"Tadeusz Żeleński (Boy). Twórczość i życie", Barbara Winkiel, redaktor naukowy Ewa Korzeniewska, Warszawa 1967, Państwowy Instytut Wydawniczy, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, ss. 794, 2 nlb. + 12 wklejek ilustr. : [recenzja]

Janusz Stradecki

"Tadeusz Żeleński (Boy). Twórczość i

życie", Barbara Winkiel, redaktor

naukowy Ewa Korzeniewska,

Warszawa 1967, Państwowy Instytut

Wydawniczy, Instytut Badań

Literackich... : [recenzja]

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce

literatury polskiej 61/1, 376-400

w m y śl jego założeń, m ożn a b y ło sp o d ziew a ć. A w ię c np. u m ieszcza w te k ś c ie głó w n y m w s ta w k i za czy n a ją ce się od słó w : „G dy orły n asze...”, „D ziś dla nas, w św ie c ie n iep roszon ych ...” oraz „Kraj lat d ziecin n y ch ...” O drzucony został — jak już w sp o m n ia ła m — w ie lk ie j p ięk n o ści cztero w iersz „C h ciałem pom in ąć...” oraz „Te p o k o len ia żałob am i czarn e...” R esp ek to w a n e sta r a n n ie i w łą c z o n e do tek stu g łó w n eg o są — w p isa n e na m argin esie! — w e r sy : „Że d zisiaj zn ajd ą to serd eczn e sło w o ”, „K tóre z serc w ie k o p od ejm ie k a m ie n n e ”, „R ozw iąże oczy ty lą łe z b rze­ m ie n n e ”.

M a cie jew sk i k ry ty k b w a ł ostro dow oln ość u k ła d u K lein era ; sam jed n a k w s w o ­ jej p rop ozycji ed y to rsk iej p oszed ł w tej d o w o ln o ści bardzo daleko. P o zo sta w ia w p r a w d z ie na sw o im m iejscu k oń cow y fr a g m e n t w ie r sz a tak , jak b y ł on w p isa n y w b ru lion ie, a le w in n y ch m iejsca ch te k stu d o k o n u je za b ieg ó w sto ją cy ch w w y r a ź ­ nej k o liz ji ze w sk a za n ia m i ręk op isu . W p ły n ęła na to o w a hip oteza o p o lem iczn ej g e n e z ie E pilogu . A u tor S z k ic ó w w y b ie r a ł w sta w k i, d zięk i k tó ry m „ J a śn iejsza je s t [...] lin ia a rg u m en ta cji retoryczn ej M ick iew icza w p o le m ic e ze S ło w a c k im ” (s. 244), a p rzen o sił do w a r ia n tó w te , k tóre ow ą „ lin ię a rg u m en ta cji” za ciera ły ; od rzu cił n a w et w tym celu w a żk i fra g m en t z g łó w n ej k o lu m n y . P o d jęta przez n iego próba u sta le n ia tek stu p ozostan ie p raw d op od ob n ie jed n ą z n ajb ard ziej d o w o ln y ch i n ie k ręp o w a n y ch w sk a za n ia m i ręk op isu p rop ozycją e d y to rsk ą E p ilo g u . D ołącza się do teg o sp raw a in terp u n k cji, którą au tor S z k ic ó w p o tra k to w a ł z zu p ełn ą b eztro sk ą , n ie resp ek tu ją c w sk a z ó w e k za w a rty ch w ręk op isie.

N a leży jed n ak jeszcze w ró cić do ow ej s u g e s tii za w a rtej w ty tu le i w p ie r w ­ szy m zdaniu szk icu M a cie jew sk ieg o O w ie r s z u n a z y w a n y m E p ilo g ie m „P a n a T a ­

d e u sz a ”. N ie jest ona bez k ozery. W yp row ad zając g en ezę u tw oru z p o le m ik i ze

S ło w a ck im , autor S z k ic ó w n iejak o o d erw ał E p ilo g od p o em a tu , m im o że w ie lo ­ k ro tn ie sam stw ierd za ł organ iczn y m ięd zy n im i zw iązek .

K oń czym y lek tu rę S z k ic ó w z p rzyk rym u czu ciem zaw od u . C enne sp o strzeże­ n ia M a cie jew sk ieg o (bo i w ostatn im , bu d zącym n a jw ię k s z e w ą tp liw o ś c i szk icu n iek tó re prop ozycje, jak np. ta o innej le k c ji w e r su 7 E pilogu , są w a r te ro zp a trze­ nia) gu b ią się w gąszczu n ie u m o ty w o w a n y ch h ip otez i w roztrząsan iu pozorn ych p rob lem ów . A p rzecież n a tra fia m y w S zk ic a c h raz po raz na d ow od y rzeteln ej e r u ­ d ycji, szczery p od ziw b udzi szejo k i w a ch la rz lek tu r. T ym bardziej żal, że rzeczy ­ w is te o sią g n ięcia są n iew sp ó łm iern e do w y s iłk u w ło ż o n e g o w tę k sią żk ę i do je j o b jęto ści.

M a ria D e rn a ło w ic z

B a r b a r a W i n k l o w a , T A D E U SZ ŻEL E Ń SK I (BOY). TW ÓRCZOŚĆ I ŻY ­ CIE. (R edaktor n au k ow y: E w a K o r z e n i e w s k a ) . (W arszaw a) 1967. 'P aństw ow y In sty tu t W y d a w n iczy , ss. 794, 2 nlb. + 12 w k le je k ilu str. * In sty tu t B adań L ite ­ rack ich P o lsk iej A k a d em ii N auk.

P raca B arbary W in k lo w ej sta n o w i k o lejn y tom serii b ib lio g ra ficzn y ch m o n o ­ g r a fii o so b o w y ch p isarzy X I X i X X w iek u . O za leta ch teg o ty p u prac w ie lo k r o tn ie już p isa n o , sk o n cen tru ję się tu w ię c na u w a g a ch k ry ty czn y ch , co n ie oznacza, że

* Ju ż po w y d a n iu k sią żk i sporządzono do n iej an ek s w fo rm ie o d b itk i p o w ie ­ la c z o w e j, za ty tu ło w a n y : B a r b a r a W i n k l o w a , T a d e u s z Ż e le ń s k i-B o y . T w ó r ­

czo ść i ż y c ie . W arszaw a 1967. IN D E K S N A Z W ISK oprać. B. W i n k l o w a . [W ar­

n ie doceniam ogrom n ego w y siłk u , ja k i w ło ż y ła B arbara W in k low a w op racow an ie tej książki. Jej g łó w n ą w a d ą je s t brak jed n o zn a czn ie sfo rm u ło w a n ej i k o n se k w e n t­ nie zrealizow an ej k o n cep cji u jęcia ca ło ści zeb ran ych m a teria łó w w sposób p rzej­ rzysty i celo w y . F o rm a ln ie za p o d sta w ę m o n o g ra fii B oya p rzyjęto k o n cep cję b ib lio ­ grafii osob ow ej sfo rm u ło w a n ą w 1955 r. w P ra co w n i D o k u m en ta cji N au k ow ej IBL *, a u k szta łto w a n ą o sta teczn ie w tok u rea liza cji p rak tyczn ych (m on ografie T u w im a i Z a p o ls k ie j2) — w isto cie jed n a k praca W in k low ej odbiega bardzo d alek o od ow ych założeń.

N ajb ard ziej d o n io słe te o r e ty c z n ie b y ło b o w iem w tej k o n cep cji p o łą czen ie b i­ b liografii p o d m io to w ej z p rzed m io to w ą w tzw . u k ła d zie sprzężonym , poprzez w p r o ­ w a d zen ie m o n o g ra ficzn y ch o p isó w u tw o ró w , czy li — obszern ych ad n otacji pod ty tu łem k ażdej pozycji, sta n o w ią c y c h s w o iś c ie u jętą m o n o g ra fię d anego u tw oru , ob ejm u jących b o w iem n ie ty lk o in fo rm a cje o cechach w y d a w n ic z y c h d an ej je d ­ n o stk i b ib lio g ra ficzn ej (ad n otacje k sięg o zn a w cze), w raz z d an ym i o au tografach , odm ianach tek stu itp., a le ró w n ież m o żliw ie szerok ie in fo rm a cje d otyczące g e ­ n ezy u tw oru , jego rea lió w i recep cji. W in k low a in form acji tych n ie zgru p ow ała pod ty tu łem k ażdej p o zy cji (w op isach i w ad n otacjach b ib liograficzn ych ), ale ro z­ proszyła je po różn ych częścia ch m o n o g ra fii.

A u tork a p o d zieliła zeb ran e m a teria ły na d w ie zasad n icze (i k ilk a u zu p ełn ia ­ ją cy ch 3) części: b ib lio g ra fię, rejestru ją cą ch ron ologiczn ie tw órczość B oya, oraz część b iograficzn ą, m ającą sta n o w ić, w e d łu g za p o w ied zi w e w stę p ie , opracow any w fo rm ie not „zarys b io g r a fic z n y ”. P o d zia ł ta k i jest do p rzyjęcia, z tym , że w y ­ m aga zn aczn ie p r ecy zy jn iejszeg o o k reślen ia zasad y p ołączen ia obu części. W in k lo w a og ra n iczy ła się ty lk o do la k o n iczn ej in fo rm a cji, że ów „zarys b io g ra ficzn y jest p o m y śla n y jak o u z u p e łn ie n ie i p om oc d la k o rzy sta ją cy ch z b ib lio g r a fii” (s. 7). N ie u s ta liła w ię c sp ra w y n a jw a żn iejszej: ja k iej k a teg o rii fa k ty w p ro w a d za w obręb b io g ra fii, a ja k ie rejestru je w b ib lio g ra fii. Z n ajd u je to zresztą od b icie w sa m y m op racow an iu — zak resy obu części zachodzą na sieb ie w za jem n ie: biografia d u b lu ­ je b ib lio g ra fię, a b ib lio g ra fia b io g ra fię.

B rak k o n se k w e n tn e j, opartej na jed n o litej i sp ójn ej zasadzie, k on cep cji p rzy­ n ió s ł w rezu lta cie d alek o id ą cą d o w o ln o ść w u szereg o w a n iu m a teria łó w , chaos i n iep o rzą d ek w ich u k ład zie. D o ty czy to zarów no b ib lio g ra fii p od m iotow ej jak i p rzed m io to w ej.

W za k resie b ib lio g r a fii p o d m io to w ej n iek tó re p o zy cje au to rsk ie B oya (prace n ie o g ło szo n e dru k iem , r ęk o p isy listó w , o d czy ty i p rzem ów ien ia) n ie z o sta ły za ­ r e je str o w a n e w p io n ie b ib lio g ra ficzn y m , ty lk o o m ó w io n e w tr y b ie n arracyjn ym w b io g r a f ii4. In n e za rejestro w a n o d w u k ro tn ie — i w b iografii, i w b ib lio g r a f ii5.

W za k resie b ib lio g r a fii p rzed m io to w ej — m a teria ły d otyczące g en ezy i recep cji k r y ty c z n e j d an ego u tw o ru z o sta ły rozp roszon e w obu częściach m on ografii, b iogra­ fic z n e j i b ib lio g ra ficzn ej.

1 P o d s ta w o w e w y ty c z n e m o n o g r a fii b ib lio g r a fic z n e j. „P am iętn ik L itera c k i”

1955, z. 4, s. 483— 494.

2 J. S t r a d e c k i , J u lia n T u w im . W arszaw a 1959. — J. C z a c h o w s k a , G a b r ie la Z a p o lsk a . K ra k ó w 1966.

3 <Są to: p rzy p isy b iograficzn e, w y w ia d y , d ział opracow ań o g óln ych oraz sp isy p o m o cn icze (dw a w y k a z y i trzy in d ek sy).

4 N p. o d czyt O „ K o m e d ii lu d z k ie j”, o m ów ion y ty lk o w części b io g ra ficzn ej, s. 209— 210.

5 N p. o d czyt P lo tk a o „ W e s e lu ” (s. 173 i poz. 468) lub odczyt J a k s k o ń c z y ć

W u k ła d zie ty ch m a teria łó w w y ró żn ić m ożn a k ilk a ty p o w y ch w a r ia n tó w . Cza­ sa m i in form acja o g e n ezie danego u tw o ru fig u r u je ty lk o w części b ib lio g ra ficzn ej (ściślej: w ad n otacji b ib lio g r a fic z n e j)6, cza sa m i — tylk o w części h io g r a f ic z n e j7, a czasam i w y stę p u je w obu częściach 8.

P od ob n ie rzecz s ię m a z m a teria ła m i d otyczącym i recep cji k r y ty c z n e j danego u t w o r u 9. W rezu lta cie w y k a z y recen zy j i a rty k u łó w , zesta w ien ia p o z y c ji k ry ty cz­ nych , d y sk u sy jn y ch i p o lem iczn y ch , rozp roszon e z o sta ły ró w n ież po ob u częściach m on ografii. N iek tó re z ty ch p ozycji z o sta ły za rejestro w a n e ty lk o w c z ę śc i b ib lio ­ graficzn ej 10, in n e — ty lk o w p rzyp isach do części b iograficzn ej u , a je s z c z e in n e — czasam i dw uk rotn ie: w b iografii i w b ib lio g r a f ii12, czasam i trzy razy: w części b iograficzn ej (w te k śc ie głó w n y m ), w p rzy p isa ch do n iej 1 w a d n o ta cja ch do części b ib lio g r a fic z n e j13.

6 Np. in fo rm a cje podane w a d n o ta cja ch do a rtyk u łów : J e w r e in o w w W a r sza w ie (poz. 70Ą, Z w r a ż e ń p a r y s k ic h (poz. 717), A k a d e m ia , iz b a c z y fig a z m a k ie m (poz. 1092), R e fo rm a o rto g ra fii (poz. 2027), i do w ie lu in n ych p o zy cji, k tó r e w ed łu g p rzy jętej przez W in k lo w ą fo rm u ły — p o w sta w a ły „w zw ią zk u z...” lu b „na m a rg i­ n esie...”

7 Np. p odane ty lk o w części b io g ra ficzn ej, a p o m in ięte w a d n o ta cja ch , sz c z e ­ g ó ło w e in fo rm a cje d otyczące gen ezy S o n e tó w B o y a (s. 19— 20 i poz. 1— 4), jego w stę p u do D zieł M ick iew icza (s. 295 i poz. 1110), S zo p e k k r a k o w s k ic h p i e l o n e g o

B a lo n ik a ” (s. 54— 56 i poz. 99, 14)1), p ie r w sz e g o to m u F lirtu z M e lp o m e n ą (s. 123—

124 i poz. 354), I g r a sze k k a b a r e to w y c h (s. 36— 37 i poz. 54), b a lla d y B oden h ain ,

R e p lik i k o b ie ty p o ls k ie j (s. 35 i poz. 27, 49) i w ie lu in n y ch .

8 Np. p od an e w części b iograficzn ej n a s. 553 i p ow tórzon e w a d n o ta cji do poz. 2500 te sam e in fo rm a cje o g en ezie O ś w ia d c z e n ia B oya w sp ra w ie listu Z d ziech o w - sk ieg o do R ydza Ś m ig łeg o .

9 Np. op isan e ty lk o w części b io g ra ficzn ej: p o lem ik i i d y sk u sje w zw iązk u ze

S p a d k o b ie r c ą G rzy m a ły -S ied leck ieg o , A n ty c h r y s te m R o stw o ro w sk ieg o i F a u ste m

Z egad łow icza, p o lem ik a z pow odu p rzed m o w y B o y a do D zie ł M ick iew icza (s. 300— 301, przyp. 18), p o lem ik a d otycząca P ie k ła k o b ie t, N a szy c h o k u p a n tó w i w ie lu in n y ch p ozycji. — P od an e ty lk o w b ib lio g ra fii: w a d n o ta cji do poz. 1108 in fo rm a cje o p o lem ice w y w o ła n e j artyk u łem K ła m s tw o P r z y b y s ze w sk ie g o -, w a d n o ta cji do poz. 2048 — o d y sk u sji w y w o ła n e j r e c e n z ją sztu k i J. L étraza K u b u ś (poz. 2118).— O p o lem ice N o w a czy ń sk ieg o w sp r a w ie R e p lik i k o b ie ty p o ls k ie j — w cz ę śc i b io ­ g ra ficzn ej na s. 35 i w ad n o ta cji do poz. 35.

10 Np. z a rejestro w a n e ty lk o w a d n o ta cja ch do poz. 1108 i 2048 a rty k u ły p o le ­ m ic z n e w zw iązk u z d y sk u sja m i nad K ła m s tw e m P r z y b y s z e w s k ie g o i sztu k ą L é ­ traza K u b u ś.

11 Np. za rejestro w a n e ty lk o na s. 176 w przyp. 9 a rty k u ły p o lem iczn e w z w ią z ­ ku z d ysk u sją w y w o ła n ą P lo tk ą o „W e s e lu ” (poz. 468), na s. 300— 301 w przyp. 18 a r ty k u ły p o lem iczn e w zw iązk u z p rzed m o w ą B o y a do D zie ł M ic k ie w ic z a (poz. 1110) lub p o zy cje za rejestro w a n e ty lk o na s. 560 w przyp. 7 i 8 w zw ią zk u z p rocesem o recen zję sz tu k i Z b u rze n ie J e r o z o lim y K o n czy ń sk ieg o (poz. 2147).

12 Np. te sa m e n oty i a rty k u ły d o ty czą ce od czytu B oya P lo tk a o „ W e s e lu ” : n a s. 176 w przyp. 8 i w ad n otacji do poz. 468; te sa m e recen zje S tu d ió w i sz k ic ó w

z lite r a tu r y fr a n c u sk ie j: na s. 127 w p rzyp. 3 i w ad n o ta cji do poz. 295.

13 Np. recen zja G r z y m a ły -S ie d le c k ie g o o p rzek ła d a ch z M oliera — od n otow an a w b io g ra fii (s. 53), zlo k a lizo w a n a w p r z y p isie b io g ra ficzn y m (s. 57, przyp. 4) i za ­ rejestro w a n a w ad n otacji (do poz. 139); recen zja J a b ło n o w sk ie g o o F izjo lo g ii m a ł­

T ak ie rozp roszen ie m a te r ia łó w p o d m io to w y ch i p rzed m iotow ych w p ły n ę ło o czy ­ w iś c ie w sposób d ecy d u ją cy na p rzejrzy sto ść i czy teln o ść m on ografii. M a ono s w o ­ j e k o n sek w en cje p rak tyczn e. P o n iew a ż au tork a n ie za sto so w a ła rów n ież jed n olitego sy s te m u o d s y ła c z y 14, a w in d e k s ie ty tu łó w u w zg lęd n iła ty lk o ty tu ły za rejestro w a ­ ne w b ib lio g ra fii, n igd y n ie w ia d o m o , gd zie n a leży szukać m a teria łó w do in te r e ­ su jącej nas pozycji. P rzy k ła d em — o d czyt B oya P lo tk a o „W e s e lu ”. In form ację o tym o d czycie podano w b io g ra fii (s. 173) i w b ib lio g ra fii (poz. 468), d y sk u sję w y w o ła n ą tym od czytem zrefero w a n o w p rzyp isach (s. 176— 177, przyp. 9), a lit e ­ raturę dotyczącą teg o od czytu za rejestro w a n o dw u k rotn ie: raz w p rzyp isach (s. 176, przyp. 8) i drugi raz w b ib lio g r a fii (w ad n otacji do poz. 468). M a to też k o n se k ­ w e n c je m ery to ry czn e: w op isa ch p o zy cji za rejestro w a n y ch w b io g ra fii m ożna b a r­ dzo ła tw o w y k r y ć ch a ra k tery sty czn e d la » p ew n ej d ow oln ości n a rracyjn ej braki w d o k u m e n ta c ji15, a in fo rm a cje p o d a w a n e d w u k rotn ie — n ie zaw sze się p o k ry ­ w a ją . C zasam i in fo rm a cja w b io g ra fii n ie odbiega od in fo rm a cji w b ib lio g ra fii, a czasam i zachodzą m ięd zy n im i m n iej lub bardziej isto tn e r ó ż n ic e 16. P od ob n ie z za rejestro w a n y m i d w u - lu b trzy k ro tn ie w y k a z a m i m a te r ia łó w p o d m io to w y ch od n oszących się do d anej p o z y c j i17. S p rzeczn ości t e w y k r y ć m ożna zresztą r ó w ­ nież w ad n otacjach 18.

S p r a w a b i o g r a f i i

T rudna, n a su w a ją ca w ie le sk o m p lik o w a n y ch p rob lem ów sp raw a b io g ra fii n ie zo sta ła o m ó w io n a p rzez au tork ę w U w a g a ch w s tę p n y c h , n ie zo sta ły w ię c sfo rm u ­ ło w a n e zasad y p rzy jętej k o n c e p c ji b io g ra fii. N ie jest to w ię c b iografia „p ry w a tn a ” B oya (B oy na co dzień) an i b io g ra fia „ litera ck a ” (Boy w k o n tek ście życia lite r a c ­ k ie g o epoki), n ie je s t to r ó w n ie ż ów za p o w ied zia n y w e w stę p ie „zarys b io g ra ficz­ n y ”, ch o cia żb y ty lk o d la teg o , że zab rak ło w nim d an ych d o tyczących życia B oya

ż e ń s tw a B a lza k a — o d n o to w a n a w b io g ra fii (s. 53), zlo k a lizo w a n a w p rzyp isie

(s. 56, przyp. 3) i za rejestro w a n a w ad n o ta cji (do poz. 56).

14 Por. d w a sy s te m y od sy ła czy : od p o zy cji o m a w ia n y ch w b io g ra fii do ic h o p i­ só w w b ib lio g r a fii (np. na s. 52) i od p o zy cji za rejestro w a n y ch w b ib lio g ra fii do in fo rm a cji na ic h tem at w b io g ra fii (np. poz. 491, 590).

15 N p. o m ó w io n e na s. 442—443 w try b ie n arracyjn ym „W ieczory V illo n a ”, z p o m in ięciem w ieczo ru p ierw szeg o , k tó ry od b ył się 13 X II 1931 z u d ziałem B oya i J a ra cza w s a li T o w a r z y s tw a H ig ien iczn eg o (zob. „W iadom ości L ite r a c k ie ” 1931, nr 50).

16 P or. np. d w ie o d m ien n e daty odczytu J a k s k o ń c z y ć z p ie k łe m k o b ie t — w b io g ra fii, s. 348 : 31 V 1931, i w b ib lio g ra fii, poz. 11473: 4 V 1931.

17 T ak np. w w y k a z ie recen zyj p ierw szeg o tom u F lirtu z M elp o m en ą , z a re­ je s tr o w a n y m w ad n o ta cji do poz. 354, p o m in ięto „ en tu zja sty czn ą ” recen zję G rzy- m a ły -S ie d le c k ie g o , o której w sp o m in a autorka w części b iograficzn ej na s. 123.

18 Por. np. d w ie o d m ien n e d aty w y sta w ie n ia recen zo w a n ej p rzez B oya sztu k i M. D o n n a y a — w ad n o ta cji do poz. 321: 25 V 1920, i w ad n o ta cji do poz. 357: 27 V 1920; d w ie od m ien n e in fo r m a c je d o ty czą ce N o w y c h s tu d ió w z lite r a tu r y fr a n c u s k ie j — w a d n o ta cji do poz. 470 czy ta m y , że „są u z u p ełn ien iem ” tom u S tu d ió w i s z k i­

c ó w z lite r a tu r y fr a n c u s k ie j i za w iera ją p rzed m ow y o p u b lik o w a n e po r. 1920,

a w a d n o ta cji do poz. 295, że jest to n ow e, n ieco zm ien io n e sty lis ty c z n ie i ro zsze­ rzon e, w y d a n ie tom u p op rzed n iego (z czego w y n ik a , że są ta m rów n ież prace s k ła ­ d a ją c e się na treść S tu d ió w z r. 1920).

do roku 1895. P rzy jętą przez W in k low ą k o n cep cję n azw ać m ożn a „ sk ła d a n k o w ą ”, m eto d o lo g icz n ie o scy lu ją cą pom ięd zy u jęciem ch ro n o lo g iczn y m a p ro b lem o w y m , p om ięd zy ścisłą fa k to g ra fią a n arracją w y ja śn ia ją c ą ii o c e n ia j ą c ą 19, w r e sz c ie — pom ięd zy sen su s tr ic to b iografią a sw o iśc ie u jętą , pod an ą m ia n o w ic ie w tr y b ie n arracyjn ym , b ib liografią.

Z eb ra n e m a teria ły w części b io g ra ficzn ej W in k lo w a p o d zieliła na trzy n a ście k o lejn y ch , oznaczonych datam i rozdziałów , w e w n ą tr z k tó ry ch w y o d r ę b n iła k ró tsze lub d łu ższe n oty, ob ejm u jące, w odcin k ach w ie lo le tn ic h , w y b ra n e za g a d n ien ia ż y ­ cia i tw ó rczo ści. P o d zia ł ta k i jest jed n ak n a jzu p ełn iej d o w o ln y , n ie u zasad n iają g o b o w iem żad n e w y ra źn e cezu ry w biografii B oya ani żadna spójna zasad a p erio d y - zacji jego dzieł. N ie w y d a je się rów n ież, ab y m ożn a b y ło uznać, że w y o d ręb n io n e r ozd ziały odp ow iad ają jak im ś ok reślon ym „od cin k om ” b io g ra fii p isa rsk iej B oya. O zu p ełn ie p rzyp ad k ow ym ch arak terze te g o p od ziału św ia d czy n a jle p ie j fa k t, ż e ani d aty rozd ziałów , ani ty tu ły w y o d ręb n io n y ch w ty ch rozd ziałach n ot b io g ra ­ ficzn y ch n ie są zsy n ch ro n izo w a n e z u w zg lęd n io n y m i w n ich tem a ta m i i ok resam i. Tak np. rozdział p ierw szy , za ty tu ło w a n y d atą 1895, ob ejm u je d an e od r. 1892; roz­ d ział 1909— 1913 — od r. 1908; w rozd ziale 1919— 1921 zn a jd ziem y in fo rm a cje o „W ie­ czorach B o y a ” z r. 1922, a w rozd ziale B ib lio te k a B o ya — o u c z e stn ic tw ie pisarka w u ro czy sto ścia ch m o liero w sk ich .

W yod ręb n ion e w części b iograficzn ej noty d otyczą p rzew a żn ie d zia ła ln o ści tw órczej B oya. W in k low a p rób u je w nich o m a w ia ć łą c z n ie b io g ra fię i d z ie je tw órczości, jed n a k że przy rozbiciu m a teria łu na drobne rozd ziały i w y o d r ę b n ie n ie w y b ra n y ch p rob lem ów zab ieg ta k i sk azan y je s t z góry na n iep o w o d zen ie. Stąd — sp ecy ficzn y , „ k ry p to b ib lio g ra ficzn y ” ch arak ter ty c h not: autorka u m ieszcza w nich p o d sta w o w e dane d otyczące p ism B o y a , stara się sch a ra k tery zo w a ć ich r ecep cję, w y lic z a n a zw isk a p o lem istó w i recen zen tó w , r e je s tr u je w p rzy p isa ch o b szern e w y k a z y litera tu r y p rzed m iotow ej. N oty te ob ejm u ją w ię c n ie ty le m a teria ły b io ­ g ra ficzn e, odn oszące się do życia B oya, ile m a teria ły b ib lio g ra ficzn e, od n oszące się do jeg o tw órczości, a w ię c prac n a u k o w y ch (z zak resu m ed y cy n y ), litera ck ich , p u ­ b licy sty czn y ch , te a tro lo g iczn y ch itd., i w za sa d zie p ra w ie w s z y s tk ie — z m a ły m i w y ją tk a m i, d otyczącym i np. w sp ó łp ra cy B o y a z T eatrem P o lsk im lub z cza so p is­ m am i — sp row ad zić się dadzą do od p ow ied n ich p o zy cji za rejestro w a n y ch w p io ­ n ie b ib lio g ra ficzn y m . T am też, jak sądzę, zg o d n ie z p o d sta w o w y m za ło żen iem m o ­ n o g ra fii b ib lio g ra ficzn ej (w szy stk ie in fo rm a cje o d anym u tw o rze — pod jego t y ­ tu łem ) p o w in n y się znaleźć, w fo r m ie bądź zap isów b ib lio g ra ficzn y ch , bądź a d n o­ ta cji do p o szczeg ó ln y ch ty tu łó w .

I tak: cała nota p ierw sza, D e b iu t lite r a c k i, d oty czy o k o liczn o ści p o w sta n ia S o ­

n e tó w B oya; nota M e d y c y n a — prac lek a rsk ich ; A k c ja o d c z y to w a — o d czy tó w ,

k tó re ta k że p o w in n y b yć, chociaż n ie za w sze są, za rejestro w a n e w b ib lio g ra fii. W w ie lu notach n astęp n y ch autorka pod aje in fo rm a cje o p o szczeg ó ln y ch p racach p rzek ła d o w y ch B o y a z fra n cu sk ieg o , np. P ie r w s z e p r z e k ła d y , S tu d ia i s z k ic e z l i ­

19 A u tork a n ie ogranicza się ty lk o do d an ych fa k to g ra ficzn y ch , a le w p r o w a ­ dza ta k że ch a ra k tery sty k i i o cen y . C zęstu je B o y a m en to rsk im i u w a g a m i, karcąc g o np. za to , że za jm o w a ł się „ b ła h y m ” p ro b lem em X a w e r y D e y b e l za m ia st in terp re­ tacją tw ó rczo ści M ic k ie w ic z a (s. 295), in fo rm u je, że B oy „nie sch leb ia ł m od n ym g u sto m ” (s. 441), ocen ia jego w ie r sz e i a rty k u ły , p isząc np., że w ie r s z o H o esick u to „d osk on ały żart” na tem a t k oresp on d en cyj H o esick a z O sten d y (s. 36), a a rty k u ł B oya o B alzaku „do w ie d z y o tw ó rcy K o m e d ii lu d z k ie j n ie w n ió sł nic n o w e g o ” (s. 241).

te r a tu r y fr a n c u s k ie j, K o m e d ia lu d z k a , P r z e k ła d y . In form acje te zn ajd ziem y ró w ­

nież w in n ych n otach , a w ię c B ib lio te k a B o ya zaw iera dane na tem at p rzekładu

Ż y w o tó w p a ń s w o w o ln y c h B ra n tô m e’a, W y z n a ń R ou sseau , P ism M ontaigne’a i K o ­ m e d ii M arivau x; nota B o y re c e n z e n te m „ C za su ” — dane o p ierw szy m to m ie F lirtu z M e lp o m e n ą ; P o le m ik i te a tr a ln e — o recen zja ch i artyk u łach , które w y w o ła ły

d y sk u sje w sp ra w ie S p a d k o b ie r c y G r z y m a ły -S ie d le c k ie g o , A n ty c h r y s ta R o stw o ro w ­ sk ie g o i F a u sta Z egad łow icza. W N o w y c h a ta k a c h m o w a o M a ry sie ń c e S o b ie s k ie j i o recen zji sz tu k i Z b u r z e n ie J e r o z o lim y K o n czy ń sk ieg o (poz. 2147); w sz y stk ie in ­ fo rm a cje w n ocie O d c z y ty Za g ra n icą i o d c z y t y w P o lsce z w ią za n e są z tom em W S o rb o n ie i g d zie in d z ie j oraz z fe lie to n e m , k tóry sta ł się pow od em procesu B o y — B eaupré.

P o d o b n ie — zeb ran e w części b iograficzn ej in fo rm a cje na tem at „kam panii p u b lic y sty c z n y c h ” d otyczą ró w n ież p o szczeg ó ln y ch szk icó w i p ism B o y a za rejestro ­ w a n y c h w b ib lio g ra fii, a w ię c np. p ierw sza k am p an ia an tyb rązow n icza (s. 205— 296) — p rzed m o w y do D zie ł M ick iew icza (poz. 1110), k am p an ia „w sp ra w ie u sta ­ w o d a w stw a m a łż e ń sk ie g o ” (s. 345— 347) — D z ie w ic k o n s ty s to r s k ic h (poz. 1246), k a m p a n ia p rzeciw k a ra ln o ści p rzery w a n ia ciąży (s. 347— 350) — p rzed m ow y do

P ie k ła k o b ie t (poz. 1360), k a m p a n ia p rzeciw o fe n s y w ie k lery k a lizm u (s. jw .) —

p rzed m o w y do N a szy c h o k u p a n tó w (poz. 1642). W adnotacjach do ty ch p ozycji zab rak ło n a w e t o d sy ła czy do w y w o ła n y c h n im i d y sk u sji. R ó w n ież w d o k u m en tacji d o ty czą cej „ w a lk i z B o y em ” (s. 442— 447) zn a jd ziem y in fo rm a cje o poszczególn ych p o zy cja ch z a rejestro w a n y ch w p ion ie b ib lio g ra ficzn y m , np. o rec e p c ji k rytyczn ej szk icó w zeb ran ych w to m ie O b ra c h u n k i f r e d r o w s k ie (s. 446). P od ob n ie w d o k u ­ m e n ta c ji d otyczącej d zia ła ln o ści e d y to rsk iej lu b tea tro lo g iczn ej. Np. w nocie B łę ­

k itn a B ib lio te k a au tork a m. in. in fo rm u je o ok oliczn ościach w y d a n ia pracy Jakuba

W o jciech o w sk ieg o R a z k ie d y ś a o b ecn ie (poz. 1732), a w n o cie M ło d y T e a tr p od aje w ia d o m o śc i o d ziejach tej in sty tu c ji, p o m in ięte w ad n otacji do a rtyk u łu P o w s ta n ie

T o w a r z y s tw a „ M ło d y T e a tr ” (poz. 2497).

N ie b y ło w ię c w ła ś c iw ie żadnego isto tn eg o p ow odu, aby in fo rm a cje te, zam iast w a d n otacjach do o d p o w ied n ich ty tu łó w w części b ib lio g ra ficzn ej, u m ieścić w części b io g ra ficzn ej, k tóra p rzecież p o w in n a objąć przede w sz y stk im dane b iograficzn e. T a k ie p o tra k to w a n ie zeb ran ego m a teria łu n iep o trzeb n ie ty lk o sk o m p lik o w a ło u k ład m o n o g ra fii. W y d a je się, że p r z y ję c ie ja k ie jś in n ej, b ard ziej sk o n w en cjo n a lizo w a n ej fo rm y , np. k a len d a riu m , od p o w ia d a ło b y zn aczn ie b ardziej potrzebom czy teln ik ó w . W u k ła d z ie k a len d a rzo w y m część b io g ra ficzn a nab rałab y p ew n ej jed n o lito ści, k tó ­ rej zab rak ło w rea liza cji „ sk ła d a n k o w e j”. N ie z a g u b iły b y się też p rzy tym w a r ­ to ś c io w e m a te r ia ły d otyczące recep cji k ry ty czn o lite ra ck iej tw ó rczo ści B oya, tak o b fic ie przez au to rk ę w tej części zebrane.

N ie oznacza to o czy w iście, że w b io g ra fii op racow an ej p rzez W in k low ą z a ­ b ra k ło c a łk o w ic ie e le m e n tó w b io g ra ficzn y ch . A u tork a u sta liła w ie le w a żn y ch f a k ­ tó w z ż y c ia B oya i na tle dość u b ogiej litera tu r y przed m iotu — z p u b lik a cji o ch a ­ r a k te r z e b io g ra ficzn y m w y m ie n ić tu m ożn a ty lk o d w ie: C z e sła w a L ech ick ieg o i S ta n isła w a S terk o w icza 20 — p raca ta z a słu g u je n ie w ą tp liw ie na sło w a uznania. J ej g łó w n ą w a d ą je s t jed n a k — jak ju ż w sp o m n ia n o , brak jed n ozn aczn ie sfo r m u ­ ło w a n e j k o n cep cji b iografii.

M a te r ia ły z „ p ry w a tn eg o ” ży cia B oya p o tra k to w a n e są in cy d en ta ln ie. O sp r a ­

20 Cz. L e с h i с к i, B o y -Ż e le ń s k i w e w k lę s ły m z w ie r c ia d le . L w ó w 1933. —

S. S t e r k o w i c z , D r T a d e u s z Ż e le ń sk i. L e k a r z , p is a rz, s p o łe c zn ik . W arszaw a 1960.

w a ch ty ch autorka albo n ie in form u je w c a le , albo in fo r m u je ty lk o n a m a r g in e s ie sw oich g łó w n y ch zain teresow ań . W iad om ości tak ie, jak np. o ślu b ie B o y a z Z ofią P areń sk ą lu b o otrzym an iu przezeń Z łotego K rzyża Z asłu gi, u m ieszcza n a jc z ę ś c ie j w p r z y p is a c h 21 ; p om ija w te k śc ie g łó w n y m b io g ra fii d an e tak isto tn e , ja k data urodzenia B oya, n ie m ó w ią c ju ż o sp ra w a ch tak ich , jak opis jeg o dom u ro d zin ­ n ego w K rak ow ie lu b in fo rm a cje o m iejsca ch za m ieszk a n ia (adresy!) w W a rsza ­ w ie . N ie w iad om o w ła śc iw ie , d laczego autorka, o p eru jąca p rzecież b a rd zo bogatą bazą źródłow ą, p o m in ęła ta k ie dane. Z resztą bardzo n ie p e łn e są c za sa m i i te , k tóre u w zg lęd n iła . D o ty czy to np. o sta tn ieg o okresu ży cia B oya 22.

Z nacznie lep iej op racow an y jest n u rt „biografii lite r a c k ie j” B oya. J e d n a k ż e i tu zgłosić trzeb a zastrzeżen ia, zarów no co do zak resu u w zg lę d n io n y c h m a te r ia ­ łó w jak i sposobu ich op racow ania.

S y tu u ją c B o y a w ży ciu litera ck im ep ok i, W in k low a e k sp o n u je w z a sa d zie je d ­ nego rodzaju m ateriały: d ok u m en ty d otyczące atak ów i p o lem ik (zob. c h a r a k te ­ ry sty czn e zd an ie w e w stę p ie o u w zg lęd n ien iu w m o n o g ra fii p rzed e w s z y s tk im ty ch artyk u łów , „które a ta k o w a ły B o y a b ąd ź b y ły p rzed m iotem jego a ta k u ” <s. 7 » , p referu je w ię c w b io g ra fii p isarza jed en ty p rela c ji — rela c je a n ta g o n isty c z n e , a p raw ie c a łk o w ic ie p om ija pozostałe. S tąd ch a ra k tery sty czn e d efo rm a cje, na k tó re zw racali już u w a g ę recen zen ci: B oy u k a za n y jest w m o n o g ra fii W in k lo w ej d o sy ć jed n ostron n ie, p rzed e w sz y stk im jako p isa rz a ta k o w a n y i p rześla d o w a n y . T y m ­ czasem zaś u sy tu o w a ć danego tw ó r c ę w k o n tek ście k u ltu ry lite r a c k ie j ep o k i — to ukazać jego d ziałaln ość i w jej w za jem n y ch zw iązk ach , i w op ozycjach , a w ię c u w zg lęd n ić n ie ty lk o re la c je a n ta g o n isty czn e, a le ró w n ież n ie a n ta g o n isty c z n e , u k a ­ zać zw iązk i d anego autora z ok reślon ą fo rm a cją sp ołeczn ą, z o k reślo n y m śro d o ­ w isk iem , ukazać go pośród fu n k cjo n u ją cy ch a k tu a ln ie na te r e n ie ż y c ia lite r a c k ie g o k o terii i ugru p ow ań . W o m a w ia n y m w y p a d k u jest to o c z y w iśc ie p ro b lem relacji: B oy — grupa Skam andra. T em at ten , zu p e łn ie zasad n iczy w b io g r a fii B oya, k tó r y w św ia d o m o ści epoki zap isał się p rzecież jak o czo ło w y rep rezen ta n t tzw . k ręgu „W iadom ości L itera c k ich ” i Sk am an d ra — został p r a w ie c a łk o w ic ie p o m in ięty p rzez W in k low ą.

P o w ią za n ie B oya ze sk am an d rytam i im p lik u je o k reślo n y sy ste m zw ią z k ó w i opozycji (zw iązk i te to np. relacja: B oy — „W iadom ości L ite r a c k ie ”, op ozycje: B oy — k ieru n k i aw an gard ow e), p o zw o liło b y w ię c u sy stem a ty zo w a ć zeb ra n e w części b iograficzn ej m a teria ły w e d łu g p ew n y ch zasad, u łożyć je w e d łu g g ra d a cji zn a ­

21 Zob. na s. 26 przyp. 9 i na s. 92 przyp. 11. P od ob n e in fo rm a cje zn a jd ziem y w in n ych przypisach. Np. o a w a n sie słu żb o w y m B oya na e ta t sta rszeg o lek a rza — n a s. 57 przyp. 10.

22 W d o k u m en ta cji d otyczącej tego okresu p o m in ięto m . in. rela c je: J. К o - w a l e w s k i , B o y i B a r te l w e L w o w ie („K u ltu ra” 1949, nr 15); J. C h c i u k , J a c y

je s te ś m y (jw ., 1960, nr 1/2); M. R u d n i c k i , T a d e u sz B o y -Ż e le ń s k i w e L w o w ie . 1939— 1941 („Życie L ite r a c k ie ” • 1961, nr 16); m a teria ły pt. Z d w ó c h o sta tn ic h la t B o y a („Z eszyty H isto ry cz n e” 1963, z. 4). P o m in ięto ró w n ież d o k u m en ty zw ią za n e

ze śm iercią B oya — zob. np. a rty k u ł Z ra m ie n ia C a n a risa O b e rlä n d e r a s y s to w a ł

p r z y m o r d o w a n iu p ro fe s o r ó w p o ls k ic h w e L w o w ie . R e w e la c y jn e d o k u m e n ty Z a ­ c h o d n ie j A g e n c ji P r a s o w e j („Ż ycie W a rsza w y ” 1960, nr 74). — C en n e m a teria ły

z tego zakresu u k a za ły się po w y d a n iu k sią żk i W in k lo w ej, zob. m. in. W N o r y m ­

b e rd z e zn a le zio n o d o k u m e n t h itle r o w s k ie g o M SZ d o ty c z ą c y za m o rd o w a n ia 17 lw o w s k ic h p ro fe so ró w („E xpress W ieczorn y” 1968, nr 189).

czenia p oruszanych p ro b lem ó w (problem em z a słu g u ją cy m na szczególn ą u w a g ę będzie relacja: B oy — M łod a P o lsk a i m od ernizm ), a w k o n sek w en cji przepro­ w adzić od p ow ied n ią ich se le k c ję i u sunąć w ie le ta k ich dan ych , k tóre n ie tłu m a czą się tu sw o ją w a g ą i p o w in n y znaleźć się w b ib lio g ra fii. P o zw o liło b y przy ty m określić m a teria ły , k tóre n ie z o sta ły u w zg lęd n io n e, zarów n o w gru p ie rela c ji an - tagon istyczn ych , jak i n ie a n ta g o n isty czn y ch .

W gru p ie rela c ji n iea n ta g o n isty czn y ch chodzić tu b ęd zie m . in. o: 1) w p r o w a ­ dzenie w obręb m o n o g ra fii ta k ich fa k tó w , ja k — żeb y w y m ie n ić ty lk o n a jw a ż ­ n iejsze spośród p o m in ięty ch p rzez W in k low ą — w y stą p ie n ia B oya na w ieczo ra ch autorskich i in n ego typ u im p rezach to w a rzy sk ich , litera ck ich i artystycznych^ 2) u w zg lęd n ien ie tak ich , p o m in ięty ch przez W in k low ą, d ok u m en tów d otyczących recepcji k ry ty czn ej Boya, jak np. w y p o w ie d z i a rty sty czn e (w iersze o B oyu itp.)*

A d 1 — n a le ż y tu p rzed e w sz y stk im sp raw a „W ieczorów B o y a ”, k tóre W in ­

klow a od n otow ała jako im p rezy „d zik ie”, u rząd zan e bez zgod y autora (s. 126— 127). Otóż n ieza leżn ie od im prez „d zik ich ” m ia ły ró w n ież m iejsce w ła ś c iw e „W ieczory B oya”, o k tórych w m on o g ra fii W in k low ej in fo rm u je ty lk o la k o n iczn a w zm ian k a: „sporadyczne w y p a d k i, k ie d y u c zestn iczy ł w W ieczorach B o y a ja k o d ek la m a to r w ła sn y c h w ie r sz y ” (s. 209).

C hodzi nam tu o „W ieczory”, k tóre o d b y w a ły się z u d ziałem B oya w sa li T o w a rzy stw a H ig ien iczn eg o przy u licy K arow ej 31 w W arszaw ie na p oczątk u la t m ięd zy w o jen n y ch . Im p rezy te — organ izow an e w ty m sam ym czasie i w tej sam ej sali, w k tórej k o n ty n u o w a li w ó w cza s sw o je w y s tę p y po za m k n ięciu „P ik ad ora” sk am an d ryci, a w ię c n iejak o w sp ó ln ie z grupą S k am an d ra (na w ieczo rze in a u g u ­ ra cy jn y m sło w o w stę p n e w y g ło s ił S łon im sk i) — n a w ią z y w a ły do tra d y cji „Z ielo­ n ego B a lo n ik a ”, ciesząc się w ie lk im p o w o d zen iem w śró d p u b liczn o ści w arszaw sk iej* Ś w ia d czy o tym m. in. fa k t, że n iek tó re z n ich b y ły na o g ó ln e żąd an ie p u b licz­ n ości p o w ta rza n e (jak choćby „W ieczór ‘S y lw e s t r o w y ” p ow tórzon y 15 I 1922, zre­ sztą b ez u d ziału Boya, który dnia tego p rzem a w ia ł na u ro czy sto ścia ch m o lie r o w ­ sk ich w Paryżu). W „W ieczorach” ty c h b rał u d zia ł B oy jako d ek lam ator w ła sn y c h u tw o ró w oraz n a stęp u ją cy aktorzy: M aria M rozińska, Z ofia M od rzew sk a, Z o fia M y sła k o w sk a , M ariusz M aszyń sk i, T a d eu sz F ren k iel, W acław K ru p iń sk i i S tefa n Jaracz. R az w y stą p iła J a d w ig a Sm osarsk a.

N a p o d sta w ie zeb ran ych p rzek azów — b ieżą cy c h not i ogłoszeń p ra so w y ch — m ożn a u sta lić daty ram ow e ty c h „W ieczorów ” na lata 1921— 1923; datę w ieczo ru in a u g u ra cy jn eg o : 27 II 1921 (zob. „K urier W arszaw sk i” 1921, nr 57), oraz n iek tó re d aty w ie c z o r ó w n astęp n y ch , m ia n o w icie: 15 I 1922 (jw ., 1922, rfry 11, 13), 2ß II 1922 (jw ., nr 55), 17 IV 1922 (jw ., nr 103), 31 X II 1922 (jw ., nr 357) i 31 X II 1923 (jw.,. 1923, n r 355). W y ry w k o w a k o n tro la w y k a z u je , że n ie zo sta ły ró w n ież za rejestro ­ w a n e p rzez W in k low ą n iek tó re in n e im p rezy a u to rsk ie B o y a 23.

D ruga grupa m a teria łó w d otyczy u d ziału B oya w ta k ich im p rezach i sp o tk a ­ n ia ch lite r a c k o -a r ty sty c z n y c h sk a m a n d ry tó w , p iłsu d czy k ó w i ich sy m p a ty k ó w , ja k np. „ śn ia d a n ia ” u B orm ana (m. in. 17 V 1928 — n a cześć „gościa z F ra n cji”, M ar­ c e la B o u te r o n 24) i u G ry d zew sk ieg o (np. w 1927 r. sp o tk a n ie B oya z b io g ra fem

23 Z ab rak ło np. in fo rm a cji o za rejestro w a n y m w p racy S t e r k o w i c z a (op.

c it., s. 162) od czycie B oya w 1938 r. w sa li D om u R ob otn iczego w P rzem yślu . Ze

w z g lę d u na ó w czesn ą sy tu a cję B oya i zn aczen ie ak cji o d czy to w ej, p od jętej p rzez n ie g o p o n o w n ie w r. 1937 po k ilk u la ta c h p rzerw y — są to in fo rm a cje dużej w a g i.

C onrada — J ean em A u b r y 25), „czw artk i lite r a c k ie ” u K a d e n a 26, „ ła b a rd a n y ” u G oetla (zaproszenie z dn. 21 X I 1931 w m oich zbiorach), p rzy jęcia u R yszarda O rd y ń sk ieg o (m. in. w 1928 r. — z ok azji p rzyzn an ia T u w im o w i n agrod y lite r a c k ie j m ia sta Ł o d z i)27, w r e sz c ie „żu rk i” i „sobotnie s e a n s e ” w dom u B o y ó w 28. B oy b y ł n ie ty lk o u czestn ik iem ty ch zebrań, a le ró w n ież ich in icja to re m i a n im a to rem , a czasam i w y stę p o w a ł ty lk o w ch arak terze a tra k cji dla zap roszon ych g o ś c i 29.

(Do tej sam ej k a teg o rii fa k tó w m ożna za liczy ć sp otk an ia B oya ze sk a m a n d ry - ta m i w k a w ia rn ia ch a rty sty czn y ch , n a jp ierw „na p ó łp iętrze” w „ Z iem ia ń sk iej” 30, a n a stęp n ie w IPIS-ie i SEM-ie, czy li tzw . „ob iad y lite r a c k ie ” 31, oraz „ b a le a r ty ­ s ty c z n e ”, organ izow an e p rzez „W iadom ości L ite r a c k ie ” i in n e r e d a k c je 32.

A d 2 — osobny p rob lem to p o m in ięte przez W in k lo w ą w op isie r e c e p c ji k ry ­

ty c z n o lite r a c k ie j B oya w y p o w ie d z i a rtystyczn e.

A w ię c po p ie r w sz e — B oy w liryce: w ie r s z e o B oyu , w ie r sz e d ed y k o w a n e B o y o w i i u tw o ry liry czn e z o cz y w isty m i a lu zja m i do p u b lic y sty k i B oya. P ro b lem to szczeg ó ln ie isto tn y ze w zg lęd u na zn an e p o w ią za n ia d zia ła ln o ści p u b lic y sty c z n e j B o y a z lir y k ą sk a m a n d ry tó w , k tó ry ch w ie r sz e o d b iera n e b y ły w la ta c h m ię d z y ­ w o je n n y c h w k o n te k śc ie k a m p a n ii p o lem iczn y ch p ro w a d zo n y ch p r z e z „W iado­ m o ści L ite r a c k ie ”. S tąd isto tn y w a lo r ta k ich p o m in ięty ch p rzez W in k lo w ą u tw o ­ rów , ja k np. w iersze P a w lik o w sk ie j o św ia d o m y m m a cierzy ń stw ie: M a tk a n a tu r a (1932) i P ra w o n ie u r o d zo n y c h (1933), d ed y k o w a n a B o y o w i T u w im a Z im a (1933) lu b S ło n im sk ieg o F a m fle t (1920). O sobną gru p ę sta n o w ią tu w ie r sz e -w sp o m n ie n ia , p rzed e w sz y stk im p o em a t S ło n im sk ieg o P o p ió ł i w ia tr , z op isem dom u B o y ó w n a K ra k o w sk im P rzed m ieściu i ze w sp o m n ien iem sp otk ań , k tó re g ro m a d ziły tam

25 Zob. jw ., 1937, nr 31, w ru b ryce 10 la t tem u .

26 Zob. F. S ł a w o j - S k ł a d k o w s k i , N ie o s ta tn ie sło w o o sk a rżo n eg o . L on ­ d y n 1964.

27 Zob. reprodukcję, podpisaną: P o e zja i p o lity k a . S k a m a n d r y c i, p iłs u d c z y c y ,

s y m p a ty c y . Fot. ze zbiorów gen. W ie n ia w y -D łu g o sz o w sk ie g o . „W iad om ości” 1957,

nr 1/2.

28 Zob. J. В е с к о w a, L is t do re d a k c ji. Jw ., 1960, nr 14. — A . S ł o n i m s k i ,

P o p ió ł i w ia tr . W arszaw a 1962, s. 34.

29 N p. dla p a ń stw a K ościałk ow sk ich , co zn alazło sw ój rezonans w p opularnej p o w ie śc i „z k lu c z e m ” : [K. B i e r o ń s k i ] , S te n o g r a m y A n n y J a m b o r. T. 3. W ar­ sz a w a 1960, s. 452— 453.

30 Istn ieją liczn e rela cje w sp o m n ien io w e na te n tem a t, zob. np. I. K r z y w i c ­ k a , P o c z ą te k m o je j zn a jo m o ś c i z B o y e m . W: W ie lc y i n ie w ie lc y . W arszaw a 1960, s. 161— 164. — J. S z w a j c e r ( J o t e s ) , Z e w s p o m n ie ń k a r y k a tu r z y s ty . W roc­ ła w 1960, s. 162— 164. — J. L e c h o ń , „Z ie m ia ń s k a ”. „W iadom ości P o lsk ie ” 1942, nr 50. — J. P a r a n d o w s к a, N a p ó łp ię te r k u w „Z ie m ia ń s k ie j”. „ S to lica ” 1961, n r 51/52. — B oy razem ze sk a m a n d ry ta m i w ow ej k a w ia rn i to r ó w n ie ż tem a t lic z ­ n y ch ry su n k ó w i karyk atu r, zob. np. J. Z a r u b a, A n to n i S ło n im s k i, F ranc F isze r

i B o y w „Z ie m ia ń s k ie j”. „ S zp ilk i” 1954, nr 51. — A . U n i e c h o w s k i , B o y i T u ­ w im p r z e d Z ie m ia ń s k ą " . „P rzek rój” 1956, nr 593.

31 Zob. ich parodię: A. S ł o n i m s k i , J e sz c ze je d e n o b ia d lite r a c k i. „W iado­ m o ści L ite r a c k ie ” 1934, nr 47.

32 N p. bal „P ologn e L ittéra ire” 21 II 1927 (zob. J. I w a s z k i e w i c z , R o z ­

m o w y o k sią żk a c h . N a k a rn a w a ł. „Ż ycie W a rsza w y ” z 5/6 II 1967) lu b b a l „»Pani« —

A k a d e m ik o m ”, zorgan izow an y przez red ak cję m ie się c z n ik a „P an i” w H otelu E u ro­ p e jsk im (zob. „K urier W arsza w sk i” 1923, nr 280).

pisarzy i aktorów , oraz cy k l u tw o ró w p oetyck ich p o w sta ły c h b ezp ośred n io po śm ierci B oya 33.

:Po d ru gie — B oy w satyrze. W tej d zied zin ie w y ró żn ić m ożna u tw ory o ch a ­ rakterze a n ta g o n isty czn y m oraz u tw o ry o ch arak terze a p ologetyczn ym , rozład o­ w u ją ce ła g o d n ą d rw in ą n a stro je n iech ęci w o b ec je g o k a m p a n ii p olem iczn ych . N a jw ięk sze n a sile n ie tej tw ó rczo ści przyp ad a na okres n ajbardziej b u r z liw y c h a k cji an tyb rązow n iczych , a w ię c n a la ta 1931— 1933, ale już od 1922 r. w całej n iem a l p rasie sa ty ry czn ej n a p o ty k a m y w ie r sz e do B oya, o B oyu , p rzeciw B o y o w i i za B oyem : p ean y, p arodie, p a m fle ty , p a szk w ile, etc., e tc . W za k resie in te r e su ją ­ cej nas tu sa ty ry p rzyjazn ej, p o p u la ry zu ją cej w y stą p ie n ia B oya, są to o c zy w iście u tw o ry sk am an d rytów , p rzed e w sz y stk im szop k i p o lity czn e, w k tórych B oy b ył, obok W ien iaw y, jed n ym z g łó w n y c h b o h a te r ó w 34, oraz m n ó stw o in n ych u tw o ró w w rozm aitych sk am an d ryck ićh i zw ią za n y ch ze sk am an d rytam i je d n o d n ió w k a c h 35 i czasop ism ach , n a jp ierw w „ S zczu tk u ”, a n a stęp n ie w „C yruliku W arsza w sk im ”. O graniczając s ię ty lk o do p rzyp om n ien ia k ilk u p ozycji n a jw a żn iejszy ch , n ieja k o k la sy czn y ch w tej dzied zin ie, w y m ie ń m y w ie r sz Jan u sza M in k iew icza K o n fe s s y ja

w ig ilijn a P o la k a - k a t o li k a 36, Ś w ia to p e łk a K arp iń sk iego M ózg i p łe ć oraz G rze c h p ie r w o r o d n y w o ś w ie tle n iu B o y a 37, ogłoszon y „w im ię B oya, K rzy w ic k iej, S ło n im ­

sk ieg o i G rydza” w ie r sz A n d rzeja N o w ick ieg o S a ty r a na s i e b i e 38, W ie r s z b o y o w y A lek sa n d ra J a n ty -P o łc z y ń sfe ie g o 39, d ed y k o w a n y „ B o y o w i-b o jo w n ik o w i”, a opu­ b lik o w a n y pod p seu d o n im em A le k sa n d e r N iesły ch a n y (T uw im ), w ie r sz pt. T r z e c ia

p ł e ć 40, sa ty ry czn y cy k l afo ry zm ó w i „ b o n -m o t'0 w ” Jerzego P a czk o w sk ieg o W ra - z u r z e „ C y r u lik a ” 41.

Po trzecie — parodie, tr a w e sta c je i p a stisze „w sty lu B o y a ” oraz w y p o w ie d z i a r ty s ty c z n e i p u b licy sty czn e za w iera ją ce c y ta ty z jego u tw o ró w , a w ię c B o y jako p isarz p aro d io w a n y , p a ra fra zo w a n y i cy to w a n y , jako jed en z ty ch p isarzy m ię ­ d z y w o je n n y c h — obok np. T u w im a lu b G a łczy ń sk ieg o — k tó ry ch u tw o ry (lub p rzy n a jm n iej zw ro ty z ty ch u tw orów ) w e sz ły w ó w c z a s do języ k a cod zien n ego i sta ły się n iejak o p rzy sło w io w e. Z ja w isk a tego n ie m ożna p om in ąć w op isie d zie­

33 A . S ł o n i m s k i : P o p ió ł i w ia tr . „W iadom ości P o ls k ie ” 1940, nr 41/42;

A . S [ ł o n i m s k i ] , B o y. „N ow a P o lsk a ” 1942, nr 3. — J. L e c h o ń , D uch B oya. W: A r ia z k u ra n te m . N o w y Jork 1945.

34 Zob. np. „role” B oya w P ie r w s z e j szo p ce w a r s z a w s k ie j L e c h o n i a , T u ­ w i m a i S ł o n i m s k i e g o (K rak ów 1922) i w o statn iej — M i n k i e w i c z a i K a r p i ń s k i e g o (w: J. M i n k i e w i c z , N ic św ię te g o . W arszaw a 1939).

35 N p. w jed n o d n ió w ce satyryczn ej J a d ą m o śk i L ite ra c k ie (1926), w której zn aj­ d z ie m y m . in. w ierszo w a n ą p arod ię b allad E. Z e g a d ł o w i c z a podpisaną: B o y -Ż e ń s k i [!].

36 „C yrulik W a rsza w sk i” 1932, nr 52. W ersja zm ieniona, pt. B oya w in a , w : M i n k i e w i c z , N ic ś w ię te g o .

37 „C yrulik W a rsza w sk i” 1933, nr 15. 38 „C yrulik W arsza w sk i” 1934, nr 5. 39 „ K u ltu ra” 1932, nr 9.

40 „C yrulik W a rsza w sk i” 1932, nr 1. A u to rstw a T u w im a dow odzi p rzek o n y w a ­ ją c o m gr M aria S k a l s k a w n ie o p u b lik o w a n ej p racy N iezn a n e u tw o r y T u w im a

i G a łc z y ń s k ie g o , której te k s t ła s k a w ie zech cia ła u d ostęp n ić m i w m a szy n o p isie.

41 O głaszan y w „C yruliku W arszaw sk im ” w latach 1928— 1934. P rzedruk w : J . P a c z k o w s k i , N a o s tr z u noża. W arszaw a 1935.

jów recep cji k ry ty czn ej autora S łó w e k , toteż te k sty t a k i e 42 p o w in n y ró w n ież fig u ro w a ć w a d n otacjach do o d p ow ied n ich ty tu łó w . C hodzi b o w iem n ie ty lk o 0 fa k t, że B oy b y ł p arod iow an y i cy to w a n y , a le ró w n ież o p rób ę u sta len ia , k ied y 1 jak ie jego u tw o ry b y ły n ajczęściej cy to w a n e oraz — przez k o g o 43. Tu p rzyk ład n a jw a żn iejszy z p o m in ięty ch przez W in k low ą — p o d sta w o w a p o zy cja z zak resu „ b o y o lo g ii” — F e r d y d u r k e G om brow icza, p o w ieść, w której n ie ty lk o w y stę p u ją n ajb ard ziej o b ieg o w e c y ta ty ze S ł ó w e k 44, ale k tó ra p od ejm u je, jak w ia d o m o , za­ sad n iczą p o lem ik ę z „problem em B o y a ” i na p rzy k ła d zie M ło d zia k ó w u k azu je w p o sta ci n iejak o m o d elo w ej B o y o w sk i id ea ł „życia u ła tw io n e g o ”.

W reszcie w celu uk azan ia m o ż liw ie p ełn ego obrazu recep cji n iea n ta g o n isty czn ej n a leża ło ró w n ież u w zg lęd n ić u tw ory św ia d czą ce o jego o d d zia ły w a n iu n ie ty lk o w sfe r z e k u ltu ry „ w y so k ie j”, w śród c zy teln ik ó w elita rn y ch „W iadom ości L ite r a c ­ k ic h ”, ale ta k że w śród od b iorców litera tu r y m a so w ej i p op u larn ej, p o ezji k a b a re­ to w ej i estrad ow ej. C h od zi tu m. in. o o g ła sza n e an o n im o w o w p op u larn ych t y ­ g od n ik ach h u m o ry sty czn y ch w ierszo w a n e tr a w e sta c je ze S ł ó w e k 45 oraz o u tw o r y na te m a t B oya albo z w y ra źn y m i a lu zja m i do je g o tw ó rczo ści, r e cy to w a n e i ś p ie ­ w a n e na scen ach k ab a reto w y ch 4®.

C hociaż nurt rela c ji a n tagon istyczn ej d o m in u je w m o n o g ra fii, jed n ak że i tu z g ło sić trzeba zastrzeżen ia. P o p ierw sze: a n ty b o y o w sk ie k a m p a n ie i „ w a lk i z B o y ­ em ” p rzed sta w io n e zo sta ły b ez — k on ieczn ego w ta k im sy n te ty c z n y m u jęciu — p od ziału a d w ersa rzy B oya na stron n ictw a, u g ru p o w a n ia a r ty sty c z n e i id e o w e . W in k lo w a n ie ch a ra k tery zu je n a w et w sposób n ajb ard ziej sch em a ty czn y ich p r z y ­ n a leżn o ści gru p ow ej, łącząc na jed n ej i tej sam ej za sa d zie — za czy p rzeciw B o y o w i — H u lk ę -L a sk o w sk ie g o z „W iadom ości L ite r a c k ic h ” i W. P iotrow icza z „K uriera W ileń sk ieg o ” (s. 345), k sięd za P iro ży ń sk ieg o i W itk acego, zaciera m ię ­ dzy n im i w sz e lk ie lin ie podziału, u m ieszczając na jed n ej p ła szczy źn ie ataki p r a w ic y i le w ic y , drobne p otyczk i ta k ty czn e i zasad n icze p o ra ch u n k i a r ty s ty c z n o -ś w ia to - p o g lą d o w e. W y w o ły w a ć to m o że b łęd n e su g estie, że B oy b y ł sta ły m p rzed m iotem ataku ze stro n y w szelk ich o rien ta cji i u gru p ow ań (o c ią g ły ch a tak ach p ro w a d zo ­ nych od 1929 r. p rzez san ację, en d ecję i P P S au tork a p isze na s. 345). P od ział ról na ap o lo g etó w i an ta g o n istó w b y ł b ow iem zn aczn ie b a rd ziej złożon y i u leg a ł te ż p rzem ian om , k tóre n a leża ło chociażb y w sposób n ajb ard ziej ogóln y sp ró b o w a ć sch arak teryzow ać.

R ozp atrzm y to na dość istotn ym p rzyk ład zie. W in k lo w a su g eru je jakiś w z a ­

42 W skazać tu m ożna liczn e parodie sk a m a n d ry ck ie, np. J. L e c h o ń , B o y . „W iadom ości L ite r a c k ie ” 1924, nr 36. — J. T u w i m , M a d r y g a ł w s ty lu B o y a . „C yrulik W a rsza w sk i” 1926, nr 114. — P r o - r o k [A. S ł o n i m s k i ] , A n k ie ta

w s p r a w ie „D z ie jó w g rz e c h u ”. Jw ., nr 22. Zob. ta k że p arod ie spoza tego k ręgu ,

np. J. E. S k i w s k i , D ru cia rze. „W iadom ości L ite r a c k ie ” 1931, nr 18. — H. O s ­ t r o w s k i , N a si re cen zen ci. „C om oedia” 1926, nr 18.

43 W iadom o np., że B oya c y to w a ł z za m iło w a n iem P iłsu d sk i — co z a u w a ż y ł J. S. B y s t r o ń (P r z y s ło w ia p o lsk ie . K rak ów 1933, s. 215), a p o tw ierd ził sam B o y

(P ism a . T. 18. W a rsza w a 1956, s. 180).

44 Zob. W. G o m b r o w i c z , F e rd y d u rk e . W arszaw a 1938, s. 201, 204.

45 Jed n a z ta k ich tra w e sta c ji u kazała się w ty g o d n ik u „W olna M yśl — W o ln e Ż arty” 1920 (odpis bez d ok ład n ego adresu b ib lio g ra ficzn eg o — w zbiorach T u ­ w im a).

46 P rzyk ład em — p io sen k a A m e r y k a , ze sło w a m i A. W ł a s t a, śp iew an a p rzez Chór D an a w jed n y m z p rogram ów „Q ui pro Q uo”.

jem n ie a n ta g o n isty czn y , a n a w et op o zy cy jn y sto su n ek B oya i obozu rząd ow ego P iłsu d sk ieg o — tak a jest w y m o w a m. in. stw ierd zen ia o p raw d op od obn ie w y łą c z n ie m erk a n ty ln y m ch a ra k terze w sp ó łp ra cy B oya z sa n a cy jn y m „ Ik acem ” (s. 357) oraz kilk u in n ych , dość p rzyp ad k ow o d obranych in form acji. P rzyp ad k ow ość ta, zrozu­ m ia ła w b ib lio g ra fii, je s t n ie do p rzyjęcia w biografii, w y m a g a ją cej u w z g lę d n ie n ia m o żliw ie w sz y stk ic h d an ych d o ty czą cy ch om aw ian ego problem u. N ie m ożn a in fo r ­ m ow ać, że B oy rozpoczął p raw d op od obn ie z przyczyn m erk a n ty ln y ch w sp ó łp r a c ę z san acyjn ym „Ik acem ” i za sta n a w ia ć się, d laczego n a w ią za ł tę w sp ó łp ra cę z r ó w ­ n ież sa n a cy jn y m „K u rierem P o ra n n y m ” (s. 175) — dochodząc do w n io sk u , że w obu w y p a d k a ch p ow od em tej w sp ó łp ra cy b y ły „ w zględ y fin a n so w e ”, a p rze­ m ilczeć jego e n tu z ja sty c z n y sto su n ek do (P iłsudskiego 47.

R ela cja B oy— sa n a cja to przecież p rob lem o bardzo złożonym u w a ru n k o w a n iu , k tórego d ok u m en tacja n ie m oże się ograniczyć ty lk o do n iek tó ry ch w y b r a n y c h fa k tó w , np. do p ro testu B oya w sp ra w ie B rześcia albo do a ta k ó w na B o y a ze stron y obozu rząd ow ego pod k on iec la t m ięd zy w o jen n y ch , z p o m in ięciem fa k tó w in n y ch , ró w n ie isto tn y ch . S top ień i zakres so lid a ry za cji B oya z obozem p iłsu d c z y - k ó w k sz ta łto w a ły się w zależn ości od p rzem ian zach od zących w stru k tu rze p o li­ ty czn ej okresu. S to su n ek B oya do te g o obozu in n y b y ł przed d ojściem do w ła d z y P iłsu d sk ieg o , k ie d y to 'Boy, w p r z e c iw ie ń stw ie do b lisk ich m u sk a m a n d ry tó w , n ie zaan gażow an y w w a lk a c h fra k cy jn y ch , razem z S zy fm a n em zn alazł się jak o k ie ­ ro w n ik lite r a c k i T ea tru P o lsk ieg o po stro n ie p rzeciw n ik ó w m arszałk a (co zresztą w y w o ła ło je d y n e w h isto rii d w u d ziesto lecia m ięd zy w o jen n eg o atak i na B o y a w „S k am an d rze” 4S), in n y po m aju 1926, a jeszcze in n y w o k resie „O zonu” i tzw . d ek om p ozycji obozu sa n a cy jn eg o . P oza ty m w a ż n e za strzeżen ie: in n y b y ł sto su n e k B o y a do p iłsu d czy k ó w , a in n y do P iłsu d sk ieg o .

'N astępna sp ra w a to u w zg lęd n io n e w części b io g ra ficzn ej d y sk u sje i p o le m ik i. N ie są to o c z y w iśc ie w s z y stk ie d y sk u sje i p o lem ik i — w ie le z n ich o d n o to w a n o b o w iem , jak już w sp o m n ia łem , w ad n otacjach — i n ie w ia d o m o w ła ś c iw ie d la ­ czeg o te, a n ie dnne zn a la zły się w b iografii. D laczego np. autorka u w z g lę d n iła w n iej d y sk u sję o p rzek ła d zie F a u sta Z egad łow icza alb o d y sk u sję o S p a d k o b ie r c y G r z y m a ły -S ie d le c k ie g o lu b o A n ty c h r y ś c ie R o stw o ro w sk ieg o , a n ie u w z g lę d n iła d y sk u sji w sp r a w ie K u b u s ia L étraza 49, w sp ra w ie u sta w y b ib lio teczn ej, w r e sz c ie — d w ó ch bardzo w a ż n y c h d y sk u sji teatraln ych : w sp ra w ie T eatru im . B o g u sła w ­ sk ie g o i p o lity k i rep ertu arow ej T o w a r z y stw a K rze w ien ia K u ltu ry T ea tra ln ej. T a k sa m o brał w n ich u d zia ł B oy, a tru d n o p rzecież uznać, że m n iej są is to tn e czy

47 Ś w ia d czą ■ o ty m jego w y p o w ie d z i np. w recen zji W y z w o le n ia w T e a tr z e P o lsk im („K urier P o ra n n y ” 1935, nr 61), w k tórej K onrada-W yspiańaijdego p o r ó w ­ n u je z K o n ra d em -P iłsu d sk im i stw ierd za u obu „p ozazm ysłow e o d d z ia ły w a n ie ” . W za k oń czen iu rec e n z ji czytam y: „W ielka trum na, którą św ieżo p rzy jęły p o d z ie ­ m ia k a ted ry w a w e ls k ie j, to n ib y [...] o sta tn i akord W y z w o le n ia w w y m ia rze w ie c z ­ n o ś c i” .

48 P o d jęte p rzez sk a m a n d ry tó w w ty m o k resie atak i na B oya w p o le m ic e o W e s e le i z p ow od u Z m a r tw y c h w s ta n ia R o stw o ro w sk ieg o łą c z y ły s ię w ich w y ­ stą p ie n ia c h z ata k a m i na d y rek cję T eatru P o lsk ieg o (B oy i S zyfm an ) za „ o d sep a - r o w y w a n ie się od w sz e lk ie j m a n ife sta c ji na cześć P iłsu d sk ie g o [...] w c h w ili b le d - n ię c ia [jego] g w ia z d y ” („S k am an d er” 1922, nr 25/26, w d ziale V aria).

49 D o ty czy jej w ca ło ści w k ła d k a do „W iadom ości L ite r a c k ic h ” il935, nr 42, za ty tu ło w a n a : N a d z w y c z a jn y d o d a te k w o je n n y . D w u d z ie s ta , d e c y d u ją c a b itw a

„ ch a ra k tery sty czn e”. B rak s y n te ty c z n e g o sp ojrzen ia na w ie le e le m e n tó w d z ia ła l­ n ości B oya sp o w o d o w a ł, że w śró d d y sk u sji zrefero w a n y ch w b io g r a fii zabrakło n a jw a żn iejszy ch , tak ich m ia n o w ic ie , w k tó ry ch p rzed m io tem sporu b y ł sa m „pro­ b lem B o y a ” („boyizm ”), oraz ta k ich , k tó re p rob lem ten p o d p o r z ą d k o w y w a ły pro­ b lem o m bardziej ogóln ym . S ię g n ijm y do p rzy k ła d ó w .

1. D ysk u sja na tem a t p r o filu „W iad om ości L itera c k ich ”. P ra w ie k a żd y a rty k u ł 0 „W iadom ościach” d o ty c z y ł „p rob lem u B o y a ”, B o y b y ł w y m ie n ia n y m lu b nie w y m ie n ia n y m z n a zw isk a b o h a terem ty c h a rty k u łó w , fu n k cjo n u ją cy b o w ie m w la ­ ta c h m ięd zy w o jen n y ch „ m od el B o y a ” p o k ry w a ł się w ó w czesn ej św ia d o m o śc i n iem a l ca łk o w icie z „ m o d e le m ” „W iad om ości L itera c k ich ”, n ie z a le ż n ie od tak ich czy in n y ch różnic, za ch o d zą cy ch p o m ięd zy lin ią p ism a G ry d zew sk ieg o a B oyem . R óżn ice te w y stą p iły sz c z e g ó ln ie ostro po 1935 r. i n a leża ło je om ów ić, p od ob n ie zresztą jak cały, bardzo isto tn y , w ła ś c iw ie n a jisto tn ie jsz y p rob lem w b io g ra fii lite r a c k ie j B oya: B oy a „ W ia d o m o ści”. L itera tu ra dotycząca tego p ro b lem u jest o c z y w iśc ie zbyt obszern a, b y ją tu p o d a w a ć w całości. W y p a d n ie ty lk o ogran iczyć s ię do zw rócen ia u w a g i n a p o m in ię te p o zy cje n a jw a żn iejsze: a) c y k l a rty k u łó w (1931— 1932) a ta k u ją cy ch „B oya i jeg o s z k o łę ” w gło śn ej d y sk u sji o „W iad om ościach L itera c k ich ”, za in icjo w a n ej o g ło sz o n y m w 1931 r. w „R ob otn ik u ” a rty k u łem J . N. M illera „ W ia d o m o śc i L ite r a c k ie ” c z y g in e k o lo g ic z n o -w e n e r y c z n e ? , w k tórym M iller ch a ra k tery zu je d zia ła ln o ść a n ty b rą zo w n iczą B oya i jeg o w a lk ę z k le r y k a ­ lizm em ; b) g ło śn y o d czyt L eon a K ru czk o w sk ieg o o „W iad om ościach L ite r a c k ic h ” (i jego rep erk u sje), o k r e śla ją c y p o zy cję le w ic y w o b ec „problem u B o y a ” 50.

2. P o le m ik a B o y — Irzy k o w sk i, jed n a z n a jc ie k a w sz y c h i ch yb a n a jw a ż n ie jsz y c h p o lem ik m ięd zy w o jen n y ch , w k tórej B o y w y s tę p o w a ł jak o czo ło w y p r z e d sta w ic ie l „ ta le n ty stó w ”, p rezen tu ją cy w s z y s tk ie n ajb ard ziej ty p o w e e le m e n ty zw a lcza n eg o przez Irzy k o w sk ieg o m o d elu S k a m a n d ra : a n eg d o cia rstw o , ta le n ty z m , w ita liz m , fe lie to n iz o w a n ie , w y r o b io n e w n im — zd a n iem Irzy k o w sk ieg o — n a tręctw o d o w ­ cip u („nie spocznie, aż k a żd y fa k t u jm ie w ja k ieś fo rm u ły d o w cip o w e”), itp. Ir z y ­ k o w sk i, zw a lcza ją cy p ro g ra m o w o sk a m a n d ry tó w , w ie lo k r o tn ie a ta k o w a ł ró w n ież 1 B o ya, m. in. w p o m in iętej p rzez W in k lo w ą r e c e n z ji w „R ob otn ik u ” (z 3— 5 V I 1931) pt. Z y c ie , p a sk a rstW o i B o y, w k tó rej zarzu cił B o y o w i, że w recen zji sztu k i

D z ie je sa lo n u W ro czy ń sk ieg o „z o b ro ń cy m n ie jsz o śc i se k s u a ln y c h sta ł się ob roń cą

m n iejszo ści m o ra ln y ch ”. W sz y stk ie t e w y p o w ie d z i, łą c z n ie z w y p o w ie d z ia m i B oya i in n y ch p o lem istó w (np. S ło n im sk ieg o ), p o w in n y zostać ch ociażb y w sp osób n a j­ bardziej ogóln y o m ó w io n e w b io g ra fii, a n ie z a le ż n ie od te g o za r e je str o w a n e osobno w b ib lio g ra fii, w a d n o ta cja ch do o d p o w ied n ich ty tu łó w , k tó ry ch b ezp ośred n io d otyczą. T y m czasem W in k lo w a o g r a n ic z y ła się ty lk o do k ró tk iej in fo rm a cji na te m a t rep erk u sji B e n ia m in k a (s. 444) i do za r e je str o w a n ia tej p o zy cji w dziale

O p ra c o w a ń o g ó ln ych (s. 681).

3. D y sk u sja o tzw . b a d a n ia ch fo r m a ln y c h w litera tu r ze. B oy w y s tę p o w a ł jako c zo ło w y , chociaż n ie z a w sze w y m ie n ia n y z n a zw isk a , r ep rezen ta n t a n ta g o n isty c z - n eg o w stosu n k u do p o stu la tó w K rid la i jeg o sz k o ły fo r m a listó w , m o d elu „ g e n e ­ ty c z n e j b io g r a fisty k i” i „ k o n tr r e w o lu c y jn e g o p sy c h o lo g iz m u ”. Z w ie lu z a słu g u ­ ją c y c h na u w a g ę w tej d y sk u sji a r ty k u łó w i w y p o w ie d z i w y m ie n ić m ożn a d w ie p o zy cje n a jw a żn iejsze, o d n oszące się b ezp o śred n io do B oya: refe r a t M arii R zeu

-59 L. K r u c z k o w s k i , L ite r a tu r a n a fro n c ie s p o łe c z n y m — o d czyt w y g ło ­ sz o n y 27 IV 1933 w sa li a u d y to riu m U n iw e r sy te tu W a rsza w sk ieg o ; in fo rm a cje o ty m o d czy cie , p ow tórzon ym w 1933 r. w Ł od zi, p o d a ły lic z n e pism a, m . in. „A BC ” (nr 116) i „Głos P o ra n n y ” (nr 165).