• Nie Znaleziono Wyników

Die Bautechnik, Jg. 16, Heft 51

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Die Bautechnik, Jg. 16, Heft 51"

Copied!
16
0
0

Pełen tekst

(1)

DIE BAUTECHNIK

16. Jahrgang BERLIN, 2. Dezember 1938 Heft 51

Alle Rechte yorbehalten.

Uber die Tragfahigkeit der Bauholzer und HoIzverbindungen

und. iiber die Dauerfestigkeit der letzteren.

(N ach d e n F o rsc h u n g sb e rich te n v o n Prof. G r a f, S tuttgart.) V o n ®r.=2>ttg. h a b il. W i l h e l m S t o y V D I, H ild e s h e im . 1. T r a g f a h i g k e i t d e r B a u h o l z e r u n d d e r H o lz v e r b in d u n g e n .

D e r v o rlie g e n d e F o r s c h u n g s b e ric h t1) b ild e t d ie G r u n d la g e fiir d ie B e u rte ilu n g der H ó lz e r n ach G iite k la s s e n u n d fiir d ie F e s tle g u n g der z u la s s ig e n B e a n s p ru c h u n g e n . D ie zu r Z e it z u la s s ig e n S p a n n u n g e n , g iiltig fiir B a u w e rk e aus H o lz im H o c h b a u , s ln d in D IN 1052 fe stge le g t. In der 2. A u s g a b e , d ie se it d e m 21. M a i d. J . im g a n ze n R e lc h s g e b ie t ais R ic h tlin ie fQr d ie B a u p o liz e i e in g e fiih rt ist, s in d d ie W e rte der 1. A u s g a b e u n v e ra n d e rt b e ib e h a lte n w o rd e n . W e n n in d e n le tzte n Ja h r e n d ie z u ­ lassig e n A n s tre n g u n g e n der S ta h le u n te r g e w lsse n B e d in g u n g e n e rh óh t w o rd e n sind ,. so ist dies a u c h fiir ausgesuchtes B a u h o lz m ó g lic h . DaB b e i H o lz ais e in e m n a tiirlic h g e w a c h s e n e n B a u s to ff d ie V o ra u ss e tzu n g e n d afiir w e s e n tlich sch w ie rig e r s in d , ist o h n e w e ite re s y e rs ta n d lic h . —

kg/cmz

700

600

%S°°

&WO

zoo

100

soo

700 600

J

^300

§ 200

100

mz

a0!’/ '

/ i /

^

0,30

B e n e n n u n g d e r G i i t e k l a s s e n

G iite k la s s e I B a u h o lz m it b e ­

sonders h o h e r T ra g fa h ig k e it

G iite k la s s e II B a u h o lz m it g e w ó h n lic h e r T rag fa h ig k e it

b is

1/3

der B reite, ab e r n ic h t iiber

7 cm , b e i E ckaste n bis

V2 der B reite b is 2/3 der B reite A s t e :

■ a) D u rc h m e s se r des b is l /5 der B reite, e in z e ln e n A stes im ab e r n ic h t iib e r V e rh a itn is z u r Breite 5 c m , der Q u e rs c h n itts e ite , b e i E ckaste n bis

an d e r er sltzt 1/s d e r B reite b) S u m m ę d e r Ast- bis 2/ 5 d e r B reite d u rch m e sse r a u f

15 cm L a n g e au f je d e r F lac h ę F a s e r v e r l a u f :

a) g e m e ss e n nach 1 : 1 0 1 : 5

d e n S c h w in d riss e n , oder,

b) w e n n Schw ind- 1 : 15 risse fe h le n , g e ­

m e sse n n ach d e n an- g e s c h n ltte n e n Jahres-

rin g e n

*) F u r Z u g g lie d e r n ich t z u ia s s ig l

G iite k la s s e III* ) B a u h o lz m it

g e rin g e r T rag fa h ig k e it

G róB te N e ig u n g d e r F aser z u d e n L a n g s k a n te n 1 : 3

1 : 5

m

300

4

160

0,38 0,w 0,50 kg/dm3 o,60 u0,30 0,100,12 0,50 kg/c/m3 0,60

Raumgewicht Raumgewicht

A b b . 1. F ic h te n h o lz . A b b . 2. K ie fe rn h o lz.

A b b . 1 u . 2. Z u s a m m e n fa s s e n d e A n g a b e n iib e r d ie D ru c k fe s tig k e it vo n Fichten- u n d K ie fe rn h o lz in A b h a n g ig k e it v o m G e w ic h t

u n d v o m F e u c h tig k e its g e h a lt.

N a c h d e m je tz ig e n S ta n d e der B e ra tu n g e n des N o rm e nau ssch u sse s v o n E n d e S e p te m b e r 1938 ist das B a u h o lz in d re i G iite k la s s e n e in g e te ilt, d e re ń M e r k m a le b e z iig lic h A s tig k e it u n d F a s e rv e rla u f — e n tn o m m e n aus D IN E 4074 — in T afel 1 a n g e g e b e n sln d.

r-0 ,ti bis 0,5ig/cm3 u.=rd.18%

D ie m e iste n Z a h le n w erte b e sitze n w ir w o h l iib e r d ie D r u c k f e s t i g k e i t der H ó lz e r b e i B e la s tu n g p a ra lle l z u r S ta m m a c h s e , fe stge stellt an k le in e n , fe h le rfre ie n P ro b e stiic ke n. D ie B e z ie h u n g e n der D ru c k fe s tig k e it z u m G e w ic h t u n d z u m F e u c h tig k e its g e h a lt der H ó lz e r h at E g n e r nach A n ­ g a b e n v o n S e e g e r 2) in A b b . 1 u . 2 z u s a m m e n g e fa B t. D a z u h a t G r a f fiir B a u h o lz der G iite k la ss e I d ie F o rd e ru n g au fg e s te llt, dafi F ic h te n h o lz m in d e s te n s 0,38 k g / d m 3 u n d K ie fe rn h o lz m in d e s te n s 0,42 k g / d m 3 in lu fttro c k e n e m Z u s ta n d e w ie g t.

A uB er d e m G e w ic h t u n d d e m F e u c h tig k e its ­ g e h a lt sp ie le n F a se rve rla uf u n d A s tig k e it e in e groBe R o lle . In b e id e n F a lle n w ar der E in flu B n ach d e n V e rsu c h e n v o n G r a f k le in e r ais nach d e n am e rik a n is c h e n F e s ts te llu n g e n , d ie z u m V e r g le lc h h e ra n g c zo g e n w u rd e n . A b b . 3 z e ig t d ie D ru c k fe s tig k e it vo n F ic h te n ­ h o lz in A b h a n g ig k e it v o m F a se rve rla uf u n d A b b . 4 d ie D r u c k fe s tig k e it v o n Fichten- u n d K ie fe rn h o lz in A b h a n g ig k e it v o n der A stg róB e, e rm itte lt an groBen S tiic k e n .

D ie S tr e u u n g der z u s a m m e n g e h ó r ig e n W e rte e n tstan d , w e il die R a u m g e w ic h te etw as v e rs ch le d e n , au ch w e il d ie H ó lz e r

Motte in cm

5 6 8,310 11,5 17 20 25 33cm auflm ,

7.00 PZO 1-121-101-8 1-6 1-5 13

VI?

Abweichung des Vertaufs der Jahrringe yon der Langskante A b b . 3. D ru c k fe s tig k e it v o n F ic h te n h o lz

in A b h a n g ig k e it v o m F ase rve rla uf.

Ł) M itte ilu n g e n des F achausschusses fiir H o lz fra g e n b e im V D I u n d D F V , H e ft 20 (B e rlin , V D I- V e rla g ), d e m d ie A b b . 1 b is 10 e n tn o m m e n slnd.

T a fe l 1.

z u m T eil s ch w ln d ris s ig u n d d re h w iic h s ig w a re n. A b b . 5 erinn e rt d ara n , daB baufrisches H o lz b e sc h e id e n e F e stig k e lt b e sitz t, u n d daB d e s h a lb der E in flu B der A ste b e s o n d e rs a u fm c rk s a m z u b e ac h te n ist. Z u b e d e n k e n ist auch d a b e i, daB d ie D ru c k fe s tig k e it der H ó lz e r u n te r la n g d a u e rn d e r u n d o ftm als w ie d e r h o lte r Last no ch e rh e b lic h k le in e r ist ais b e im re in e n D ru c k v e rsu ch .

bis V2 d e r Breite

bis

3/i

der B reite

A b b . 4. D ru c k fe s tig k e it v o n F ichten- u n d K ie fe rn h o lz in A b h a n g ig k e it v o n d e r A stg róB e.

In g le ic h e r W e is e lie g t d ie D ru c k fe s tig k e it vo n H o lzs tiic k e n m it groBem Q u e rs c h n itt etw as u n te r d e m , w as b e l k le in e n V e rsu ch sk órp e rn z u er­

w a rte n ist. A b b . 6 z e ig t d ie K n ic k fe s tig k e it v o n S tiitz e n m it ą u a d ra tis c h e m Q u e rs c h n ltt aus N a d e lh o lz in A b h a n g ig k e it v o m S c h la n k h e its g r a d . D e r aus- g e zo g e n e L in ie n z u g ist vo n

). = 0

b is 100 d ie b e k a n n te T e tm a je rsc h e G e ra d e , an d ie sich d a n n d ie E u le rs c h e H y p e rb e i m it

E =

100000 k g /c m 2 an schlie fit.

2) F o rsc h u n g sb e rich te „ H o l z “ des F achausschusses fiir H o lz frag e n , H e ft 4. B e rlin 1937, V D I- V e rla g .

(2)

D IE BAU TECH NIK

6 9 0 S t o y , U ber die Tragfahigkeit der Bauhdlzer und H olzverbindungen usw. Fachschrift r. d. ges. Bauingenieurwesen

D ie V e rsu ch sw e rte s in d d u rc h z w e i g e strich e ite L in ie n z iig e b e g re n zt, die das 1,2- u n d 0,7 fache der W e rte des au s g e z o g e n e n L in ie n z u g e s a n g e b e n . N ach G ra f d iirfte d ie au s g e z o g e n e L in ie e tw a d ie untere G re n z e fur G e b ra u c h s h o lz der G iite k la s s e I u n d der unte re g estricheite L in ie n z u g d ie fiir H o lz der G iite k la s s e 11 d a r­

s te lle n . lm g a n z e n h at d ie E rfa h ru n g g e le h r t, dafi fiir G iite k la s s e II d ie b is h e r z u ia ss ig e n W e rte d e r Druck- s p a n n u n g b e ste h e n b le ib e n kO n n e n ; fiir trockenes H o lz der G iite k la s s e I s o lle n nach d e m d e rz e itlg e n S ta n d e der V e r h a n d lu n g e n im deutschen N o rm e n au ss ch u fi d ie W e rte v o n 80 a u f 110 k g /c m 2 e rh ó h t w e rd e n.

b e a n s p ru c h u n g e n v e rh a itn ls m a B ig gróB er ist ais b e i D ru c k b e la s tu n g . A b b . 7 z e ig t d e n E in flu fi der A ste a u f d ie Z u g fe s tig k e it, der verhaitnis- m a fiig b e d e u te n d ist. D ie d o rt m itg e te ilte n F e stig k e ite n s in d b e d e u te n d k le in e r ais d ic in d e n te ch nisch e n H a n d b iic h e r n m e is t a n g e g e b e n e n Z a h le n .

In Z u g g lie d e rn s in d d ie schw achsten S te lle n an d e n K n o te n p u n k te n , w o d ie grofite S c h w a c h u n g d u rch D iib e le in s c h n ltte u sw . v o rlie g t. H ie r tre te n beso nd e rs in d e n Laschen B ie g u n g s b e a n s p ru c h u n g e n a u f, d ie im a ll­

g e m e in e n rechnerisch n ic h t erfafit w e rd e n . R e c h n e t m a n d e r E in fa c h h e it h a lb e r so, d. h . setzt m an n u r Z u g b e a n s p ru c h u n g e n vo raus, so ist es n ach G ra f z w e ife lh a ft, o b m it L aschen aus B a u h o lz — o b G iite k la s s e I o d e r II — Z u g fe s tig k e ite n iib e r 220 k g /c m 2 e rreichbar s in d . Bei D iib e lv e r b in d u n g e n w ird d ie Z e rs tó ru n g e in g e le lte t d urch U b e r w in d u n g der S c he rfe stigk e it (A b b . 8); es fo lg e n d a n n O r t l i c h e Z u g b riic h e

(r

in A b b . 8 b rechts).

A b b . 8 a.

A b b . 8 a u . b . B ru c h s te lle n v o n Y e r b in d u n g e n . A b b . 5. D ru c k v e rsu ch e m it fe u ch te m K ie fe rn h o lz.

S ta b 24 . . . G iite k la s s e I, d ie b e id e n a n d e re n S ta b c ais B a u h o lz der G iite k la s s e 11 n ich t m e h r zu ia ss ig .

D ie V ersu ch e m it m e h r te lllg e n D ruckstab e n h a b e n b is la n g no ch z u k e in e m b e frie d ig e n d e n E n d e rg e b n is g e fiih rt. D ie W ir k u n g der B in d u n g e n , d ie d ie K n ick sich e rh e it w esen tlich b e e ln flu fit, ist versuchstechnisch noch n ic h t v o ll g e k la rt, d o ch g a b e n d ie V crs u c h e A n ia fi, D IN 1052 so z u an d e rn , dafi e in e g c n iig e n d e S ic h e rh e it entsteht. D ie d e rz e itig e n E r­

fa h ru n g e n re ch tfe rtige n d ie s e n Schritt. W a h rs c h e in lic h ilb e rla g e rt der E infiu B der F ia c h e n la g e ru n g a m E n d e der E in z e ls ta b e b e i d e n b is h e rlg e n V ersuch e n stark d e n E in fiu B der B in d u n g e n .

i t c

\ i

= Stattgarter Yersuctie 19JS \

m

* Versachem Tetmajer (W e/ho!/)—

» StuttgarterlirsucteS630 I r YersticfcSSSO.M enm ilrdM Hokfadli) eit

K"’ t'7K 7'" '

> - ! % i I

j hW >X(Tetm /yer)/iirX>m j

.0 K -x * m o m f.([u /er)firA .> M

fi 6t * V

- •ie r r

&--- i____ i_!______ L—____ a n mEZJE

0

?

w

» Z?

~B 30 75 w ~ Js

3J

~xT

\M5ltnismM Stoilinge m iddiage):Stijktlid!-~]j-

A b b . 6. D r u c k fe s tig k e it v o n V o lls tiitz e n In A b h a n g lg k e it v o m S c h la n k h e its g ra d e .

W e it w e n lg e r ais die D ru c k fe s tig k e it ist d ie Z u g f e s t i g k e i t erforscht.

Das m a g z u m T ell d ara n lie g e n , daB d ie H e r s te llu n g u n d P riifu n g e n tsp re ch e nd e r P ro b e k ó rp e r sehr z e itr a u b e n d u n d te u e r ist. D ie obere G re n z e des Q u e rsc h n itts groBer ProbekO rper lie g t m e in es W lsse ns b e i e tw a 60 c m 2. N e ue re V e rsu ch e h a b e n g e ze ig t, daB d ie Z u g fe s tig k e it des H o lz e s in e rh e b lic h e m M aB e v o n der G e s ta lt der P ro b e k ó rp e r a b h a n g e n k a n n . G r u n d s a tz llc h ist fe s tge stellt, daB d ie Z u g fe s tig k e it b e im Aus- tro ck n e n s te ig t; w ird je d o c h d e r F e u c h tlg k e its g e h a lt v o n e tw a 1 0 % unte rsc h ritte n , g e h t sie w ie d e r z u riic k . A h n lic h e B e o b a c h tu n g e n s in d au ch b e l der Scher- u n d S p a ltfe s tig k e lt g e m a c h t w o rd e n . S cho n B a u m a n n 3) h a t g e z e ig t, daB der E in fiu B des F ase rve rlaufs b e i Zug-

3) F o rsc h u n g sa rb e ite n au f d e m G e b ie te des In g e n ie u rw e se n s , heraus- g e g e b e n v o m V D I, 1922, H e ft 231.

Giiteklasse I Giiteklasse II ais Bauholz nicht

mehr zuiassig

Zugfestigkeit 384 kg/cm

2

248 kg/cm

2

119 kg/cm

2

A b b . 7. Z u g v e rs u c h e m it grofien H o lz s ta b e n . (S tab e 1 1 u n d 2 F ic h te n h o lz , S tab 9 K ie fe rn h o lz .)

In d e n M itte lh d lz e rn grofier L a s c h e n v e rb in d u n g e n w u r d e n hO here Zug- fe stig kc ite n erreicht. G ra f h a lt e in e E r h ó h u n g der z u ia ss ig e n B e a n ­ s p ru c h u n g fiir B n u h o lz G iite k la s s e I

ln m ittig an g e sch lo sse n e n S ta b e n bis 120 k g /c m 2 fur zu ia ssig .

W e it besser ais d ie Żugfestig- k e it ist d ic B i e g e f e s t i g k e i t er­

forscht; das Ist o h n e w eiteres er- kiarlic h , d a e in sehr groBer Teil des B a u h o lz e s zu B a lk e n ve rb ra u ch t w ird . Bei a u s g e w a h lte m B a u h o lz ist

(3)

Ja h rg a n n 16 H eft 51

2. D ezem ber 1938 S t o y , U b e r d ie T ra g fa h lg k e it d e r B a u h ó lz e r u n d H o Iz v e r b in d u n g e n u sw . 6 9 1

w e g e n d e r F o rm a n d e ru n g der D ru c k w id e rsta n d m a fig e b e n d . B e i schrag- fa se rig e m u n d a s tig e m H o lz ist h in g e g e n d ie Z u g fe s tig k e it der Z u g z o n e aus- s c h la g g e b e n d . A b b . 9 ze ig t, w ie m it z u n e h m e n d e r N e ig u n g der F asern im p rak tisc h e n Bereich d ie B ie g e fe stig k e it stark a b n im m t. D afi ferner d ie A stlag e e in e e rh e b lic h e R o lle s p ie lt, ist o h n e w eiteres ve rs t3 n d lich , b e so nd e rs w e n n es sich u m a n g e s c h n itte n e A ste in d e r Z u g z o n e h a n d e lt.

A b b . 12a.

Z e rstórte s M itte ls tu c k .

A b b . 1 2 1>. Lasche e ines K órpe rs;

b e im Z e rre ifive rsu ch u nte r m a x P — 2 5 0 0 0 kg

ge b ro ch e n . v e rb in d u n g e n fand sich d ie Sche rfe stig ­

k e it z u 8,5 k g /c m 2, also e rh e b lich k le in e r ais das, w as h e u te z u la s s ig ist.

B e i L a s c h e n v e rb in d u n g e n e n tsta n d e n m it s te ig en de r B e la s tu n g e rh e b ­ lic h e V e r b ie g u n g e n der Laschen. D ie D ic k e der Laschen z u s a m m e n m ufi e rh e b lic h grófier g e m a c h t w e rd e n ais d ie D ic k e der M itte lh ó lz e r, d. h . d ie z u la s sig e Z u g a n s tre n g u n g der Laschen ist k le in e r ais im M it t e lh o lz z u w a h le n . G ra f e m p fie h lt v o rl3 u fig fflr d ie g e prflfte n Y e rh a itn is s e e in e Be- g re n z u n g a u f 0,6 bis 0,7

V e r b in d u n g e n g ilt.

zul> w o b e i der k le in e re W e rt fu r d ie e in re ih ig e n A b b . 9. B ie g e fe s tig k e it v o n F lc h te n h o lz

in A b h a n g ig k e it v o m F ase rve rlauf.

H e r v o rz u h e b e n ist n o c h , dafi d ie B ie g e fe stig k e it b e i la n g d a u e rn d e r ru h e n d e r L ast e tw a d ie H a ifte der in u b lic h e r W e is e e rm itte lte n B ie g e ­ fe s tig k e it b e trag t (A b b . 10). K e h rt d ie Last g a n z od e r te ilw e is e o ftm als w ie d e r, so s in k t d ie T rag fa h lg k e it n o ch w e ite r, a b h a n g ig v o n d e m A n te il der b e w e g te n Last an der G e s a m tla s t. D ie h e u te zu la s sig e B iegungs- b e a n s p ru c h u n g v o n 100 k g /c m 2 Ist fur B a u h o iz der G u te k la s s e II an- g e m e ss e n . Fflr G flte k las se I h a t d e r d e u ts ch e N o rm e n au ss ch u fi v o ria u fig 130 k g /c m 2 v o rg e s c h la g e n ; n ach G ra f e rsch e in t sogar eine S te ig e ru n g b is a u f 150 k g /c m 2 m ó g lic h , w e n n d ie A rt d e r B e la s tu n g b e riic k sic h tig t w ird , w ie d ie s u n te r an d erem b e i S ta h lk o n s tru k tio n e n schon la n g e geschie ht.

E in e H o lze rs p arn ls ist b e i g e n a g e lte n b z w . b e i g e le im te n u n d g e n a g e lte n T ragern m ó g lic h . D a b e i ist fe stg e stellt w o rd e n , dafi d ie Z e rs tó ru n g n ic h t v o n d e r L e im v e r b in d u n g , son d e rn v o n d e n A b m e s s u n g e n u n d v o n der B e sch affe nh e lt der H ó lz e r a b h S n g ig ist. W e ite re V ersu ch e , die n o ch im G a n g e s in d , w e rd e n n o ch n e u e A u fk ia ru n g , b e so nd e rs auch h in s ic h tlic h des zu fo rd e rn d e n F e u c h tig k e its g e h a lts des H o lze s , b rin g e n .

U m fa n g re lc h e V ersu ch e m it D f lb e lv e r b ln d u n g e n h a b e n g e ze ig t, dafi es n o tw e n d ig ist, d ie S c h e r f e s t i g k e i t des H o lz e s , In sb e so nd e re b e l H o lz v e r b in d u n g e n , z u erforschen. A u c h h ie r s p ie lt der F e u c h tig k e its ­ g e h a lt e in e a h n llc h e R o lle w ie b e i der Z u g fe s tig k e it. E b e n s o ist der E in flu fi der P ro b e n fo rm u n d der L ag e der S cherfiache z u d e n Ja h rrin g e n z u b e a c h te n 4). D ie S c h e rfe stig k e it n ach der N o rm e n p rflfu n g ist w e s e n tlich grófie r ais d ie S ch e rfe stig k e it, d ie in grofien B a u w e rk e n m a fig e b e n d w ird . M it z u n e h m e n d e r L a n g e n im m t d ie S che rfe stig k e it e rh e b lic h ab.

W e n ig erforscht Ist d ie D ru c k fe s tig k e it q u e r z u r Faser. Z u r Z e it s in d U n te rs u c h u n g e n im G a n g e flber d e n E in flu fi der B a u m k a n te u n d d e r S c h w in d rls s e au f d ie T ra g fa h lg k e it v o n B a lk e n u n d S tiitze n .

II . D a u e r f e s t i g k e it v o n H o l z y e r b in d u n g e n 5).

B is la n g w ar es tib lic h , d ie T ra g fa h lg k e it v o n H o lz v e r b in d u n g e n d urch d e n e in fa ch e n D ru c k v e rsu ch n a ch A b b . 11 fe stzuste lle n . D ie d a m it ge- w o n n e n e n A ufsc h lflsse k o n n te n d e n K o n stru k te u r ab e r n ic h t v o ll be-

4) E h r m a n n in H e ft 4 der F o rsc h u n g sb e rich te „ H o l z “ des Fachaus- schusses fflr H o lz fra g e n . B e rlin 1937, V D I- V e rla g .

6) M itte ilu n g e n des F achausschusses fflr H o lz fra g e n b e im .V D I u n d D F V , H e ft 22 (B e rlin, V D I- V e rla g ), d e m d ie A b b . I l u . 12 e n tn o m m e n sind.

r-oo ił o m iK v w v 8 i e p s m r-3

Abweichung des Ver!aufs der Jahrringe gegen die Ba/kenkante

Bei dauernd ruhender Last tragt der fto/zstab etwa die Hóifte der Bruch/ast, die beim iiblichen kurzeń Yersuch eintrift.

A b b . 10. B ie g e fe s tig k e it v o n H o lz b a lk e n ln A b h a n g ig k e it v o n der D a u e r der B e la s tu n g .

frie d ig e n , w e il d ie F o rm a n d e ru n g der L asch e n d urch d ie R e ib u n g an der u n te re n D ru c k p la tte g e h in d e rt w ird u n d a u fie rd e m d ie V e r fo r m u n g der L aschen anders g e ric h te t ist ais b e im Z u g v e rs u c h . In fo lg e d e s se n sind die in unse re r Q u e lle (F u fin o te 5) b e sc h rie b e n e n V e rsu c h e n u r ais Zug- v e rsuche d u rc h g e fiih rt, u n d zw a r ve rg le ich sw e ise in der iib lic h e n W e is e ais Z e rreifiversuche b is z u m B ruch m it stu fe n w e is e g e ste ig e rter B e la s tu n g u n d ais D a u e rv e rs u c h e , w o b e i das E rg e b n is d ieser V e rsu c h e in erster L in ie m a fig e b e n d s e in m u fi. B e im Dauer- o d e r S c h w ln g v e rsu c h w u rd e d ie B e la s tu n g

P0

fe stg e s te llt, d ie 500 000 m a i a u fg e b ra c h t w e rd e n k o n n te , o h n e dafi eine Z e rs tó ru n g s ta ttfand . D ie V e rsu ch e s o lle n A u fsc h lu fl g e b e n iib e r d ie T rag fa h ig k e it u n d flb e r d ie F o rm 8 n d e ru n g e n v o n H o lz v e r b in d u n g e n m it D flb e ln (H a r th o lz ru n d d flb e l aus E ic h e n h o lz d e r F irm a K arl K i i b l e r A G , S tu ttg a rt; Teller- d iib e l aus G u fie is e n d e r F irm a C h rlsto p h & Un- m ac k A G , N ie s k y (O.-L.); K ra lle n s c h e ib e n aus B ro n ze der S ie m e n s - B a u u n io n G . m . b . H ., B e rlin - S ie m e n ss tad t), vo n V e r b in d u n g e n m it e in e m u n d m it d re i D flb e lp a a re n u n d v o n g e ­ le im te n V e r b in d u n g e n . D ie F o r m a n d e ru n g e n der D flb e lv e rb in d u n g e n w a re n in h o h e m M a fie v o n d e r A rt der D iib e lv e r b in d u n g a b h a n g ig . D ie K flb le rsch e n H a r th o lz ru n d d flb e l lie fie n sich m it e in fa ch e n M ltte ln a lls e itig g u t passe nd e in b rln g e n , so dafi m it d iesen D flb e ln u n te r sonst g le ic h e n U m s ta n d e n d ie k le in s te n Ver- s c h ie b u n g e n au fge tre te n s in d . D ie g rófite n V e r s c h ie b u n g e n e n tsta n d e n m it d e n ein- g e prefiten K ra lle n s c h e ib e n . D ie Z e rs tó ru n g der P ro b e k ó rp e r trat s o w o h l b e im e in fa ch e n Z e rreifiversuch ais a u c h b e im S c h w in g v e rs u c h e in d u rch A ussc h eren des H o lz e s . B e m e rk e n s w e rt ist, dafi b e i d e n Rund- d iib e ln das A ussch eren a u f e in e r B re ite

bs

vo r sich g in g , d ie in der R e g e l k le in e r ais der D u b e ld u r c h m e s s e r

D

w ar (&f = r d . y 2 b is 3/.i

D)

(A b b . 12a u. b). B ei d e n K ra lle n s c h e ib e n h in g e g e n b e w irk e n d ie Z a h n e - am R a nd e e in e bessere L a s tv e rte !lu n g . D u rc h V e r k le ln e ru n g v o n tzu|

e n tsta n d s o w o h l b e im Ze rre ifive rsu ch ais b e im S c h w in g v e rs u c h e in e b e d e u te n d e S te ig e ru n g der T ragkraft. V e r la n g t m a n , dafi d ie zu las sig e S c h e ra n s tre n g u n g u n g e fa h r d ie H a ifte d e r b e im B ruch a u ftre te n d e n S c h e r­

fe s tig k e it ist, so m flfite n ach G ra f r zul a u f 10 k g /c m 2, w e n n es sich u m r u h e n d e L aste n h a n d e lt, b zw . a u f 6 k g /c m 2, w e n n n u r o ftm a ls w ieder- k e h re n d e L aste n z u iib e rtrag e n s in d , fe s tg e le g t w e rd e n . D ie V e rsu ch e h a b e n w e ite r g e z e ig t, dafi r b e l d e n d re ire ih ig e n V e r b in d u n g e n etw as grófier au sfie l ais b e i den e in re ih ig e n . A u fie rd e m ist r fiir d ie Ver- b in d u n g e n m it k le in e re m r zul k le in e r au s g e fa lle n , w e il d ie S c he rfe stigk e it m it Z u n a h m e d e r S c h e rian g e , w ie schon o b e n b e m e rk t, a b n im m t.

A u c h b e i L e in w e r b in d u n g e n w ar d ie S c he rfe stigk e it ln e rh e b lic h e m M afie v o n der G ró fie der Scherfiache a b h a n g ig . B el der Z e rs tó ru n g b e g an n der Bruchrlfi je w e ils an d e n Laschen- e n d e n u n d lie f d a n n m e is t n e b e n der L e im fu g e g e g e n d ie S to fim itte . D ie S c he rfe stigk e it der grofien Leim- v e r b in d u n g e n b e tr u g b e im Zerreifi- v e rsu ch r = 15,2 k g /c m 2, ist also n u r w e n ig g rófie r ais d ie zu r Z e it g e lte n d e zu la s sig e A n s tr e n g u n g r B e im S c h w in g v e rs u c h m it Leim-

P

A b b . 11. P ro b e kó rpe r z u D ru c k v e rsu ch e n m it H o lz v e r b in d u n g e n .

(4)

6 9 2 D IE B A U T EC H N IK S t o y , U b e r d ie T ra g fa h ig k e it der B a u h ó lz e r u n d H o lz v e r b in d u n g e n u s w . Pachschrlft f. d. ges. B aulngenleurw esen

D ie T rag fa h ig k e it w ar fur a l l e V e r b l n d u n g e n u n te r o ftm als wieder- h o lte r B e la s tu n g v ie l k le in e r ais b e l a llm a h lic h s te lg e n d e r B e la s tu n g . U n te r d e n g e w a b lte n V e rh a !tn is s e n b e tru g

P0

b e l o ftm a ls w ie d e rb o lte r B e la s tu n g m in d e s te n s das 0,5 fa ch e u n d h ó c h s te n s das 0 ,7 fa c h e v o n Pmax b e im Z e rre ifive rsu ch . D ie z u las slg e A n s tre n g u n g k a n n n a h e d e n Festlg- k e lte n g e w a h lt w e rd e n — G r a f sch iagt e tw a 4/s vo r — , d ie b e im Dauer- versuch e ntstan d en s in d , w e n n d e r W e rkstoff u n d d ie H e r s te llu n g der V e r b in d u n g m in d e s te n s e b e n s o g u t g e w a h lt w e rd e n w ie b e im V ersu ch .

Z u m S c hlu B m ó c lite ich n o c h ais p raktisches B e i s p i e l d e n E in s tu rz eines fre itrag e n d e n B ind e rs v o n 34 m S tu tz w e ite a n fiih re n , m it d e m ich m ic h im le tz te n W in te r g u ta c h tlic h z u befassen h atte . D ie B in d e r s ta n d e n 14 J a h r e ; sie w a re n e in w a n d fre i u n te rh a lte n u n d Im b e ste n Z u s ta n d e .

F u r d ie L aschen u n d ftir d e n U n te rg u rt selb st w ar an der starkst b e ­ an sp ru ch te n S te lle , w o d ie z u la s s ig e n S p a n n u n g e n v o ll a u s g e n u tz t w a re n, e in g ro b rln g ig e s H o lz m it e in e m R a u m g e w lc h t 7 = 0,35 v e rw e n d e t, w a h re n d das R a u m g e w lc h t der iib rig e n H ó lz e r im M itte l u m 0,43 s ch w an k te (N ie d rig stw e rt 0,40, H ó c h s tw e rt 0,52). D a z u k a m , daB der F as e rv e rla u f e rh e blich schrag w ar u n d au B e rd e m sich an der g e fa h rlic h e n S te lle e in g ro b e r A st b e fa n d . W e n n d a n n au f e in e m so lc h e n B in d e r w o c h e n la n g eine S c h n e e la st lie g t, d ie d ie rech n e risch e L ast e rh e b lich flb e rste ig t, w e n n ferner In fo lg e u n g e n u g e n d e r W in d a u s s te lfu n g Ver- d re h u n g s m o m e n te a u ftre te n , so b ra u c h t m a n sich n lc h t z u w u n d e r n , w e n n der B in d e r e in stu rzt. E in A u s k n ic k e n des O b e rg u rte s h a b e ich n lc h t fiir w a h rs c h e in lic h g e h a lte n .

Alle Rechte vorbehaltcn.

Die Saaletalsperre bei Hohenwarte.

V o n R e g ie ru n g s b a u ra t E r n s t T o d e , S a a lfe ld (Saale).

(SchluB aus H e ft 49.) B e im B o h re n u n d E in p re sse n w u rd e n u n fo lg e n d e rm a B e n v o rg e g an g e n .

U n te r d e n B e s lc h tig u n g s g a n g w u rd e n a lle M e te r M a n te lro h re v o n 100 m m D u rc h m . h o c h g e n o m m e n , d ie etw a 0,30 m In d e n F els e in g e la ss e n u n d m it B e ton fe s tg e le g t w u r d e n , d a m it sie sich b e im B e to n ie re n n ic h t ver- s ch o b e n . D u rc h d ie M a n te lro h re (A b b . 17) w ird z u n a c h s t der F e ls b is a u f 0,50 m T iefe a n g e b o h rt. D u rc h das d a n n fo lg e n d e E inp re sse n vo n Z e m e n tg e m is c h u n te r e in e m D ru c k b is z u 5 at w ird in erster L in ie d ie F u g ę zw isc h e n O b e rk a n te F e ls u n d U n te rk a n te B e ton g e d ic h te t. N ac h A u s b o h r u n g der ersten S ta lfe l bis a u f 5 m w ird das Z e m e n tg e m is c h m it 10 at e in g e p rc B t, der z w e ite n S taffe l b is au f 10 m m it 15 at, u n d der d ritte n S taffe l bis a u f 15 m m it 20 at.

Im a llg e m e in e n ist es n ic h t e rfo rd e rlic h , n o ch tiefer ais 15 m zu g e h e n . N u r in d e n S tó r u n g s z o n e n w ird g r u n d s a tz llc h b is a u f 20 m Tiefe m it e in e m e n tsp re ch e nd h ó h e re m E in p re B d ru c k b is zu 30 at g e g a n g e n . B e im A usp re sse n d e r S tó r u n g s z o n e n h a t es sich be re lts g e ze ig t, daB in e in z e ln e n F a lle n ein E rfo lg n u r z u erreichen ist, w e n n vor B e g in n der D ic h tu n g s a r b e lte n der F iillb e to n im A rb e its r a u m e in g e b ra c h t w ird , u n d h ie r sch o n e in z e ln e E in p re s s u n g e n v o rg e n o m m e n w e rd e n . N u r d ad u rch h a t e in A b flie fie n des Z e m e n tg e m is c h e s in d e n w a ss e rse itlg e n F e ls unter- b u n d e n w e rd e n k ó n n e n .

W a h re n d d e r E in p re B a rb e lte n Ist g e n a u au fzu p as se n , o b d as Z e m e n t­

g e m is c h lrg e n d w o z u ta g e tritt, w e il d a n n n a tiirlic h e in w eite re s E in ­ pressen k e in e n Z w e c k m e h r h a t. M e is te n s lafit sich das Z u ta g e tre te n des Z e m e n tg e m is c h e s sch on aus d e m D ru c k m e ss e r der E ln p re fip u m p e schliefien, w e n n d e r D ruck p ló tz lic h fa ilt, o d e r nach lange re r E in p re fid a u e r n ic h t m e h r h ó h e r steig t. In d ie s e n F a lle n k o n n te re g e lm a fllg b e o b a c h te t w e rd e n , dafi das Z e m e n tg e m is c h aus b e n ac h b a rte n B o h rló c h e rn , aus den D e h n u n g s fu g e n zw isc h e n d e n e in z e ln e n B e to n fe ld e rn , ja sogar in Ent- fe rn u n g e n bis z u 20 m u n m itte lb a r aus d e n F e ls s p a lte n im B a u g ru n d , d e r n o ch n lc h t m it B eton iib e rd e ck t w ar, o d e r auch an d e n B augruben- w a ń d e n austrat (A b b . 18). T rat das Z e m e n tg e m is c h aus e in e m B o h rlo c h aus, w u rd e dieses g le ic h z e itig an d ie D r u c k p u m p e a n ge sch lo sse n. So k a m es dafi te ilw e ise b is z u v ie r B o h rló c h e r g le ic h z e itig ausge p re fit w u rd e n .

O b d ie D lc h tu n g s m a fin a h m e n e in e n v o lle n E rfo lg h a b e n , lafit sich n a tiirlic h erst fe s ts te lle n , w e n n das W asse r h in te r der S p e rrm au e r an- g e sta u t w ird . W ird a b e r b e rflc k s ic h tig t, dafi d ie Z e m e n ta u fn a h m e in den e in z e ln e n S taffe ln v o n 5 m b is z u 90 Sack b e trag e n h at, u n d dafi in e in z e ln e n B o h rló c h e rn au f ihre r G e s a m ttle fe v o n 20 m b is z u 300 Sack Z e m e n t elng e pre B t w o rd e n s in d , so k a n n k e in Z w e ife l b e s te h e n , dafi dieser Z e m e n t ln e rh e b lic h e m U m fa n g e sonst w asse rfflhre nd e S p a lte n

tatsachlich a b g e d ic h te t h at. In A b b . 19 ist d ie Z e m e n ta u fn a h m e in e in e r S tó ru n g s z o n e grap h isch a u fg e tra g e n .

N o ch w ic h tlg e r ais d ie D ic h tu n g des U n te rg r u n d e s w a r d ie F rage, w ie im B e to n k ó rp e r der S p e rrm a u e r d ie B ild u n g v o n Q u e rrlss e n v o n der Wasser- z u r L u ftse ite in R ic h tu n g des K r flm m u n g s h a lb m e s s e rs , u n d v o n L angsrissen p a ra lle l z u r S p e rrm au e ra ch se m it g rófite r W a h rs c h e in lic h k e it zu v e rm e id e n w ar.

Z u n a c h s t w u rd e b e s tim m t, dafi z u r V e r m e id u n g d e r Q u e rris se d ie S p e rrm au e r in E tn z e lfe id e r v o n 15 m B re ite u n te r te ilt w u rd e . A n d e m 1 : 1 g e n e ig te n rechten S te ilh a n g s o li b is a u f 8 m F e ld b r e ite herunter- g e g a n g e n w e rd e n . D ie je w e ilig e B re ite w ar h ie r v o n d e r G e s ta itu n g des F e lse ns n ach b e e n d e te m B a u g r u b e n a u s h u b a b h a n g ig zu m ac h e n . D e n n es w ar d ara u f z u ac h te n , dafi n ic h t ln e in B e to n fe ld scharfe F e lsg rate h in e in ra g te n , v o n d e n e n e rfa h ru n g s g e m a fi Q u e rrisse au s g e h e n . D ie Erlt- s te h u n g v o n L angsrissen w ird b e g fln s tig t d u rch A r b e its fu g e n , d ie d ie e in z e ln e n F e ld e r v o n der Wasser- z u r L u ftse ite in m ehrere A rb e its b ló c k e a u fte ile n . S ie s in d b e so nd e rs u n a n g e n e h m , w e il sie d ie s ta tisch e n G r u n d ­ la g e n fflr d ie B e re c h n u n g d e r ais e in h e itlic h e n K ó r p e r b e trac hte ten S c h w e rg e w lc h ts m a u e r v o llk o m m e n u m w e rfe n k ó n n e n . D ie A rb e its fu g e n w u rd e n d a h e r a u f das u n b e d in g t n o tw e n d ig e M aB b e sc hrank t. M it Rflck- sicht a u f d ie b e a b s lc h tlg te K flh lu n g des B e ton s erschien es n ic h t er­

fo rd e rlic h , ln d e n b re ite ste n A rb e lts b ló c k e n m e h r ais e in e A rb e itsfu g e a n z u o rd n e n . D ie A rb e its fu g e n in d e n U b e re in a n d e rlle g e n d e n B ló c k e n w u rd e n , w ie aus A b b . 3 z u ersehen ist, tre p p e n a rtig v o n der Wasser- z u r L u ftse ite a n s te ig e n d , also senkrecht z u d e n D ru c k tra je k to rie n ve rle g t.

D ie E rw a g u n g e n flber d ie z w e c k m a fiig ste n M a fin a h m e n z u r E rz ie lu n g eines rissefreien B e to n k órp e rs w u rd e n m a B g e b e n d v o n d e n A n o r d n u n g e n b e e tn flu B t, d ie b e im B a u der B o u ld e r- S tau m au e r (V . St. A.) z u r K flh lu n g des B e ton s g e troffe n w o rd e n w a re n. H ie r w are n d ie e in z e ln e n Beton- b ló c k e m it e in e m R o h rn e tze d u rc h z o g e n w o rd e n , d u rch das u n te rk flh lte s W asser g e schick t w u rd e , u m in m ó g lic h s t k u rze r Z e it d e m B e to n die g a n z e A b b in d e w a r m e z u e n tz ie h e n u n d d a d u rc h d ie e in z e ln e n B e to n ­ k ó rp e r a u f d ie der spateren d u rc h s c h n ittllc h e n Ja h r e s te m p e ra tu r ent- s pre c he nd e R a u m g ró fic zu b rln g e n . D e r Z w e c k d ieser A n o rd n u n g w ar, d ie F u g e n zw isc h e n d e n e in z e ln e n B e to n b ló c k e n a u f ih r grófites M a fi zu ó ffn e n , u n d diese n o ch w a h re n d der B a u z e it m it Z e m e n tb re i auszupressen.

D a d u r c h e n tstan d p raktisch ein g e sc hlo sse ne r B e to n b o g e n , der in der Lag e w ar, d ie a u f ih n w lrk e n d e n K rafte au f d ie F e ls h a n g e z u flb e rtrage n . A u f e in e so e rzie lte B o g e n w ir k u n g b rau c h te b e i der H o h e n w a rte sp e rre n ic h t d e r H a u p tw e rt g e le g t zu w e rd e n . Es w ar aber der G e d a n k e nlcht

(5)

J a h rg a n f;1 6 H eft 51

2. D ezem ber 1938 T o d e , D ie S aale talsp e rre b e i H o h e n w a rte 6 9 3

S p a n n u n g e n in n e rh a lb zuias- siger G r e n z e n b le ib e n . E b e n s o w ie die gro fie n W arm eunter- s ch ie d e v o m In n e m des Beton- kórpers z u r A u f ie n lu ft g e m ild e r t w e rd e n , w e rd e n au ch d ie ver- s c h ic d e n e n W a rm e g ra d e im In n e m des M a ss e n b e to n b a u - w erks s e lb s t, h c rv o rg e ru fc n d u rch d ie z e itlic h ve rs ch ie d e n e B e to n ie ru n g der e in z e ln e n B lo c k e u n d d u rch d ie ver- s c h ie d e n e n A n fang ste m pe ratu- re n d e s B e to n g e m isc h e s , so w e it a u s g e g lic h e n , dafi d ic ilber- e in a n d e rlie g e n d e n BlOcke im V e r la u f des A b b in d e v o rg a n g e s g le ic h m a fiig s c h ru m p fe n , sich also n ic h t g e g e n s e itlg h in d e rn u n d reifien.

U m z u n a c h s t e in e n An- h a lt iib e r K u h lro h rd u rc h m c s s e r u n d K iih lro h ra b s ta n d zu bc- k o m m e n , w are n in d e r Frost- ve rsu ch sa nsta lt des N eubau- am te s K a n a la b s tie g in M a g d e ­ b u rg k le in e re u n d b e im B a u der S c h le u se A lle rb iitte l Im B e z irk des K a n a lb a u a m te s B ra u n s c h w e ig im Schleusen- b a u w e rk selbst grOfiere Ver- suche an g e s te llt w o rd e n . A u f G r u n d d ie se r V e rsu ch e w are n in d e n zu e rst z u betonieren-

*252,50

*»737 *.

+ 2tS,38

'23S,*S

*237,77

ę»,vi

*23/3*

*228t6S

*226.0'

*230,27

+254,90

Thermometer 19 cl) Durchm ess er der Kuhtrohre lYz

Thermometer B

. J •241.72

i'W)s

■233,»

•233,3S

A2l\ SS

c ) Durchmesser c/er Kiihtrohre 1

•ZZS.9S

*228J*

•2ZB,7t

'223,33

d e n B lO cken der F e ld e r 17 u n d 19 der S p e rrm a u e r ver-

+252 50

sch ' e d e ne K iih lr o h r la g e n m it ________________ t ' R o h rd u rc h m e ss e rn v o n 1 " u n d

Fehj - J 2

1 7 2 ” a n g e o rd n e t w o rd e n , w ie sie aus A b b . 20 h e rv o rg e h e n . A H ie rb e i s o lltc g le ic h z e itig fest- V ~ 'I | g e s te llt w e rd e n , o b a n statt einer J . * t -1 B lo ck h O h e v o n 1,80 m m it einer

~‘2ir,3s

ay ch ei ne Block-

® ®

h o h e v o n 2,20 m m it zw e i

u b e r e in a n d e r lie g e n d e n Klihl- ro h rha rfe n au sfflhrb a r w ar.

D ie le tz te re F rag e w u rd e sehr b a ld d a h ln g e h e n d g e kiart, dafi es u n m ó g lic h Ist, b e i B e n u tz u n g v o n K a b e lk ra n e n d e n B e ton e in w a n d fre i e in z u b rin g e n . D ie freie F a llh O h e des B e ton s au s d e n K u b e ln w ar z u grofi u n d filh rte z u Be- s c h a d ig u n g e n der K u h lro h re . A u c h das E in b rin g e n des B e ton s m it H ilfe v o n T richtern ve rsag te , w e il diese sich in fo lg e der g ro b e n Z u s c h ia g e sofort ve rs to p fte n . F erner m ac h te es S c h w le rig k e ite n , in d e n gro fie n B ló c k e n A rbeits- b tih n e n h e r z u s te lle n , v o n d e n e n aus d ie K u b e l e n tle e rt

•2*7,ez

•231,22

•237,to

•233,22

•228, Ot

Luftseite Die Pfei/e ze/gen die Verbindung zwischen den einzelnen Bohrtdchern an A b b . 19.

Logep/on

v o n der H a n d zu w e ise n , dafi e in e k iin stllc h e E n tz ie h u n g der A b b in d e - w a rm e d u rch In n e n k iih lu n g v o n a u s s c h la g g e b e n d e m E rfo lge h in s ic h tlic h d er V e r m e id u n g v o n R lssen s e in m u fite . D e n n die m it der A b b in d e w a rm e

v e r b u n d e n e V o lu m e n v e rg r o fie ru n g w ird no ch , b e v o r der Beton kO rper v ó llig starr g e w o rd e n ist, a u f e in ertragliches M a fi z u rd c k g e fiih rt, so dafi d ie b e l der w e lte re n A b k flh lu n g u n d Z u s a m m e n z ie h u n g e n tste h e n d e n

(6)

6 9 4 T o d e , D ie S a ale talspe rre b e i H o h e n w a rte D IE B A U fE C H N lR Pachschrift f. d . ges. B aulngenleurw esen

i s j i ł i i i *

2& źia ń ń M 3 i t z j

*

s e z s. z a n iin n

a *

n a nTa z iz z u z izs.zs.27zszsja 1 z 1 1 s.

februar

1337 A b b . 21.

A u c h b e i d e r d o p p e lte n K iih lro h rh a rfe w ar d ie K ilh lu n g 7 Tage nach d em E in b rin g e n des B e ton s an g e s te llt w o rd e n . H ie r crrcichte d ie A b b ind e - w a rm e n u r e in e T em p e ratu r v o n 1 8 ,5 °, w as o ffe n b a r darau f zu rO c kzu fiihre n ist, daB das T h e rm o m e te r 8 n u r 0,70 m u n te r d e r B e to n o b e rfia c b e la g u n d d a h e r m e h r vo n der A u B e n te m p e ra tu r b e e in fiu B t w u rd e ais das 1,20 m u n te r der B e to n o b e rflac h e lie g e n d e T lie rm o m e te r 19. D ie T em p e ratu r g in g nach rd. 3 W o c h e n a u f 1 2 ° zu riick . W a h re n d der A b b in d c z e it b e ld c r B lóc k e herrschte a m Tage e in e A u B e n te m p e ra tu r v o n h óc hste n s

d e sw e g e n m it S ic h e rh e it d u rch d ie g a n z e H arfę iie f (A b b . 24). B e im V e rle g c n d e r H a rfę w a r b e so n d e rs d a ra u f z u ac h te n , daB sich in d e n e in z e ln e n R o h re n k e in e L u ftsa ck e b ild e te n , u n d daB d ie H arfę vo m E in la u f bis z u m A u s la u f m it e in e r g a n z g e rin g e n S te ig u n g v e rle g t w u rd e .

Es erschien n ic h t zw e c k m a B ig , nach B e e n d ig u n g der K ilh lu n g d ie K iih lro h re ais H o h lr a u m e im B e to n lie g e n z u ia s s e n . S ie s o llte n v ie lm e h r m it Z e m e n tb re i au sgeprefit w e rd e n . E in der W ir k lic h k e it entsp re ch e nd e r G roB versuch z e ig te , daB das g a n z e ein gepreB te G e m is c h v o n 1 R.-T.

B in d e m itte l (25 °/0 T raB p o rtla n d ze m e n t u n d 7 5 % T h u ra m e n t) a u f 0,58 R.-T.

W asse r g le ic h m a B ig d u rch d ie g a n ze H arfę lief. N ach E rh a rtu n g des E in p re B g e m is ch e s w u rd e n o c h m a ls nachgepreB t, u m b e im A b b in d e n ent- sta n d e n e H o h lr a u m e a u s z u fiille n . D as N achpressen h atte k e in e n E rfo lg,

A b b . 23.

w e rd e n k o n n te n . D a z u k a m , daB b e i der F lache ng ro B e der zu beto- nie re n d e n B lóc k e (bis z u 15 X 35 = 525 m 2) der B eton n ic h t in gieich- m aB ig en S c hich te n vo n u n te n n ach o b e n h o c h g e trie b e n w e rd e n k o n n te . Er m uB te v le lm e h r an e in e r S c h m a lse ite b is z u r v o lle n H ó h e v o n 1,80 m h o c h b e to n ie rt w e rd e n u n d d a n n in d ieser H ó h e u n d in der g a n ze n Breite des B lockes bis z u m g e g e n tib e rlie g e n d e n B lo c k e n d e v o rg e trie b e n w e rd e n . D ie se r B e to n ie rv o rg a n g w irk te sich insofern u n g iin s tig au f d ie Kiihlrohr- h arfe n aus, ais d e r B e ton e in e n so starken S c h u b a u f d ie K iih lro h re aus- ilb te , daB d iese v ie ifac h an d e n an g c sc h w e iB te n A b z w e ig u n g e n v o n den Zu- u n d A b le itu n g e n des K iih lw a s se rs ab b ra ch e n u n d sich tro tz Be- fe s tig u n g an e in b e to n ie rte n T rag e m I 8 b is z u 1,50 m d u rc h b o g e n . A u s d ie s e m G r u n d c w u rd e n auch d ie etw as sch w ac h c n K iih lro h re vo n 1" D u rc h m . a u fg e g e b c n . In A b b . 21 ist der V e r la u f d e r A b b in d e te m p e ra tu r nach T h e rm o m e te r 19 b e i e in e r e in fa ch e n K iih lro h rh a rfe m it Rohr- d u rch m e ss e r 1", in A b b . 22 nach T he rm o m e te r 8 b e i e in e r d o p p e lte n Kiihl- harfe m it R o h rd u rc h m e ss e r l ‘ /2" darg e ste llt. Bei der e in fa ch e n K iihl- harfe w ar d ie K iih lu n g 7 T age n ach d e m B e to n ie re n an g e s te llt w o rd e n , ais der B e to n bereits e in e T em p e ratu r v o n 2 5 ° erreicht h atte. N ach rd. 5 W o c h e n K iih ld a u e r w ar d ie T e m p e ratu r a u f 1 2 ° h e ru n te rg e g a n g e n .

1 6 ° , in der N ac h t v o n 0 bis — 4 ° . D ie s e A u fie n te m p e ra tu re n m iissen b e i v o rs te h e n d e n E rg e b n is s e n b e riic k s ic h tig t w e r d e n , d a d ie Versuchs- b ló c k e frei s ta n d e n u n d d a h e r w e itg e h e n d d e m E in flu B der A u B e n te m p e ra tu r a u sge se tzt w a re n. A u f G r u n d d e r g e s a m m e lte n E rfa h ru n g e n w u rd e n fiir d ie A b m e s s u n g e n u n d Lag e der K iih lro h rh a rfe (A b b . 23) s o w ie fiir d ie e n d g iiltig e n K iih lm a fin a h m e n fo lg e n d e R ic h tlin ie n fe stge le g t.

1. B lo c k h ó h e 1,80 m ,

2. D u rc hm e sse r der K iih lro h re 11/2"»

3. D u rchm e sse r der Zu- u n d A b le itu n g s ro h re 65 m m , 4. W aa g e re ch te r A b s ta n d d e r K iih lro h re 1,50 m , 5. S e nk re ch ter A b s ta n d 0,60 m iib e r B lo c k u n te rk a n te ,

6. K iih lu n g m it Sa ale w a sse r, das in d e n S o m m e rm o n a te n , w e n n s eine T e m p e ratu r a u f u b e r 1 0 ° steig t, d u rch e in e A m m o n ia k - K iih la n ia g e a u f 4 ° h e ru n te rg e k iih lt w e rd e n m u fi.

U m D u rc h b riic h e d u rc h d ie S p e rrm a u e r v o n der W asse rse itc z u ver- m e id e n , w u rd e n d ie Zu- u n d A b le itu n g e n des K iih lw asse rs v o n d e r Luft- s e itc aus in d ie e in z e ln e n B e to n b ló c k e e in g c fiih rt. D ie se A n o r d n u n g b e d in g te , dafi d ie A b le it u n g S-fórm ig v e rle g t w e rd e n m u fite , d a m it das K iih lw a s s e r in a lle n R o h re n d e n W e g des g le ic h e n W id e rs ta n d e s fa n d u n d

A b b . 22 .

v £ £ z * i m irt a a »

--- ---^

Mai

(7)

Jn hrg an g 16 H eft 51

2. D ezem ber 1938 T o d e , D ie Saale talspe rre b e i H o h e n w a rte

695

Betoniemppratur YuMtyasserlempera/ur (Ai/s/auf)^

r"

'

(£/n/oun\ r

. L ufttemperatur

2776mr^

L i yJu-J I l »_,» ! » J l_.-Ł_J—1—I—1_J—I—L_1—I—I—I—I—1—L_J—L_J—L_J—L_

f i « 7 I I n u t 72. l i f t 15X 17 18. tt 20 21. 22 21 2* 25 26 27 28 25 3011 1 2 1 « 5

Schoubi/d om 16 11.37

Betontemperatur

, KuM^asierfemperatur (Aastouf)

r"

* * *

(£in!auf}\

Lufftemperatur

I HuhlirouerdurdifbOincnge

-y

</1Mmi

? * i ? V g V 8 '

'ż j''jj'21 25 !£ 2 7 2 S ‘'l i ‘ 1 5 i 7 S 3 10 n. IZ 13 11 1S 16 17 U n Ź Ó ltl 22 23 2* 2S. 26 27 23 23 3a31~ t 2~~!J V s \ i 7 S ~ ? jj~ h 12 U W 15 13 20 2 1 2 1 2 3 2 1 2S 23 27 2i~23

Ntmmber Dezember __ Januar

i _ i I 1_1_!_I_I—I—I 1—J—l—!—l—I—1—1—L-J—L-

A b b . 28.

Fe/d 18-

Schaubi/dam 23,11.37

Sd

10

23 2125 2£ 27 23 23 30 t l 3 1 : t t 7 t S X r i

jz

13

/- .3 «

17 13 13 2712122. 73 2125 26 27 23 23 30 31J 2

Homnber

1337 Dezember

A b b . 29.

1338

Januar Februar

des d a ru n te rlie g e n d e n B lo ckes h e ran iafit. In A b b . 29 ist der Tem peratur- v e rla u f an d e m B e to n th e rm o m e te r T H 118 d a rg e s te llt, das im u n te re n D ritte l des B lockes 20 in d e r M itte zw isc h e n zw e i K u h lro h re n lie g t. B e id e T h e rm o m e te r z e ig e n , dafi b e i einer E in b rln g e te m p e ra tu r des B e to n g e m isc h e s

v o n 5 ° b zw . 8 ° u n d b e l e in e r v e rh a ttn ls m a fiig g e rin g e n A u B e n te m p e ra tu r d ie S p itze d e r A b b in d e te m p e ra tu r n u r a u f 1 9 ° b z w . 2 2 ° , also u m 1 4 ° s te ig t, u n d daB d a n n e in v e rh a itn is m a B ig lan g s a m e s F a ile n d e r A b b in d e ­ te m p e ra tu r z u b e o b a c h te n ist. W ie w e it d ieser g e rln g e T e m p e ratu ran stie g d a , w ie aus A b b . 25 h e rv o rg e h t, w o h l v le lfac h sichel-

fO rm lge H o h ls te lle n g e b lle b e n , d azw ls ch e n ab e r die R o h re v o llk o m m e n d lc h t ge schlo sse n w are n.

D e r T e m p e ra tu rv e rla u f im B e to n w u rd e in je d e m d ritte n B e to n b lo c k d u rch den E in b a u ele ktrische r W ld e rs ta n d s th e rm o m e te r v o n der F irm a S ie m e n s & H a lsk e v e rfo lg t. B e i ve rs c h le d c n e n V e rsu c h sfe ld e rn , in d e n e n 23 B e to n th e rm o m e te r n ach der A b b . 26 in z w e i flber- e ln a n d e r lie g e n d e n BlO cken e in g e b a u t w a re n , w u rd e n a u fie rd e m K iih lw a s s e rm e n g e n m e s s e r u n d Ktihlw asser- th e rm o m e te r v e r w e n d e t, d ie z u r E r m ittlu n g der ab- g e fiih rte n A b b in d e w a r m e m e n g e n d le n te n . D er E in b a u der B e to n th e r m o m e te r, der m it H llfe e ines e ln b e to n le rte n E lse ng e riiste s v o r sich g ln g , g e h t aus A b b . 27 he rvo r.

In A b a n d e r u n g des a n fa n g llc h in d e n V e rsu ch sfe ld e rn 17 u n d 19 a n g e w e n d e te n V e rfa h re n s , d ie K flh lu n g erst 7 Tage nach d e m E in b rln g e n des B e ton s a n z u s te lle n , setzte je tz t d ie K flh lu n g u n m itte lb a r m it d e m B e g in n des B e to n ie re n s e in , u m v o n v o rn h e re in d ie E n tw lc k lu n g d e r A b b in d e w a r m e n o ch w e ite r z u u n te r b ln d e n . A b b . 28 z e ig t d e n V e r la u f des im o b ere n D r itte l des B lo ckes 19 im g le ic h e n A b s ta n d e v o n z w e l K u h lro h re n lie g e n d e n T h e rm o m e te rs T H 109, aus d e m auch der E in flu B hervor- g e h t, d e n d as B e to n ie re n des d a r fib e rlie g e n d e n B lockes 20 h at, der d ie A u B e n te m p e ra tu r n lc h t m e h r a n d ie O b e rfia c h e

*30

• 5

tZ S

II

*20

I*

A b b . 27.

q ; ~

Th.i2Z Th. 123 -0,71

— -I

Th. 119 Th.120

HJiA- T ^>

T y 0 ,i3~ .

j &

Th. 116 a Th.117

g

Th.118

s|

) | . l i i

"

4 Th\Th\ f R T i r m Th.n*\Th.HSi i i. n o

-j-i— --- ^ r

Thqo Th\ U m

^■ 0,28^-0,11

0,1

Th.107 Th.m

\-0.30^-~ 0.12-

Th.mn.i05

Th. 109 r -

'

Kiih/rohre P/i i der Achse n,3o-

---

1,50-

A b b . 26.

(8)

Hannoyer

C O £ D IE B AU TEC H NIK

o y o l o d e , D ie S a ale talspe rre b e i H o h e n w a rte Pachschritt r. d. ges. B aulngenleurw esen

a lle in a u f d ie In n e n k flh lu n g zu rflc k zu fflh re n ist, ist im R a h m e n dieses V ersu ch e s n ic h t fe s tg e s te llt w o rd e n . A u s der M e n g e d e r w e ite rh ln ein- g e b a u te n T h e rm o m e te r k a n n ab e r d e r S c h lu fi g e z o g e n w e rd e n , dafi b e i re g e lm a filg e m B e to n b e trie b auch im S o m m e r, w o das M is c h g u t m it einer T e m p e ratu r v o n etw a 2 0 ° e in g e b ra ch t u n d der E in fiu fi der A u fie n te m p e ra tu r d u rch das A u fb e to n le re n m e h r od e r w e n ig e r au s ge sch alte t w ird , d ie S p itze n d e rB e to n te m p e ra tu re n n lc h t

iib e r 4 0 ° a n s te ig e n , w a h ­ re n d n lc h tg e k flh lte r B eton e in e W a r m e v o n 5 0 ° erreicht. D ie T em peratur- s p itze n w e rd e n also d u rch d ie In n e n k flh lu n g u m m in ­ d e ste ns 10 ° g e b ro ch e n . F e rne r z e ig te sich b e i a lle n T h e rm o m e te rn , dafi d ie B e to n te m p e ra tu re n nach 4 W o c h e n K flh lu n g au f rund 2 3 ° zu rflc k g e g a n g e n w are n.

D ie A m m o n la k - K flh l- a n la g e w ar so b e m e sse n, dafi b e i 80 m FO rderhO he e in e N u tz le is tu n g von 8 5 0 0 0 0 k c a l/h g e w a h rle is te t war, u n d dafi e in e b is a u f 4 0 ab g e k flh lte W as se rm e n g e v o n 350 m 3/h in e in e r Ring- le itu n g d u rch d ie K fih lro h re g e p u m p t w e rd e n ko n n te . In fo lg e der b e schrank te n W a s s e rm e n g e d u rch d ie Am- m o n ia k - K flh la n la g e k o n n ­ te n d ie e in z e ln e n B lóc k e n a tiirlic h n ic h t b e lie b ig la n g e Z e it g e k flh lt w e rd e n .

D as h atte au ch k e in e n Z w e c k g e h a b t, da d e r B e to n n u r in d e r ersten Z e it des A b b ln d e v o rg a n g e s so p lastisch ist, dafi er R a u m a n d e ru n g e n mit- m ac h e n k a n n , o h n e z u reifien. Is t der B e to n 3 b is 4 W o c h e n a lt u n d h a t er sich bis au f e in e T e m p e ratu r v o n 2 3 ° ab g e k flh lt, d a n n k a n n d ie w e ite re A b k u h lu n g au f d ie spatere m ittle re Ja h re s te m p e ra tu r v o n 10 b is 1 2 ° un- b e d e n k llc h der Z e it flberlassen b le ib e n ,

B ish e r sind flb e r 300 000 m 3 B e to n h e rg e s te llt w o rd e n (A b b . 30).

A b g e s e h e n vo n s c h w e rv e rm e id lic h e n S che ite lrisse n in d e n G e w o lb e n der B e s ic h tig u n g s g a n g e s in d no ch k e in e d e r g e fa h rlic h e n , d u rc h g e h e n d e n Langs- u n d Q u e rrisse fe stg e stellt w o rd e n , w as n e b e n der F e ld e in te ilu n g in 15 m B reite au f d ie B re c h u n g der A b b in d e te m p e r a tu r e n u m 1 0 ° u n d au f d ie A b k flh lu n g d e r e in z e ln e n B e to n b lC c k e a u f e in e g le ic h m a fiig e T e m ­

p e ra tu r v o n 20 b is 2 5 ° zu- rflckzu fflh re n s ein dflrfte.

D e r K u h le r fo lg k a n n noch e rh e b lic h verbessert w e r­

d e n , w e n n d ie B a u s te lle n ­ e in ric h tu n g v o n v o rn h e re in d a ra u f e ln g e rlc h te t w ird, d afi d u rch v o rg e k flh lte Z u ­ schlag sto ffe u n d B in d e m itte l in je d e r Ja h re s z e it das B e to n g e m is c h m it e in e r g le ic h n ie d r ig e n T em p e ratu r v o n e tw a 6 ° e in g e b ra ch t w ir d , w e n n u n te rk flh lte s B c to n a n m a c h e w a ss e r g e ­ n o m m e n w ir d , u n d w e n n d ie Z u le ltu n g s ro h re v o n der K flh la n la g e b is z u m E in tritt in d ie B e to n kO rpe r d u rch U m w lc k e ln m it S tro h se ile n oder d u rch a h n llc h e M a fi­

n a h m e n g e g e n Sonnen- b e s tra h lu n g g e sc h fltzt w e r­

d e n . S e lb s tv e rs ta n d lic h darf au ch b e i einer Innen- k f lh lu n g des B e ton s ein e d a u e rn d e B e rie s e lu n g der fe rtig e n BetonkO rper m it W as se r n ic h t v e rn ach iassig t w e rd e n . D ie b is h e rig e n E rg e b nisse der B e to n k iih lu n g s in d noch nich t restlos a u s g e w e rte t. S ie s o lle n g e g e b e n e n fa lls e in e r spateren Ver(jffent- lic h u n g v o rb e h a lte n b le ib e n . D a s g le lch e g ilt fflr d e n noch g e p la n te n k raftw irtsc h a ftllch e n A u s b a u u n d fflr d ie vorerst n o ch im E n tw u rfs s ta d iu m b e fin d llc h e H o c h w a s se re n tla s tu n g s a n la g e , d ie aus 7 K ia p p e n w e h r e n au f d e r K ro ne der S p e rrm au e r b e ste h t.

Klaranlage der Stadt Hannover/)

Alle Rechte vorbehalten.

I. M e c h a n is c h e K l i ir a n l a g e .

B ereits im Ja h r e 1905 h atte d ie S tad t H a n n o v e r fflr d ie R e in ig u n g ihrer A b w as se r vor d e re ń A u s tritt in d ie L e ln e e in e m e ch an is ch e K la r­

a n la g e u n te r h a lb des S ta d tg e b le te s errichtet. Sie b e sta n d aus zw O lf Langs- b e ck e n v o n je 40 m L an ge ,

6,50 m B reite u n d 2 ,4 0 m mitt- lerer T iefe. D ie e in z e ln e n K la rb e c k e n m u fite n v o r je d e r S c h la m m a u s r a u m u n g abgelas- sen w e rd e n . D e r a n g e fa lle n e S c h la m m m u fite d a n n v o n H a n d n ach e in e m T ie fp u n k te g e sc h o b e n w e rd e n u n d w u rd e v o n h ie r d u rch K o lb e n p u m p e n n a ch S c h le u d e ra p p a ra te n ge- fO rd e rt, d ie ih n w asserarm u n d so z u r A b fu h r g e e ig n e t m a c h te n . W ie sich im B e trie b e e r g a b , k o n n te h ie r b e i das e in z e ln e B ecken n u r je d e n d ritte n o d e r v le rte n T ag ent- le e rt w e rd e n . D ie w a h re n d d e r v e rs trlch e n e n Ja h r z e h n te im m e r starker h e rv o rtre te n d e n M a n g e l (s ta n d ig e r A u s fa ll v o n K ia rra u m , drei- b is vie rtag ig e s L ie g e n b le ib e n des a n g e fa lle n e n S c h la m m e s , In fiz ie ru n g des A b w a s s e rs , d ie Z unichte- m a c h u n g d es K lare rfo lg e s d u rc h d ie S c h la m m au ss ch le u d e - ru n g u . a. m .) k o n n te n nu r d u rc h e in e n N e u b a u b e se itig t w e rd e n .

D e r N e u b a u der K la r ­ a n la g e w u rd e im Ja h r e 1934 au s g e fiih rt, u n d z w a r tro tz der

n a h e g e le g e n e n B e s ie d lu n g au f d e m G e la n d e der alte n A n la g e ; vor- h a n d e n e B a u lic h k e ite n w u rd e n h ie rb e i nach M O g lic h k e it w ie d e r ver- w e n d e t, w e n n g le lc h h ie r m lt e in e g e w isse R u c k ia u fig k e it in d e r Abwasser- b e w e g u n g u n d S c h la m m fó rd e ru n g in K a u f g e n o m m e n w e rd e n m u fite . D e m

/ Stammkanat yon tiannover

la Und en

1b herrenhausen

Z Rechen und Sand fang

3 Klarbecken fu r aie mechanische Reinigung 3a Regen wasserbeck en

3b Abla u f yon der mechanischen Reinigung

4

Klarbecken fu r die biologische Reinigung, Projekt

A b b 5 Nachklarung fur die bioJogische Reinigung, Projekt

5a Ablaufvon der biologischen Reinigung, 6 Moschinenbaus '

7 Friscbschlomm-Leitung 8 Schlammfoulon/age 9 Faulschlammspeicher JO Faulschlamm-Leitung u Fauigasbehólter IZ K/armeisterhaus 13 Fettobscheider, Projekt W Maschinenhaus fu r die

biotogische Klaranlage, Projekt

‘) Im w e s e n tlic h e n n ach d e m „ W e g w e is e r d u rch die H a lle B a u w e s e n A u s b a u ist z u g r u n d e g e le g t eine E in w o h n e r z a h l vo n 450 000 (g e g e n w a rtig (H a lle X X ) d e r R e ic h s a u s s te llu n g ,Schaffendes Volk\ D u s s e ld o rf 19 37“ (m it ange sch lo sse n s in d 425 000), w as b e i 150 1 je K o p f u n d T ag W asse rv e rb rau ch G e n e h m lg u n g des S ta d tb a u a m ts H a n n o v e r). u n d 1 6 stfln d ig e m A b flu B e in e n grófite n T ro c k e n w e tte rab flu fi v o n 1,17 m 3/sek

Cytaty

Powiązane dokumenty

Mir scheint, daß man hier dem Bauingenieur nicht ganz gerecht wird. Wohl bleibt die bedauerliche Feststellung zu Recht bestehen, daß die Herstellung einer

Bel Holz, dessen Fcuchtigkeit flber dem Fasersattigungspunkt (21 %) liegt. Die Lósung wird ent- weder mit einem Pinsel aufgetragen oder aber in einem grofien

Wie ich an anderer Stelle1) ausfiihrllcher dargelegt habe, ist die Druckyerteilung gegen die Rflckwand einer Stiitzmauer nach der Theorie von C o u lo m b nur im

Die N o r d l in ie beginnt im Hafen Benderschah am Kaspischen Meere und durchfahrt zunachst die besonders fruchtbare Provinz Mazenderan, wobei die wichtigen Orte

4. In manchen Fallen der Praxis, z. bei der Bemessung der Anker- blócke fiir Hangebriicken, wird nicht nur eine angemessene Sicherheit gegen Gleitung, sondern auch

Das anfallende Abwasser kann also nach Ruckhaltung der sperrigen Stoffe (allen drei Anlagen ist ein Rechen vor- geschaltet) verregnet werden, ohne dafi eine

óle. Die im Lande Braunschweig durch Bergbau gewónnenen Naturasphalte werden noch auf Jahrhunderte ausrelchen; wir werden an diesem Erzeugnis also keinen Mangel

Schon diese Zahlen weisen darauf hin, daB der verfestigte Sand nicht etwa ein Ersatz fiir Beton, Mauerwerk oder Sandstein sein soli, sondern dafi die Verfestigung