"Teología del signo sacramental", Miguel Nicolau, Madrid 1969 : [recenzja]

Czesław Rychlicki

"Teología del signo sacramental",

Miguel Nicolau, Madrid 1969 :

[recenzja]

Studia Theologica Varsaviensia 12/1, 313-316

[9] SPRAW OZDANIA I RECENZJE 3 1 3 projekt, którym jest człow iek, realizow any w jeg o transcendencji upada całk ow icie, g d y pojm ow any jest w y łą czn ie jako projekt w św iecie. A le „naturalne pragnienie'', którym jest człow iek, m ożem y rozum ieć jako sk ie ­ row anie człow ieka do Bytu T ranscendentnego, skierow anie istotn e dla czło­ w ieka. C złow iek n ie pragnie być Bogiem , lecz pragnie w id zieć Boga" (str. 414). A lbo: „cały mój byt jest w ołaniem -do-B oga. Bóg usłuchał teg o w oła­ nia, którym jest człow iek, i w k roczył w historię. Spraw ił on, że Jego Słow o przem ów iło do człow ieka. Przem ów ił o sob ie i o człow ieku" (str. 417).

C hyba bez żadnych oporów m oże się pod tym podpisać każdy teolog. Trudno zgodzić się z następnym zdaniem : „Jeśli tak jest, to w szystko, co tutaj p ow ied zieliśm y, jest n ieistotne. M y ślen ie ludzkie musi się rozpocząć zup ełn ie od nowa".

Rzecz m a się odw rotnie, jeśli tak jest, to w szystk o, co tutaj zostało p o­ w iedziane, jest praw dziw e. W szystk o bow iem , czego autor dokonał w sw oim d ziele, robione jest sub specie tego, co w yraził w cytow an ym fragm encie, a z czego on sam n ie zdaje sobie spraw y.

Fenomenologia egzystencjalna jest interesującą propozycją dla czy teln i­ ka, który m oże znaleźć w niej dużo ciek a w y ch przem yśleń do „tw órczego przyjęcia". N apisana jest bardzo su gestyw n ie, choć w niektórych partiach jest trudno czyteln a i zakłada u czyteln ik a znajom ość filozoficznej term i­ n ologii.

Józef Smulczyński

M iguel N i c o l a u , S. I., Teologia del signo sacramental, Madrid 1969, BAC, ss. XVIII, 452.

Postępująca odnow a studiów teo lo g iczn y ch dom aga się zaprezentow ania serii m onografii w sp ółczesn ych , ukazujących aktualną problem atykę. T ego zadania p odjęła się B iblioteka Pisarzy C hrześcijańskich (ВАС), której pa­ tronuje P apieski U n iw ersytet w Salam ance. ВАС rozpoczęła w yd aw an ie serii m onografii, które pod ogólnym tytułem Historia salutis obejm ują w w ielu tom ach całą teo lo g ię dogm atyczną. W tej serii znajduje się także tom zatytu łow an y Teologia del signo sacramental, którego autorem jest M. N i с o 1 a u, profesor teo lo g ii dogm atycznej na Papieskim U n iw ersytecie w Salam ance.

W d ziele M. N icolau odnajdujem y trad ycyjn ą doktrynę katolicką, ubo­ gaconą o w sp ó łczesn e badania teo lo g iczn e. D zieło to przenika problem aty­ ka, którą zw yk ło się dziś określać „znakami czasu ”. Chce ono być narzę­ dziem do form ow ania chrześcijańskiej odpow iedzi na aktualne problem y K ościoła.

Teologia del signo sacramental składa się z pięciu części: I —- O znaku w o góln ości (Del signo en general); II — O sakram entach w o góln ości i ich m iejscu w nauczaniu biblijnym (Sacramentos en general y en ensenanza

3 1 4 SPRAW OZDANIA I RECENZJE [ 1 0 ]

biblica); III ·—■ Sakram entologia w okresie p atrystycznym (Docłrina sacra­ mental de la epoca patristica); IV —■ Sakram enty w reflek sji teologiczn ej i w dokum entach M agisterium K ościoła (Los sacramentos en la reflexion teológica y en el Magisterio Eclesiastico); V — W sp ółczesn a problem atyka sakram entalna (Problematica sacramental de los tiempos modernos).

W e w stęp ie autor przedstaw ia pojęcie historii zbaw ienia rozum ianej jako plan realizow any przez Boga w odniesieniu do człow ieka dla w y n iesien ia go do łączności i uczestn ictw a w życiu Bożym, oraz om aw ia głów n e etapy tej historii. N a tle „historii zbaw ienia" ukazane zostało rów nież m iejsce sakram entów, które są pojm ow ane jako aktualizacja tej historii w p o­ szczeg ó ln y ch jednostkach.

W części pierw szej (Del signo en general), N icolau om aw ia p ojęcie zna­ ku w o góln ości i podział znaków . Ze szczególn ą uw agą podkreśla w artość społeczną znaku. Znak jako zew nętrzna m anifestaęja w ew n ętrzn ego życia człow ieka staje się podstaw ą religijnej p ostaw y w sp ó ln o ty w ierzących. Spotkanie z Bogiem , z C hrystusem i z K ościołem dokonuje się poprzez zna­ ki i sym bole. Jeśli dialog m ięd zy Bogiem i człow iekiem zaczął się przez Słow o, które Bóg skierow ał i które zostało przyjęte przez czło w iek a aktem w iary, dialog ten jest kon tyn u ow an y przez akcję Boga w człow ieku, akcję sym boliczną i sakram entalną, która jest przyjęta przez człow ieka zbliżają­ c eg o się do sakram entów. Sakram enty, jak w szy stk ie w ydarzenia zbaw cze realizow ane przez Boga, są słow am i, które nam ogłaszają i przekazują orę­ dzie Boże. Są też czynnościam i Chrystusa, który je ustanow ił, działa w nich, realizuje je w K ościele i za pośrednictw em K ościoła. Jak K ościół jest w i­ dzialnym przedłużeniem C hrystusa, także sakram enty są uobecnieniem C hrystusa i ziem skim przedłużeniem Jego zbaw czego dzieła. Przez sakra­ m enty łączy się nierozdzielnie działanie C hrystusa, K ościoła i działanie Boga dla zbaw ienia człow ieka. A utor szczególn ie m ocno podkreślił w artość studium biblijnego znaku. N a tle bogato zarysow anej typ ologii biblijnej stara się potw ierdzić użyteczn ość znaku dla w yrażenia rzeczyw istości także transcendentnych. C zęść druga (Sacram entos en general y en enseńanza biblica), om aw ia p ojęcie sacramentum i mysterium, śledząc ew olu cję słow a

sacramentum na tle historii zbaw ienia i tajem n icy C hrystusa Sakrameutu. Studium o sakram entach w o góln ości ukazuje rozw ój znaku sakram ental­ n eg o poprzez Stary i N o w y Testam ent. W części trzeciej (Doctrina sacra­ mental de la epoca patristica), autor podaje trad ycyjn y w ykład nauki sakra­ m entalnej w ep oce p atrystycznej, skupiając u w agę na sym bolizm ie i „cha­ rakterze" sakram entalnym oraz na sakram entach jako czyn n ościach Chry­ stusa. W części czw artej, zatytułow anej Los sacramentos en la reflexion teológica y en el Magisterio Eclesiastico zostały om ów ione trad ycyjn e dzia­ ły sakram entologii: liczba i elem en ty kon stytu tyw n e znaku sakram ental­ nego, szafarz sakram entów i jeg o intencja, łaska sakram entalna, przyczy- n ow ość sakram entów. W rozdziale o ustanow ieniu sakram entów autor dość szeroko om aw ia naturę m isteriów pogańskich i sakram entów chrześcijań­ skich, aby w ykazać, że sakram enty chrześcijańskie nie pochodzą z m iste­ riów pogańskich. W oparciu o m ateriał biblijny i patrystyczny w ykazuje, że sakram enty pochodzą od C hrystusa jako ich autora. Z akończenie części czw artej stanow i rozdział p o św ięco n y sakram entaliom . Ostatnia, piąta część

[И]

315

Jedną ze zdob yczy Sob. W at. II jest nauka o K ościele jako sakram encie (KL 5; LG 1, 9, 48 etc.). W oparciu o dokum enty soborow e a także m ateriał p atrystyczny autor stara się sprecyzow ać sens K ościoła jako sakram entu. Rację, dla której K ościół nazyw a się znakiem zbaw ienia, autor w idzi w po­ łączeniu m o ty w ó w w ierzyteln ości, które w niej się zbiegają: przedziw ny rozw ój K ościoła, jego św ięto ść ł n iew yczerpana głęb ia w całości dóbr, jego katolicka jedność i n iezw yciężon a stałość. K ościół jest C iałem Chrystusa, Jego przedłużeniem i niejako (velu ti) sakram entem , tzn. oznacza Chrystusa, daje Go nam i uobecnia Go. Stąd, aby trw ać z C hrystusem trzeba być w "jed­ ności z K ościołem i w K ościele. K ościół jest sakram entem C hrystusa jak Chrystus jest sakram entem Boga. Cała struktura socjalna i jurydyczna K oś­ cioła oraz jego w ew nętrzna konstytucja duchow a, którą ożyw ia Duch św., dążą do reprezentow ania C hrystusa i Jego E w angelii zbaw ienia. K ościół jest w idzialnym i skutecznym znakiem zbaw czej ob ecn ości C hrystusa w św iecie, która jest ob ecn ością Boga zb aw iającego. Jeśli C hrystus jest znakiem zbaw ienia dla ludzi, jest nim od. sam ego mom entu W cielen ia, przez całe sw oje ż y c ie publiczne, jest nim w m ęce i na krzyżu, gdzie się reali­ zuje Jego ofiara dobrow olnie przyjęta. Jest także w zm artw ychw staniu i : w niebow stąpieniu, które w zm acniają przyjęcie od strony Boga eksp iacyj- nej ofiary K alwarii dla zad ośću czyn ien ia za nasze grzechy i dla naszego zbaw ienia. K ościół w skazuje nam i przekazuje ten znak zbaw ienia, który jest w C hrystusie. Przez to jest sakram entem C hrystusa, znakiem skutecz­ nym zbaw ienia zapow iedzianego w C hrystusie i przez Chrystusa. W opar­ ciu o K o n s ty t u c ję o Liturgii św . {nr 59) autor rozw aża także relację m iędzy w iarą i sakram entam i. Zarówno w iara jak i sakram enty jaw ią się w Piśm ie św . jako środki k on ieczn e dla życia duchow ego i dla uspraw iedliw ienia. W iara i sakram enty są dw om a istotnym i elem entam i K ościoła. K ościół o p ie­ ra się na w ierze i sakram entach.

D ość w n ik liw ie przedstaw iony został rów nież w ym iar ekum eniczny sakra­ m entów. M ając na uw adze w artość dialogu ekum enicznego, N icolau dokład­ nie przedstaw ił pozycję teo lo g ii protestanckiej i praw osław nej na terenie sakram entów, aby następnie om ów ił adm inistrow anie sakram entów w as­ pekcie ekum enicznym . C ałość rozw ażań k oń czy rozdział o charakterze im ­ plikacji pastoraln o-ascetyczn ych (Los sacram ento s en la v id a cristiana. —■ r. XVII). P odkreślony tu został w p ły w sakram entów na rozw ój duchow y chrześcij anina.

D zieło M. N icolau charakteryzuje się niezw yk łą spójnością w ew nętrzną, k onsekw encją w ypow iedzi, przejrzystością i jasnością treści. W nikliw a ana­

3 16

liza spekulatyw na, w p ołączeniu z bogatą argum entacją skrypturystyczną, a także podk reślen ie w artości pastoralnych i ży cio w y ch traktatu stanow i o aktualnej w artości teg o dzieła. D zieło to dzięki sw ej n iezw yk łej rów no­ w adze badaw czej może stan ow ić d oskonałe źródło nauczania na w yd zia­ łach teo lo g iczn y ch i w sem inariach duchow nych.

Czesław Rychlicki

Bernard H ä r i n g , Etica medica, Roma 1972, Edizioni Paoline, ss. 398 + + indeks.

W yd aw n ictw o Edizioni Paoline zw róciło się przed kilkom a la ty do B. Hä- ringa, aby przejrzał i przygotow ał do druku, dostosow ując do dzisiejszych w arunków , książkę E. F. H ealy'ego Medicina e morale, w e W łoszech w y ­ soko cenioną, m ającą tam już trzy w ydania. Häring przyjął to zam ów ienie i zabrał się do pracy adaptacyjnej. W pew nym m om encie jednak uznał on, że dzieło H ealy'ego nie nadaje się już do n ow ego w ydania. D oszedł do przekonania, że jeg o treść m oże budzić sprzeciw y, języ k zaś jest zbyt ana­ chroniczny w d zisiejszych czasach. Odrzucając m y śl o adaptacji postano­ w ił sam zabrać się do napisania dzieła o e ty c e lekarskiej. P rzygotow yw ane przez cztery lata zostało ono obecnie w ydane przez w .w . W yd aw n ictw o w serii Teologia morale, oggi, którą redaguje Häring wraz z J. O. R i o r ­ d a n e m.

W arto kilka słó w p o św ięcić tej serii w yd aw n iczej. Ma dopiero parę lat istnienia, a objęła już kilka cennych p ozycji d o ty czą cy ch ż y w y ch dziś za­ gadnień z zakresu te o lo g ii m oralnej. Sam jej w sp ó łza ło ży ciel i w spółpra­ cow nik, B. Häring oprócz om aw ianej tu książki w yd ał jeszcze trzy dzieła:

Shalom. Pace. Nuove prospettive del sacramento della riconciUazione; Etica cristiana in un'epoca di secolarizzazione/ La moralità è per la persona. Znaj­ dujem y jeszcze w tej serii pracę R. K o c h a , II peccato nelTAntico Testa­ mente i B. S c h l e g e r b e r g e r a , Rapporti sessuali prima e iuori del ma- trimonio.

Książka Häringa Etica medica nie ma w yraźnego odbiorcy i to jest chyba jej najpow ażniejszą słabością. N ie jest to bow iem podręcznik czy vadem ecum k atolickiej ety k i lekarskiej w rodzaju pracy H ealy'ego, którą m iała zastąpić, lub też innych znanych w św iecie prac teg o typu jak A. N ie- derm eyera (Ärztliche Ethik. Deontologie. Grundlagen und System der ärztli­ chen Beruisethik, Wien 1954, Herder Verlag), A. P a z z i n i e g o (11 medico di Ironie alla morale, Brescia 1951, Morcelliana,), J. P a q u i n a, Morale et Medecine. M ontreal 1960) lub P. T i b e r g h i e n a , (Médecine et Morale,

Paris 1952, D esclée). N a końcu książki znajdujem y bow iem pięciostronico- w y słow n iczek term inów m edycznych, który dla pracow ników m ed ycyn y jest zupełnie niepotrzebny. D ość liczne u w agi krytyczn e kierow ane pod adresem daw n iejszego układania katolickiej ety k i lekarskiej, jak rów nież