Z praktyki sądowej

Władysław Padacz

Z praktyki sądowej

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 7/3-4, 219-225

Sędzia instruktor w procesie o nieważność m ałżeństw a

1. W yraz „au d itor” p o ja w ił się w k o ścieln y m p ra w ie p ro ceso w y m za c za só w p ap ieża L u cja n a III (1181— 1185), k tórego reform y, d otyczące k a n cela rii p a p iesk iej, ok a za ły się w ie lc e celo w e, p o ży teczn e i d on iosłe к P o roku 1185 w y s tę p u je au d ytor jak o sęd zia d eleg o w a n y do p o szczeg ó l­ nej sp ra w y , m a ją cy za zad an ie przep row ad zić tok p o stęp o w a n ia oraz zeb rać od p o w ied n ie dow od y, u m o żliw ia ją ce n a stęp n ie p a p ieżo w i fe r o w a ­ n ie w y ro k u . N ieb a w em w sza k że, bo już za In n o cen teg o III (1198— 1216), audytorow de za częli otrzy m y w a ć n iek ied y w ła d z ę w y d a w a n ia w y ro k ó w , k tóre w sza k że n a b iera ły m o cy o b o w ią zu ją cej dopiero w te d y , gdy o tr z y ­ m y w a ły z a tw ierd zen ie p ap iesk ie. R ozw ój in sty tu c ji au d ytorów n a stęp o ­ w a ł bez p rzerw y i ju ż In n o cen ty IV (1243— 1254) u sta n o w ił sta ły ch a u d y ­ torów , g łó w n ie dla sp ra w a d m in istra cy jn y ch i b e n e fic jó w k o ścieln y ch . Z b ieg iem czasu skoro p o ja w iła się k on ieczn ość a p ela cji od w y ro k ó w try b u n a łó w d eleg o w a n y ch lu b b isk u p ich , został u tw orzon y przez p a p ie ­ ża Jan a X X II sta ły try b u n a ł a p ela cy jn y w roku 1331 b u llą „R atio ju r is ”. T ry b u n a ł ten, naprzód n ie o fic ja ln ie , a p otem u rzędow o, o trzym ał n a zw ę S acra R om ana R ota 2. S ę d z io w ie R oty zw a n i au d ytoram i, n ab rali w ie l­ k iego zn aczen ia, a ic h p race są d o w e sta ły się w zo rem dla ty ch w s z y s ­ tk ic h in n y c h sę d z ió w , k tórzy m ie li zlec o n e przep row ad zić in stru k cję o k reślon ego d o k ła d n ie p rocesu są d o w eg o 3. W o k resie p rzed k od ek sow ym do w y zn a czo n eg o na p e w ie n czas lu b na sta łe audytora, zw an ego ró w n ież in stru k to rem , n a leża ło zeb ran ie w sz e lk ic h d ow od ów , m a ją cy ch zw iązek ze sp raw ą, a w p ie r w sz y m rzędnie p rzesłu ch a n ie za in tereso w a n y ch stron oraz św ia d k ó w przez n ich zg ło szo n y ch lub z urzędu w ezw a n y ch . W d ie ­ cezja ln y ch try b u n a ła ch k o ścieln y ch in stru k to r n ie w ch o d ził jed n ak że w sk ład k o m p letu sąd zącego i w y d a ją ceg o w yrok .

2. K od ek s P ra w a K an on iczn ego p rzeją ł całą ju ry sp ru d en cję d a w n ie j­ szą, d otyczącą au d ytora i d ając m u, p op rzednio ju ż p rzy jętą , n azw ę 1 Por. R o b e r t i Fr., De p ro c e s sib u s , I, R om ae, 1941, 291 ns., 346 ns. 2 Por. О j e 11 i В D e R o m a n a Curia , R om ae, 1910, 176 ns.

3 Por. N a c h t m a n W., T r y b u n a ł R o t y R z y m s k i e j , L u b lin , 1957, 47 nss.

220 K S . W Ł A D Y S Ł A W P A D A C Z

[

]

O bow iązki, n ałożon e p rzez K odeks, n ie w y czerp u ją d łu giej listy czy n ­ n ości p raw n ych , k tóre sp ełn ia in stru k tor podczas trw a n ia przew od u są d o w eg o zleconej m u sp raw y. P rzy w y ja śn ia n iu b o w iem sta n o w isk a in stru k to ra w o b ecn y m u sta w o d a w stw ie k o ścieln y m k on ieczn ą je s t rze­

czą w ziąć pod u w a g ę in str u k c ję „ P rovid a” z dnia 15 sierp n ia 1936 r., która m a d o n io słe zn a czen ie n ie ty lk o z p ow od u au to ry tetu , jak i p osiada treść każdego d ok u m en tu p r a w n o -teo lo g iczn eg o przez K on gregację w y ­ danego, a le też z p ow od u zak resu w y ja śn ie ń i d o n io sło ści sp recy zo w a ć od n oszących się do od p o w ied n ich kan on ów p raw a p rocesow ego K odeksu. U w z g lę d n ia ją c tę w ła śn ie in stru k cję, szczeg ó ln e d a lsze ob ow iązk i dadzą

się ująć w n a stęp u ją ce punkty:

1) przed rozp oczęciem zezn ań strony, św ia d k a lu b b ieg łeg o p r z y j­ m u je od każdego z n ich p rzy sięg ę na E w a n g elię, że b ęd zie zezn a w a ł ty lk o szczerą p ra w d ę (art. 96 § 1). Po zezn an iach od b iera p rzy sięg ę, że w szy stk o , co było zezn an e od p o w ia d a p raw d zie i że b ęd zie za ch o w a n e w ta jem n icy p rzyn ajm n iej do c h w ili p u b lik a cji a k t p rocesu (art. 104 § 2). J e ż e li w e z w a n a osoba n ie chce zezn a w a ć pod p rzy sięg ą , w ó w cza s in s­ tru k tor w e d łu g sw eg o u zn an ia m a zd ecyd ow ać, czy d opuścić ją do zeznań, je ż e li jed n ak zd ecyd u je p o z y ty w n ie , w te d y w p rotok óle p o leci zazn a­ czyć, z ja k ieg o p ow od u n a stą p iła odm ow a p rzy sięg i (art. 96 § 1);

2) stw ierd za id en ty czn o ść osob y zezn ającej n a p o d sta w ie p rzed ło żo ­ n ych d o k u m en tó w albo oso b istej zn a jo m o ści p rzez sie b ie lu b p rzez j e ­ dn ego z czło n k ó w k om p letu sąd zącego (art. 97);

3) b ezp ośred n io przed b ad an iem sąd o w y m otrzy m u je od obrońcy w ę z ła p y ta n ia w z a m k n iętej k op ercie. P o o tw a rciu jej n a k ażd e zadane p rzez sie b ie o so b iście p y ta n ie żąda szczeg ó ło w ej od p ow ied zi. W szelk ie in n e p y ta n ia m ogą być zad aw an e, ale ty lk o za p ośred n ictw em sęd ziego in stru k tora (art. 101);

4) Po zło żen iu zezn ań (art. 129) p o leca n o ta riu szo w i od czytać p ro ­ to k ó ł stro n ie, św ia d k o w i lub b ieg łem u . Przed p o d p isa n iem m ogą oni p oczyn ić p opraw ki. In stru k tor w te d y dop iero sk ła d a sw ój p od p is, gdy przekona się, że w sz y stk o zostało d ok ład n ie w y ra żo n e i za n o to w a n e (art. 104);

4 Por. B ą c z k o w i c z F., P r a w o k a n o n icz n e, III, K rak ów , 1958, 30.

5) w ra zie p otrzeb y, z a się g n ą w sz y o p in ii stron i obrońcy, m a p raw o w y zn a czy ć tłu m a cza (art. 108);

6) P o z a w ią za n iu sporu (kan. 1726, art. 88) in stru k to r naprzód bada stro n ę p o w o d o w ą . P o zło że n iu przez n ią zezn ań p o leca n o ta riu szo w i od czytać protok ół, a n a stęp n ie sk a rg ę p ow od ow ą. P od ob n ie czyn i w s t o ­ su n k u do stro n y p ozw an ej (art. 113 § 1). W ra zie zgod n ego tw ierd zen ia stra n , że m a łż e ń stw o sw e u w a ż a ją za n iew a żn e, in stru k to r o stro żn ie p o sta ra się o w y ja śn ie n ie p ow od ów , k tó ry m i k ie r u ją się m a łżo n k o w ie, że n ie p rzeczą sob ie, ale o w szem , jed n a k o w o p o tw ierd za ją tezę p o w o ­ d o w ą (art. 113 § 2).

7) O ile n a pod ątaw ie zezn ań stron w y ło n i się p od ejrzen ie, że m a ł­ ż o n k o w ie u zg o d n ili m ięd zy sobą treść sw y c h od p ow ied zi, w ó w cza s in ­ str u k to r p o w in ie ń zadać szereg p ytań e x offo, a n a w e t w razie p o trzeb y w e z w a ć , d la u sta le n ia o b iek ty w n ej p ra w d y , św ia d k ó w z urzędu

(art. 113 § 3).

8) J e ż e li zezn a n ia obu stron w zasad n iczych p u n k tach różnią się m ię d z y sobą, in stru k to r w p orozu m ien iu z obrońcą postara się p y ta ­ n ia m i e x o ffo w y ja śn ić za ch od zące sp rzeczn ości. Jeżeli ten środek n ie da d o sta teczn eg o w y n ik u , w ó w cza s p raw o u p ow ażn ia go do d okonania k o n fr o n ta c ji stron (art. 114 § 2).

9) In stru k to r m a n ie ty lk o praw o, ale i ob o w ią zek w e z w a n ia ś w ia d ­ k ó w z urzędu, ilek ro ć to je s t k o n ieczn e dla n a leży teg o w y ś w ie tle n ia sz c z e g ó łó w i ok oliczn ości, zach od zących w toczącej się sp r a w ie lub d la u zu p ełn ien ia in stru k cji d ow od ow ej art. 123 § 1). M a ró w n ież ob o­ w ią z e k d o p iln o w a n ia , żeb y n a d m iern a ilo ść św ia d k ó w , czasam i n a w et p o d stęp n ie zg ła sza n a przez stron y, zo sta ła przez try b u n a ł ogra n iczo ­

na, (§ 2).

10) Zdarza się w n iek tó ry ch p rocesach , że do zezn ań zja w ia ją się ś w ia d k o w ie z w ła sn ej in ic ja ty w y , n ie zg ło szen i p rzez stron y. M oże n im i k ie r o w a ć r z e te ln a chęć ok a za n ia pom ocy w w y k r y c iu o b ie k ty w ­ nej p raw d y, a le też m o g ą m ieć n a w z g lę d z ie c e le u b oczne, sto ją ce w sp rzeczn o ści z zasad n iczym zad an iem sęd zieg o k o ścieln eg o . R oz­ tro p n y in stru k to r sam p o w in ie n zd ecyd ow ać, k tó ry ch teg o rod zaju ś w ia d k ó w n a leży p rzyjąć, a k tó ry ch b e zw zg lęd n ie odrzucić (art. 124).

11) N a zw isk a św ia d k ó w w e zw a n y ch do sk ła d a n ia zezn ań p o w in n y być stron om p od an e do w ia d o m o ści. J e ż e li jed n a k zachodzą szczeg ó ln e p ow od y, in stru k to r m oże w p o ro zu m ien iu z obrońcą zd ecyd ow ać p r z e ­ słu c h a n ie św ia d k a , a n a zw isk o za k o m u n ik o w a ć stron om dopiero przed p u b lik a cją ak t (art. 136 § 2).

12) W zasad zie ś w ia d k o w ie są b adani n ie w ob ecn ości stron , ani te ż ich za stę p c ó w lu b ad w o k a tó w . W y ją tk o w o p rzy zb iegu szczeg ó ln y ch o k o liczn o ści in stru k to r m oże zezw o lić n a a sy ste n c ję stro n y p ow od ow ej lu b p o zw a n ej, w z g lę d n ie ich z a stęp có w p ra w n y ch (art. 128); np. św ia d ek m a tk a p o w ó d k i cierp i n a zan ik p a m ięci i córka a sy stu je b iern ie przy zezn an iach , jed n a k w p e w n y c h ch w ila ch m o że za p o z w o le n ie m in str u k

-222 K S . W Ł A D Y S Ł A W P A D A C Z

[4]

to ra p rzy p o m n ieć m a tce n iek tó re p ra w d ziw e fa k ty , m a ją ce bardzo w a żn e zn a czen ie dla sp raw y.

13) In stru k cja „ P rovid a”, id ąc za p ra w em o g óln ym , w ie lk ą w a g ę p rzy k ła d a do zezn ań w ia ro g o d n y ch św ia d k ó w i d b a o p o sza n o w a n ie ich osoby. S koro p rzeto św ia d e k o d w a żn ie zezn a je o b ie k ty w n ą praw d ę, ale n iep rzy jem n ą d la stro n y co m oże sp o w o d o w a ć p rzy k re n iep o ro zu ­ m ien ia ; in stru k to r p o w in ie n zob ow iązać p rzy sięg ą a d w o k a tó w lu b z a stęp có w p ra w n y ch stro n do za ch o w a n ia ta je m n ic y (art. 130 § 1). J e ż e li zaś św ia d e k p o siad a p o w o d y u zasad n ion e, żeb y w aktach sp ra w y n ie u ja w n io n o jeg o n a zw isk a , in stru k to r m oże u p ow ażn ić d w ie lu b trzy p o w a żn e i d y sk retn e osob y do z a się g n ię c ia w ia d o m o ści o p ra w d o m ó w ­ ności św iad k a.

14) K ażda ze stro n w ciągu trzech dni od ch w ili n o ty fik a c ji jej listy św ia d k ó w , k tórzy m ają być p rzesłu ch an i, m oże żądać u m o ty w o ­ w a n eg o p rzez sie b ie sk r e śle n ia n iek tó ry ch lu b n a w e t w sz y stk ic h p rzed ­ s ta w io n y ch św ia d k ó w (art. 131 § 1, § 2). Ż ąd an ie n ie słu sz n e in stru k to r odrzuca d ek retem (§ 4). J e ż e li zaś n ie p osiad a d o sta teczn y ch e le m e n tó w do w y d a n ia d ek retu ani pro and con tra żąd an iu stron y, a czas n agli, w ó w cza s m oże p rzesłu ch ać św ia d k ó w , co do k tórych założon o sp rzeciw , a zeb ra w szy k o n ieczn e in fo rm a cje, osta teczn ą d ecy zję p o w zią ć przed p u b lik a cją akt sp r a w y (§ 3). W razie d ecy zji id ącej po lin ii żądań stron y, z ezn a n ia św ia d k a n ie są brane pod u w a g ę i n ie s ą w łą czo n e do ak t sp ra w y .

15) S koro z a is tn ie je słu sz n a przyczyn a, in stru k to r m oże p rzep ro­ w ad zić, z a p y ta w szy o zd an ie obrońcę w ę z ła , k o n fr o n ta c ję św ia d k ó w m ięd zy sob ą lu b św ia d k ó w ze stro n y p ow od a albo p o zw a n ej (kan. 1772, art. 133).

16) Po p rzesłu ch a n iu stron i zg ło szo n y ch św ia d k ó w , a przed z a m ie ­ rzoną p u b lik acją, in stru k to r, jak ró w n ież obrońca w ęzła , p o w in n i d o k ła d n ie p rzejrzeć zeb ra n e m a teria ły . J e ż e li choć jed en z n ich d oszed łb y do p rzek on an ia, że w d alszym cią g u is tn ie ją w sp ra w ie n ieja sn o ści, k tó re w sza k że dadzą się u su n ąć, w ta k im razie m a p raw o w e z w a ć n o w y ch św ia d k ó w lu b zażąd ać n o w y ch d o k u m en tó w (art. 134).

17) P oza p rzyp ad k am i w K a d ek sie w y m ie n io n y m i (kan. 1976— 1982), in stru k tor, za się g n ą w sz y zd an ia obrońcy, m oże zażądać p o w o ła n ia o d ­ p o w ied n ieg o b ieg łeg o np. g ra fo lo g a (art. 140).

18) In stru k tor, w y zn a czo n y p rzez p rzew o d n iczą ceg o b ieg ły m , o k reśla w d ek recie w ą tp liw o ś c i, na k tó r e w e w sk a za n y m czasie (art. 147 § 4) m a ją od p o w ied zieć (§ 1)_ D ecy d u je r ó w n ież czy całość akt, czy ty lk o n iek tó re części m a ją im być p rzed sta w io n e (§ 2), czy p y ta n ia stron, p rzy g o to w a n e p rzez n ie d la b ieg ły ch , p rzy ją ć czy odrzucić (§ 3).

19) W sp ra w a ch są d o w y ch z ty tu łó w choroby u m y sło w e j lu b im ­ p o ten cji, po zło że n iu na p iśm ie p rzez b ieg łeg o sw e j o p in ii, in stru k to r m a o b o w ią zek w e z w a ć go do sied zib y try b u n a łu do zło że n ia u stn y ch z e ­ znań, p o tw ierd zo n y ch n a stę p n ie p rzy sięg ą (art. 152).

20) J e ż e li w to k u p rzew od u są d o w eg o ok aże się, że do w y ja śn ie n ia sp r a w y · w ie lk ie zn a czen ie m ogą m ieć d o k u m en ty p r y w a tn e np. listy z ok resu p rzed ślu b n eg o lu b po ślu b ie w cza sie ro złą k i m a łżo n k ó w , in ­ stru k to r m oże zażądać p r z e d sta w ie n ia tych d o k u m en tó w tr y b u n a ło w i

(art. 163).

21) W p rzyp ad k u , gdy stro n a o d m a w ia p r z e d sta w ie n ia dok u m en tów in stru k to r, po n a ra d zen iu się z obrońcą w ę z ła , p o czy n i w s z e lk ie w y ­ s iłk i, żeb y u zy sk a ć o w e d ok u m en ty . W razie p otrzeb y n ie o m ieszk a tru d n o ści p rzed sta w ić ca łem u są d zą cem u k o leg iu m (art. 167).

22) J e ż e li w ła d ze c y w iln e u d z ie liły ro zw o d u m ałżon k om ; in stru k to r zażąd a od stron k o p ii p ro śb y o rozw ód w są d zie oraz w y ro k u w raz z m o ty w a m i (art. 168).

23) W r a z ie częścio w eg o b rak u czy to d ok u m en tów , czy w y ra źn y ch d o w o d ó w z zezn ań św ia d k ó w , d o n io słe zn a czen ie p o sia d a ją d o m n ie­ m an ia. R zeczą p rzeto in str u k to r a jest, żeb y o rien tu ją c się w sp ra w ie, d la u ja w n ie n ia ty ch d o m n iem a ń p odczas badań stro n i św ia d k ó w p rzez u zu p ełn ia ją ce p y ta n ia d o k ła d n ie zbadał o k o liczn o ści przed, p o d ­ czas i po ślu b ie (art. 174).

24) Skoro tylk o, ob roń ca w ę z ła , in stru k to r i p rzew o d n iczą cy d y sp o ­ n u ją d o sta teczn ą ilo ścią m a teria łu d ow od ow ego, n a stęp u je p u b lik a cja a k t d ek retem p rzew o d n iczą ceg o w raz ze w sk a za n iem term in u o sta te c z ­ n eg o w y p o w ie d z e n ia s ię p rzez stro n y lu b obrońcę, n ie w y łą c z a ją c p ro ­ śb y o u z u p e łn ie n ie p o stęp o w a n ia (art. 175 § 1, § 2, § 3), k tó re m oże n a stą p ić ty lk o w ta k im razie, g d y sto so w n ie do art. 135 stron a w y ­ k a że, że zd o ln a je s t p rzed sta w ić n o w e d a lsze (§ 4) dow ody.

25) P o za m k n ięciu p o stęp o w a n ia d ow od ow ego, ale w k ażd ym razie p rzed w y d a n ie m w y ro k u , m o ż liw e je s t w z n o w ie n ie dochodzeń, jeżeli k tóraś ze stro n p rosi o w z n o w ie n ie z p ow od u o d szu k a n ia lu b z n a le ­ zien ia n o w y ch d o k u m en tó w lu b św ia d k ó w , k tórzy u zu p ełn ia ją co m ogą sp ra w ę n a św ie tlić (art. 178 § 1). P o sk o m p le to w a n iu u zu p ełn ień n a­ stę p u je n o w a p u b lik acja. In stru k to r zaś p o w in ie n w ty m cza sie zażądać od stron i od ob roń cy w y p o w ie d z e n ia się co do tr e śc i zeb ran ych m a ­ te r ia łó w w łą czn o ści z a k ta m i ca łej sp r a w y (§ 3),

26) J e ż e li chodzi o sp ra w y w p a d k o w e in stru k to r na w n io se k str o ­ n y m oże im n adać b ieg. G d yb y w n io sk o w i s ię sp rzeciw ił, str o n a m oże w cią g u 10 dni od w o ła ć się do k o le g iu m sęd zio w sk ieg o (art. 188).

Z d łu g ieg o szereg u u p ra w n ień i w y n ik a ją c y c h stąd o b o w ią zk ó w in ­ stru k to ra ja sn o w y n ik a , że p ra w o d a w ca p rzy k ła d a w ie lk ą w a g ę do d ok ład n ego p rzep ro w a d zen ia tok u p o stę p o w a n ia są d o w eg o i do m o ż liw ie o b szern ego zeb ra n ia m a teria łu d ow od ow ego, m a ją ceg o n a stęp n ie słu ży ć sęd zio m do rozp atrzen ia ca ło ści sp r a w y i w y d a n ia słu szn eg o w yrok u . Od w n ik liw o ś c i i o b iek ty w izm u in stru k to ra za leży często u ro b ien ie so b ie p rzez sę d z ió w w su m ien iu p rzek o n a n ia ; zg o d n ie z k tó ry m orze­ kają: czy w k o n k retn y m p rzyp ad k u z a istn ia ł sa k ra m en t m a łżeń stw a c zy te ż nie.

224 K S . W Ł A D Y S Ł A W P A D A C Z

[6]

P o w s ta je jeszcze p y ta n ie, czy w a ż n y je s t w yrok , je ż e li in stru k to r n ie z o sta ł w y b ra n y z poza gron a k o m p letu sąd zącego, a le w ła śn ie jest jednym , z sę d z ió w teg o k o m p letu , p o w o ła n eg o p rzez o fic ja ła na p od ­ sta w ie zle c e n ia b isk u p a ord yn ariu sza. D la sk o n k r e ty z o w a n ia i z a k tu a ­ liz o w a n ia p y ta n ia m ożn a ująć je n a stęp u jąco:

Czy w a żn e są w y r o k i tr y b u n a łó w k o śc ie ln y c h w P o lsce, skoro z r eg u ły in stru k to ra m i sp r a w są sę d z io w ie n a leżą cy do k o leg iu m trzech sęd zió w , sąd zących k o n k retn ą sp raw ę?

W łaściw ą· od p ow ied ź n a leży oprzeć n a K o d ek sie i na ju ry sp ru d en cji; a) K an. 1584 w y ra źn ie m ó w i, że au d ytor m a być d istin ctu s a p o - n en te. A le już sam K od ek s czyn i w y ją te k , dop u szczając in n ą p ra k ty k ę w R ocie R zy m sk iej, gd zie au d ytor je s t jed n y m z sę d z ió w tu rnusu. P ro w a d zi on. cały b ieg sp r a w y i r e feru je n a s e s ji sw e p rzem y śla n e sp o strzeżen ia i w n io sk i opąz d aje v o tu m w y ro k o w e.

b) P o w o d y , k tó ry m i k ie r o w a ł się p raw od aw ca łą czą c o b o w ią zk i in ­ stru k to ra i r e fe r e n ta w jed n ej o sob ie w R ocie, m o g ą z p o w o d zen iem od p o w ia d a ć w a ru n k o m p racy na te ren ie P o lsk i i p ra w o d a w ca u zn a ł to sk oro n ie za ło ży ł sp rzeciw u przy o trzy m y w a n iu sp raw ozd ań roczn ych z prac są d ó w k o ścieln y ch w P o lsce.

c) Z asadą jest, że n ik t n ie m o że b yć p o zb a w io n y w razie p otrzeb y p o m o cy sęd zieg o k o ścieln eg o . S p ra w a w n ie sio n a do sądu n ie p o w in n a p rzek raczać u sta lo n y ch term in ó w , a w ię c m a x im u m 2 la ta w I In sta n cji a 1 rok w I i- e j . P rzy in te n sy w n e j p racy d u c h o w ie ń stw a p o lsk ieg o i p rzy sp ecy ficzn y ch vrarunkach tej pracy, gd y w m ia sta ch b isk u p ich k ażd y z k a p ła n ó w , a z w ła szcza z w y k sz ta łc e n ie m u n iw e r sy te c k im , m a po dw a, trzy, a n a w e t w ię c e j u rzęd ów , n ie je s t rzeczą m o ż liw ą p o w o ­ ły w a n ie osób d u ch o w n y ch je d y n ie ty lk o n a au d ytorów .

d) O grom n ie u ła tw ia p racę, gd y sęd zia p rzep ro w a d za ją cy in s tr u k ­ cję sp ra w y , m oże ją r efero w a ć i w sk a za ć n a p e w n e o k oliczn ości, k tó re za u w a ży ł, a k tó r e w o góln ej o c e n ie m a ją s w e w ła ś c iw e — g a tu n k o w e :— zn aczen ie. Z arzut, że jeg o u w a g i m o g ą w p ły w a ć n a d ecy zję w k ieru n k u p rzez n ieg o w sk a za n y m , ła tw o zn iw e lo w a ć p r z y ję tą w P o lsc e zasadą, że k a żd y z sęd zió w d o k ła d n ie z a p o zn a je się ze sp raw ą, a je ż e li m a w ą t ­

p liw o ś c i co do p u n k tó w u za sa d n ien ia sęd zieg o referen ta , w te d y m o d e ­ ra ta m d iscu tio n em p rzek ła d a się jeszcze n a ty d z ie ń do n astęp n ej sesji, a w ty m cza sie p rzew o d n iczą cy i d ru gi sęd zia d ok ład n ie rozw ażą m o ­ m en ty w r e la c ji in stru k to ra p od k reślon e.

e) Z n an y p o w szech n ie k a n o n ista , R oberti, rozw ażając sposob y, p rze­ m a w ia ją c e za ró w n o za łą cze n iem jak i za o d d zielen iem fu n k c ji in s tr u k ­ to ra i r e feren ta , o p o w ia d a się w k o n k lu z ji za p ra k ty k ą p rzy jętą w R o­ cie R zy m sk iej: „C odex au d itoris et rela to ris o ffic ia d istin c ta con sid erat. A t o ffic ia in ead em p erso n a p o ss u n t cu m u lari. T im e n t quidam n e a u d i­ to r q u i de causa refera t, p rop ter su am erga cau sam a ffectio n em , fa c iliu s reliq u o s iu d ices ad' suam tra h it o p in io n em , d estru en s p ru d en tiam c o l­ leg ii. Sed fo rte d icen d u m e s t e x p e d ir e p o tiu s ut, n isi p o ssin t om nes, sa lte m unus iu d e x d irecte cum p atribus a g a t” 5. P od ob n ego zd an ia b y li ju ż p op rzed n io W ern z-V id al: „Q uare n isi ius e x p r e ss e iu b ea t in str u c ­ tio n em cau sae aliis dem andare: n on p roh ib etu r iu d e x ipse, qui cau sam d ecid ere d eb et, p ro cessu s in stru ctio n em p er a g e r e ” 6.

Z ca ło ści p rzed sta w io n eg o tu m a teria łu , odn oszącego s ię do in str u k ­ tora sp ra w y , w y n ik a , że je s t rzeczą w ie lc e w sk a za n ą , żeb y w tr y b u ­ n a ła ch są d o w y ch k o śc ie ln y c h n a te r e n ie P o lsk i p rzyjąć p ra k ty k ę R oty R zy m sk iej, w k tórej in stru k to rem je s t jed en z sę d z ió w tu rn u su , a d a­ lej, że n ie p o w in ie n on s w y c h o b o w ią z k ó w sk ła d a ć n a barki p r z e ­ w o d n iczą ceg o oraz, że od p iln o ści, su m ien n o ści i w n ik liw o ś c i sęd ziego in stru k to ra w ogrom nej m ierze za leż y u zn a n ie w a żn o ści lu b n iew a żn o ści sa k ra m en tu m a łżeń stw a .

K s . W ł a d y s ł a w P a d a c z

5 Por. R o b e r t i Fr., dz. cyt., 296 ns.

6 Por. W e r n z F. — V i d a l P ., Ius C an o n icu m , R om ae, VI, 1927, 89.