Homilia jako słowo świadczące Boga

Jan Nalaskowski

Homilia jako słowo świadczące Boga

Studia Theologica Varsaviensia 11/1, 255-272

1973

S tu d ia T h eo l. V ars. 11 (1973) n r 1

J A N N A L A S K O W S K I

HOMILIA JAKO SŁOWO ŚWIADCZĄCE BOGA Problem hom ilii, a szczególnie hom ilii liturgicznej, jest ustaw icz­ nie aktualny. Odczuwa się rosnące zapotrzebow anie na p rakty cz­ ne zasady i propozycje. Chodzi o możliwie zwięzłe zastosowanie tak teologicznych jak i s tru k tu ra ln y c h założeń homilii. Z astanów ­ m y się więc, jakie należy podjąć działania, aby hom ilia, którą m am y głosić, była napraw dę s ł o w e m B o ż y m w s ł o w i e l u d z k i m — rozw ijająca w iarę i budująca chrześcijańską wspól­ notę.

Całe zagadnienie ujm iem y w trzech punktach. N ajpierw zajm ie­ my się e t a p e m o r i e n t a c y j n y m przy budowie hom ilii, by poznać jej podstaw ow e elem enty i zdobyć w izję całości; następnie zatrzym am y się nad e t a p e m t w o r z e n i a , w którym w yróż­ nim y główne zręby budow ania hom ilii oraz możliwości różnego układu treści; wreszcie rozw ażym y zasadnicze m om enty z s e k r e ­ t u ż y w e g o s ł o w a , m ające decydujący w pływ w zbawczym procesie, jak i dokonuje się za pośrednictw em głosiciela.

I. G Ł Ó W N E E L E M E N T Y H O M IL II

Skąd czerpać treść? Kto moim adresatem ? Co chce osiągnąć Bóg? 1. C z y t a n i a ś w i ę t e w r a m a c h a k t u a l n e j h i s t o r i i

z b a w i e n i a i l i t u r g i i

W m yśl K o n s t y t u c j i o L itu r g ii św. podstaw ą i punktem w yjścia przy tw orzeniu hom ilii (kazania), m ają być teksty św ięte i litu r­ gia. Z w iastują one przedziw ne dzieła Boże w historii zbawienia, a teraz uobecniające się zwłaszcza w obrzędach liturgicznych (por. KL 33, 2). Pójdźm y po linii tych wskazań.

a) Rozważam słowo Boże zaw arte w tek stac h liturgicznych „Dobre kazanie nie pow staje przy b iu rk u lecz na kolanach” (T. T o t h ) . N ajlepiej więc zrobię, jeśli w obecności P ana rozważać

będę św ięte teksty. P rag n ę dotrzeć do sedna spraw y, wydobyć to, co istotne, co Boże i wieczne. Chcę usłyszeć zaw arte w tekstach słowo Boże, to n a d z i ś i t u. Wiem, że ten tylko dobrze mówi, kto słucha mówiącego w św iętych czytaniach Boga (por. KO 10). Dlatego nie żałuję czasu na rozważania. Zastanaw iam się, o czym właściw ie mówią te biblijne fragm enty pierw szej, drugiej i trze­ ciej lekcji m szalnej (lub teksty obrzędów danego sakram entu). J a ­ ka tajem nica w iary, jaki fa k t zbawczy w ystępuje na pierw szym miejscu? Czy m yśl k on centruje się wokoło C hrystusa, Jego osoby i dzieła? Czy też głów nym zagadnieniem jest budow anie K rólestw a Bożego? Jeśli tak, to szukam dalej i pytam , co tu jest podkreślone: czy szczególna wartość, n a tu ra czy w aru n k i rozw oju tego K róle­ stwa? A może czytania odsłaniają mi w ielkie konsekw encje p ły ­ nące z P rzym ierza m iędzy Bogiem a m ną? Może naśw ietlają sens mojego życia, kres dziejów itd.? Rozglądam się więc w śród bogactw a treści, naśw ietleń w artości, by znaleźć podstaw ow y w ątek, główny przedm iot zaw arty w tych czj'taniach, a k tó ry ponad inne m nie uderza, niepokoi lub zachęca?

A może te czytania skup iają się raczej przy człowieku, przy b u ­ dow aniu nowego ludu Bożego, podkreślając zasady i rozw ijając życie m oralne? Szukam , jakie szczególnie podstaw y są akcento­ wane? Może w szystkie teksty są jakby jednym mocnym wołaniem , by z d z i e r a ć z e s i e b i e s t a r e g o c z ł o w i e k a , w ołają o zrobienie bilansu z dotychczasowego życia, a może przynaglają do radykalnego zw rotu, do nowej egzystencji, do zdecydowanego pójścia za C hrystusem ? Czytam lekcje od nowa. Przedrzeć się p ragnę przez gąszcz słów i zdań do tajem nicy u k ry tej przed w ie­ kam i, a dziś spełnianej w znaku Kościoła (por. Kol 1, 26—2.7). P ragnę u c h w y c i ć podstawowe m yśli, główną orientację i w ła­ ściwy przedm iot, k tó ry słuchacza i m nie nie postawi w świecie słów i znaków, lecz poprow adzi do spotkania z Tym, który zba­ wia...

b) W historii zbaw ienia

P rzy poszukiw aniu zasadniczych myśli, podstawowej p raw dy czy faktu, nie wolno ani na chw ilę tracić sprzed oczu historii zbaw ie­ nia, z której to d o m i n u j ą c e w yrasta. Głosimy bowiem nie abstrakcyjn e praw dy i żądania Boże, lecz to co się stało i doko­ nuje. Homilia bazować m usi na historyczno-zbaw czym gruncie ta ­ jem nicy Bożej, k tó ra w konk retn ej przestrzeni i czasie została dokonana i realizuje się nadal w Kościele.

Biorę więc do ręk i w szystkie tek sty danej litu rg ii łącznie i py­ tam : w jakim w ym iarze tajem nicy zbaw ienia zlokalizować powi­ nienem m oją hom ilię? Czy będzie to w ym iar teandryczny, chry- stocentryczny, eklezjalny (w wspólnocie zbawienia), czy też rze­

[

]

czywistość eschatyczna, sakram entalna, etyczna? M iarodajnym i roz­ strzygającym przy tym wyborze jest ten w ym iar, k tó ry spełnia dom inującą rolę w św iętych tekstach danej liturgii. Uchwycenie zależności m iędzy tym , co chcę głosić, a odpowiednim w ym iarem tajem nicy, uw ażam za w ażny m om ent. Od tego bowiem w znacz­ nym stopniu zależy, czy hom ilia będzie tylko „słowem o zbaw ie­ n iu ”, czy też ·— „słowem zbaw ienia” (por. Dz 13, 26), ak tu alizu ją­ cego się tu, w liturgii.

c) Bieżący okres liturgiczny

Homilia, jako część składow a sam ej litu rg ii (por. KL 52), spełnia specyficzną, sobie w łaściw ą rolę w ciągu całego roku. K iedy bo­ wiem Kościół odsłania nam m isterium C hrystusa — od W cielenia, poprzez Nauczanie, Mękę, Z m artw ychw stanie, aż po Zesłanie Du­ cha Sw. i pow tórne przyjście P ana — w tedy głoszone słowo, za­ leżnie od tajem nicy, spełnia coraz to inną funkcję (np. inaczej m ów im y o Zbaw ieniu w okresie Bożenarodzen-iowym, a inaczej — w W ielkanocnym itp.). Poszczególne okresy roku, w których Ko­ ściół otw iera bogactw a zbawczych czynów i zasług swego Pana, rz u tu ją na treść, na ujęcie i uk ierunkow anie celowe głoszonej ho­ milii. W ydobycie tego m om entu nie jest łatw e, ale trzeba to zro­ bić, aby nasza posługa słowa była „spraw nym ” narzędziem Ducha działającego w Kościele.

Celem więc właściw ego odczytyw ania liturgicznego tekstów, ce­ lem dotarcia, poprzez szatę słowną, do praw dziw ego słowa Boże­ go — trzeba dziś koniecznie sięgać do opracow ań, kom entarzy bi- blijno-hom iletycznych, arty k u łó w itp.

2. Z a s t a n a w i a m s i ę , k i m s ą m o i o d b i o r c y s ł o w a ? Treść czytań liturgicznych (mszalnych) oraz w ydobyte z nich m yśli dom agają się teraz k onfron tacji z aktualny m odbiorcą — ■ z jego świadomością, przeżyciam i, w ydarzeniam i, z nim sam ym i jego życiem. Słowo, jak ie m am głosić, m usi być m u bliskie, w y­ chodzące naprzeciw , zaskakujące swą trafnością w analizie jego

stanu, sytuacji, zagrożeń, w ukazyw aniu dróg w yjścia itp. Zanim się więc zdecyduję ostatecznie i bliżej sprecyzuję w łaściw y przed­ m iot m ojej hom ilii, tego słowa n a d z i ś i t u — p atrzę w stronę słuchacza.

a) Oblicze św iatopoglądow e — w iara

W c o współczesny człowiek, ten mój słuchacz, wierzy? Czy Bóg nie jest w jego życiu m arginesem , relik tem tradycji, lub tylko p o m o c ą w czasie grożącego nieszczęścia? Co on wie

o C hrystusie, o zbawczej roli Kościoła, o przyszłości całego kosmo­ su, o w artości rzeczy ziemskich, o pracy w relacji do zbawienia? Jak i jest jego pogląd na sens życia ludzkiego, czy zna nierozer­ w alne pow iązanie każdego człowieka z C hrystusem , N o w y m C z ł o w i e k i e m?

b) Oblicze etyczne — m oralność

Szukam zasad etycznych i postaw m oralnych współczesnego człowieka. P atrzę w św ietle 10 przykazań, kulm inujących w odpo­ wiedzialnej i tw órczej miłości, jak ą C hrystus nas um iłował. Biorę pod uw agę cztery główne zagrożenia naszego życia religijnego: nie­ w iarę, niem oralność, nietrzeźwość, nienaw iść. A nalizuję m oralność indyw idualną, rodzinną, społeczną (parafialną).

c) Oblicze religijne — k u lt

Udział w życiu Kościoła: Msza św. niedzielna, przystępow anie do sakram entów św., codzienna m odlitw a. Jak ie rozum ienie tych źródeł łask, dialogu z Bogiem, zbawczych spotkań? Czy to jedynie obowiązek, p ra k ty k a jak ą należy odbyć, coś z pogranicza mitologii, pobożnych zwyczajów? Należy w niknąć w m otyw ację podejm ow a­

nych p ra k ty k religijnych.

d) Oblicze dzisiejszego człowieka, w epoce przeobrażeń, potrzeb i tęsknot — egzystencja

Jako człowiek t e c h n i c z n y odznacza się praktycznym po­ dejściem do życia, szuka tego, co przynosi k o nk retną korzyść. K ul­ tu ra techniczna czyni człowieka otw artym na różne wartości. To nastaw ienie jest szansą dla głoszenia w artości chrystianizm u. Jak ą w artość odsłaniają przeznaczone tek sty mszalne? Jak o człowiek k u l t u r y m a s o w e j jest zw olennikiem przekazu audiow izu­ alnego. Cechuje go naukow ość i zainteresow anie w ydarzeniam i,

ale też pew ien infantylizm myślowy. Człowiek dzisiejszy nie kon ­ tem pluje, idzie naiw nie za m odą chwili. Daje to dużo do m yślenia przy w yborze treści i sposobie przepow iadania. Trzeba trafnego obrazu, dobitnej argu m entacji i przystępnego w y k ł a d u , akcentu w artości i nadziei. Ponadto dzięki k u ltu rze masowej, więzi om so- cjologiczno-technicznym rodzi się poczucie solidarności, św iat staje się bardziej b ratersk i, co z kolei stw arza przesłanki do skutecz­ nego głoszenia idei nowego ludu Bożego.

Jako człowiek e p o k o w y c h p r z e m i a n przeżyw a poczu­ cie silnego zagrożenia, w ykorzenienia, lęku, fru stracji, bezsensu. Ustaw icznie poszukuje, spodziewa się, doznaje zawodu. Tem u czło­

[5] JA N N A L A S K O W S K I 2 5 9

wiekow i trzeba podkreślać wartość, ratunek, światło, pociechę, bezpieczeństwo, moc, jakie daje Ew angelia, Kościół, C hrystus. W poznaw aniu dzisiejszego człowieka korzystam z w łasnej obser­ wacji, prasy, radia, telew izji, opracow ań itp. Troska, by dobrze zrozumieć odbiorcę słowa, troska by nie skrzyw dzić w ocenie — czyni m nie w rażliw ym i otw artym na jego los, uw arunkow ania, przeżycia i problem y na drodze zbawienia.

3. G d y p r z e p o w i a d a m s ł o w o B o ż e — w s p ó ł p r a c u j ę z B o g i e m , k t ó r y z b a w i a

Po kontem placyjnym wglądzie w św ięte teksty litu rg ii (mszal­ nej) po pełnej refleksji nad współczesnym i aktualnym odbiorcą słowa, skupiam uwagę na zasadniczym pytaniu: Jak i jest zam iar, apel, żądanie Boga względem słuchaczy, którym proklam uję zbaw ­ cze orędzie? Ja k i m am cel osiągnąć? Ja k a m a być odpowiedź słuchaczy? Do czego chce Bóg, abym odbiorców mojego słowa n a­ kłaniał, wzywał, zapraszał?

a) W ezwanie do w iary

N ajpierw , przez słowa, które głoszę, Bóg objaw ia siebie, swoje dzieło zbawienia, swoje plany. Słuchacze m ają te praw dy przyjąć, czyli uwierzyć. Dzięki tej w łaśnie praw dzie, faktow i zbawczemu, na jakie w skazują czytania liturgiczne — słuchacze m ają bardziej p o z n a ć Boga, Jego miłość, m ądrość, zbawcze dzieła i zamysły i przylgnąć do nich. Z astanaw iam się, czy ten w łaśnie m otyw w iary, jej ożywienie, m a być dom inujący w tej homilii?

b) W ezwanie do naw rócenia

D rugim naczelnym m otywem, k tó ry przenika O bjaw ienie Boże jest naw rócenie, wezwanie do m e ta n o i — zm iany w ew nętrznej, do porzucenia grzechu, dotychczasowej obojętności religijnej. Często jest to apel przynaglający do praw dziw ego pojednania się z Bo­ giem. On bowiem pragnie coraz bardziej jednoczyć się z każdym człowiekiem, udzielać m u swego życia, swojej miłości.

c) Wezwanie, by pójść za C hrystusem

Trzecią ideą kierow niczą to w ezw anie C hrystusow e, by pójść za Nim i naśladow ać Go. K ry je się tu żądanie, by zmagać się „z pożądliwością oczu, ciała i pychą żyw ota” — wezwanie, by kształtow ać w sobie „nowego człow ieka”, by staw ać się żywym

uczestnikiem nowego ludu, uczestnikiem k ultu, ak tu alnych zadań, posłannictw a tej w spólnoty itd. Idea ta koncen truje naszą uwagę na C hrystusie w celu naśladow ania Go, w duchu i praw dzie.

F undam entem zaś, z którego w ypływ ać m ają nasze w szystkie postaw y etyczne, jest miłość jaką C hrystus nas um iłow ał (por. J 13, 34). Z tych ogólnych żądań Bożych należy przy tw orzeniu ho­ m ilii bliżej określić i skonkretyzow ać cel, jakim kierow ać się będziem y w czasie głoszenia.

II. T W O R Z E N IE H O M IL II

Jasn a myśl, cel, podział. T rafny wstęp. Dobre rozwinięcie. 1. J a s n a o r i e n t a c j a

Przedm iotem głoszonej hom ilii m ają być zawsze „tajem nice w ia­ ry i zasady życia chrześcijańskiego” (KL 52), skupiające się w pas­ chalnym m isterium C hrystusa. Homilia zatem pow inna zaw ierać dwie w arstw y treściowe:

— słowo Boże skierow ane do aktualnych słuchaczy, oraz

— odpowiedź, jak iej oczekuje Bóg od nich, w ezw anych do świętej społeczności Kościoła.

a) Bliższe ustalenie p r z e d m i o t u głoszenia

Po głębokiej reflek sji nad tajem nicą zbaw ienia ,w skazanej przez św ięte tek sty i dany okres liturgiczny, oraz po w nikliw ym zasta­ now ieniu się nad aktualny m słuchaczem — przechodzę teraz do ostatecznego ustalenia i skonkretyzow ania tego, co m am głosić. M ając przed oczyma te dwie rzeczywistości — boską i ludzką — zastanaw iam się i trudzę, aż dojdę do jednoznacznego stw ierdze­ nia: wiem, co m am dziś do powiedzenia. W ydobycie tej dom inu­ jącej spraw y, tego s ł o w a z jakim posyła m nie Pan, jest ogrom ­ nej wagi. Od jasnego bowiem sprecyzow ania tego s ł o w a uza­ leżniona jest w yrazistość homilii, jej zw arty ch arakter, a w kon­ sekw encji — moc oddziaływ ania.

Dla osiągnięcia tego celu jest rzeczą konieczną, aby w y bran y fa k t zbawczy analizow ać ze stanow iska słuchacza, jego aktualnej sytuacji, jego dążeń, osiągnięć, potrzeb i zagrożeń. Np. ze stano­ w iska w iary, że Bóg człowieka wzywa, ostrzega, czeka na jego postanow ienie; z p u n k tu w idzenia w artości zbawczej, następstw , ko nk retn ych zobowiązań; ze stanow iska człowieka, k tó ry m a okre­ ślone spojrzenie, ocenę sytuacji; k tó ry czegoś pragnie, do czegoś dąży, przeżyw a radość czy sm utek; k tó ry m a jekiś zawód, żyje

[7] H O M IL IA 26 1

w rodzinie, jest uw arunkow any św iatopoglądem , k u ltu rą, k tó ry znajduje się w niew oli określonego nałogu, niebezpieczeństw a itd.

Nie jest to rów noznaczne z ustaleniem t e m a t u ani przedm io­ tu głoszenia, w dotychczas p rzyjętym zrozum ieniu. Zasadnicza róż­ nica polega na tym , że t o co głosimy, jakkolw iek jasno okre­ ślone, jest zawsze p raw dą uobecnionego w y m iaru h isto rii zba­ wienia, a równocześnie praw d ą w c i e l o n ą we współczesne ży­ cie. Mówiąc inaczej, przez właściw y akcent i ostrość naśw ietlenia p r z e c i n a m y niejako daną praw dę i zbawcze w ydarzenie. Zbu­ dow ana w ten sposób hom ilia nie będzie abstrak cyjny m p r o d u k ­ t e m naszej m yśli, ale słowem, k tó re o t w i e r a aktualny m słu­ chaczom tajem nicę sam oobjaw iającego się Boga. Będzie św iatłem z a g l ą d a j ą c y m w samo serce słuchacza, w sedno jego proble­ mów, zam iarów i upodobań. Będzie oczekiwaną pomocą, krzepiącą

nadzieją, w ezw aniem do Miłości, k tó ra przebacza i odnawia. Gło­ siciel słowa podobny jest więc do człowieka poszukującego dro­ giej p erły (por. M t 13, 45—46), perły, jak ą Bóg przeznaczył dla obecnych słuchaczy. P odkreślm y to raz jeszcze, że tej Bożej p e r- ł y nie należy szukać wyłącznie na t e r e n i e św iętych czytań, lecz w k on fron tacji z aktu alnym słuchaczem, z jego najbardziej palącym problem em na drodze zbaw ienia, oraz w ram ach a k tu a l­ nej liturgii.

b) S konkretyzow anie celu

Z rozm yślań nad z n a l e z i o n ą p e r ł ą przechodzę teraz do jednoznacznego określenia celu. Cel, podobnie jak p r z e d m i o t , musi być jasny, dotykający życia, m ożliwy do urzeczyw istnienia, zbawczy. Cel, jak i w ybrałem rozw ażając św ięte tek sty (wiara, naw rócenie, pójście za C hrystusem ), m usi być teraz bliżej okre­ ślony. U ściślenie celu jest znów w ynikiem żywej konfrontacji, jaką przeprow adzam m iędzy w y b ran ą z czytań p e r ł ą k rólestw a Bo­ żego, a m oim słuchaczem i ak tualizującą się w danym okresie li­ turgicznym tajem nicą zbawienia. Muszę się tak długo zastanaw iać, aż dojdę do w niosku: wiem , dlaczego głosić będę to słowo, tę w ła­ śnie p e r ł ę Bożej tajem nicy. Nie należy szczędzić czasu, aby do­ brze poznać w artość i przym ioty tej Bożej perły, jaką odkryliśm y na skrzyżow aniu tych trzech ś w i a t ó w : biblijnego, osobowo- społecznego czyli antropologicznego i liturgicznego. Czynić to bę­ dziem y dlatego, aby ową perłę ukazać naszym słuchaczom w całym bogactw ie, by oni podobnie jak ów kupiec w przypowieści, posta­ nowili „pójść, sprzedać co m ają, i nabyć tę p erłę” (por. M t 13, 56). Wiem, że to w ym agać będzie dyscypliny myślowej. W arto się jednak zobowiązać do tej wierności, że głosić będziemy: jedną praw dę z danego w ym iaru zbawczego, jedno w ezw anie Boże; że

z jednego antropologicznego stanow iska orędzie to będziem y p ro ­ klam owali. Żywa świadomość Bożego zam iaru, k tó ry dla słuchaczy jest w ezw aniem do odpowiedzi, a dla głosiciela ideą wiodącą, bę­ dzie kierow ać zarów no układem treści, doborem środków w yrazu, jak i sam ym sposobem proklam acji, nadając jej odpowiednią eks­ presję i dram atyczność.

c) W yodrębnienie głów nych części hom ilii

U stalony przedm iot i cel prow adzi do zorganizow ania treści w jednostkę przepow iadania. O drzucam to, co mogłoby zaciemnić przew odnią m yśl i zam iar Boży. Pow stającą hom ilię dzielę na dw ie lub trzy części: wiem co powiem na początku, w środku, na końcu. Oczywiście podział może być różny, zależnie od p ro k la­ m ow anej tajem nicy, od sytuacji odbiorców, od celu, od koncepcji, natchnienia twórczego itp. Często dobrze będzie, jeśli zastosujem y podział hom ilii na dwie części: w pierw szej rysu jem y obraz ne­ gatyw ny, jaki pow staje z nieposłuchania Boga; w drugiej części obraz pozytywny, w którym ukazujem y zbawcze następstw a w y ­ nikające z uw ierzenia Bogu i pójścia za Nim. K o n trast może być nieraz bardzo jaskraw y, mocno uw ypuklający absolutną konieczność przyjęcia Bożego daru, zm iany życia, zaangażow ania się w budo­ w anie w spólnoty itp.

d) Zarys, konspekt

Podstaw ow y p ro jek t k o nkretnej hom ilii trzeba (szczególnie w po­ czątkach głoszenia) — u trw alić na papierze. W k ilk u więc trafn ych zdaniach notuję o c z y m , d l a c z e g o , oraz p o d s t a w o w y u k ł a d treści. Mogą to być tylko punkty, ale najczęściej pow inny to być główne myśli, dyspozycje, szczególnie w yjątkow o trafn e sform ułow ania, w yrazy, zwroty. Tw orzenie kazania jest jednak rze­ czą na w skroś indyw idualną. Dlatego nie można podaw ać reguł, ani recepty, których trzeba by się kurczowo trzym ać. Wyżej po­

dana propozycja m a więc tylko ch a rak ter przykładow y i insp ira- torski. Zdarza się nieraz, że w oka m gnieniu u j a w n i s i ę w i­

zja całej homilii, lub jej części. Należy w tedy n a g o r ą c o no­ tować to, co się nasuwa, nie zw racając uw agi na podział, styl itp.

2. T r a f n y w s t ę p

Gdy już jasno wiem, co i dlaczego będę mówił, gdy widzę już zasadniczy tok, zręby całej hom ilii i gdy zrobiłem już k ró tk i za­ rys na piśm ie — zastanaw iam się nad wstępem. Szukam słów, zdań, zwrotów, którym i o t w o r z ę zbawcze orędzie i Boży apel.

[9] H O M IL IA 2 6 3

a) Słowo z O bjaw ienia

P unktem w yjścia ma być zasadniczo tek st święty. Nie znaczy to jednak, aby rozpocząć dosłownym cytatem . W stęp m usi u d e ­

r z y ć , zainteresow ać, c h w y c i ć . Myśl w ziętą z czytań litu r­ gicznych należy tak w yrazić, zestawić, skontrastow ać czy udram a- tycznić, aby z m iejsca p o d b i ł a słuchaczy. Może to być po­ rów nanie, k o n k re t z życia, nowo w yrażone zbawcze w ydarzenie, jakie podają św ięte tek sty itp. Nad takim w stępem trzeba się po- trudzić.

b) J e d n o s ł o w o

W stępem może być j e d n o s ł o w o z litu rg ii dnia. W słowie tym może, jak w zalążku, k ry ć się treść całej homilii. Np.: „opu­ ścił ojca” analizujem y w yraz o p u ś c i ł . W nikam y w jego znacze­ nie i powiązania. U jm ujem y go więc z różnego p u n k tu w idzenia

np. zerw anie więzi rodzinnej, przeżycia dobrego ojca, procesy w e­ w nętrzne zachodzące w synu opuszczającym ojca, konsekw encje życiowe. Powoli analizę tę przenosim y w św iat nadprzyrodzony i mówić będziem y o tajem nicy i dram acie opuszczenia Boga. c) Od pytania

Dobrze jest też startow ać w hom ilii od pytania. Może ono w y­ pływ ać z treści czytań, może pochodzić z konkretnego w ydarzenia lub życia słuchaczy, z kontrastow ego zestaw ienia, ze skojarzenia jakie powstało przy reflek sji nad objaw ionym słowem Bożym. Zm ierzać należy do tego, aby postawione pytanie dotykało cen­ traln e j w artości, głów nej m yśli, d r o g o c e n n e j p e r ł y , jaką przekazujem y w głoszonej homilii. Ponadto pytanie u kierunkow uje problem owo tok naszych rozważań.

3. R o z w i j a m p r z e d m i o t „ t o ” c o g ł o s z ę

T rafn y i zwięzły w stęp domaga się teraz rozw inięcia i ukazania w pełniejszym św ietle i konkrecie życia tego, co zlecił m i Pan. Przechodzim y więc do rozw inięcia tych punktów jakie nasunęły się nam poprzednio, gdy ustaliliśm y główne zręby i cel naszej ho­ milii. Część pierw szą zacznijm y od kon kretu, rzeczy dostrzegalnej ze św iata audiow izualnego, od tego co się stało lub dokonuje (me­ todą indukcyjną), ale nie zawsze od przykładu. Często w stęp speł­ nia już rolę w prow adzenia do pierw szej części homilii.

a) W ersja pierw sza

U kład treści w poszczególnych p un ktach może być następujący: 1° Słowo Boże w słowie głosiciela

Św iatło i w artości, jakie zauw ażyłem przy analizow aniu B o ż e j p e r ł y , czyli określonego już przedm iotu hom ilii — należy teraz rozw inąć i uporządkow ać. Najczęściej stosowana jest zasada lo­ giczna, psychologiczna i kerygm atyczna. Treść m usi być u jęta przejrzyście, problem ow o i dram atycznie (unikajm y monotonii). Jedno zdanie w ynikać musi z poprzedniego; zastosow ane porów ­ nania określać będą coraz bliżej, coraz głębiej i coraz interesow ­ niej głów ny przedm iot. O dsłaniana rzeczywistość zbawcza pow inna coraz silniej przekonyw ać o swej obecności, cenie i w artości. Tak w p r o w a d z i m y słuchaczy w św iat dzieł i planów Bożych. Dla poznania tej indukcyjno-kerygm atycznej zasady przepow iadania, sięgajm y często do apostolskiej proklam acji słowa Bożego, zaw ar­ tej w ich listach oraz Dziejach Apostolskich.

2° W re la c ji do słuchaczy

Po w g l ą d z i e w słowo objawione, p atrzę teraz w ko relatyw ną rzeczywistość moich słuchaczy i ich środowiskowe uw arun ko w a­ nia. Z astanaw iałem się już, kim jest mój odbiorca słowa, ale teraz spoglądam na niego, jego egzystencję czy środowisko, analizuję je· i przedstaw iam w św ietle w iary. Mówiąc dokładniej: zastana­ w iam się i porów nuję tylko ten frag m en t współczesnej sytuacji słuchacza, na k tó ry rz u tu je objaw ione słowo, w yb ran e z liturg icz­ nych czytań. Będzie to więc, albo indyw idualny człowiek, jego poglądy, postaw y m oralne lub zobowiązania; może to być rów nież życie społeczne, rodzinne m ałżeńskie; wreszcie może być samo środowisko, zespół zagrożeń, czynniki k tóre pom agają lub wręcz uniem ożliw iają rozwój K rólestw a Bożego, staw ania się nowym człowiekiem, kształtow anie się L udu Bożego itp. Tylko ten realny i k o n k retn y frag m en t rzeczywistości pow inien .być przedm iotem moich b a d a ń , m oich w słuchiw ań się i m oich ocen, aż ustalę zakres t e g o u r y w k a rzeczywistości, jaki m a się znaleźć w gło­ szonej hom ilii. Ten odpowiedni fragm ent ak tualnej rzeczywistości należy rów nież analizow ać ze stanow iska teologiczno-socjologiczne- go, gdzie w g rę wchodzi zauw ażenie i tra fn e odczytanie znaków czasu, w k tó rych Bóg w ypow iada swoje szczególne zam iary i żą­ dania.

[11] H O M IL IA 2 6 5

3° W aktu aln y m m isterium litu rg ii

W tej części hom ilii ukazyw ać będziemy słuchaczom sytuację, w jakiej się teraz znajdują. Budzim y świadomość, że za pośred­ nictw em głoszonego słowa i w ram ach odbyw ającej się litu rg ii (mszalnej) — C hrystus staje się obecny. A ktualizuje się to samo, co w tedy się działo, gdy On chodził po ziemi. Teraz n astał dla słuchaczy czas zbaw ienia jak ongiś dla tych, którzy C hrystusa słuchali. Zm ierzam y do tego, by żywa świadomość uteraźniejszo- nych tajem nic C hrystusow ych i płynąca stąd łaska — pobudziły słuchaczy do zbawczego dialogu z objaw iającym się C hrystusem . U m acniajm y w iarę słuchaczy w zaistniałą teraz sytuację zbawczą oraz konieczność przyjęcia z miłości d aru i żądania, jakie podaję im już nie ja sam, ale C hrystus ze m ną. On bowiem ostatecznie jest Tym, k tó ry głosi (por. KL 7).

A kcentem zam ykającym hom ilię będą praktyczne sugestie w y­ nikające z przyjęcia Bożego sk arb u w głoszonym słowie. P osta­ now ienia jakie słuchacze m ają przedsięwziąć, należy nie tylko w ią­ zać z udzielającym się w czasie obrzędów liturgicznych C h ry stu ­ sem, ale także podkreślić, że postanow ienia te są w yrazem współ­ pracy z Uświęcicielem i św iadectw em miłBści względem Niego. b) W ersja druga

T rzy w arstw y treściow e hom ilii w ynikające z funkcji, jak ie ona m a do spełnienia:

1° Diagnoza ak tu aln ej sytuacji

Z całokształtu u w arunkow ań społecznych, religijnych, m oralnych itd. analizujem y tylko to, na jakie rz u tu ją dzisiejsze czytania m szalne. U siłujem y stanąć — ja k ongiś C hrystus — w sam ym środku życia naszych słuchaczy, by ich dobrze poznać i zrozumieć. W nikam y w ich środowisko i serce, ale tylko z tego p u n k tu w i­ dzenia, jak i z n a l e ź l i ś m y w ś w i ę t y c h t e k s t a c h . Czy­ nim y to z w ielkim taktem , a zarazem uczciwością, byśm y n a­ praw dę m ieli przed oczyma obraz faktycznej rzeczywistości na­ szych słuchaczy.

2° Słowo zbaw iającego Boga

W d rug iej części hom ilii ukazujem y, jak ta zanalizow ana sy­ tu acja w ygląda w św ietle w iary, co Bóg m a tu do powiedzenia — On, któ ry przecież postanow ił i dokonuje odnow ienia wszystkiego w C hrystusie. P ytam y, jak Bóg to osądza, do czego wzywa, przed

czym ostrzega, na jak ą postaw ę słuchaczy On czeka itp. Nie wolno nam przy tym przeoczyć faktu, że dzięki liturgicznej akcji sakram entalnej, w obrębie której głosimy homilię, Bóg jest blisko każdego z nas. On chce naw iązać lub ożywić dialog, udzielić nam swego św iatła, d aru przebaczenia, sk arb u nowego życia.

3° Poszukiw anie m otyw ów decyzji

Dwie rzeczywistości, na jakie w skazyw aliśm y słuchaczom (na­ tu ra ln ą i zbawczą), dom agają się teraz od nich decyzji, k o n k re t­ nych postanow ień lub radykalnego zw rotu k u Bogu. Szukam y w raz ze słuchaczam i w łaściw ych rozw iązań i realizacji Bożego wezw ania, jakie u s ł y s z e l i ś m y przy kontem placji św iętych tekstów (mszalnych). Z zasady, te k on kretne postanow ienia jakie sugerujem y słuchaczom, ukazyw ać należy organicznie powiązane z tajem nicą zbawienia. Np.: wiązać powzięte postanow ienia z ko­ niecznością budow ania z C hrystusem nowego środow iska ludzkiego, jakim jest Boże K rólestw o; umieścić te postanow ienia w ram ach zaw artego przez C hrystusa przym ierza Boga z ludzkością, ukazać związek tych postanow ień z n o w y m c z ł o w i e k i e m ; stosu­

nek tej decyzji czy postanow ień w rodzinie, parafii, zakładzie pracy itp. Dobrze, gdy będziem y mogli podać słuchaczom kilka trafn y ch w arian tów tej decyzji, postanow ień, na jakie czeka Bóg. Należy dążyć do tego, aby w m iarę możliwości postanow ienia te budziły w spółodpowiedzialność za rozwój Kościoła, za spełnianie posłannictw a głoszenia praw d y i szerzenia miłości, za obecność Boga w śród nas.

c) U trw alenie n a piśm ie

W zależności od osobistych potrzeb, należy utrw alić, zapisać, czy to rozw inięte już punkty, jakiś zarys, pew ne fragm enty, kon­ spekt czy też całą homilię. Ze względów praktycznych trzeba przy zapisyw aniu zostawić szeroki m argines, aby móc swobodnie um iesz­

czać trafn e w yrazy, zm ieniać zdania, popraw iać teksty. Doświad­ czenie uczy, że czasem dopiero po k ilk u dniach n a w i e d z i nas olśnienie, pozw alające jasno i kom unikatyw nie ująć to, cośmy bez­ owocnie lub niedostatecznie potrafili dotąd uczynić. N apisany tekst nie tyle służyć m a w yuczeniu się na pamięć, ile przysw ojeniu so­ bie zaw artych w nim m yśli, trafn y ch w yrażeń, słów w prow adza­ jących do nowych w ątków , toku rozum ow ania itp.

Należy przeto tak opanow ać treść, żeby przy w ygłaszaniu móc swobodnie dobierać słowa, budować zdania, używać środków sty ­ listycznych, w ładać m yślą — a nie odtw arzać, nie przypom inać sobie napisanego tekstu, by go słuchaczom jakb y odgryw ać z taśm y

[13] H O M IL IA _{2 6 7}

magnetofonowej. Takie o d t w a r z a n i e traci ch a rak ter m ówie­ nia do słuchaczy i u tru d n ia praw dziw y ko n tak t z nimi. Nie jest to w tedy spontaniczną i tw órczą proklam acją orędzia, lecz czymś zbliżonym do m echanicznego przekazu. A przecież w kazaniu, w homilii, dom inować pow inna troska, by przez naw iązanie żywe­ go, osobowego dialogu stw orzyć słuchaczom możliwie sprzyjające w aru n k i do przyjęcia zbawczego słowa, jakie Bóg k ry je dla nich w proklam ow anej przez kaznodzieję Ewangelii.

II I. G Ł O S Z E N IE H O M IL II

K on takt ze słuchaczam i. Dialog ze słuchaczam i. Świadczenie od­ biorcom C hrystusa.

1. K o n t a k t z e s ł u c h a c z a m i p r z e z e k s p r e s j ę

w o k a l n ą

Do tej pory w s ł u c h i w a l i ś m y się w liturgiczne teksty, aby do tarł do nas głos mówiącego Boga. W patryw aliśm y się w odbiorców słowa — w ich serce, egzystencję, w arunki, aby ich dobrze zrozumieć. Ustaliliśm y, z czym i w jakim celu posyła nas zbaw iający Bóg. W yraziliśm y to na piśmie. Obecnie nadszedł m o­ m ent samego głoszenia. Mowa m usi być żywa i tak kom u nika­ tyw na, aby odbiorcy słyszeć mogli głos i treść O bjaw ienia Boże­ go. W arunkiem sine qua n o n skutecznej p referencji jest au ten ty cz­ ność słowa. Musi być ono nie tylko słowem O bjaw ienia, ale za­ razem zgodne z w ew nętrznym prześw iadczeniem głosiciela; po prostu praw dziw ie osobowym jego słowem.

a) Język, szata słowna

Orędzie zbaw ienia domaga się słów zrozum iałych, współcze­ snych, jednoznacznych, k o n k retnych i obrazowych. Głosiciela cechować m usi popraw ny język, k u ltu ra słowa, łatwość dobierania w yrazów bliskoznacznych, d ar klarow nego przekazu. Przym ioty te należy w sobie w yrabiać przez system atyczną pracę, św iadom ą obserw ację telew izji i radia, czytanie z tą świadomością dobrych autorów , notow anie sobie trafn y ch zwrotów, jęd rn ych w yrażeń, korygow anie siebie przez nagranie na taśm ie, przez życzliwą k ry ­ tykę.

b) Słyszalność i dykcja

Słowo m usi być dla audytorium dobrze słyszalne. Niedopuszczal­ na jest sytuacja, jeśli odbiorcy w ytężać m uszą słuch, aby cokol­

w iek usłyszeć. W ażnym rów nież m om entem przy kontakcie ze słu­ chaczami jest w łaściw y ton, zabarw ienie naszej mowy. Pozytyw ­ nym zjaw iskiem będzie fakt, jeśli mowę głosiciela przenika życzli­ w a troska i staranie, by nie zawieść słuchaczy, lecz trafić w samo serce ich najw znioślejszych oczekiwań. Głoszona hom ilia m usi po­ siadać w ydźw ięk osobistego prześw iadczenia mówcy, że to co głosi jest bezcennej wartości.

Nie bez znaczenia jest także w łaściw y akcent, tak poszczegól­ nych w yrazów jak i zdań. P odkreślam y i akcentujem y te w yrazy (możemy je także pow tórzyć w tekście), k tóre m ają skupić uw a­ gę słuchaczy, budzić refleksje, w s t z ą s n ą ć , być jak ostrze m ie­ cza, wskrzesić obum arłą nadzieję itd. Również logiczne i psycho­ logiczne rozmieszczenie pauz, przerw , w toku naszej proklam acji, bardzo pom aga w pow staw aniu więzi m yślnej i em ocjonalnej m ię­ dzy głosicielem a słuchaczam i. Te przerw y jak by w c i ą g a j ą , by dopowiedzieć to, co zostało przem ilczane, lub częściowo tylko zasygnalizowane. P auzy te jednak nie mogą naruszać naturalności mowy. Dobrze umieszczona p rzerw a mówi nieraz więcej niż słowo. Zbliża i u łatw ia wejście w ś w i a t c i s z y , gdzie działa zbaw ia­ jący Bóg.

c) Obrazowość i dynam izm mowy

W udostępnieniu zrozum ienia głoszonego orędzia oraz w po­ głębieniu osobistego k o n tak tu swe niezastąpione m iejsce m ają porów nania, obrazy, przykłady. Czerpać je trzeba z przyrody, z życia ludzkiego, ze św iata techniki. Muszą one jednak być zaska­ kujące, budzić niepokój i zainteresow anie, odsłaniać całkiem nowe oblicze rzeczywistości. Prow adzi to do ważnego wniosku, że głosi­ ciel słowa m usi być pilnym obserw atorem życia, m usi doskonalić się w o dkryw aniu różnorakich związków m iędzy poszczególnymi elem entam i konk retnej rzeczywistości i w ydarzeniam i.

Podstaw ow ą rzeczą przy doborze środków uplastyczniających mowę jest w i d z e n i e rzeczywistości, faktu, w ydarzenia zbaw ­ czego jak ie m am głosić. Ono bowiem dopiero sugerow ać będzie

dobór takiego obrazu czy porów nania, że przybliżać będziem y tę niew idzialną i zbawczą rzeczywistość słuchaczom. Zastosowany obraz czy p rzykład spełnia tylko rolę znaku. W bliskim zw iązku z w i d z e n i e m objaw ionej rzeczywistości, jak ą m am y głosić, jest osobiste ustosunkow anie się głosiciela do tej proklam ow anej praw dy. Jeśli głosiciel nie tylko ją zna, ale napraw d ę kocha, jest przy niej całym sobą, w tedy słuchacze z m iejsca czują, że on głosi nie tylko coś p o u c z a j ą c e g o , lecz coś bardzo drogiego, co leży m u na sercu, co jest nieodzowne, boskie, wieczne.

[15] H O M IL IA 2 6 9

To w i d z e n i e p erły Bożego słowa, przeznaczonego dziś dla moich słuchaczy, a równocześnie um iłow anie go, w a ru n k u je rów nież dynam iczność i dram atyczność głoszonej homilii. Ona n a­

daje naszem u głoszeniu trafnego ry tm u i tem pa, a także w łaści­ wego ożyw ienia i w zrostu emocjonalnego. Proklam ow aną treść i w y b ran y przedm iot hom ilii ujm ow ać w tedy będziem y w k a te ­ goriach egzystencjalnych i w dziejach trwrającej n adal h isto rii zba­ wienia. Z dynam iką m owy wiąże się także m ó w i e n i e całym sobą. W ażną rolę odgryw a przem aw iający gest, w yraz tw arzy, re ­

akcje uczuciowe, postaw a radości, powagi, gniew u i nadziei. Obo­ w iązuje tu zasada: całe zachowanie odzw ierciedlać m usi w iernie w ew nętrzne przeżyw anie proklam ow anej praw dy. Inaczej będzie ono fałszem i niepraw dą. W całej postaw ie głosiciela nie może być przesadnego patosu, niepokoju i nienaturałności. Dlatego należy raczej być pow ściągliw ym w ruchach i akcentach, niż grzeszyć przerostam i w zew nętrznym wyrazie.

2. D i a l o g z e s ł u c h a c z a m i

W poprzednim punkcie skupialiśm y uw agę na środkach służą­ cych do rozw oju k o n ta k tu m iędzy głosicielem a słuchaczam i w za­ kresie ekspresji w okalnej przez sztukę m ówienia. Teraz zatrzy ­ m am y się nad sam ym procesem przekazu i odbioru, czyli nad re ­ lacją osobową za pośrednictw em m ówionego słowa.

a) K om unikow anie siebie w słowie

Jeżeli żyje w nas troska i odpowiedzialność za los p raw dy prze­ kazyw anej w głoszonej hom ilii, to słowo, jakie dociera do słu­ chaczy, niesie ze sobą prócz treści objaw ionej także coś z nas, cechy naszej osobowości. Słuchacze dzięki o tw artej postaw ie, w raz ze słowem przy jm u ją także mnie. P rzy jm u ją m oją troskę, p rag n ie­ nie, m oje przekonania, radość, w iarę, m oją miłość, m oje bogactwo duchow e czy ubóstwo.

b) W łaściwy k lim at

Chodzi o to, by słowo niosące łaskę i zbaw ienie m iało m ożli­ wie najlepszą o p r a w ę , przychylny, osobowy klim at. Pow inien to być klim at zaufania. W yrasta on z w ierności Bożemu słowu, z au to ry te tu głosiciela, z gorliwości apostolskiej, z um iłow ania Tego, K tórego jestem heroldem . Z pojęciem dialogu wiąże się n ie­ rozerw alnie spraw a osobowej wolności. Tylko w klim acie wolności podejm uje człowiek praw dziw ie ludzkie decyzje. To uszanow anie

człowieka jako istoty wolnej, nie przekreśla jed n ak w naszym gło­ szeniu, akcentu w ezwania, ostrzeżenia, apelu. „W Im ię C hrystusa prosim y — woła św. P aw eł — pojednajcie się z Bogiem... napom i­ nam y was, abyście na próżno nie przyjm ow ali łaski Bożej” (2 Kor 5, 20; 6, 1). Zbawczy dialog wym aga nadto k lim atu miłości. Jeśli głosiciel widzi w swoim słuchaczu najwyższą w artość św iata, z a ­ kotw iczoną w wiecznej miłości i zbawczych dziełach Boga, to w ów ­ czas jest w nim podstaw a, zniew alająca w prost słuchaczy, by otw ierali swe serca na przyjęcie d aru Bożego, w proklam ow anym słowie.

c) Zgoda na głoszenie słowa i aktu alnych słuchaczy

Do czynników sprzyjających zaistnieniu osobowego dialogu m ię­ dzy głosicielem a słuchaczam i, należy przychylne ustosunkow anie się głosiciela do samego faktu, że t e r a z i t u m a przepow ia­ dać. W ew nętrzna niechęć, głoszenie z przym usu, zam raża niejako żywotność i szczerość dialogu. Głosiciel jest w tedy jak b y nieobec­

ny. W praw dzie słowa jego rozlegają się po kościele, ale serce jego jest daleko od obecnych słuchaczy. N atom iast szczera w ew nętrzna zgoda, najbardziej wolne podjęcie proklam acji spraw ia, że głosi­ ciel jest b l i s k o odbiorców słowa, a ponadto włącza się w sło­ wie Bogu. Bóg chce nie tylko przez mój głos, ale także przez m oją o b e c n o ś ć przy proklam ow aniu słowa udzielać się słu ­ chaczom.

W wyższym jeszcze stopniu, na rozwój dialogu w pływ a w e­ w nętrzna zgoda głosiciela na aktualnych słuchaczy słowa. Od tej akceptacji niem alło zależy czy głosiciel trakto w ać będzie audyto­ rium jako anonim ow y tłum , czy też jako żywe, k o n k retn e osoby, z którym i otw arcie rozmawia. Niezależnie więc od tego, kto mnie słucha — dzieci czy dorośli, w ykształceni czy prości — powinienem ich akceptow ać i szczerym sercem z g o d z i ć s i ę na nich. P rz y j­ m uję ich obecność, ich słuchanie, k re d y t zaufania czy dezaprobaty, ich pragnienia czy rozczarow ania, los i potrzeby; p rzy jm uję ich osobowość i egzystencję, skądkolw iek przyszli i z czym.

W ytw orzona przez tak ie ustosunkow anie relacja, przyczynia się bardzo do otw arcia się osoby słuchającej nie tylko na osobę gło­ siciela, ale stw arza optym alne w aru n k i dla przekazu słowa Bożego. P rzyobleka się bowiem ono w tedy w praw dziw e l u d z k i e c i a ł o kom unikacji interp erso nalnej, a zarazem jest p raktyczną realiza­ cją miłości do człowieka, do którego jestem w ezw any z posługą słowa.

[17] H O M IL IA 2 71 3. Ś w i a d c z ę o d b i o r c o m C h r y s t u s a

Świadczenie jest niewątpliwie najwyższym sposobem proklamo­ wania zbawczego orędzia. Na tym świadectwie polega niepowta­ rzalność przepowiadania apostołów, którzy mocą otrzymanego Du­ cha Świętego, dawali żywe świadectwo o Chrystusie z Nazaretu

i Jego paschalnym misterium (por. Dz 5, 29—32); „my nie możemy milczeć i nie mówić tego, co widzieliśmy i co słyszeliśmy” (Dz 4, 20). Moc ich świadectwa pochodziła- nie tylko z tego, że „widzieli i słyszeli”, nie tylko z obecnego w nich Ducha, ale także z umi­ łowania Chrystusa nade wszystko, „któż może nas odłączyć od miłości Chrystusowej? (Rz 8, 25)”, gotów jestem nie tylko na wię­ zienie, ale i na śmierć... dla imienia Pana Jezusa” (Dz 21, 13). a) Świadczenie o wielkich sprawach Bożych

Moje przepowiadanie ma być kontynuacją apostolskiego świad­ czenia Dobrej Nowiny o Chrystusie, jaką u s ł y s z a ł e m przy rozważaniu tekstów liturgicznych (czytań mszalnych). To usłysza­ ne słowo, ta p e r ł a Boża (por. Mt 13, 45—46) — ma stać się przez moją posługę żywym orędziem. Przejęty jestem troską, aby moich słuchaczy uderzyła prawdziwość i wartość p e r ł y , o której świadczę. Takie nastawienie kryje w sobie właściwą orientację, że nie my, ale Bóg pierwszy wychodzi naprzeciw. On jest inicja­ torem zbawienia, On ofiaruje dary Chrystusowego pośrednictwa i zasług. Dopiero na tę Bożą inicjatywę i zbawcze działanie czło­

wiek — słuchacz daje odpowiedź.

b) Świadczenie o aktualizacji zbawienia (kaires)

Wiem, że z chwilą głoszenia słowa Bożego otwiera się dla słu­ chaczy zbawcza sytuacja. Chcę więc tak świadczyć Chrystusa, aby nastąpiło zbawcze spotkanie między Nim a słuchaczami. Mój więc stosunek do audtyorium nie jest obojętny. Zmierzam do tego, aby słuchacze dobrze zobaczyli p e r ł ę , jaką dla nich znalazłem. Chcę, by ją przyjęli przez w iarę i nawrócenie. Szukam odpowiednich słów, aby trafić w sam rdzeń ich osobowości, by Boża perła słowa stała się dla moich słuchaczy zalążkiem czy też wzrostem nowego życia. Moje świadczenie staje się przynaglające. Nabiera charakte­ ru wezwania, apelu, werdyktu! Spontanicznie dołącza się znaczny ładunek emocjonalny. Stwarza on sprzyjające warunki dla sku­ teczności świadczenia. Powstaje ożywiony dialog. Potęguje się in­ tencjonalna wymiana myśli, pytań, zastrzeżeń, oczekiwań, wahań. Tak z wolna zbliża się moment koncentrujący świadomość słu­ chaczy. Odkrywają, że wobec całej spraw y muszą się zdeklarować,

muszą wybrać, wyrazić zgodę, albo prawdy i żądania Bożego nie przyjąć! Ten dramatyczny moment należy do samej natury homilii, która jest po to głoszona, aby służyć zbawczemu procesowi, jaki ma zachodzić między udzielającym się Bogiem w słowie, a przyj­ mującym Go przez wiarę i miłość słuchaczem. Jest rzeczą oczy­ wistą, że tego momentu nie wolno na s i ł ę stwarzać ani potę­ gować. Powstaje on sam jako wynik wielu czynników. Wśród nich znaczną rolę odgrywa żywe przeświadczenie głosiciela, że Tym, któ­ ry głosi jest ostatecznie sam Chrystus.

c) Świadczenie o przyszłości

Wielkie sprawy Boże, o których dajemy świadectwo, zawierają w sobie element nadziei sięgającej w przyszłość. Nadzieja ta na­ daje ludzkiej egzystencji i życiu zupełnie nową orientację. Wska­ zuje przyszłość, za jaką tęskni każde serce ludzkie. Pełne nadziei spojrzenie, jakim odznaczać się powinien głosiciel świadczący Chrystusa, niech zabarwia całą homilię. Ma ona bowiem swój fundam ent w aktualizującym się misterium paschalnym, a przez to samo d o t y k a czasu przyszłego — eschatycznego. Tu, w liturgii sakramentów, nie tylko urzeczywistnia się nasze uświęcenie, ale uczestniczymy już, choć niedoskonale w przyszłym świecie, uczest­ niczymy w chwale zbawionych, do wspólnoty z którym i piel­ grzymujemy. Takie spojrzenie budzi nadzieję i optymizm. Paschal­ ne bowiem m isterium Chrystusa stanowi szczyt Dobrej, Radosnej Nowiny.

Do takiej przyszłości, uobecnianej dzięki sakram entalnym obrzę­ dom, możemy nawiązać w zakończeniu przepowiadanego słowa Bożego. Podsuniemy kilka praktycznych rozwiązań czy postano­ wień wynikających z podstawowych założeń tej homilii. Stanowić one będą konkretną współpracę słuchaczy z Chrystusem, w którym Bóg postanowił wszystko pojednać ze sobą i odnowić (por. Kol

1, 20).

Dokonana tu refleksja nad zastosowaniem i upraktyczniemiem wymogów stawianych głoszeniu słowa, a zwłaszcza liturgicznej ho­ milii, nie jest ani dokończona, ani wszechstronna. Mimo tego,

a może właśnie dlatego stać się może zachętą do dalszych prób w tym kierunku oraz doskonalszych opracowań.