Wstępna charakterystyka całkowitej zawartości makro- i mikroelementów w glebach polskich

R O C ZN IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X V , N R 2, W A R S Z A W A 1984

E L Ż B IE T A A N D R U S Z C Z A K , R O M A N C Z U B A

W S T Ę P N A C H A R A K T E R Y S T Y K A C A Ł K O W IT E J Z A W A R T O Ś C I M A K R O - I M I K R O E L E M E N T Ó W W G L E B A C H P O L S K IC H

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Oddział Śląski we Wrocławiu

Rozpoznanie zawartości składników pokarm ow ych roślin w glebach jest ważną inform acją chemiczno-rolniczą do celów nawozowych, szczególnie do bilansowa­ nia składników pokarm ow ych roślin, ja k rów nież do innych badan. W ysoka ogólna zawartość składników mineralnych w glebie jest korzystna, ponieważ stanowi główne źródło ich form dostępnych dla roślin.

W ubiegłym dziesięcioleciu ukazało się kilka prac omawiających całkowitą zawartość makro- i mikroelementów w glebach terenów nizinnych [2, 7, 8, 9].

W latach 1970-1975, na podstawie profilów w zorcow ych typów i rodzajów gleb, podano niektóre ich właściwości fizyczne i chemiczne, między innymi całkowitą zawartość P, K , M g , N a , Ca i M n [9]. Podobn ie opierając się na badaniach 8 pro­ filów gleb występujących na W yżynie Sandomiersko-Opatowskiej scharakteryzo­ wano tamtejsze gleby pod względem całkowitej zawartości T i, M n, Zn, N i, C o, B, Cu i M o [7, 8]. C ałkow itą zawartość M n, Zn, Cu i M o oznaczono w 22 profilach gleb w ytw orzonych z glin zw ałow ych na terenie N izin y M azow iecko-Podlaskiej, stwierdzając istotną korelację dodatnią m iędzy zawartością w glebie części spła­ wialnych a całkowitą zawartością Cu i M o [2]. Zawartością makro- i mikroelemen­ tów w glebach górskich zajm owało się w Polsce kilku autorów [4, 9, 1, 5]. W glebach Bieszczadów w pięciu obiektach zbadano całkowitą zawartość Cr, M n, N i, Cu, W , M g , Fe i A l. Stwierdzono duże różnice w zawartości badanych składników. Zawartość miedzi wahała się od 4,8 do 89,2 ppm, a manganu od 44 do 3000 ppm [3]. W glebach górskich z obszaru Pogórza Karpackiego oznaczono całkowitą za­ wartość P, К i M g w układzie profilow ym [9]. Przy okazji badań przydatności rolniczej gleb obszaru sudeckiego zainteresowano się zawartością w nich przyswa­ jalnego fosforu i potasu [5]. W publikacji poświęconej gleboznawczym podstawom

nawożenia w terenach górzystych podaje się również całkowitą zawartość P i K , jak rów nież przyswajalne form y tych składników oraz mikroelementów.

Celem niniejszej pracy jest wstępne przedstawienie całkowitej zawartości makro- i m ikroelem entów w górnych warstwach gleby. Ponieważ około 85% masy korzeni

62 E. Andruszczak, R. Czuba

roślin uprawnych znajduje się w warstwie 0-20 cm, część sięga do głębokości 30 cm, a tylko nieliczne gatunki głębiej korzeniące się pobierają składniki mineralne z war­ stwy 30-40 cm, badania nasze ograniczyliśm y do tych warstw.

M E T O D Y K A B A D A Ń

W syntezie naszej zestawiliśmy wyniki uzyskane z 428 kontrolnych gospodarstw rolnych indywidualnych i państwowych, zlokalizowanych we wszystkich w oje­ wództwach, reprezentatywnych pod względem glebow ym i klimatycznym dla wa­ runków całego kraju. Gospodarstwa te w ytypowano w 1975 r. w celu prowadzenia systematycznej oceny wpływu nawożenia na wielkość plonów , ich skład chemiczny i na zasobność gleb. W pracy zreferow ano tylko część uzyskanych wyników.

Rozpatrywane gleby terenów nizinnych usystematyzowano według ich typów i podtypów oraz dokonano podziału stosownie do procentowej zawartości części spławialnych: 0-10, 11-20, 21-35, 35-50 i > 5 0 % .

G leby terenów górskich reprezentują obszary Karpat i Sudetów. D o o p ra co ­ wania wykorzystano wyniki z pól zlokalizowanych na tym obszarze. Reprezentują one gleby typow e dla tych ziem, na które składają się: w 60% gleby brunatne (w y ­ ługowane, właściwe i kwaśne), w 30% gleby bielicow e oraz w 10% inne typy gleb, w tym głów nie mady brunatne.

Z wszystkich pól kontrolnych pobierano próbki glebowe z trzech warstw: 0-20, 21-30 i 31-40 cm. W materiale glebow ym wykonano następujące oznaczenia: p H KC1, procentową zawartość próchnicy m etodą Tiurina i skład granulometryczny metodą areometryczną Bouyoucosa — Casagrande w m odyfikacji Prószyńskiego. Całkow itą zawartość w glebie makro- i m ikroelem entów, po uprzednim rozkładzie próbek mieszaniną kwasów nadchlorowego i flu orow odorow ego, oznaczono na­ stępującymi metodami : fosfor — m etodą wanadom olibdenowo, potas — m etodą fotom etrii płom ieniowej, magnez-— m etodą z żółcienią tytanową, m iedź — metodą z dwukupralem, manganu — m etodą nadsiarczanową, molibdenu — metodą z di- tiolem cynku oraz cynku — m etodą ditizonową.

A n alizy gleby zostały wykonane w okręgow ych stacjach chemiczno-rolniczych według metodyki przekazanej przez IU N G — Centralny Ośrodek M etodyczno- -N au kow y ds. Stacji Chem iczno-Rolniczych. Specjaliści stacji wykonują też wszyst­ kie prace związane z przeprowadzeniem ścisłych obserwacji i ewidencji w yników w kontrolnych gospodarstwach.

Z otrzymanych średnich wartości poszczególnych składników we frakcjach granulometrycznych w yliczono średnie dla badanych warstw profilow ych i podano występujące w nich odchylenia graniczne (tab. 1-6).

C H A R A K T E R Y S T Y K A N IE K T Ó R Y C H W Ł A Ś C IW O Ś C I G LE B

Z uzyskanych w yników m ożna wnioskować, że gleby bielicowe, pseudobieli- cowe, brunatne kwaśne i wyługowane zawierają do 50% części <0,02 mm. G leby brunatne właściwe, mady i czarne ziemie zawierają pow yżej 10% części

spławiał-Zawartość makro^ i mikroelementów w glebach ₆₃

nych, natomiast rędziny i czarnoziemy są glebami bardziej zwięzłym i, zawierającymi pow yżej 20% frakcji <0,02 mm (tab. 1-5). Uwzględnione gleby górskie są glebami zwięzłym i, które zawierają w częściach ziemistych < 1 mm pow yżej 20% części spławialnych (tab. 6).

W rozpatrywanych glebach najniższy odczyn wykazują gleby brunatne kwaśne, których p H nie przekracza 4,5 zarówno w warstwach wierzchnich, tak i głębiej położonych (tab. 3). G leby bielicowe, pseudobielicowe i brunatne wyługowane są glebami o odczynie kwaśnym (p H do 5,5), natomiast gleby brunatne właściwe, mady, czarne ziemie i czarnoziem y charakteryzują się odczynem lekko kwaśnym (p H do 6,5). Rędziny mają odczyn obojętny (p H >6,5 , tab. 5).

W obrębie wszystkich badanych typów gleb nizinnych gleby zawierające do 10% części <0,02 mm wykazują odczyn bardzo kwaśny i kwaśny (p H do 5,5).

G leby górskie są glebami kwaśnymi, w warstwie wierzchniej (0-20 cm) pH wynosi średnio 5,4. Graniczne wartości p H w uwzględnionych warstwach gleby wynoszą od 3,9 do 7,5 (tab. 6).

G leby bielicowe, brunatne właściwe, kwaśne i wyługowane wykazują podobną zawartość próchnicy, średnio około 1,6%. Czarnoziem y zawierają średnio 1,9% próchnicy, rędziny 2,1 %, czarne ziemie 2,2% , a najbardziej próchniczne są mady zawierające średnio 3,1 % tego składnika. G leby zwięźlejsze w obrębie tego samego typu są bardziej próchniczne. G leby górskie w warstwie 0-20 cm zawierają średnio 2,7% próchnicy.

C A Ł K O W IT A Z A W A R T O Ś Ć M A K R O - I M IK R O E L E M E N T Ó W

* F o s f o r . G leby bielicowe, pseudobielicowe, brunatne właściwe, wyługowane i kwaśne oraz rędziny odznaczają się podobną zawartością tego składnika (tab. 1, 2, 3 i 5). W warstwie wierzchniej (0-20 cm) gleby te zawierają średnio 17-31 mg P/100 g gleby, czyli 510 do 930 kg na hektar. Graniczne zawartości tego składnika w warstwie 0-20 cm wahają się od 4 do 140 mg/100 g gleby.

W porównaniu do omawianych typów gleb więcej fosforu w warstwie wierzch­ niej zawierają czarne ziemie i czarnoziemy, średnio 34-35 mg P/100 g gleby (tab. 4), czyli w warstwie 0-20 cm od 1020 do 1050 kg na hektar. Najbardziej zasobne w ten składnik są mady, które w tej samej warstwie zawierają średnio 52 mg P/100 g gleby, co stanowi 1560 kg tego składnika na hektar. Graniczna zawartość fosforu w tym typie gleb w wierzchniej warstwie wynosi od 9 do 166 mg/100 g gleby (tab. 5).

Całkowita zawartość fosforu w glebach górskich w warstwie wierzchniej wynosi średnio 39 mg P/100 g gleby, czyli 1170 kg na hektar (tab. 6). W ra z z głębokością zawartość tego składnika obniża się.

Oceniając całkowitą zawartość fosforu w glebach terenów nizinnych i górskich, nie stwierdza się jego zależności od zwięzłości gleby. Jedynie w madach w raz z w ięk­ szą zawartością części <0,02 mm wzrasta udział fosforu całkowitego (tab. 5).

P o t a s . M ady, rędziny, gleby brunatne kwaśne i wyługowane oraz pseudobieli­ cowe wykazują zbliżoną zawartość potasu ogółem. W wierzchniej warstwie (0 - 20 cm) wynosi ona 847-1187 mg K/100 g gleby, czyli 25 410 do 35 610 kg na hektar

T a b e l a 1 05 C a ł k o w i t a z a w a r t o ś ć m a k r o - i m i k r o e l e m e n t ó w w g l e b a c h b i e l i c o w y c h i p s e u d o b i e l i c o w y c h T o t a l c o n t e n t o f m a c r o - a n d m i c r o e l e m e n t s i n p o d z o l i c a n d p s e u d o p o d z o l i c s o i l s r~ ~ ... W a r at wa L a y e r cm * G l e b y b i e l i c o w e P o d z o l i c s o i l s

4

l i c z b a p r ó b e k number o f з а п р 1 е з f r a k c j a p a r t i c l e s i z e ^ 0 , 0 2 nun % PHKC1 p r ó c h n i c a humus % mg

/100

g g l e b y mg/100 g o f s o i l PPm P К ^6 Ou Ivfai :.:0 Zn 10 C - 1 0 4 , 3 1 , 4 22 1112

100

3 , 1 345

0,44

32 45 11-2C 5 , 3 1 , 4 31 140 3 150 3 , 1 237 0,45 57 0 - 2 0 10 --1-3Ü 5 , 9 1 , 4 3-3 1370 130 7 ,7 327 0_,4f : 36 5 36-50 5,9 1,7 ?G 1 323 220 14,0 510 0, GO 49 6 l'(i Ir.io - 5,4 1,4 31 1 33 G ₁₆O 3 ,6 ₃₂₃ 0 ,5 0 51 a v e r s e I od - ;lo - 4 ,0 - 7 ,2 c, G-2, û 4-140 G2j-2532 10-400 5-39,5 110-730 0, ю - i, 36 10-74 i from - t o I 11 0-10 5,3 n . o . 17 1323 140 7 ,3 315 0 ,49 36 34 11-20 5,4 n . o . 26 1345 130 6 ,

r:

2'?0 0,4 0 37 21-30 15 21-35 •3,3 n . o . 31 1627 •130 7 ,7 322 0 ,4 5 37 4 ,-;G-50 o,c n . o . 31 14 G '■) ₂₃О 15,1 503 0,36 50 iire dr.i о - 5,4 n . o . 26 1445 170 3 , 3 303 0 ,47 .39 a vo r;:/-;e o i - io - 3,2-0,3 4-113 556-2331 20-310 2 ,0-20,0 120-700 0,10-1,50 12-75 f rom - i o 11 0-10 3,2 r. . 0 . 13 1594 220 7 ,3 205 0 ,34 11 33 11-20 5, 4 r.. 0 . 26 1445 180 6 ,8 2 37 0 ,42 34 31-40 13 ^ 1-3-3 5, •• r.. 0 . Г 6 14 36 210 7 ,0 256 C, 43 33 4 —150 ■' n . D . Г 2 15 36 190 13,0 37 G 0 ,3 4 44 - 3,5 n . o . 22 14 36 200 7 ,3 2b 3 0,41 37 о : - do -

1

, V 4-201 313-32 71 1C-55C 2 ,5 - 1 7 ,5 52-572 0 *Co-1f 25 9- 3 b f r o m - t o ! n . o . = n o t dt* te r;:iined !. A n d r u s z c z a k , R . C z u b a

Z a w a rto ść m a k ro - i mikr oe lem en tów w g le b ac h 65 Warstwa L ayer CLI

G leby ps eudobielicow e - Pneudopodzolic r.o ile lic z b a probe k-number o f samples f r a k c ja p a r t ic le n s iz e ■^0,02 mra Уо pHKC 1 p ró ch n ica humus % mp/100 z g leby n g /10 0 ft of s o i l

4

ppm P К -■Г Си Г.л :»:о Zn 6 0 -1 0 5 ,2 1 ,4 22 922 130 5 ,6 17 1 с , 33 27 22 1 1 -2 0 4 ,6 1,5 31 5 3о 90 5 ,2 2 37 0 ,4 3 31 0 -2 0 15 2 1 -3 5 5 ,0 1,6 35 9Л5 130 6 ,3 389 0 ,4 4 40 6 36-50 5 ,6 1 ,6 26 16 !3 2 190 т з,^ 530 0 ,3 7 45 śred n io - _{4 ,9 1 ,6 31 1088 120 7 ,6 364 С ,< 1 '} average od - do - 4 ,2 -6 ,6 0 1 rv C 4 -14 0 4 7 3 -2 2 3 3 20 -24 0 2 ,8 -2 3 ,0 8 0 -8 72 С , 1 1 -1 * 2 0 1 4 -1 0 0 fro n - t o 12 0 -1 0 5 ,2 Г. .0 . 17 78 С 80 6 ,5 245 0,48 24 16 .11-2 0 5 ,0 n .o . 26 1005 150 5 ,2 225 0 ,5 5 13 2 1 -3 0 12 2 1 -3 5 5 ,1 • n.o* 31 114 6 110 4,9 305 0 ,2 6 26 10 36-50 5 ,4 n .o . 31 1552 2 OU 1 C , 9 493 0 ,3 3 38 śred n io - _{5 , 1} n .o * 2 о 1096 140 6 ,6 302 С , 42 25 average od - do - ₄,2 - 6,6 4 - 1 1 3 4 4 0 -2 /У. 3 10 -10 5 0 1 , 7 - 1 5 , 6 74 -6 7 2 С , 1 1 - 2 , 6 0 5 -1 0 0 from - to 12 0 -1 0 5 ,4 n .o . 13 847 100 5 ,5 261 С, 38 25 12 1 1 -2 0 5 ,4 n .o . 26 10Ó3 200 5 ,4 19 3 0 ,6 2 33 3 1 -4 0 12 2 1 -3 5 5 ,2 n . o . 26 117 9 ' 130 5 ,4 126 0 ,3 3 23 10 36 -50 5 ,2 n . o . 22 1602 240 1 2 ,7 334 0 ,3 4 39 śred n io - _{5 ,3} n . o . 22 114 6 170 7 , 1 223 0 ,4 3- 31 average od - do - ^ł- о 1'-О со _{4 -2 0 1 606-2300 1 0 -1 1 7 0 1 , 2 - 1 5 , 6 75-60 4 0 , 1 4 - 3 , 0 2 -9 0} from - to n .o . = not determined.

66 E . A n d r u s z c z a k , R . C z u b a C a ł k o w i tл zr.w:: r п . r e - i ' ' i k r o o l c r n c n t &.ч \ i g l o n a c h b r u n a t n y c h -.viadeiv/ych T o t a l с on t o n t oL* m a c r o - a n ! l i . i c r o c l a m - j n t s i n t y p i c a l b r o w n y o i l a T a b e l a 2 Warui/.va L i c z b a F r a k c j a P r ó c i . n i c a r n g /1 0 0 £ £ l e b y L a y e r F r ° b e k P a r t i c l e pH. . .. , ; iumu3 m g / 1 0 0

г,

o f s o i l N u m b e r s i z e r --- --- --- ;--- - p - ... . . . . . era o f -^0 , 0 2 mm

%

r>

v

, r „ ..

n

s a m p l e s % P M5 C u «*<> Zï l 16 1 1 -2 0 5 , 6 1 , 5 31 1 3 7 3 2 20 9 , 1 366 0 , 4 5 4 5 15 2 1 -3 5 5 , 3 1 , 7 35 1270 200 1 2 , 3 429 0 , 6 4 49 0 - 2 0 10 3 6 -5 0 6 , 2 1 ,8 31 1436 3 2 0 1 3 ,8 5 33 0 , 4 0 5 3 ś r e d n i o - 5,8 1 , 7 31 1353 240 1 1 , 5 431 0 , 5 1 50 a v e r a g e o d - d o - 4, 3 - 7 , 2 0 , 7 - 2 , 2 9 - 7 4 7 9 7 - 2 0 7 5 2 0 - 1 3 2 0 3,3-2 5 , 6 1 7 0 - 9 5 5 0 , 1 б - 1 , б 0 1 0 - 1 2 2 f r o m - t o 18 11-2 0 5 , 4 г : . о . 22 1245 1 50 8 , 0 4 0 2 0 , 3 5 39 16 2 1 -3 5 5,8 п . о . 31 1295 230 1 1 ,9 3 43 0 , 4 9 46 2 1 - 3 0 8 3 6 -5 0 6 ,1 п . о . 26 130 3 2 3 0 3 , 8 344 d , 6 2 44 5 >50 5,8 п . о . 22 1229 2 7 0 1 1 ,7 4 07 0 , 3 2 51 śre d n io - 5 , 3 п . о . 31 1278 220 1 0 ,4 364 0 , 4 7 45 avera ge o d - d o - 4 , 4 - 7 , 2 п . о . 4 - 7 0 6 5 6 -20.34 5 0 - 5 2 0 4 , 4 - 3 7 , 2 9 6 -5 2 5 0 , 1 1 - 1 , 2 5 9—146 f r o m - t o 8 1 1 - 2 0 5 , 2 п . о . 17 1 2 2 0 1 б 0 7 , 1 31 9 0 , 2 6 4 0 14 2 1 -3 5 5 , 5 п . о . 31 * 1361 270 1 2 ,5 386 0 , 4 2 5$ 3 1 - 4 0 8 3 6 -5 0 6 ,1 п . о . 31 1336 2 8 0 3 , 0 316 0, 46 41 5 > 5 0 5 , 6 п . о . 9 933 170 7 , 7 232 0 , 2 6 3 3 ś r e d n i o - 5 , 8 п .о . 26 1262 2 3 0 9 , 6 326 0 , 3 7 45 a v e r a g e o d - d o - 4 , 4 - 7 , 0 4 - 7 8 1 3 3 -2 4 1 6 2 0 - 7 4 0 4 , 4 - 3 2 , 0 1 0 0 -6 1 4 0 , 0 6 - 1 , 1 5 7-153 from - to п . о . = n o t d e t e r m i n e d

C a ł k o w i t a z a w a r t o ś ć m a k r o - i m i k r o e l o m e n t ó w w g l e b a c h b r u n a t n y c h k w a ś n y c h i w y ł u g o w a n y c h T o t a l c o n t e n t o f m a c r o - a n d m i c r o e l e m e n t s i n b r o w n a c i d a n d b r o w n l e a c h e d s o i l s

T a b e l a 3

i Gleby brunatne kwaśne - A cid brown s o i l s

i Warstwa lic z b a fra k c ja próchnica mg/ЮО g gleb y

próbek - i Mo PHKC3 mg/100 g o f s o i l ** la y e r p . ir t ic lc KCl h --- --- --- ---■ J numoer s iz e I cm o f -^0,02 mm % P К Mg Cu. Mn Mo Zn I sample 3 /i _____________

i

6 0 - 1 0 4 , 6 1 , 7 22 7 2 2 90 5 , 6 1 7 4 0 , 3 6 31 12 1 1 -2 0 4 ,1 1 ,2 17 1 1 2 9 160 4 , 3 4 3 9 0 , 3 9 3 6 0-20 7 21-35 4,9 1,0 17 1312 220 9,7 402 0,54 47 ś r e d n i o - - 4 , 4 1 , 5 17 1071 160 6 , 0 3 6 5 0 , 4 2 38 I a v e r a g e ! od - do - - 3,0-6 , 3 0 ,9 -2 ,2 9 - 5 7 4 3 2 - 2 4 0 8 2 0 -3 2 0 2 , 2 - 2 7 , 8 1 0 0 - 1 2 4 7 0,10-1 ,0 0 1 0 - Ю 5 J from - to

i

___ _

7 0-10 4 ,3 n .o . 35 648 70 5,9 334 0,41 33 Q 11-20 4,5 n .o . 31 855 140 5,1 320 0,2 7 38 2 1 - 3 0 8 2 1 - 3 5 4 , 4 n . o . 17 1 5 4 4 210 4 , 4 366 0 , 3 7 4 6 ś r e d n i o - - 4 , 4 n . o . 26 1 0 2 9 14 0 5 , 1 3 4 0 0 , 3 5 39 average o d - d o - - 3 , 9 - 5 , 5 - 4 - 1 8 7 4 0 7 - 2 6 5 7 3 0 - 4 8 0 0 , 7 - 1 5 , 0 2 5 - 1 0 3 5 0 , 0 4 - 1 , 1 7 5-95 f r o m - t o 7 0 - 1 0 4 , 5 n . o . 48 606 8 0 7 , 0 2 8 3 0 , 3 3 2 9 8 1 1 - 2 0 4 , 8 n . o . 39 8 8 8 17 0 4 , 7 3 1 6 0 , 2 3 3 3 3 1 - 4 0 6 2 1 - 3 5 4 , 6 n . o . 17 1 5 6 9 19 0 6 , 1 3 3 9 0 , 3 9 3 9 ś r e d n i o ‘ - 4 , 7 n . o . 35 9 8 8 1 5 0 5 , 9 3 1 2 0 , 3 1 3 3 avera^'i o d - d o 3 , 9 - 5 , 6 - 4 - 2 6 2 3 6 2 - 2 4 9 1 1 0 - 4 7 0 0 , 5 - 2 0 , 0 3 0 - 1 1 7 0 0 , 1 0 - 0,6 9 5-85 from - to n . o . = n o t d e t e r m i n e d Z a w a rt oś ć m a k ro - i mikr oe le men tów w g le b ac h 6 7

r---I G l e b y b r u n a t n a w y ł u g o w a n o - L e a c h e d b r o w n s o i l s

I __________ ___________ __________ _______________________ fi____________________ _____________________________________________

i V a r s t w a l i c z b a f r a k c j a p r ó c h n i c a mp;/lOO £ g l e b y

, . Pr6b0'; p w r tic le p H -,, hunt; и nE/ l0 ° « o f s o i l P

La* e r ou ater s iz e 1--- 1--- 1--- 1---^---c n o f < 0,С 2 с’л /о P K Mg Cu Mn Mo Zn з a m p l o л % 25 0 - 1 0 5 , 1 1 , 6 31 1 Ю 4 100 6 , 2 29 9 0 , 5 4 50 25 1 1 - 2 0 4 , 9 1 , 6 31 1146 160 6 , 9 295 0 , 5 8 35 0 - 2 0 13 2 1 - 3 5 5 , 5 1 , 6 26 1 262 2 40 6 , 9 368 0 , 2 9 45 10 3 6 - 5 0 5 , 9 1 , 3 31 135 3 2 30 8 , 8 443 0 , 4 5 4 2 ś r e d n i o - - 5 , 2 1 , 6 31 1187 170 6 , 9 3 3 3 0 , 4 9 43 a ve r . - t - e od - do - - 3 , 3 - 6 , 8 0 , 2 - 5 , 2 4 - 1 3 9 4 1 5 - 2 6 5 7 1 0 - 1 0 0 0 2,3-16,0 3 0 - 1 4 2 5 0 , 1 0 - 4 , 2 8 1 0 - 2 4 0 l'ion - t o 24 0 - 1 0 5 , 3 n . o . 31 9 80 110 5 , 7 2 55 0 , 4 9 29 2 ? 1 1 - 2 0 4 , 8 n . o . 22 1245 160 8 , 1 308 0 , 3 9 35 2 1 - 3 0 8 2 1 - 3 5 5 , 3 n . o . 22 1411 2 80 7 , 6 422 0 , 3 9 8 9 13 3 6 - 5 0 5 , 0 n . o . 26 13 53 2 80 9 , 0 357 0 , 3 1 49' b r e d n i o - - 5 , 0 n . o . 26 1195 180 7 , 4 312 0 , 4 1 42 a v e r a g e o d - d o - - 3 , 9 - 6 , 8 - 4 - 1 1 3 3 7 4 - 2 3 0 8 1 0 - 1 0 0 0 1 , 0 - 3 3 , 2 6 0 - 8 5 0 0 , 1 0 - 1 , 3 6 1 0 - 1 4 4 . f r o n - t o 21 0 - 1 0 5 , 3 n . o . 31 1079 120 6 , 2 21 9 0 , 4 4 30 21 1 1 - 2 0 4 , 8 n . o . 17 1245 160 6 , 1 25 4 0 , 4 2 27 3 1 - 4 0 5 2 1 - 3 5 5 , 4 n . c . 17 1411 2 8 0 1 0 , 0 329 0 , 9 8 40 10 > 5 - 5 0 5 , 1 n . o . 22 1411 320 9 , 2 29 9 0,60 42 u r e d n i o - - 5 , 1 n . o . 22 1245 180 7 , 0 256 0 , 5 0 32 a v e r a g e od - d o - - 3 , 3 - 6 , 3 - 4 - 1 0 0 3 4 9 - 2 4 4 9 1 0 - 5 0 0 1 , 1 - 2 8 , 0 3 0 - 8 0 0 0 , 0 3 - 3 , 0 0 5 - 7 2 f r o m - t c n . o . = n ot d e t e r m i n e d B q n z o *H ‘^Bz ozsnipuv *3 89 cd. te ib à ll 3

T a b e l a 4

C a ł k o w i t a z a w a r t o ś ć m a k r o - i m i k r o e l e m e n t ó w w c z a r n y c h z i e m i a c h i c z a r n o z i e m a c h T o t a l c o n t e n t o f m a c r o - a n d m i c r o e l e m e n t s in b l a c k 3 o i l s a n d c h e r n o z e m s

Czarne zie m ie - Black s o i l s

Warstwa Layer lic z b a próbek fr a k c ja p a r t ic ie _pHKCl próchnica humus mi mg, Ej/100 g g le b y /100 g o f s o i l ppm number o f samples s iz e cm <0 ,0 2 mra % % P К .Mg Cu Mn Mo Zn 13 11-20 5,7 1,7 31 1203 200 5,9 282 0,55 34 11 21-35 6,2 2,7 35 1677 210 9,4 350 0,42 55 0-20 5 36-50 6,0 2,5 39 1453 200 16,1 462 0,57 53 śred n io - - 6,0 2,2 35 1430 210 9,0 339 0,51 47 average od - do from - to ’ 4 ,1 -7 ,0 0 ,7 -5 ,7 9-87 465-2449 4С-410 Z ,7-29,0 200-340 0,04 -2,6 2 13-150 9 11-20 6,1 n . o . 31 988 120 ö ,9 318 0,36 34 7 21-35 6 ,4 n .o * 39 1403 230 9,3 459 0,32 33 21-30 9 36-50 6 ,4 n . o . 39 1561 330 10,3 371 0,75 47 śre d n io - - 6 ,3 n .o . 39 1312 230 9,5 377 0,50 39 average od - do from - to ' 4 ,2 -7 ,5 4-87 639-1652 20-500 2,0 -2 2 ,5 155-1520 0,0 3 -1 ,7 5 22-66 8 11-20 6 ,2 n .o . 31 930 140 5,7 274 0,48 29 5 21-35 6,6 n . o . 44 1536 250 6,1 280 0,88 30 31-40 8 36-50 6,1 n . o . 22 1627 280 9,6 363 0,74 77 ś re d n io - - 6 ,2 n . o . 31 1337 220 7 ,3 309 0,68 48 average od - do from - to 4 ,5 -7 ,2 4-83 598-282 3 30-420 2 ,3 -1 7 ,5 П О -545 0 ,0 4 -2 ,0 15-274 n . o . a not determined Œ) CD Z a w a rt oś ć m a k ro - i mikro ele me ntó w w g le b a c h

C'I. tabeli A 70 E . A n d r u s z c z a k , R . C z u b a C K . 'i r n o z i e m y - O ho rr.o z '-r n n W a r s t w a l i c z n a f r a k c j a p r ó c h n i c a mg/ 100 ,*.I >by l a y e r Pr * b e k p - i r t i c l e pH h i r a . s _______________з д / U O оГ n o i ] _________________________________ PP ” ________________ ________________ number s i z o % o f < 0 , 0 2 кип % P К :,:.«т Cu Mn Mo Zn £5ЯЛ1 p l e o % 12 3 6 -5 0 5 , 7 1 ,9 31 1511 220 1 1 , 3 492 0 , 3 8 49 0 - 2 0 1 ,- 5 0 o , 3 2 , 3 70 2307 210 1 7 ,6 630 0 , 3 4 78 r o d n i o j 5 , 3 1 ,9 34 1509 220 1 1 ,8 493 0 , 3 0 52 a v e r s e ! o d - d o - j - 5 , 3 - 6 , 9 - , 2 - 3 , 4 1 7 -7 3 . 1 3 W 5 0 7 1 6 0 -3 3 0 7 , 0 - 1 9 , 0 3 5 7 -6 5 0 0 , 2 4 - 0 , 7 0 3 5 - 7 8 fror:: - vc 2 2 1 - 3 0 5 , 3 и . о . 39 2 0 J 9 210 8 , 3 515 0 , 2 5 47 9 3 6- 30 5 , 6 n . o . 17 1433 240 v 1 2 , 1 475 0 , 3 3 44 2 1 - 3 0 3 > 5 0 r, f1 r , . o . 33 1727 250 1 1 ,4 550 0,26 62 ś r e d n i o - - 3 , 7 n . o . 26 1 ,> -4 2 30 1 1 , 5 4 9 7 0 , 30 Л8 a v e r a g e od - do - - 5 , 1 - 6 , 3 - 1 >-74 126 2- 24 74 1 7 0 - 3 8 0 С ,4- Ю,0 35C- 630 г , 2 1 г О , б 5 3 4 - 1 0 4 f r o m - t o 2 2 1 -3 5 5 ,1 n . o . 31 2017 220 1 0 ,2 467 0 ,4 1 46 7 j u- 5 0 5 , 5 г. „ о . 17 1453 250 1 1 , 3 453 0 , 33 48 3 1 - 4 0 2 > 5 0 С, 2 n . o . 39 1434 ЗЮ 13 , G 522 0 , 33 55 ś r e d n i o - - ' 5 , 5 n . o . 22 150l 250 11, 5 -'71 0 , 35 49 a v e r a g e o d - d o - - 4 , 7 - 7 , 0 - 1 3 -7 0 1 2 8 -2 3 7 4 1 5 0 -4 3 0 4 , 0 - 1 7 , 3 2 6 3 -7 7 0 0 , 2 0 - 0 , 6 5 2 0 - 9 5 f r o n - t o • n . o . = n o t d e t e r m i n e d

T a b о 1 a 5 C a ł k o w i t a z a w a r t o ś ć m a k r o - i m i k r o e l e m e n t ó w w m a d a c h i r ę d z i n a c h T o t a l c o n t e n t o f m a c r o - a n d m i c r o e l e m e n t s in a l l u v i a l s o i l s a n d r e n d z i n a s ... Mady A l l u v i a l s o i l s . Warstwa Layer cm lic z b a próbek number o f samples fr a k c ja p a r t ic le oize < 0 ,0 2 mm % pHKCl próchnica ;v.mu3 7o mg/100 g f'leb y mg/100 g o f s o i l ppm ? К Kg Cu Mn Mo Zn 4 11-20 5,0 2,6 22 в 97 230 0,6 332 0,55 46 4 21-35 6,0 2,6 31 1146 2Л0 12,0 045 0,47 59 I 0-20 7 36-50 7,0 3,0 70 1021 330 15,5 647 0,73 89 ! 6 >50 6,1 4,0 03 66-1 530 2 4,1 743 0,78 117 j średn io - - 6,2 3,1 52 047 350 16,0

N

571 0,70 83 I average i od - do - - 4 ,4 -7 ,3 1, 4-3 ,0 •-166 623-1660 20-650 7 ,2 -3 5 ,0 160-965 0,2 0 -2 ,6 0 30-174 I from - to ( 2 ■0--1Ü 5,0 n .0 . 17 з з о 220 9,7 335 0,60 43 3 11-20 5,0 n . 0 . 35 i n 460 19,3 533 0,42 90 21-30 4 21-35 1 n . 0 . 61 1204 320 14, S 5У7 0,70 * 3 2 3C-50 n . 0 . n .o . 33 о 5 5 550 19,5 В 37 0,55 102 2 >50 0,0 Г. . o . 33 d05 350 1 9 , 3 613 i 0,73 104 j śred n io - - •5,7 n .o * 62 GO 7 377 17,3 597 0,64 85 i average I . o d - d o - - _{4 ,3 -7 ,4} - _{13-205 556-174 3 •'.0-700 4 ,5 -3 5 ,0 185-1075 0,20 -1,2 0 15-175 i} j from - to _I 1 2 C-10 5,2 n . o . 13' 753 310 5,5 247 0,60 г г t; 2 11-20 5,1 n .o . 20 в 05 4 30 1.3,4 443 0,95 72 ! 31-40 3 2 1- 3 5 5,7 n . o . 31 93В 2 SO 1 5 , 0 6B6 0,36 45 j 2 3 6 - 5 0 n . o * n . o . 65 355 40^ Г-2,0 055 0,75 101 G ' >50 5 ,В n . o . 74 764 500 2 1 , 2 333 0,99 139 śred n io - - 5,5 n . o . 46 В 30 400 16, 5 654 0,63 77 average od - do — - 4 , 4 - 7 ,G 9-113 515-1411 3 0 - 7 0 0 3 ,5 -3 7 ,0 165-1340 0 ,2 5 -2 ,6 0 15-155 from - to

n#o* = n ot determ ined

Z a w a rt oś ć m a k ro - i mikr oe le men tó w w g le b a c h

cd. t a b e l i 5 Rędziny Rcndzinna Warstwa lic z b a próbek fr a k c ja p a r t ic le _{^ K C l} próchnica humus mg/100 g g le b y ng/100 g o f n o il ppm cm number o f sample в s iz e < 0,02 nun % % P К Mg Cu Mn Mo Zn 5 21-35 6,1 1,4 17 863 120 6,8 326 0,48 i 36 0-20 4 36-50 7,0 2,6 31 905 320 11,3 323 0,41 84 1 ? 50 7,2 2,5 17 1162 370 10,0 890 0,25 140. śre d n io average - -6,6 2,1 22 Э13 230 0 ,9 331 0,43 97 od - do from - to 4 ,5 -7 ,2 1 ,3 -3 ,1 13-57 457-1162 60-400 3 ,0 -1 6 ,0 240-890 0,2 5 -1 ,1 5 14-310 4 21-35 5,9 n .o . 22 930 200 10,4 335 0,88 86 21-30 2 36-50 7,1 n .o . 17 905 400 10,6 277 0,40 205 4 >50 7,0 n . o . 9 780 150 6,2 248 0,38 29 ś re d n io a vera ge - -6,6 n .o . 17 880 230 9,0 293 0,61 94 od - do from - to 4 ,5 -7 ,4 9-48 515-1760 100-450 1,2-1 5,0 125-430 0,25 -1,6 5 19-324 3 21-35 5,6 n . o . 17 f 1046 190 5,0 266 0,60 16 31-40 1 36-50 6,5 n . o . 13 ' 1029 570 11,4 237 0,73 93 *4 >50 7,1 n . o . 13 764 270 6,5 230 0,21 42 śre d n io ev e ra ge - * 6,6 n .o . 13 904 350 7,9 255 0,42 75 od - do from - to 4 ,5 -7 ,4 4-26 291-1071 70-570 1, 2- 16,0 160-430 0,1 0 -1 ,3 5 15-214’ n . o . = not determined !. A n d ru sz c z a k , R . C z u b a

T a b e l a 6

C a ł k o w i t a z a w a r t o ś ć m a k r o - i m i k r o e l e m e n t ó w w f l e b a c h g ó r s k i c h T o t a l c o n t e n t o f m a c r o - a n d m i c r o e l e m e n t s in m o u n t a i n s o i l s

Warstwa L iczb a F rak cja Próchnica mg/100 g g le b y

La yer Рг°Ъек P a r t ic ie p H *,, Humus mS7l00 s of »o ll________________________ ™ _____________

Number s iz e cm o f -<0,02 mm % P К Mg Cu Mn Mo Zn samples % 26 21-35 ' 5 , 3 2 ,3 44 1395 450 12,3 518 0,89 69 0-20 51 36-50 5,4 2,9 39 1478 500 17,5 673 ) fCo 75 15 >50 5,4 2,9 39 1519 530 19,4 698 0,82 08 śre d n io - - 5,4 2,7 39 1461 510 16, 2 636 0,98 75 average o d - d o - - 3 ,9 -7 ,5 0 ,9 -5 ,0 13-130 523-2051 7и -1 бю 4 ,5 -5 9 ,5 106-2 500 0 , 10- 3,20 30-171 from - to 25 21-35 5,1 n . o . 39 1328 440 10,0 572 0,89 49 41 36-50 5 ,3 n . o . 35 1403 470 14,7 661 0 , % 70 21-30 26 >50 5,5 n .o . 35 1536 650 19,3 666 0,79 82 bredn io - - 5 ,3 n . o . 35 1420 • 510 15,0 6 33 0,89 67 average o d - d o - - 4 ,2 -7 ,5 - 4-148 731-2100 2UC-1590 1,8-3 9,5 115-3500 o , ,2-3,10 20-132 fro n - to 24 21-35 5,1 n .o . 35 1436 490 12,3 546 0,97 55 41 36-50 5,0 n .o . 26 1577 530 15,5 580 0,38 69 31-40 27 >50 5,6 n .o . 26 1544 64О 19,3 581 0,86 Ü5 lired n io - - 5,2 n .o . 26 1528 560 15,7 570 0,91 70 avernge o d - d o - - 3 ,7 -6 ,9 - 4-92 473-2242 90-1910 5 ,0 -6 6 ,2 108-2250 0 ,0 5 -3 ,4 0 25-130 from - to n . o . = not determined Z a w a r t o ś ć m a k r o - i mik roe lem ent ów w g le b a c h

73

74 E. Andruszczak, R. Czuba

(tab. 1, 3, i 5). Graniczne wartości wynoszą w tych glebach od 415 do 2657 mg K / l00 g gleby. Gleby brunatne właściwe, bielice, czarne ziemie i czarnoziemy za­ wierają od 1353 do 1569 mg/100 g gleby potasu ogółem, czyli od 40 590 do 47 070 kg na hektar (tab. 1, 2, i 4). N ajw ięcej potasu spośród gleb nizinnych zawierają czarno­ ziemy, średnio 1569 mg/100 g gleby.

Całkowita zawartość potasu w glebach górskich w warstwie wierzchniej (0-20 cm) wynosi średnio 1461 mg K/100 g gleby, czyli 43 830 kg na hektar (tab. 6). W artości skrajne wynoszą od 523 do 2051 m g K/100 g gleby.

W idoczny jest silny związek między zawartością potasu a zwięzłością gleby, z wyjątkiem mad i rędzin, gdzie zależność ta jest mniejsza. Zawartość potasu nie jest zróżnicowana w poszczególnych warstwach głębokości.

M a g n e z . Całkowita zawartość magnezu w glebach jest znacznie mniejsza niż potasu. Występuje tu zależność między zawartością tego składnika a częściami spławialnymi zarówno w glebach terenów nizinnych, jak i górskich. G leby pseudo- bielicowe, bielicowe, grunatne kwaśne i wyługowane, które są głównie glebami lekkimi, zawierają średnio 120-170 m g Mg/100 g gleby (tab. 1, 3), czyli od 3600 do 5100 kg na hektar. G leby brunatne właściwe, czarne ziemie, czarnoziemy, mady i rędziny, w skład których wchodzą gleby zawierające przeważnie pow yżej 10% części spławialnych, zawierają od 210 do 350 m g Mg/100 g gleby (tab. 2, 4 i 5), czyli od 6300 d o '10 500 kg na hektar. Najbardziej zasobne w ten składnik są mady, które w warstwie 0-20 cm zawierają średnio 350 mg/100 g gleby (tab. 5), czyli 10 500 kg na hektar.

Całkowita zawartość magnezu w glebach górskich w warstwie wierzchniej kształtuje się na poziom ie 510 m g Mg/100 g gleby, czyli 15 300 kg na hektar. Skrajne zawartości różnią się znacznie i wahają od 70 do 1610 mg/100 g gleby.

W uwzględnionych warstwach gleby w żadnym z reprezentowanych w pracy typie gleby nie stwierdzono zależności między ogólną zawartością magnezu a głę­ bokością.

M ie d ź . Gleby brunatne kwaśne i wyługowane, pseudobielicowe oraz bielicowe zawierają średnio 6,0-8,6 ppm Cu (tab. 1, 3), natomiast czarne ziemie, czarnoziemy, mady i rędziny — od 8,9 do 16,0 ppm (tab. 4, 5). Najzasobniejsze w ten składnik spośród gleb nizinnych są mady, które zawierają w wierzchniej warstwie średnio 16,0 ppm Cu (lab. 5). Graniczne zawartości tego składnika we wszystkich rozpa­ trywanych typach w wierzchniej warstwie wrynoszą od 2.2 do 39,5 ppm.

Całkowita zawartość miedzi w wierzchniej warstwie gleb górskich wynosi śred­ nio 16,2 ppm. Występują tu dwie różnice między skrajnymi wielkościami, od 4,5 do 59,5 ppm (tab. 6). N a tę zróżnicowaną zawartość miedzi ma niewątpliwie wpływ utwór macierzysty, z którego gleba powstała.

Całkowita zawartość m iedzi jest zależna od procentowej zawartości części spła­ wialnych. Obliczony współczynnik korelacji dla tej pary cech wynosi /-=+0,68 (P = 0 ,0 1 ), natom'ast zawartość tego składnika nie zależała od uwzg^dnianej głę­ bokości.

M a n g a n . Całkowita zawartość manganu w glebach terenów nizinnych zbli­ żona jest we wszystkich badanych typach. W wierzchniej warstwie wynosi średnio

Zawartość makro- i mikroelementów w glebach 75

328-571 ppm (tab. 1-5). N ajm niej manganu zawierają gleby bielicowe (323 ppm ), a najwięcej mady (571 ppm ). Graniczne wartości we wszystkich badanych glebach w warstwie 0-20 cm wynoszą od 30 do 1425 ppm.

Całkowita zawartość manganu w wierzchniej warstwie gleb górskich kształtuje się na poziom ie 636 ppm (tab. 6).

G leby zwięźlejsze zawierają więcej manganu ogółem. Obliczony współczynnik korelacji między zawartością tego składnika a częściami spławialnymi wynosi /-= + 0,54 (P = 0 ,0 1 ), natomiast całkowita zawartość manganu nie jest zależna od głębokości pobrania próbki gleby.

M o lib d e n . Średnia całkowita zawartość molibdenu nie jest zróżnicowana. Czarnoziem y zawierają najmniej tego składnika (0,38 ppm, tab. 4), gleby brunatne właściwe, wyługowane i kwaśne, pseudobielice, bielice, rędziny i czarne ziemie zawierają go więcej (o d 0,41 do 0,51 ppm, lab. 1, 2, 3 i 5), jednak różnice te nie są duże. N ajw ięcej molibdenu zawierają mady (0,70 ppm, tab. 5). Graniczne wartości tego składnika w warstwie wierzchniej wahają się od 0,04 do 4,28 ppm.

Całkowita zawartość molibdenu w glebach górskich w wierzchniej warstwie wynosi średnio 0,98 ppm.

N ie stwierdzono zależności m iędzy zawartością molibdenu ogółem a zwięzłością gleby.

C y n k . Gleby pseudobielicowe, brunatne wyługowane i kwaśne oraz czarne ziemie w wierzchniej warstwie zawierają średnio 35-47 ppm cynku (tab. 1, 3, i 4), a gleby brunatne właściwe, czarnoziem y i bielice od 50 do 52 ppm (tab. 1, 2 i 4). Najzasobniejsze spośród gleb nizinnych są mady (83 ppm ) i rędziny (97 ppm).

Całkow ita zawartość cynku w glebach górskich w warstwie 0-20 cm wynosi średnio 78 ppm.

Z uzyskanych w yników daje się zauważyć zależność zawartości cynku od części spławialnych, w tym jednak przypadku nie badano statystycznie tej współzależności. N ie stwierdzono zależności zawartości cynku całkowitego od głębokości profilu w obrębie uwzględnionych warstw.

D Y S K U S J A

Przedstawione wyniki, dotyczące zwięzłości badanych gleb terenów nizinnych i górskich oraz ich pH i procentowej zawartości w nich próchnicy, są zbliżone do w yników z tych obszarów uzyskanych przez innych autorów [1 ,9 ]. R ów nież całkowita zawartość fosforu, potasu i magnezu w badanych glebach koresponduje ze stwierdzoną przez nich. Spośród omawianych typów gleb terenów nizinnych mady zawierają najwięcej fosforu i magnezu.

M ożn a również stwierdzić, że ustalona całkowita zawartość Cu, M n , M o i Zn jest zbliżona do zawartości cych składników w niektórych glebach Polski, opisanych przez innych autorów [6].

Całkowita zawartość miedzi, manganu i molibdenu jest wyższa w glebach gór­ skich niż w glebach nizinnych. Zawartość ta zależna jest od utworów

macierzy-76 E. Andruszczak, R. Czuba

stych, z których gleby powstały. Przedstawiona w pracy całkowita zawartość Cu i M n w glebach górskich jest zbliżona do opublikowanych w innych opracowa­ niach [4].

W N IO S K I

N a podstawie przedstawionej syntezy można wyciągnąć następujące wnioski. 1. Całkowita zawartość fosforu w glebie nie zależy od jej zwięzłości ani od głębokości profilu.

2. Najm niej fosforu ogółem zawierają gleby brunatne kwaśne, a najwięcej mady. 3. Całkowita zawartość potasu i magnezu zależna jest od zawartości w glebie części spławialnych, lecz nie jest zróżnicowana w poszczególnych warstwach głę­ bokości (do 40 cm).

4. Najm niej potasu zawierają mady, natomiast najwięcej czarnoziemy. 5. Najm niej magnezu zawierają gleby pseudobielicowe, a najwięcej gleby górskie. 6. W raz z większym udziałem części spławialnych wzrasta całkowita zawartość miedzi, manganu i cynku, natomiast zawartość tych składników nie jest uzależ­ niona od głębokości. Całkowita zawartość molibdenu nie jest zależna od głębo­ kości ani od zwięzłości gleby.

7. Najm niej miedzi zawierają gleby brunatne kwaśne, najmniej manganu gleby bielicowe, najmniej molibdenu czarnoziemy, natomiast najwięcej tych składników zawierają gleby górskie. Najm niejszą zawartością cynku odznaczają się gleby pseudo­ bielicowe, natomiast najwyższą rędziny.

8. Stwierdzona całkowita zawartość fosforu, potasu, magnezu, miedzi, manganu, molibdenu i cynku jest zbliżona do zawartości tych składników podawanej przez innych autorów.

L IT E R A T U R A

[1] B o r k o w s k i J., C z u b a R .: Gleboznawcze podstawy nawożenia w terenach górzystych P W R iL , Warszawa 1974.

[2] C z a r n o w s k a K .: Badania nad rozmieszczeniem Mn, Zn, Cu, M o w glebach wytworzonych z glin zwałowych. Rocz. glebozn. 23, 1972, 2.

[3] C zu b a R ., Siu ta J. : Agroekologiczne podstawy nawożenia. P W R iL , Warszawa 1976. [4] D o b r z a ń s k i B., G liń s k i J.: Występowanie mikroskładników w glebach Bieszczadów. Rocz.

glebozn. 21, 1970, 2.

[5] H u c z y ńs к i B.: Przydatność rolnicza gleb górskich obszaru sudeckiego. Wydawn. IU N G , 1971.

[6] K a b a t a - P e n d ia s A ., P e n d ia s H .: Pierwiastki śladowe w środowisku biologicznym. W yd. geolog. Warszawa 1979.

[7] P io t r o w s k a M .: Rozmieszczenie pierwiastków śladowych w niektórych profilach gleb wy­ tworzonych z lessów W yżyny Sandomiersko-Opatowskiej. Pam. puł. 1967, 30.

[8] P io t r o w s k a M .: Występowanie boru, miedzi i molibdenu w glebach wytworzonych z lessów Wyżyny Sandomiersko-Opatowskiej. Pam. puł. 1967, 30.

[9] P o n d e l H., T e r e la k H ., T e r e la k T., W ilk o s S .: Właściwości chemiczne gleb Polski. Pam puł., supl. do zesz. 71, 1979.

Zawartość makro- i mikroelementów w glebach ₇₇ Э. А Н Д Р У Ш А К , Р. Ч У Б А П Р Е Д В А Р И Т Е Л Ь Н А Я Х А Р А К Т Е Р И С Т И К А О Б Щ Е ГО С О Д Е Р Ж А Н И Я М А К Р О - И М И К Р О Э Л Е М Е Н Т О В В П О Ч В А Х П О Л Ь Ш И Институт растениеводства, удобрения и почвоведения, Силезский филиал во Вроцлаве Р е з ю м е В статье рассматривается общее содержание фосфора, калия, магния, меди, марганца, молибдена и цинка в разных типах низинных и горных почв, в трех слоях (0-20, 21-30 и 31-^40 и 31-40 см), с учетом илистых частиц (< 0 ,0 2 мм). В труде использовались результаты по­ лученные из 428 контрольных хозяйств, размещенных по территории всей страны, пред­ ставительных по отношению к почве и климату. Образцы горных почв отбирали с полей на площади Карпат и Судет. В рамках исследуемых типов почвы низинных площадей и почвы содержащия до 10% частиц <0,02 м м показывали очень кислую и куслую реакцию (p H до 5,5). Более связные почвы в рамках данного типа содержали высшие количества гумуса. Н аиболее гумуса со­ держали аллювиальные почвы, в среднем 3,1% этого компонента. Общее содержание фос­ фора в верхнем слое подзолистых, псевдоподзол исты к, а также типичных, кислых и выще­ лоченных буроземов и в рендзинах являетея сходным, к олеб ля сь в пределах 17-31 м г Р на 100 г почвы. Черные почвы и черноземы содержат в этом слое 34-35 м г Р на 100 г почвы, а самое высокое количество этого элемента содержат аллю виальны е почвы, в среднем 52 мг Р на 100 г почвы. Общее содержание фосрора в горных почвах в слое 0-20 см составляет в среднем 39 мг на 100 г почвы. Аллю виальны е почвы, рендзины, кислые и выщело­ ченные буроземы и псевдоподзолистые почвы показывают приближенное содержание калия. В верхнем слое это содержание колеблется в пределах 847-1187 м г К на 100 г почвы. Типи­ чные буроземы, подзолистые почвы, черные почвы и чернозёме содержат 1353-1569 м г этого элемента на 100 г почвы. Горные почвы в верхнем слое содержат 1461 м г общ его калия на 100 г почвы. Общее содержание магния зависит от связности почвы. Почвы более легкого механического состава — псеводоподзолистме, подзолистые почвы, кислые и выщелочен­ ные буроземм содержат 120-170 м г М , черные почвы, черноземы и рендзины — 210-350 мг М на 100 г почвы. Среди почв низинных площадей наиболее богатыми этим элементом являются аллювиальные почвы, содержащие 350 г общ его магния на 100 г почвы. В почвах горных площадей содержание этого элемента составляет 510 мг на 100 г почвы. Кислые и выщелоченные буроземы, псевдодзолистые и подзолистые почвы содержат в среднеем 6,0-8,6 ppm общей меди, черные почвы, черноземы, аллювиальные почвы и рен­ д зины — 8,9-16,0 ppm Cu. Среди этих типов почв наиболее богатыми этим элементов явля­ ются аллювиальные почвы, содержащие в верхнем слое 16,0 ppm Cu. Почвы горных площ а­ дей содержат в верхнем слое в среднем 16,2 ppm Cu. Общее содержание марганца в верхнем слое исследуемых почв низинных площадей составляет 323-571 ppm. Наимее этого элемента содержат подзолистые почвы. Горные почвы содержат 636 ppm общ его марганца. Среднее содержание общего молибдена во всех исследуемых типах почв колеблется от 0,38 ppm (черноземы) до 0,70 ppm (аллювиальные почвы). В горных почвах содержание этого элемента составляет 0,98. Среднее содержание общего цинка составляет в верхнем слое от 35 ppm (псевдоподзолистые почвы) до 97 ppm (рендзины), а в горных почвах — 75 ppm. П о мере повышения содержания илистых частиц в почвах повышается общ ее содержание меди, м ар­ ганца и цинка.

78 E. Andruszczak, R. Czuba

E. A N D R U S Z C Z A K , R. C ZUB A

P R E L I M IN A R Y C H A R A C T E R IS T IC S O F T H E T O T A L C O N T E N T O F M A C R O - A N D M IC R O E L E M E N T S I N P O L IS H S O ILS

Institute o f Soil Science and Cultivation o f Plants Silesian Branch Division in Wrocław

S u m m a r y

The total content o f phosphorus, potassium, magnesium, copper, manganese, molybdenum and zinc in soils o f various types from lowland and mountain regions, in three layers (0-20, 21-30, 31-40 cm) at consideration o f silt and clay particles (< 0 .0 2 mm) are presented in the paper. The results obtained from 428 control farms distributed all over the country territory, representative with regard to soil and climate, were made use o f in the work. Samples o f mountain soils were taken from fields on the areas o f Carpathian and Sudety mountains.

Within the soil types studied, the soils o f lowlands and soils containing up to 10% o f particles o f <0.02 mm in diameter show a very acid and acid reaction (p H up to 5.5). M ore coherent soils within the same types contain high bumus amounts. By the highest humus content distinguished themselves alluvial soils, with 3.1 % o f this component, on the average. The total phosphorus content in upper layer o f podzolic, pseudopodzolic, typical, acid and leached brown soils and o f rendzinas is similar varying within 17-31 mg P per 100 g o f soil. Black earths and chernozems contain in the same layer 34-35 mg P per 100 g o f soil, the highest amount o f this element — o f 52 mg P per 100 g o f soil, containing alluvial soils.

The total phosphorus content in mountain soils in the layer o f 0-20 cm amounts, on the average, to 39 mg per 100 g o f soil. Alluvial soils, rendzinas, acid and leached brown soils and pseudopod­ zolic soils contain similar amounts o f potassium. In the upper soil layer this content amounts to 847-1187 mg К per 100 g o f soil. Typical brown soils, podzols, black earths and chernozems contain 1353-1569 mg per 100 g o f soil. In the upper layer o f mountain soils 1461 mg o f total potassium per 100 g o f soil are contained. In the total magnesium content a dependence o f this element on the soil clay content was observed. Light soils — pseudopodzolic, podzolic, acid and leached brown soils, contain 120-170 mg Mg, black earths, chernozems and rendzinas — 210-350 mg M g per 100 g o f soil. Am ong lowland soils that are alluvial soils which contain in the upper layer the highest magnesium amounts, 350 mg o f total M g per 100 g o f soil. Mountain soils contain 510 mg o f this element per 100 g o f soil.

Acid and leached brown soils, pseudopodzolic and podzolic soils contain, on the average, 6.0-8.6 ppm o f total copper; black earths, chernozems, alluvial soils and rendzinas — 8.9-16.0 ppm o f Cu. Am ong these soils the richest in this element are alluvial soils containing in the upper layer 16.0 ppm o f Cu. Mountain soils contain in the upper layer, on the average, 16.2 ppm o f Cu. The total mangenese content in the lowland soils under study amounts to 323-571 ppm. The lowest amount o f this element contain podzolic soils. Mountain soils contain 636 ppm o f total manganese. The average content o f total molybdenum in all soil types investigated varies from 0.38 ppm (cher­ nozems) to 0.70 ppm (alluvial soils). In mountain soils the content o f this element is 0.98 ppm. The average total zinc content in the upper soil layer varies from 35 ppm (pseudopodzolic soils) to 97 ppm (rendzinas) and in mountain soils amounts to 75 ppm. Along with increasing content o f silt and clay particles in soils increases the total content o f copper, manganese and zinc.

D r E lż b ie ta A n d r u s z c z a k O d d z ia ł W r o c ła w s k i I U N G W ro c ła w , p i. E n g e lsa 5