Aleksandra Bączek
Ogólnopolska Konferencja Naukowa
"Seriale w kontekście kulturowym :
po dwóch stronach ekranu", Olsztyn,
7-9 maja 2015 roku
Prace Literaturoznawcze 3, 392-396
u k ry ty c h zn aczeń i funkcji. Ich an a lizo w an ie p ro w ad zi do o d k ry w a n ia róż ny ch sposobów w y ra ż a n ia ra cjo n aln y ch w ysiłków człow ieka, jego h isto rii, duchow ości, życia społecznego oraz in dy w id u alizm u . Z eg ar ja k o niezbęd ny p rz ed m io t k u ltu ro w y i n arzęd z ie codziennego u ż y tk u in sp iru je do ro zw ażań o tajem n icy kosm osu, św iata, do św iad czan ia cz asu przez człowieka.
A le k sa n d ra B ączek
O g ó ln o p o lsk a K o n feren cja N a u k o w a Seriale w kontekście kulturo wym. Po dwóch stronach ekranu, O lsztyn , 7 -9 m aja 2015 ro k
u
W zeszłym ro k u o rg a n iz ato rzy konferencji Seriale w kontekście k u ltu r o w ym . W p o s z u k iw a n iu i id ea łu straconego czasu obiecali u czestniko m , że odbędzie się jej k o lejn a edycja. D o trzy m ali słow a i b ad a ją cy fenom en seriali mogli ponow nie p rzyjechać do O lsztyna, ab y w ziąć u d z ia ł w in terd y scy p li n a rn e j dyskusji. D ru g a odsłona k onferencji Seriale w kontekście k u ltu ro w y m (tym ra z e m z p o d ty tu łe m Po dw óch stronach e k r a n u ), organizow anej przez In s ty tu t Filologii Polskiej i K a te d rę Filologii A ngielskiej U n iw e rs y te tu W ar m ińsko-M azurskiego, odbyła się w d n iach 7—9 m a ja 2015 ro k u n a W ydziale H u m an isty czn y m . W tegorocznej edycji wzięło u d ział 74 uczestników .
S p o tk a n ie rozpoczęło się od o b ra d p len arn y ch . P ierw szy p re le g en t, D a riu sz B a ra n , m ów ił o now ym poziom ie społecznego odbioru seria li, n a k tó ry w pływ m a ją m .in. ła m a n ie p rzez nie ta b u , k reo w an ie k o n k re tn y c h typów b o h ateró w czy zjaw isko „drugiego życia” serialow ych tre śc i w now ych m e diach. K olejny re fe ra t w ygłosiła K a ta rz y n a C zajka, k tó ra an a liz o w ała sposo by prom ocji se ria li w m ed iach społecznościowych, p osługu jąc się p rzy tym p rz y k ła d a m i trz e c h stacji telew izyjnych (BBC O ne, AMC, HBO), p ro w a d zą cych o d m ie n n ą politykę w zględem serialow ych fanów. Z kolei A rtu r M ajer opow iadał, z p ersp ek ty w y p ro d u c en ta, o kolejnych e ta p a c h p ro du kcji s e ria lu d la Telewizji Polskiej i w skazyw ał elem enty, k tó re m o żn a u zn a ć za kluczow e w procesie jego pow staw an ia.
Po za kończeniu w ykładów p le n a rn y c h u czestnicy obradow ali w poszcze gólnych sekcjach. W pierw szej z n ich d y sk u sja k o n c e n tro w a ła się wokół społeczności fanow skich. P oruszono k w estie ta k ie , ja k relacje tw órców seriali z fa n d o m am i (re fe ra t A ldony Kobus) oraz tru d n o ści w w y tyczeniu gran icy fa n fiction (o zjaw isk u ty m m ów iła D om in ik a K ozera n a p rzy k ład zie s e ria lu Sh a m eless). T em atem przew odnim drugiej sekcji b y ła genologia telew izyjna. Tom asz Ja c h e ć próbow ał udow odnić, że w se ria la c h o dm ienn ych g atu nk ow o
bez tr u d u odnaleźć m o żn a elem e n ty sc h e m a tu , przejaw iającego się przede w szy stk im w podobieństw ie opow iadanych h isto rii. M ag d a C iereszko zw róci ła uw agę n a niejednoznaczność ra m g atu n k o w y ch i problem y z k lasy fik acją n ie k tó ry c h form atów . Sekcję trz e c ią zdom inow ały psychologiczne a sp e k ty pro dukcji telew izyjnych. R e fe ra t Psychologiczne asp ekty odbioru seriali w y głosił J a ro s ła w B esztak , n a to m ia s t niejed no znacznej relacji m a tk i i sy n a w se ria lu B a tes m otel swoje w y stąp ien ie pośw ięcił Wojciech B oryszew ski. P o d cza s c z w arte g o p a n e lu za p rz y k ła d y p o słu ży ły p ro d u k c je ra d z ie c k ie i rosyjskie. W izerunkow i W ła d im ira P u tin a w se ria lu an im o w an y m M u lt’ L ichnosti p rz y jrz a ła się J o a n n a B au m , n a to m ia s t Iw o n a N d iay e p o d d ała an a liz ie w zajem ne relacje p olityki i k u ltu ry , pokazując, że tw órcy n iejed n o k ro tn ie w ykorzystyw ali seriale do p ro m o w an ia o kreślonych wizji politycz nych.
Po p rzerw ie kaw ow ej o b rad y k o n ty n u o w an o w czterech rów noległych p an e la ch . T em atem p rzew odnim pierw szego z n ich b y ła ro dzina. O jej o b ra zie w w y b ra n y ch polskich s e ria la c h m ów ił K rz y szto f A rciszew ski. M a rta Iw a ń sk a p rz y jrz a ła się z kolei jej a lte rn a ty w n y m form om , k tó re p o jaw iają się we w spółczesnych rodzim ych produkcjach. R e fe ra t Jó zefin y B iałek d oty czył m odelu now oczesnej rodziny a m ery k ań sk iej, zap rezen to w an eg o w s e ria lu On, ona i dziecia ki, z kolei M a r ta T y m iń sk a za ję ła się m .in. ro d z in ą n ie n o rm a ty w n ą z se ria li anim ow an ych, em ito w an y ch p rzez stację C arto o n N etw ork. W drugiej sekcji dyskutow ano o odbiorcach. Ł u k asz K a m iń sk i po ró w n yw ał a m e ry k a ń sk ic h i polskich vlogerów recen zu jący ch seriale. O tym , dlaczego widzow ie tr a c ą z a in te reso w a n ie poszczególnym i pro d u k cjam i (i ja k to m ożliw e, że nisk ie w yniki oglądalności wcale nie św iad czą o b ra k u po p u larn o śc i seria lu ), m ów ił M arceli P o ta szn ik . Do z jaw isk a „drugiego życia” serialow ych b o h ateró w w m ed iach społecznościow ych odniosły się w swoim w y stą p ie n iu D om in ik a Ojcewicz i M a rty n a Z agórska, a K a m ila C h m ielew ska w ygłosiła re fe ra t o roli, ja k ą o g lądanie se ria li m oże odeg rać w n au c e języ k a obcego.
O tw ierające o b rady w trzeciej sekcji w y stąp ien ie J u s ty n y K ociatkiew icz pośw ięcone było serialow ym kliszom i po w ielan iu p o p u larn y c h schem atów , k tó re jed n o cz eśn ie p o d o b ają się w idzom i p rz y n o sz ą zysk i p rodu centom . A le k s a n d ra M ochocka p rz y jr z a ła się g ro m m ię d z y n a d a w c ą i o d b io rcą w history czn y ch se ria la c h k ry m in aln y ch , a o k o nsek w encjach dostosow yw a n ia się tw órców se ria li do z m ia n społeczno-obyczajowych m ów iła A n n a Dwoj- nych. O s ta tn i z p a n e li pośw ięcony był serialow i P raw o ulicy. D yskutow ano o zastosow an ych w n im konw encjach (re fe ra t E lżb iety D urys), ak tu aln o śc i podejm ow anej p ro b lem a ty k i (m ówił o niej P aw e ł S a rn e k ) oraz pojaw iających się ew id en tn y ch n a w ią z a n ia c h do am e ry k a ń sk ie j Polonii (zw róciła n a nie u w agę S onia C ap u ta). N ie zab rak ło też sp o jrzen ia n a se ria l ze (stosunkow o nowej) p ersp ek ty w y in tersek c jo n aln ej (w y stąp ien ie A lek sa n d ry M usiał).
K olejny d zień konferencji rozpoczął się od w ykładów p len arn y ch . A n a li z ą ty tu łó w se ria li zajęła się A lin a N aru szew icz-D u ch liń sk a, k tó ra d okonała ich p odziału oraz n a w y b ran y ch p rz y k ła d a c h p rz e d s ta w iła s tra te g ie d y s try b u to ró w o d n o śn ie do ich p rz ek ład ó w . S posoby p re z e n ta c ji d zieł s z tu k i w se ria la c h oraz k o n stru k cje postaci a r ty s ty w poszczególnych serialow ych konw encjach były m otyw em p rzew odnim w y stą p ie n ia K sen i O lkusz. O sta tn i p re le g en t, Szym on Ż yliński, pośw ięcił swój re fe ra t postaciom trzecioplano- wym , k tó re - m im o że bez w ą tp ie n ia n a d a ją serialo m w y razisto ści - są k o n sek w e n tn ie p om ijane w w iększości analiz.
Po przerw ie kaw ow ej, podobnie j a k poprzedniego d n ia, zain au g u ro w an o o b ra d y w se k c ja c h . P rz e d m io te m z a in te re s o w a ń p re le g e n te k b io rą c y c h u d z ia ł w p ierw szy m p a n e lu były a d a p ta c je . J u s t y n a B u c k n a ll-H o ły ń sk a w sw oim re feracie A m e ry k a ń sk ie adaptacje brytyjskich seria li z a s ta n a w ia ła się n a d sen se m tw o rz en ia now ych w ersji produkcji, k tó re odniosły sukces kom ercyjny. D ru g a re fe re n tk a , K a ta rz y n a S zerem eta, d o k o n ała an a liz y po rów naw czej dw óch seria lo w y ch a d a p ta c ji H o u se o f C a rd s, s k u p ia ją c się przed e w szy stk im n a w iz e ru n k u bohaterów , sposobach p ro w a d zen ia n a rra c ji czy sam ej realizacji obydw u produkcji. D ru g i p a n e l dotyczył s e ria lu H a n n i bal. A le k s a n d ra D rzał-S iero ck a zaprop onow ała o ry g in aln e ujęcie, an a liz u ją c go w k a te g o ria c h p rodu kcji k u lin a rn e j. O zn a cze n iu ciała, k tó re tr a f ia n a ta le rz serialow ego L e c te ra oraz in n y ch ciałach (a tych, ja k w iadom o, w H a n n ib a lu nie b ra k u je ) m ów iła A le k sa n d ra B ączek. T em at se ria lu ja k o in sp iracji podjęli uczestnicy kolejnej sekcji. M ateu sz K o m in arczu k i K a ta rz y n a F lo re n c k a wygłosili re fe ra t n a te m a t g ier planszow ych in sp iro w an y c h seria la m i, n a to m ia s t M a g d a le n a O c h m a ń sk a p rz y jrz a ła się publiczności se ria li p o w sta łych n a po d staw ie kom iksów. Z a h asło przew odnie o statn ieg o p a n e lu m ożna u zn a ć teo rię niegrzeczności - w jej k o ntekście k o m u n ik a ty pojaw iające się w P in g w in a c h z M a d a g a sk a ru an alizow ali C zesław K iń ski i J a c e k L agun, z kolei A le k sa n d ra G ó rsk a s k u p iła się n a „niegrzecznej” ko m u n ik acji b o h a te rów se ria lu S h a m e le ss oraz jej w pływ ie n a język, ja k im p o słu g u ją się fani prod ukcji n a forach internetow ych.
Popołudniow e o b rad y n a d a l odbyw ały się w sekcjach. P ro b lem ste re o ty pów w se ria la c h podjęli M ateu sz Kot, k tó ry ze sta w ił ze so b ą w ize ru n k i p r a k tykującego k a to lik a z serialow ej i pozaserialow ej rzeczyw istości, oraz P a u li n a P o h l (re fe ra t T ru d n a w a lk a ze stereotypizacją - o w spółzaleznościach m ięd zy p rze d sta w ia n ie m osób z niepełnospraw nością w serialach a ich p o strzeg a n iem społecznym ). W y stąp ie n ia Igi L om anow skiej i A nny K raw czyk- L ask arzew sk iej podczas kolejnego p a n e lu pośw ięcone były serialow i The F all - d yskutow ano m iędzy in n y m i o nietypow ym sposobie, w ja k i tw órcy p o tra k tow ali konw encję k ry m in a ln ą , specyfice relacji m iędzy poszczególnym i b o h a te ra m i czy w ą tk a c h (post)fem inistycznych. Sekcję trz e c ią zdom inow ał S h e r lock. A n a liz ę p o ró w n a w c z ą teg o b o h a te r a i in n y c h se ria lo w y c h g e n iu szy za proponow ała K a ta rz y n a Rose, n a to m ia s t M a r ta S z y p u lsk a ze sta w iła
seria lo w ą po stać M ycrofta H o lm esa z jej lite ra c k im pierw ow zorem . O s ta tn i p a n e l p o św ięcony by ł p o lsk im p ro d u k c jo m , a r e f e r a ty w y gło siły J u l i t a C h m ielew sk a oraz J o a n n a K utczyńska.
Po obiedzie, pod h a słe m „O se ria la c h zakulisow o”, odbyła się d y sk u sja p an elo w a z u d ziałe m K a ta rz y n y C zajki, Igo ra B rejd y g an ta , A r tu r a C ichm iń- skiego i A rtu r a M ajera. Jej te m a te m przew o dn im było w szystko to, czego nie w idać n a pierw szym p lan ie, a co znacząco w pływ a zarów no n a proces po w sta w a n ia se ria lu , ja k i jego odbiór.
Po kró tk iej p rzerw ie u czestnicy konferencji ponow nie powrócili do obrad w sekcjach. W sekcji pierw szej p releg en ci p rz y g lą d a li się poszczególnym typom serialow ych bohaterów . M a re k Sokołow ski m ówił o policjantach , N elly S tr e h la u z a trz y m a ła się p rzy p o staciach a m e ry k a ń sk ic h p raw niczek, a K a m il W szołek swoje w y stąp ien ie pośw ięcił dzien n ik arzo m . U czestnicy sekcji drugiej dy sk u to w ali o em ocjonalnym w y m iarze seriali. M onika C ich m iń sk a z a s ta n a w ia ła się, w ja k im sto p n iu k o n s tru k c ja po staci m oże w pływ ać n a zaan g ażo w an ie w idza. T om ira C hm ielew sk a-Ign ato w icz z a p rez en to w ała w y n ik i w łasnych b a d a ń , stanow iących próbę odpow iedzi n a p y ta n ie , n a ile oglą dający se ria le m edyczne le k arze i pacjenci u z n a ją p rz ed staw io n y w nich św ia t za w iarygodny. K a m ila K u sio r sk u p iła się z kolei n a tym , w ja k i sposób se ria l m oże idealizow ać rzeczyw istość. R eferenci biorący u d ział w trzecim p a n e lu podejm ow ali te m a t sk rajn eg o podejścia tw órców se ria li a m e ry k a ń skich do p rz e d sta w ia n ia w ojny z terro ry zm em (w y stą p ie n ia M ich ała Różyc kiego oraz A lek sa n d ry R óżalskiej) oraz nietypow ego w iz e ru n k u polityków w se ria la c h eu ro p ejsk ich (m ów iła o n ich M ag d a le n a M akow ska). N ie zabrakło ta k ż e m iejsca d la sekcji poświęconej seria lo m science-fiction. W ą te k cyberfi- lozofii pojaw ił się w referacie M ichała K otlińskiego, o religii w pro d u k cjach S F m ów iła J o a n n a K orczyńska, a A gn ieszk a S m o ręd a n a dłużej z a trz y m a ła się n a m otyw ie apokalipsy.
O b rad y w sekcjach konty n u o w an o rów nież o statn ieg o d n ia konferencji. U czestnicy pierw szego p a n e lu swoje w y stą p ie n ia pośw ięcili sposobom odbio r u seriali. E w a K ujaw ska-L is i A ndrzej L is-K ujaw ski w obrębie członków rodzin y oglądających te n sam se ria l w yróżnili trz y ty p y odbiorców: w idza lojalnego i obsesyjnego, lojalnego, ale nieobsesyjnego oraz w ściekłego p ro fa na. O w idzach zach łan n y ch m ów iła M a łg o rz a ta M ajor. Z kolei Z u z a n n a L e w an d o w sk a z pow odzeniem p rz en io sła n a g ru n t serialow y lite ra c k ą m etodę podw ójnego k o d o w an ia U m b erto Eco po kazując, że zap rop on ow ane przez niego pojęcie „czytelnika m odelow ego” m o żn a odnieść ta k ż e do odbiorców seriali. U czestniczki drugiego p a n e lu n az w ały go „w yw rotow ym ”. A g a ta S ut- k o w sk a zajęła się k w e stią pozornej rew olucyjności se ria lu M o n ster H ig h. R e fe ra t A gaty W łodarczyk pośw ięcony był z kolei p rz e k ra c z a n iu n o rm gende- row ych w p o d g a tu n k a c h azjatyckich d ra m g en d er bender i g en d er confusion, a D a ria B ru sz e w sk a -P rz y tu ła z a s ta n a w ia ła się, czy m o żn a mówić, że serial łam ie stereoty py w m om encie, gdy jednocześnie ew id en tnie się nim i posługuje.
P re le g e n tk i w ygłaszające re fe ra ty w trzeciej sekcji sk u p iły się n a rzeczyw i stości p rzed staw io n ej w se ria la c h am ery k ań sk ich . J o a n n a H eb d a zw róciła u w agę n a d etale, k tó re u m y k a ją u w ad ze polskiego w idza, oglądającego p ro d u k cje o d w o łu jące się do re a lió w S ta n ó w Z jed n o czo n y ch w l a ta c h 60. XX w ieku. W ystąpienie Poli Sobaś-M ikołajczyk to p ró b a p o k az an ia, w ja k i sposób recepcja se ria lu D ziew czyny w pły n ęła n a prom ocję k sią ż k i jego a u to r ki, L eny D u n h a m . J u s ty n a Z aborow ska i K a ta rz y n a W itkow ska m ów iły n a to m ia st o fenom enie s e ria lu Gotowe n a w szy stk o .
Po p rzerw ie kaw ow ej ko nty n u o w an o o b rad y w sekcjach. N a rolę m uzyki jak o istotnego e le m e n tu serialow ego św ia ta p rzed staw io neg o zw róciła u w agę w sw oim w y stą p ie n iu P a try c ja D ziubczyńska. K a ta rz y n a K okot-G óra p rzy j r z a ła się k o n tek sto w i w ew n ętrzn ej p rz e m ia n y W a lte ra W h ite’a - b o h a te ra se ria lu B re a k in g B a d . S ekcja d ru g a pośw ięcona zo sta ła serialow ej p rz e s trz e ni. R e fe ra t M etaforyzacja św ia ta p rze strze n i n a d p rzyro d zo n ej w ygłosił P aw eł K osakow ski, n a to m ia s t A n n a Drogosz sk u p iła się n a „bu dow aniu p rz e strz e n i m e n ta ln y c h ”, pow stających w m om encie odbioru s e ria lu p rzez w idza. U c zest nicy trzeciego p a n e lu spojrzeli n a se ria l ja k n a e le m e n t w iększego u k ład u . F a k t, że j e s t on częścią sy ste m u politycznego, ekonom icznego, ideologicznego czy kulturow ego, nie pozostaje bez w pływ u n a g en ero w an e przez niego z n a czenia (re fe ra t W eroniki Łucek). N iek ied y se ria l w a rto p o trak to w a ć ta k ż e jak o rodzaj cyw ilizacyjnego lu s tr a - w końcu m oże on doskonale uchw ycić n a stro je społeczne, uw idocznić lęki i p o ten cjaln e zag rożenia, co udow odnił w sw oim w y stą p ie n iu P io tr P rzy tu ła.
K onferencję za m k n ę ły w ykłady p le n a rn e P io tra M ark ie w icza i J a c k a Soboty. P ierw szy z p releg en tó w m ówił o n a d m ie rn y m z a u fa n iu widzów -la- ików do pojaw iających się w se ria la c h tre śc i z po g ran icza psychologii i neu- ropsychologii. P o sta w a ta k a w zbudza w n ich p rz ek o n an ie, że lekarzo w i m oż n a przypisać, n a w e t te n ajb ard ziej niepraw dopodobne, kom petencje b o h a te ra seria lu . D ru g i zwrócił uw agę n a problem y etyczne, z ja k im i k o n fro n tu ją n a s tw órcy w spółczesnych se ria li oraz d ysonan s, ja k i d y lem aty m o raln e se ria lo w ych b o h ateró w m ogą wywołać u widza.
Ż egnając uczestników , o rg a n iz ato rzy zdrad zili, że „skoro m ógł S ie n k ie wicz i m ogli b ra c ia Wachowscy”, oni ta k ż e od sam ego p o cz ątk u p lan ow ali zorganizow anie serialow ej, konferencyjnej trylogii. P a d ła propozycja, by h a sło „Od dylogii lep sza je s t tylko try lo g ia” tow arzyszyło przyszłoro czn em u sp o tk a n iu serialow ych fanów w O lsztynie.
