tematu.
Nazwa gatunku pochodzi od tytułu pism Michela de
Montaigne’a Essais (Próby). W Polsce znakomite eseje pisali Jerzy Stempowski (Eseje dla Kassandry), Bolesław Miciński (Trzy eseje o wojnie), Józef Czapski (Tumult i widma), Czesław Miłosz (Rodzinna Europa, Prywatne obowiązki).
Wywiad
- forma określana też angielskim terminem interwiew. To rozmowa ze znaną osobą (pisarzem, politykiem, aktorem, sportowcem) podana do wiadomości publicznej za pośrednictwem prasy (gatunek upowszechnił się wraz z jej rozwojem) lub innych mediów. Jej treść koncentruje się zazwyczaj wokół jednego (lub kilku powiązanych ze sobą) tematów. Tekst wywiadu składa się z pytań zadawanych przez dziennikarza i odpowiedzi rozmówcy. Językowy kształt wywiadu jest uzależniony przede wszystkim od tego, z kim i na jaki temat prowadzona jest rozmowa (w innym stylu rozmawia się z politykiem, a w innym – ze sportowcem), ale również od poziomu intelektualnego
przypuszczalnego czytelnika. Na szczególną uwagę zasługują wywiady z pisarzami, które często ułatwiają rozumienie oraz interpretację ich dzieł.
Obszerne wywiady (tzw. wywiady-rzeki) są niekiedy publikowane jako samodzielne książki (Dominik De Roux Rozmowy z Gombrowiczem, Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem).
Podsumowanie
Podstawowe gatunki publicystyczne to: felieton, reportaż, recenzja, esej, wywiad.
Felieton podejmuje aktualną tematykę polityczną lub społeczną i w lekkiej, często dowcipnej formie wyraża osobisty stosunek jego autora do omawianego tematu, stara się też wpływać na kształt opinii
publicznej.
Reportaż przekazuje relację z wydarzeń, których autor był świadkiem lub uczestnikiem, może zawierać elementy fikcji
literackiej, pogłębioną charakterystykę psychologiczną postaci itp. W takich wypadkach sytuuje się na pograniczu literatury pięknej
(Dowody na istnienie Hanny Krall).
Esej jest formą o największych ambicjach. Może podejmować różne tematy (kultura, zagadnienia społeczne, polityka, nawet nauka).
Charakterystyczna dla niego jest dbałość o kształt, efektowność i osobisty ton wypowiedzi. Tu liczą się wyszukany pomysł, ciekawe detale (np. eseiści chętnie posługują się paradoksem), erudycja.
Recenzja to omówienie dzieła literackiego, filmu, spektaklu, wystawy itp. Jej celem jest informacja o danym wydarzeniu kulturalnym
(recenzje zamieszczane w prasie codziennej), ale i wyrażenie opinii na jego temat. Subiektywne, często emocjonalne, wnikliwe zbliżają się niekiedy do eseju.
Wywiad to rozmowa z interesującymi ludźmi (pisarzami, politykami, artystami itp.), którą prasa podaje do publicznej wiadomości. Jej kształt językowy jest wyznaczony przez tematykę i osobę rozmówcy, ale także determinowany przez założonego czytelnika (ten sam pisarz inaczej będzie zwracał się np. do grona filologów, a inaczej do
młodzieży).
