R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C l E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E
T o m (V o lu m e ) X X X V I I — 1967 Z e s z y t ( F a s c ic u le ) 4 K r a k ó w 1967
JER ZY K Ł A P C IŃ S K I
PRZYCZYNEK DO STRATYGRAFII I PALEOGEOGRAFII CZERWONEGO SPAGOWCA MONOKLINY
PRZEDSUDECKIEJ
(3 fig.)
A contribution to the stra tig ra p h y and palaeogeography of the L o w e r P erm ia n of th e F ore-Sudetic Monocline
i(3 Figs.)
Treść. W pracy autor p r z e d sta w ił, na p o d s ta w ie różnic lito lo g ic zn y ch , str a ty g r a fię czerw on ego sp ą g o w ca m o n o k lin y p rzed su d eck iej, w y d z ie la ją c w n im p iętro dolne, śro d k ow e i górne. N a załączonej m a p ie autor p od a je za sięg p oszczeg óln y ch pię'ter czerw onego sp ą g o w ca na bad an ym obszarze.
W ST Ę P
Czerwony spągowiec monokliny przedsudeckiej należał dotychczas do utworów najmniej poznanych. U tw ory tej serii w ystępują pod grubą po
krywą osadów cechsztynu, mezozoiku i kenozoiku i nie odsłaniają się nigdzie na powierzchni badanego obszaru. Opracowanie niniejsze oparte jest na m ateriale z wierceń.
Do wierceń w ykonanych przed 1945 r. i przebijających osady czer
w onego spągowca należą wiercenia Opole i Leśna koło Olesna SI., na
tomiast otwór w iertniczy w Muchoborze W ielkim (zachodnia część Wro
cławia) osiągnął tylko stropowe w arstw y czerwonego spągowca.
W szystkie pozostałe wiercenia (tabela 2) wykonane zostały po 1945 roku przez ■—
— Instytut Geologiczny w Warszawie,
— Przedsiębiorstwo Geologiczne w Krakowie,
— Przedsiębiorstwo Poszukiwań Naftow ych w Pile.
Rdzenie z tych otworów z czerwonego spągowca opisałem osobiście. Za udostępnienie mi rdzeni wiertniczych składam serdeczne podziękowanie drowi Janowi T o m a s z e w s k i e m u , m growi Andrzejowi S z a r o - n i o w i , drowi inż. Janowi W y ż y k o w s k i e m u , m growi inż. Ka
zimierzowi D u b i ń s k i e m u , mgrowi W ojciechowi S a l s k i e m u i mgrowi Zbigniewowi K o r a b o w i ,
RY S H IST O R Y C Z N Y
Pierwsze dokładniejsze wzm ianki o występowaniu utworów czerw one
go spągowca na monoklinie przedsudeckiej znajdujemy u P, A s s m a n - n a (1925, 1929) w opracowaniach profilów otworów w iertniczych Opole
— 468 —
i Leśna koło Olesna Śl. Bardzo ogólnikowo charakteryzuje on osady czer
wonego spągowca nie wydzielając w nich poszczególnych pięter.
W 1942 E. K l i n g e r przyjmuje, że piaskowce nawiercone w otw o
rze Muchobór W ielki (Wrocław) poniżej osadów cechsztyńskich należą do górnego czerwonego spągowca.
Krótkie wzmianki na temat czerwonego spągowca m onokliny przed
sudeckiej znajdujem y w pracach J. Z w i e r z y c k i e g o (1951), J. K ł a p c i ń s k i e g o (1958) i J. W y ż y k o w s k i e g o (1961, 1963).
J. M i l e w i c z (1961) podaje krótką charakterystykę utworów czer
wonego spągowca m onokliny przedsudeckiej. Wnioskuje on na podstawie ówcześnie przewierconych utworów czerwonego spągowca, że m am y do czynienia na tym obszarze z piętrem dolnym w ykształconym w postaci piaskowców z wkładkami zlepieńców i zasadowych skał w ylew n ych oraz z piętrem górnym w ykształconym w postaci piaskowców z wtrąceniami zlepieńców i iłów. Na mapach zasięgów facjalnych zaznacza on tylko górny czerwony spągowiec na monoklinie przedsudeckiej. J. M i l e w i c z przypuszcza, że osady czerwonego spągowca m onokliny przed
sudeckiej nie łączyły się z osadami tego samego wieku w ystępującym i na obszarze W yżyny Śląsko-Krakowskiej.
W roku 1964 J. W y ż y k o w s k i przedstawia ogólną charaktery
stykę czerwonego spągowca m onokliny przedsudeckiej i w ydziela piętro górne, środkowe i dolne, przyjmując za podstawę tego w ydzielenia w y stępowanie skał klastycznych nad i, pod skałami w ylew n ym i w otworze Klępinka. Stwierdza on również, że piętro dolne ma tylko minimalną miąższość. Na załączonej mapce zaznacza zasięg skał w ylew nych i utw o
rów klastycznych górnego piętra czerwonego spągowca.
D O T Y C H C Z A SO W Y PO D Z IA Ł ST R A T Y G R A F IC Z N Y CZERW ONEGO SPĄ G O W C A
W literaturze geologicznej polskiej i niemieckiej odnośnie stratygrafii czerwonego spągowca zarysowują się dwa kierunki. Do jednego kierunku należą geolodzy, którzy uznają dw uczęściow y podział czerwonego spą
gowca, dzieląc go na dolny i górny, wliczając skały w ylew n e do górnej części dolnego czerwonego spągowca — G. B e r g (1925). E. M e i s t e r , H. T e i s s e y r e (1948), H. T e i s s e y r e , K. S m u l i k o w s k i i J.
O b e r c , 1957), J. O b e r c (1957) i J. M Ł l e w i c z (1961).
Drugi kierunek reprezentują geolodzy, którzy uznają i stosują podział czerwonego spągowca na trzy piętra -— dolne, środkowe i górne, zwane niekiedy jako przederuptywne, eruptywne i poeruptywne E. D a t h e (1904), B. K u h n i E. Z i m m e r m a n n , H. S c u p i n (1931), K.
D z i e d z i c (1959), J. W y ż y k o w s k i (1964), J. K r a s o ń (1964).
E. D a t h e (1904) porównując utwory czerwonego spągowca niecki śródsudeckiej z utworam i czerwonego spągowca z obszaru Saar — Nahe stwierdza, że mają one podobne wykształcenie. Jednak na obszarze niecki śródsudeckiej nie dzieli on czerwonego spągowca na dwa, lecz na trzy piętra:
— górny czerwony spągowiec,
— środkowy czerwony spągowiec,
— dolny czerwony spągowiec.
Oprócz w ydzieleń na piętra H. T e i s s e y r e (1948) na podstawie zjawisk diastroficzno-sedym entacyjnych wyróżnił na obszarze niecki śródsudeckiej dla górnego karbonu oraz dolnego czerwonego spągowca
— 469 —
zespół cykli sedym entacyjnych, a dla górnego czerwonego spągowca osobny cykl.
J. O b e r c (1957) w yróżnił pięć cykli sedym entacyjnych w czerw o
nym spągowcu, z których cztery należą do dolnego, natomiast piąty cykl odpowiada górnemu czerwonemu spągowcowi.
W 1958 r. St. K o z ł o w s k i omawia zagadnienia wulkanizm u perm- skiego z obszaru niecki śródsudeckiej, w ydzielając w serii eruptywnej trzy cykle wulkaniczne na podstawie w ystępowania w eruptywach trzech poziomów łupków m iędzyeruptywnych.
K. D z i e d z i c (1959) wyróżnia na badanym przez niego obszarze tylko cztery cykle diastroficzno-sedym entacyjne, dwa cykle w dolnym czerwonym spągowcu, jeden w środkowym i jeden w górnym czerwonym spągowcu.
Z przedstawionych powyżej danych wynika, że dotychczas stosowano różnorodne podziały czerwonego spągowca w Sudetach.
O G Ó LN A C H A R A K T E R Y ST Y K A G ŁĘBSZE G O PO D Ł O Ż A
U twory czerwonego spągowca m onokliny przedsudeckiej leżą na ska
łach krystalicznych bloku przedsudeckiego, jak to stwierdzono w otw o
rach wiertniczych Osobowice, Obora, Jędrzychów, Buczyna, lub na dol
nym karbonie w ykształconym w facji kulmowej, na przykład w w ier
ceniach Leśna, Opole, Olszyna Dolna, Rawicz 1 i Wichów.
W otworze Osobowice w skład skał krystalicznych wchodzą: albit, hornblenda, chloryt, kwarc oraz w mniejszej ilości w ystęp u je apatyt, ilmenit, m agnetyt i tytanit. Skład m ineralny oraz struktura skały pozwa
lają ją zaliczyć do skał zieleńcowych.
W wierceniu Obora pod czerwonym spągowcem w ystępuje gnejs, któ
ry zawiera kwarc, biotyt i nieco serycytu, skalenie niekiedy zw ietrzałe oraz granaty. Miąższość nawierconych gnejsów w ynosi 35,20 m. Nieda-, leko otworu Obora w wierceniu Jędrzychów poniżej czerwonego spą
gowca w ystępują granitognejsy, w których skład wchodzi kwarc, skaleń, muskowit, biotyt przeważający nad muskowitem, plagioklazy częściowo zserycytyzowane, apatyt oraz tlenki żelaza. Miąższość nawierconej serii krystalicznej w ynosi 3,5 m.
Następnym otworem, w którym stwierdzono skały krystaliczne pod osadami czerwonego spągowca, jest w iercenie Buczyna. Są to amfibolity zawierające plagioklazy, biotyt, amfibol, kalcyt i tlenki żelaza. Zawie
rają one również nieznaczne ilości kwarcu.
Utwory czerwonego spągowca monokliny przedsudeckiej leżą niezgod
nie na sfałdowanym podłożu m etam orficznym lub na zaburzonych w arst
wach karbonu dolnego, jak to jest w przypadku wiercenia Wichów, Ra
wicz 1, w których upady w arstw karbonu dolnego wahają się od 20— 30°, a w wierceniu Olszyna Dolna upady w arstw karbonu dolnego wynoszą około 10°, a niekiedy tylko sięgają 20— 30°. Stąd wynika, że utw ory czer
w onego spągowca zalegają dyskordantnie na starym podłożu krystalicz
nym lub podłożu osadowym zbudowanym z utworów dolnokarbońskich.
W czerwonym spągowcu notuje się tylko nieznaczne upady w arstw 0— 5°.
Czerwony spągowiec na m onoklinie przedsudeckiej jest bezpośrednio przykryty przez osady cechsztyńskie, a jedynie w otworach Opole i Leśna na czerwonym spągowcu spoczywają osady pstrego piaskowca. W Olszy na południe od Lubina na czerwonym spągowcu leżą osady trzeciorzę
dowe.
— 470 —
C H A R A K T E R Y ST Y K A L IT O L O G IC Z N O -ST R A T Y G R A F IC Z N A CZERW ONEGO SPĄGOWrCA
Po przeanalizowaniu materiału rdzeniowego z obszaru monokliny przedsudeckiej w yróżniłem na podstawie różnic litologicznych na tym obszarze trzy piętra czerwonego spągowca, tabela 1:
—■ górny czerwony spągowiec,
—■ środkowy czerwony spągowiec,
— dolny czerwony spągowiec.
T a b e l a 1
P o d ział stra ty g ra ficzn y czerw onego sp ą g o w ca m o n o k lin y p rzed su d eck iej
P iętra C h a ra k tery sty k a lito logiczn a C y k le s e d y m e n ta c y jn e
górny
p ia sk o w c e szare (szary spągow iec) 0— 71,8 m
p ia sk o w c e b ru n atn oczerw o n e 8,0—366,5 m zlep ień ce m e la fir o w o -p o r fir o w e 0'—93,6 m p ia sk o w c e b r u n a tn o czerw o n e zle p ie ń c o w a te
0—'81,5 m
c y k l III
środkow y
m ela fir y , p orfiry i tu fy 4,7— 400,0 m łupki b ru n atn oczerw o n e z w ła d k a m i w a
pieni 3,0—>39,0 m
m e la fir y !i porfiry 21,5---
c y k l II dolny
łu p k i b r u n a tn o c z e rw o n e górne 6,5—39,8 m z lep ień ce k w a r c y to w e 2,0—3,2 m; p ia s k o w c e z le p ie ń c o w a te i p ia s k o w c e b r u n a tn o c z er w o n e 2,6— 29,9 m
łu p k i b r u n a tn o czerw o n e dolne 1,7— 150,6 m p ia s k o w c e b ru n a tn o czerw o n e 0i—43,1 m
z le p ie ń c e p o d sta w o w e 4—118,5 m
c y k l I
D o l n y c z e r w o n y s p ą g o w i e c
Osady tego piętra są znane z czterech wierceń: Wichów, Buczyna, Obora i Rawicz 1. W piętrze tym w ydzieliłem następujące poziomy, idąc od góry do dołu:
— łupki brunatnoczerwone górne,
— zlepieńce kwarcytowe,
— łupki brunatnoczerwone dolne,
— piaskowce brunatnoczerwone,
— zlepieniec podstawowy.
Z l e p i e n i e c p o d s t a w o w y
Zlepieniec podstawowy posiada różną miąższość, od 4— 118,5 m i jest różnie w ykształcony w każdym z otworów. W otworze Rawicz 1, zlepie
niec podstawowy ma miąższość 118,5 m. W zlepieńcu tym obserwuje się
— 471 —
liczne otoczaki granitu, gnejsu, skał wulkanicznych typu zieleńcowego, kwarcytu, wielkości od kilku do kilkunastu centymetrów, słabo obtoczo
nych. W dolnej części w ystępuje warstwa piaskowca szaroróżowego z licz
nym i otoczakami kwarcu o średnicy 2— 8 mm. Lepiszcze składa się z ma
teriału ilasto-wapnisto-piaszczystego i ma barwę szaroróżową. Wśród okruchów materiału piaszczystego w ystępują ziarna kwarcu, skaleni, łup
ków krzemionkowych. W części najniższej zlepieńca w ystępują również łupki szare o odcieniu różowym z domieszką materiału piaszczystego.
Łupki te można by uważać w tym w ierceniu za serię przejściową m iędzy dolnym karbonem a czerwonym spągowcem.
W wierceniu Obora koło Lubina zlepieniec podstawowy ma tylko 4 m miąższości. W dolnej części zlepieńca występują fragm enty gnejsu szarego o odcieniu zielonym wielkości do kilkunastu cm. Ku górze skład i wielkość otoczaków ulega zmianie. Oprócz gnejsu w ystępują otoczaki kwarcu, kwarcytu, łupków krzemionkowych. Lepiszcze jest ilasto-pia- szczysto-wapniste barwy czerwonej.
Również o niewielkiej miąższości (5,4 m) w ystępuje zlepieniec pod
staw ow y w otworze Buczyna. Zlepieniec ten składa się przeważnie z frag
mentów skał amfibolitu oraz nielicznych otoczaków kwarcytu. Otoczaki tkwią w masie piaskowcowo-ilasto-wapnistej barwy brunatnoczerwonej.
Ku stropowi zlepieniec przechodzi w piaskowiec.
W porównaniu z obszarem sudeckim zlepieniec podstawowy z mono
kliny uważam za ekw iw alent zlepieńca podstawowego z niecki śródsu- deckiej według W. E. P e t r a s c h e c k a (1936), J. O b e r c a 1957) oraz zlepieńca spągowego w edług K. D z i e d z i c a (1959, 1961).
W wierceniu Wichów zlepieniec podstawowy nie w ystępuje. Bezpo
średnio na dolnym karbonie spoczywają łupki brunatnoczerwone dolne.
P i a s k o w c e b r u n a t n o c z e r w o n e
Nad zlepieńcem podstawowym występują w wierceniu Buczyna pia
skowce zlepieńcowate brunatnoczerwone o odcieniu różowym miąższości 2,9 m. W piaskowcu tym (z otworu Buczyna) tkwią nieregularnie Roz
mieszczone otoczaki amfibolitu wielkości do 1 cm. Ponad tą warstwą występują dopiero piaskowce brunatnoczerwone miąższości 39,30 m. Słabo zaznacza się w tych piaskowcach warstwowanie poziome i skośne. W iel
kość ziarn waha się od 0,1— 0,5 mm, a niekiedy ziarna mają wielkość 1 mm. Piaskowce te-zawierają w sw ym składzie kwarc (około 80%), reszta przypada na fragm enty łupków krzemionkowych i skalenie. W ystępują również ziarna kalcytu. Lepiszcze jest wapienno-ilasto-żelazowe. Ziarna mają charakter półkanciastych i kanciastych w edług nom enklatury S z w i e c o w a . Sporadycznie spotyka się ziarna obtoczone. Ze względu na skład petrograficzny m ożemy piaskowce te zaliczyć do szarowak.
W otworze Rawicz 1 piaskowce brunatnoczerwone są partiami zlepień
cowate, a miąższość ich w ynosi 43,1 m. W skład piaskowców zlepieńco- watych wchodzą liczne otoczaki piaskowca brunatnoszarego, kwarcytu i lidytu. Otoczaki mają w ielkość 0,2— 0,5 cm. Rzadko osiągają w ielkości 0,5— 2,0 cm.
Piaskowce brunatnoczerwone (częściowo zlepieńcowate w wierceniu Rawicz 1), chociaż nie wykazują oddzielności płytowej, mogą być ekw i
w alentem piaskowców i łupków czerwonych z niecki śródsudeckiej (W. E. P e t r a s c h e c k , 1936; J. O b e r c, 1957) albo piaskowców pły
— 472 —
towych w ujęciu K. D z i e d z i c a (1959, 1961). Piaskowce brunatnoczer
wone nie występują w wierceniach Obora i Wichów.
Ł u p k i b r u n a t n o c z e r w o n e , d o l n e
W wierceniu Rawicz 1 miąższość łupków w ynosi 1,7 m. W łupkach tych występują cienkie warstewki piaskowca brunatnoczerwonego oraz smugi barwy zielonej lub szarej. Podobnie są wykształcone łupki w otworze Buczyna, których miąższość wynosi 2,4 m, a w ich części środkowej po
jawiają się piaskowce brunatnoczerwone z ziarnem o 0 0,1— 0,3 mm.
W otworze Buczyna dolne łupki brunatnoczerwone spoczywają na pias
kowcach brunatnoczerwonych, a w wierceniu Rawicz 1 na piaskowcach brunatnoczerwonych zlepieńcowatych.
Odmiennie od poprzednich dw u otworów wykształcona jest seria łup
ków (miąższość 30,90 m) w otworze Obora, w którym występują łupki barwy brunatnoczerwonej i szarej na przemian z wkładkami piaskowców szarych, szarozielonych i brunatnych. Miąższość poszczególnych warstw waha się od kilkunastu centym etrów do kilku metrów. Poza tym w y stę
pują w części środkowej serii łupkowej dw ie w arstw y zlepieńców miąż
szości 30 cm i 50 cm. W składzie ich przeważają fragm enty gnejsu i łup
ków krzemionkowych. Na głębokości 948,1— 949,0 znajdują się łupki z cha
rakterystycznym naprzemianległym w ystępowaniem w arstew ek brunat
nych i szarych grubości 0,5— 1 cm. W łupkach tych obserwuje się odciski m ałych skorupek z rodzaju Anthracosia i Estheria. W otw orze tym łupki brunatnoczerwone w ystępują bezpośrednio na zlepieńcu podstawowym.
W otworze Wichów brak jest zlepieńca podstawowego i piaskowców brunatnoczerwonych. Dolne łupki brunatnoczerwone w ystępują bezpo
średnio na dolnym karbonie, wykształconym tutaj w e facji kulmowej.
Seria dolnych łupków ma tu miąższość 150,60 m, tj. największą miąższość dotychczas stwierdzoną na monoklinie przedsudeckiej. Łupki mają barwę brunatnoczerwoną partiami szarą o odcieniu różowym a w stropie ich występują plam y fioletow e. W partii środkowej w ystępują w kładki pias
kowców grubości od kilku centym etrów do 0,5 m. Na m onoklinie przed
sudeckiej w żadnym z w ierceń nie zaobserwowałem typow ych czarnych łupków antrakozjowych. Sądzę jednak, że łupki brunatnoczerwone dolne z monokliny przedsudeckiej można uważać za ekw iw alent pierwszego po
ziomu łupków antrakozj owych z obszaru Sudetów w sensie podanym przez W. E. P e t r a s c h e c k a (1936) i J. O b e r c a (1956) i K. D z i e d z i - c a (1959, 1961). Najlepszym dowodem potwierdzającym ten wniosek są odciski skorupek m ałży Anthracosia znalezione w otworze Obora.
Z l e p i e ń c e k w a r c y t o w e
Najlepiej są one wykształcone w otworze Wichów, gdzie występują na przemian z piaskowcami szarowakowym i brunatnoczerwonym i sza
rymi. W skład zlepieńców wchodzą otoczaki kwarcytu, kwarcu, lidytu i łupku krzemionkowego o średnicy 0,2— 8 cm, Lepiszcze zlepieńca jest ilasto-wapniste z domieszką piasku. Barwa zlepieńców jest jasnoszara z odcieniem różowym. W stropie zlepieńców w otw orze Wichów w y stę
puje warstwa piaskowca szarego miąższości 2 m.
W wierceniu Obora poziom ten ma miąższość 3,20 m, a w ielkość oto
czaków w zlepieńcu dochodzi do 2,0 cm. Barwa zlepieńców jest szara z od
cieniem różowym. Nieco inaczej wykształcony jest ten poziom w otworze
F ig . I. M apa ro zp rzestrzen ien ia u tw o ró w czerw on ego sp ą g o w e a na m o n o k lin ie p rzed - su d eck iej. C zerw ony sp ą g o w iec: 1 — d olny; 2 — środ k ow y; 3 — górny; G ranice za sięg u p o szczeg ó ln y ch p ięter czerw on ego spągow La: 4 — d oln ego, 5 — środ k ow ego, 6 — górnego; 7 — o tw o ry , w k tó ry ch czerw on ego sp ą g o w ca n ie p rzew ierco n o ; 8 —
otw ory, w k tó ry ch czerw o n y sp ą g o w iec p rzew ierca n o
F ig . 1. M ap sh o w in g e x te n t of R o tlieg en d e sed im en ts in th e F o r e -S u d e tic M on oclin e.
R o tlieg en d e: 1 — lo w e r , 2 — m id d le, 3 — upper; L im its o f th e e x te n t o f in d iv id u a l d iv isio n s o f th e R o tieg en d e: 4 — lo w e r , 5 — m id d le, 6 — upper; 7 — B o rin g s in w h ich b a se o f R o tie g e n d e n o t rea ch ed ; 8 •— B o rin g s in w h ic h b a se o f R o tlieg en d e
reach ed
I. Gubin 1 2, K l e n i , c a i N o w a Sal 1 i W ic h a w 5 B uczyna 6 Obora 7. R a w i c z 1 aW y g n g ń c z y c e 9 Sieroszowice
F ig, 2 i 3. P r o file k o rela cy jn e u tw o ró w czerw on ego sp ągow ca na m o n o k lin ie p rzed - su d eck iej. prek am b r lu b sta rszy p aleozoik : 1 — sk a ły k ry sta lic zn e; 2 — d oln y karbon (kulm ) — p ia sk o w c e i łu p k i; C zerw on y sp ą g o w iec; 3' — zlep ień ce, 4 — p ia sk o w ce zlep ień co w a te, brunatnocizerw one, 5 — p ia sk o w c e b ru n atn oczerw on e, 6 — łu p k i ila ste bru n atn oczerw on e, częścio w o szare, 7' — łu p k i z cien k im i w k ła d k a m i p ia sk o w có w , - m e la fir y , 9 — p o rfiry , 10 — tu f p o rfiro w y , 11 —• w a p ie n ie , 12 — p ia sk o w c e szare;
13 — g ra n ic e m ięd zy p iętra m i
F ig . 2 and 3. P r o file sh o w in g co rrela tio n of R o tlieg en d e in b o r e -h o le s, F o r e -S u d etic M on oclin e. 1 — P re-C am b rian o f L ow er P a la eo zo ic — c r y sta llin e rock s; 2 — L ow er C arboniferous (K ulm ) — sa n d sto n es and sh a les; R jotliegende; 3 — con glom erates, 4 — red d ish -b ro w n , con g lo m era tic san d ston e, 5 — red d ish -b ro w n sa n d sto n e, 6 — red d ish -b ro w n , silty sh ale, in p a rt grey, 7 — sh a les w ith th in sa n d sto n e b ed s, 8 — m ela p h y re 9 — p o rp h y ry , 10 — p o rp h y ritic tu ff, 11 ■— lim esto n es, 12 — g rey sa n d
sto n es; 13 — d iv isio n s b ou n d aries
meprzewiercony
— 473 —
Rawicz 1. Są to piaskowce szarowakowe zlepieńcowate, brunatnoczer- wone, w których tkwią sporadycznie otoczaki kwarcytu, kwarcu, rzadziej lidytu i piaskowca brunatnego. W ielkość otoczaków waha się od 0,2—
■—0,8 cm. Miąższość piaskowców zlepieńcowatych w ynosi 2,6 m.
Natomiast w otworze Buczyna brak jest zlepieńców. Zamiast zlepień
ców w ystępują piaskowce brunatnoczerwone szarowakowe o średnicy ziarna 0,1— 0,5 mm. W piaskowcach tych zaznacza się słabo warstwowanie poziome i diagonalne. Zlepieńce kw arcytowe w ystępujące na obszarze monokliny przedsudeckiej uważam za ekw iw alent zlepieńców lidytow ych z niecki śródsudeckiej (W. E P e t r a s c h e k , 1936; J . O b e r c , 1957) oraz zlepieńców lidytow ych i kwarcytowych w ujęciu K. D z i e d z i c a (1959, 1961).
Ł u p k i b r u n a t n o c z e r w o n e , g ó r n e
Na zlepieńcach kwarcytowych (lub piaskowcach brunatnoczerwonych, np. w wierceniu Buczyna i piaskowcach zlepieńcowatych w otworze Ra
wicz 1) leżą łupki brunatnoczerwone partiami piaszczyste z plam ami sza
rymi lub szarozielonymi oraz z licznym i drobnymi łuseczkam i musko- witu. Są one przeławicone piaskowcami brunatnoczerwonymi. W w ier
ceniu Obora łupki mają barwę brunatnoczerwoną oraz szarą, a w środko
wej części łupków w ystępują również cienkie wkładki brekcji składającej się z fragmentów łupku brunatnoczerwonego oraz okruchów w apieni sza
rych. W otworze Wichów w stropowej partii łupków w ystępuje wkładka wapieni (grubości 20 cm) brunatnoczerwonych z plamami zielonymi. Brek- cja oraz wapienie ze względu na małą miąższość nie zostały wyróżnione w profilach korelacyjnych. Miąższość górnych łupków w ynosi w w ier
ceniu Rawicz 1 — 11,90 m, Obora — 28,70 m, Buczyna — 6,50 m, a w otworze Wichów — 39,80 m. Łupki brunatnoczerwone górne z mo
nokliny przedsudeckiej są odpowiednikiem łupków antrakozjowych gór
nych wyróżnionych w Sudetach przez E. W. P e t r a s c h e c k a (1936),
•J. O b e r c a (1957) oraz D z i e d z i c a (1959, 1961). Brak natomiast na obszarze monokliny przedsudeckiej tak zwanego piaskowca budowlanego wyróżnionego w Sudetach przez E. D a t h e g o (1904), W. E. P e t r a s c h e c k a (1936), O b e r c a (1957) oraz K. D z i e d z i c a (1959 i 1961).
Bezpośrednio na łupkach brunatnoczerwonych górnych w otworze Wi
chów leżą m elafiry, a w otworze Obora na łupkach spoczywają tu fy por
firowe.
Ś r o d k o w y c z e r w o n y s p ą g o w i e c
Piętro to zbudowane jest w przeważającej części ze skał w ylew nych przede wszystkim m elafirów, porfirów kwarcowych i tufów porfirowych.
M elafiry występują w otworach Wichów i Nowa Sól. W otw orze Wi
chów m elafiry są barwy ciem nofioletow ej o odcieniu zielonym. W ystę
pują one w dwu partiach oddzielonych od siebie łupkami ilastym i, bru
natnoczerwonymi, grubości 3,0 m. Górna część m elafirów znajduje się na głębokości 566,60— 735,20 m, o miąższości 168,7 m, dolna partia m ela
firów w ystępuje na głębokości 738,20— 759,70 m, o miąższości 21,50 m.
W skład ciasta skalnego melafirów z otworu Wichów wchodzą plagioklazy, tlenki żelaza i fenokryształy amfibolu, wolne przestrzenie w ypełnione są kalcytem, chlorytem lub wtórnym kwarcem. W otworze Nowa Sól 1 m elafiry znajdują się na głębokości 1302,8— 1665,40 m i nie zostały prze-
— 474 —
wiercone. Miąższość serii przewierconej w ynosi 362,60 m. Skład mineralo
giczny jest podobny do m elafirów z Wichowa, z tym że na głębokości 1495,3— 1618,8 m w ystępują m elafiry migdałowcowe. Wolne przestrze
nie są w ypełnione kwarcem, rzadziej kalcytem, których w ielkość może dochodzić do 1 cm. W melafirach z Wichowa i Nowej Soli w ystępują liczne szczeliny, które przebiegają pod różnymi kątami do siebie od 0— 90°. Są one w ypełnione kalcytem szarym, a niekiedy rdzawobrunat- nym. W ulkanity z otworów Wichów i Nowa Sól 1 w w ęższym pojęciu są to skały o charakterze zasadowym typu bazaltu lub trachybazaltu (J. K ł a p c i ń s k i , J. K o r n aś, 1966).
W najbardziej w ysuniętym na północ wierceniu Klenica znajdują się porfiry kwarcowe. Ciasto skalne składa się z drobnych minerałów kwar- cowo-skaleniowych, a w nich tkwią prakryształy kwarcu, żerdki skaleni oraz skalenie przechodzące w kalcyt. Podobnie jak i w melafirach rów
nież w porfirach w ystępują liczne szczeliny przebiegające pod różnymi kątami i w ypełnione są kalcytem szarym lub jasnoszarym. Porfiry w K le- nicy występują na głębokości 2618,00— 3000 m i nie zostały przewier
cone. Cała seria porfirów jest barwy brunatnoczerwonej, a tylko na głębokości 2872,0— 2888,1 m występują porfiry szarobiałe. Porfiry z K le- nicy me ją charakter skały kwaśnej typu paleoryodacytowego (J. K ł a p c i ń s k i , J. K o r n a ś , 1966).
W dolnej części na głębokości 2918,00—2957,0 m porfiry są* rozdzie
lone przez łupki brunatnoczerwone. W stropie łupków w ystępuje warstwa wapieni grubości 0,3 m, szarych o odcieniu zielonym, natomiast w spągu znajduj p się warstwa wapieni szarych o odcieniu brunatnym miąższości 3,3 m. Obydwie w arstw y w apieni zawierają domieszkę m ateriału ilastego.
Również w otworze Sieroszowice w ystępują porfiry barwy ciemno
szarej o odcieniu brunatnym. W skałach tych wiercono tylko 1 m na głębokości 906,5— 907,5 m.
W wierceniu Obora na głębokości 904,90— 909,60 m, znajduje się warstwa tufów porfirowych miąższości 4,7 m o barwie brunatnoszarej.
W skład tufów wchodzi masa odszklona ilasto-krzemionkowa, poza tym kryształy kwarcu, wtórne ziarna kalcytu oraz tlenków żelaza.
Oprócz wyżej om awianych otworów wiertniczych, w których w ystę
pują skały w ylew n e J. W y ż y k o w s k i (1963, 1964) podaje, że skały w ylew ne — m elafiry lub dacyty zostały również stwierdzone w w ierce
niach Lenartowice, Rawicz 1, Wschowa 2 l , Kożuchów 1, Broniszów, K lę- pinka, Lubanice i Kunice Żarskie. Po dokładnym przebadaniu profilu czer
wonego spągowca w otworze Rawicz 1 okazało się, że są to zlepieńce, któ
re przy megaskopowej obserwacji można m ylnie zaliczyć do melafirów.
Z powyższych danych wynika, że skały w ylew ne występują głównie w pasie Wichów, Kożuchów, Nowa Sól w kierunku Klenicy, jak też w kierunku zachodnim, na co wskazują wyniki z otworów Klępinka, Lu
banice i Kunice Żarskie. W kierunku wschodnim skały w ylew n e zostały stwierdzone w Sieroszowicach, w wierceniach Wschowa 2, Lenartowice oraz tu fy porfirowe w wierceniu Obora. Można przypuszczać, że w ulka
nizm permski w kierunku wschodnim monokliny przedsudeckiej zanikał
1 Już po oddaniu pracy do druku ukazała się in te r e su ją c a praca J. B r z e z i c k i e j (1965), w której autorka podaje c h a r a k ter y sty k ę petrog ra ficzn ą w u lk a n i- tó w w y s tę p u ją c y c h w o tw o rze W sch ow a 2. W serii w u lk a n ic z n e j autorka w y ró żn ia od dołu tu fy ry o lito w e, w śro d k ow ej części ry o lity i w górnej partii, b rek cję r y o li- tow ą.
— 475 —
lub też w mniejszej ilości w ystępow ał niż w zachodniej części monokliny.
Jednak zlepieńce w ystępujące w górnym czerwonym spągowcu, a skła
dające się częściowo z otoczaków melafiru i porfiru świadczą o tym , że i we wschodniej części monokliny mógł w ystępować wulkanizm permski.
Obecnie trudno jest powiedzieć z iloma cyklam i wulkanicznym i m ie
liśm y do czynienia na obszarze monokliny przedsudeckiej. Biorąc pod uwagę serię wulkaniczną w Wichowie oraz w Klenicy, można uważać, że na obszarze monokliny przedsudeckiej zaznaczył się tylko jeden cykl wulkaniczny przegrodzony warstw ą skał osadowych. B yłby to odpowied
nik cyklu wulkanicznego w sensie podanym przez St. K o z ł o w s k i e g o (1958) oraz K. D z i e d z i c a (1958), ale bez w yraźnego zróżnicowania na serię melafirową i porfirową. Dalsze wiercenia w yjaśnią być może dokładniej to zagadnienie na monoklinie przedsudeckiej.
G ó r n y c z e r w o n y s p ą g o w i e c
W ydzieliłem w tym piętrze trzy poziomy od góry do dołu:
— piaskowce szare,
— piaskowce brunatnoczerwone,
— piaskowce brunatnoczerwone, zlepieńcowate i zlepieńce m elafirowo- -porfirowe.
P i a s k o w c e b r u n a t n o c z e r w o n e , z l e p i e ń c o w a t e i z l e p i e ń c e m e l a f i r ó w o - p o r f i r o w e
Piaskowce zlepieńcowate są piaskowcami szarowakowym i brunatno- czerwonymi, w ich warstwach nieregularnie rozmieszczone są otoczaki kwarcu, kwarcytu, piaskowca, wielkości 0,3— 1,5 cm, a niekiedy fragm en
ty łupku brunatnoczerwonego wielkości kilku centymetrów. Ziarna tych piaskowców posiadają przeciętną wielkość 0,3 mm, a najw iększe z nich dochodzą do 1,50 mm. W składzie piaskowców w ystępują ziarna kwarcu, skaleni, łupków krzemionkowych i fylitow ych. Spoiwo jest ilasto-wapni- ste, a w wolnych przestrzeniach w ystępuje w ykrystalizow any kalcyt w po
staci nieco większych ziarn niż poprzednie. Gdy piaskowce zlepieńcowate leżą bezpośrednio na starszym podłożu, to otoczaki w nim występujące są zbudowane (w przeważającej części) ze skał tego podłoża (wiercenia Osobowice i Jędrzychów). W piaskowcach tych zwłaszcza w otworze Bu
czyna zaznacza się również warstwowanie skośne i krzyżowe. Piaskowce zlepieńcowate w ystępują zazwyczaj w dolnej części górnego czerwonego spągowca, ale zdarza się również, że w ystępują w górnych jego partiach, jak to jest w otworach Leśna, Olszyna Dolna, Osobowice, Nowa Sól i Klenica.
Zlepieńce występujące w tym piętrze zbudowane są w przeważającej ilości z otoczaków melafiru i porfiru. Poza tym w ystępują otoczaki kwar
cytu, lidytu, gnejsu jak też fragm enty łupku i piaskowca brunatnoczer
wonego. Wielkość otoczaków jest różna od 0,20— 8,0 cm. Otoczaki mają kształt nieregularny rzadko są płaskie. Krawędzie i naroża mają zaokrą
glone. W arstwy zlepieńców nie wykazują warstwowania. Lepiszcze sta
nowi materiał ilasto-piaszczysto-wapnisty. W arstwy zlepieńców są czę
sto przeławicone piaskowcami brunatnoczerwonymi. Piaskowce w ystępu
jące wśród zlepieńców mają charakter piaskowców szarowakowych. Wi
doczne jest w nich poziome, skośne a naw et krzyżowe warstwowanie.
Tego typu zlepieńce z przeławiceniami piaskowców występują w otw o
— 476 —
rach Leśna, Olszyna Dolna, Sieroszowice, W ygnańczyce i Buczyna. Nieco inny charakter mają zlepieńce w ystępujące w otworze Gubin 1. Są to zlepieńce zbudowane z otoczaków skał w ylew nych słabo obtoczonych, wielkości kilku do kilkunastu centym etrów. Zlepieńce w tym otworze występują w dwu wyraźnie zaznaczających się seriach — górnej miąż
szości 93,6 m oraz dolnej, w której wiercono tylko 50,90 m. Między tym i seriami zlepieńców w ystępuje warstwa łupków brunatnoczerwonych miąż
szości 5,0 m oraz piaskowce brunatnoczerwone (miąższości 21,5 m) z trze
ma cienkimi wkładkami łupków brunatnoczerwonych. Zlepieńce m elafi- rowo-porfirowe i piaskowce zlepieńcowate z monokliny przedsudeckiej są ekwiwalentem tzw. zlepieńców głównych z Sudetów cytow anych przez H. S c u p i n a (1931), K. D z i e d z i c a (1959) i J. K r a s o n i a (1964).
P i a s k o w c e b r u n a t n o c z e r w o n e
Seria ta jest wykształcona monotonnie z przewagą piaskowców szaro- wakowych drobnoziarnistych lub średnioziarnistych o
0
ziarna 0,05—— 1,0 mm. Frakcja aleurytowa 0,01— 0,05 mm w ystępuje w mniejszej ilości. W składzie petrograficznym przeważają ziarna kwarcu, zazwyczaj z wyraźnym falistym wygaszaniem światła. Oprócz ziarn kwarcu w ystę
pują fragm enty łupków fylitow ych, łupków krzemionkowych i skaleni.
Obtoczenie ziarna jest różne, przeważają ziarna półkanciaste, ale zda
rzają się również ziarna kanciaste, a naw et ostrokrawędziste. Spoiwo jest ilasto-wapnisto-żelaziste. Spotyka się również kalcyt, który w ystę
puje nieregularnie. Interesujące jest w ystępow anie glaukonitu, którego ziarna mają barwę ciemnozieloną i jasnozieloną i są okrągłe lub owalne, występują one nielicznie (w ilości 1— 3 w szlifie) w piaskowcach z otw o
rów Buczyna, Sieroszowice, Jędrzychów, Olsza, Wichów, Obora, Rawicz (A. G r o d z i c k i , J. K ł a p c i ń s k i, J. K r a s o ń , 1967). Średnie w iel
kości ziarna glaukonitów 0,13 mm. Oprócz zielonych ziarn spotyka się również ziarna glaukonitu odbarwione żółte lub brunatne.
Na rdzeniach piaskowców widoczne jest niekiedy przekątne i poziome warstwowanie. Rzadko można z a u w a ż y ć w arstw owanie krzyżowe. Me- gaskopowo są one podobne do piaskowców z pstrego piaskowca, lecz róż
nią się od nich bardziej ciem niejszym zabarwieniem brunatnoczerwonym, prawie brakiem krzyżowego warstwowania, które jest bardzo charakte
rystyczne dla dolnego i środkowego pstrego piaskowca na obszarze mo
nokliny przedsudeckiej. Piaskowce z tego poziomu są bardzo słabo zwięzłe i już po wyciągnięciu rdzenia z otworu ulegają szybkiemu rozkruszeniu.
Miąższość piaskowców brunatnoczerwonych waha się od 8—366,5 m.
Najmniejsze miąższości notuje się w e wschodniej i zachodniej części, a największe w środkowej części monokliny przedsudeckiej. Najczęściej piaskowce brunatnoczerwone w ystępują nad zlepieńcami m elafirowo-por- firowym i lub piaskowcami zlepieńcowatymi, np. w otworach wiertniczych Gubin 1, Wichów, Buczyna, Obora, Wygnańczyce, Jędrzychów, Olsza, Do- maszków, Uciechów, Opole. W wierceniu Klenica seria piaskowców jest przeławicona kilkakrotnie przez w arstw y łupków brunatnoczerwonych i piaskowce zlepieńcowate, a w górnej części w ystępuje także warstwa zlepieńców m elafirowo-porfirowych. W otworach Nowa Sól 1, Rawicz 1 i Osobowice są one przeławicone tylko raz przez w arstw y piaskowców zlepieńcowatych. Natomiast w wierceniach Sieroszowice i Olszyna Dolna serię piaskowców brunatnoczerwonych przeławicają zlepieńce melafiro=
wo-porfirowe i piaskowce zlepieńcowate.
— 47 7 —
Piaskowce brunatnoczerwone górnego czerwonego spągowca z mono
kliny przedsudeckiej nie mają sw ego odpowiednika na obszarze Sudetów.
Prawdopodobnie tw orzyły się one w ted y na monoklinie, gdy w Sude
tach osadzały się zlepieńce głów ne o miąższości kilkuset metrów.
P i a s k o w c e s z a r e
Pod w zględem petrograficznym nie różnią się od niżej leżących pias
kowców brunatnoczerwonych i można je również zaliczyć do piaskow
ców szarowakowych. Lepiszcze piaskowców jest ilasto-wapniste. Dolna ich część ma barwę szarą, niekiedy z lekkim odcieniem różowym, jak też z licznym i plamami czerwonymi.
Górna ich część to piaskowce szare lub naw et jasnoszare ze spora
dycznie występującym i plamami różowym i lub czerwonymi. N ie widać też wyraźnego warstwowania. Piaskowce szare w rejonie Lubina są okru- szcowane siarczkami miedzi, okruszcowanie to zanika w piaskowcach w kierunku Sieroszowic, a także Nowej Soli oraz brak okruszcowania w otworach Rawicz i Uciechów. W piaskowcach szarych w ystępuje glau- konit w podobnej ilości jak w piaskowcach brunatnoczerwonych. O w y stępowaniu glaukonitu w tych piaskowcach piszą J. K r a s o ń i A. G r o d z i c k i (1964).
Miąższość piaskowców szarych waha się od 0— 20 m, a tylko w jed
nym przypadku w otworze Uciechów piaskowce szare osiągają miąższość ponad 70 m.
W nomenklaturze niem ieckiej seria tych piaskowców znana jest pod nazwą „Grauliegendes” — szary spągowiec i „W eissliegendes” — biały spągowiec. F. M e i n e c k e (1910) podaje, że szary spągowiec powstał wskutek odbarwienia czerwonych piaskowców przez w ody morza cech- sztyńskiego. Natomiast biały spągowiec, który jest diagonalnie warstw o
wany, uważany jest przez niego jako piaskowiec pochodzenia wydmo
wego, a zatem eolicznego. Piaskow ce te w edług F. M e i n e c k e g o po
w stały wskutek działalności wiatrów przed zalew em wód morskich, w których osadziły się łupki miedzionośne. E. F u l d a (1935) podaje, że biały spągowiec powstał pod koniec czerwonego spągowca. W literaturze niemieckiej częściej jest używane przez geologów określenie „Weiss
liegendes” biały spągowiec i jest on zaliczany do najmniejszej części cech- sztynu (G. R i c h t e r - B e r n b u r g , 1953)
Ostatnio w yniknął w Polsce problem, gdzie zaliczyć piaskowce szare, czy do cechsztynu, czy do czerwonego spągowca. Wydaje się, że pewna część piaskowców szarych od góry m ogłaby należeć do cechsztynu. Jed
nakże dokładne oddzielenie i określenie przynależności stratygraficznej jest trudne, ponieważ nie w e wszystkich profilach zabarwienie osadu jest jasnoszare nie posiadające żadnych plam. Można przypuszczać że pewna mała część osadu czerwonego spągowca została redeponowana i przerobiona przez morze cechsztyńskie, lecz w skutek niezm ienności ma
teriałów i stopniowej zmiany zabarwienia osadu trudno dokładnie w y tyczyć granicę m iędzy czerwonym spągowcem a cechsztynem.
J. O b e r c i J. T o m a s z e w s k i (1963) wyróżniają tylko biały spą
gowiec, uważając go za utwór poligeniczny i proponują „przerobiony i od
barwiony w cechsztynie materiał czerwonego spągowca zaliczyć należy do cechsztynu; odbarwiony jedynie w okresie cechsztyńskim a n ie rede- ponowany osad czerwonego spągowca m usi być uznany za dolny perm ”.
Pogląd J. O b e r c a i J. T o m a s z e w s k i e g o w ydaje się słuszny,
— 478 —
aczkolwiek przy badaniach megaskopowych rozgraniczenie takie jest n ie
osiągalne. J. W y ż y k o w s k i (1964) zalicza serię białego lub szarego spągowca do cechsztynu w oparciu o: 1. znaczną węglanowość, 2. przejawy uławicenia, 3. stwierdzenie fauny morskiej w tych piaskowcach.
Również J. K r a s o ń i A. G r o d z i c k i (1964) stosują dla pias
kowców szarych określenie „biały spągowiec” i uważają, że w arstw ę 10- -m etrową piaskowców szarych z rejonu Lubina i Sieroszowic — na pod
stawie cech morfoskopowych oraz w ystępowania minerałów ciężkich a przede w szystkim glaukonitu — należy zaliczyć do cechsztynu.
Ponieważ glaukonit w ystępuje również niżej pod piaskowcami sza
rymi, w piaskowcach brunatnoczerwonych w ięc nie może on być dobrym wskaźnikiem stratygraficznym do oddzielenia piaskowców szarych od brunatnoczerwonych. Nie mając dokładnych danych stratygraficznych na przeprowadzenie granicy m iędzy piaskowcami szarymi a brunatnoczer- w onym i i przydzielenie tych pierwszych do cechsztynu zaliczam je ze względu na podobieństwo litologiczne m iędzy jiim i do górnego czerwo
nego spągowca.
Dotychczas przeważająca część badaczy uważała osady czerwonego spągowca za osady pochodzenia lądowego powstałe na lądzie jako sedy- ment fluwialny,, jeziorny lub też eoliczny. Jednakże jest rzeczą nader charakterystyczną w ystępow anie glaukonitu w piaskowcach brunatno
czerwonych i szarych górnego czerwonego spągowca na obszarze mono- kliny przedsudeckiej. Ziarna glaukonitu są przeważnie ciemnozielone, okrągłe o średnicy poniżej 1 mm oraz cechują się agregatową budową (A. G r o d z i c k i , J. K ł a p c i ń s k i, J. K r a s o ń , 1967). Ziarna tego glaukonitu spełniają więc wszystkie warunki glaukonitu autochtonicznego, który tworzy się w środowisku morskim (K. S m u l i k o w s k i , 1954).
Mimo że w pracy o glaukonicie (A. G r o d z i c k i , J. K ł a p c i ń s k i , J. K r a s o ń , 1967) przyjęliśm y hipotezę, że glaukonit w osadach czer
wonego spągowca na monoklinie przedsudeckiej powstał na drodze glau- konityzacji — najprawdopodobniej skaleni, to osobiście jestem zdania, że glaukonit w ystępujący w osadach górnego czerwonego spągowca, w w yżej w ym ienionym obszarze, m ógł powstać w środowisku morskim i dlatego też m ożliw e jest powstanie osadów górnego czerwonego spągowca w p ły t
kim morzu, a nie na lądzie, jako sedym ent rzeczny czy jeziorny. Podobną hipotezę o utworzeniu się osadów czerwonego spągowca w środowisku morskim głosił już R. L e p s i u s (1913).
P a l e o g e o g r a f i a
Z początkiem dolnego czerwonego spągowca na monoklinie przedsu
deckiej zarysowały się w yraźnie dwa regiony — region wschodni na ob
szarze którego brak jest osadu dolnego czerwonego spągowca, oraz re
gion zachodni, gdzie osady dolnego czerwonego spągowca zostały stw ier
dzone w kilku otworach (fig. 1, 2 i 3). W części wschodniej monokliny zaznacza się od dolnego karbonu przez cały górny karbon oraz dolny czerwony spągowiec luka sedymentacyjna, natomiast w części zachodniej monokliny luka sedym entacyjna zaznaczyła się tylko w górnym karbonie.
Obszar sedym entacyjny czerwonego spągowca m onokliny przedsudec
kiej należy do południowego skrzydła basenu wielkopolskiego. Początko
wo zarysy tego basenu sedym entacyjnego należy wiązać z fazą sudecką, następnie na przełomie od permu do karbonu w fazie asturyjskiej nastę
puje utworzenie basenu sedym entacyjnego czerwonego spągowca przede
— 479 —
wszystkim w zachodniej części Polski. Rozprzestrzenienie i zasięgi po
szczególnych pięter czerwonego spągowca na monoklinie przedsudeckiej przedstawione są na fig. 1.
Z danych przedstawionych w poprzednim rozdziale wynika, że dno basenu sedym entacyjnego w czasie osadzania się utworow dolnego czer
wonego spągowca były w yraźnie zróżnicowane. W obecnej chwili możemy stwierdzić, że duże zapadlisko morfologiczne w owym czasie istniało w rejonie Rawicza, gdzie zlepieniec podstawowy osiąga ponad 100 m.
W zapadlisku tym utw orzyły się następnie piaskowe zlepieńcowate i łupki brunatnoczerwone dolne, piaskowce zlepieńcowate odpowiednik zlepień
ców kw arcytow ych oraz łupki brunatnoczerwone górne.
Drugie zapadlisko w okresie dolnego czerwonego spągowca w ystępo
wało w rejonie na NW od Lubina w kierunku Wichowa, jednak przy obec
nej ilości wierceń trudno jest dokładnie określić, w której części tego re
jonu było najgłębsze obniżenie tego zapadliska. Przewaga łupków i pia
skowców nad zlepieńcami w rejonie Lubin-W ichów w skazywałaby na bardziej spokojny charakter sedym entacji osadów niż w zapadlisku ra- wickim.
Najbardziej ciekawie przedstawia się w ystępow anie zlepieńca podsta
w owego w wierceniu Rawicz 1. Gnejsy, granity i zieleńce zostały praw
dopodobnie przeniesione z obszaru bloku przedsudeckiego. N ależy w y kluczyć transport materiału zlepieńcowatego z obszaru na północ od Rawicza, ponieważ w tym kierunku rozprzestrzenia się dolny karbon o dużej miąższości, który przykrywał na tym terenie (już w czasie se
dymentacji dolnego czerwonego spągowca) osady starsze należące do dewonu lub syluru. Zlepieńce podstawowe występujące w otworach Obo
ra koło Lubina i Buczyna są zbudowane z otoczaków, lokalnie w y stę
pujących w podłożu gnejsów (Obora) i amfibolitów (Buczyna). Zlepieńce podstawowe z monokliny przedsudeckiej są najprawdopodobniej osadem pochodzenia fluwialnego, przy czym materiał był transportowany dość z daleka, na przykład w przypadku zlepieńca z otworu Rawicz 1, a zle
pieńce podstawowe z otworów Obora i Buczyna wskazują na to, że ma
teriał przebył bardzo krótki transport.
Powstaje pytanie, skąd był transportowany m ateriał dla zlepieńca kwarcytowego. Wydaje się, że otoczaki kwarcu i kwarcytu b yły znoszone z obszaru dzisiejszego bloku przedsudeckiego z okolic Szprotaw y aż po Legnicę. Natomiast wykluczam możliwość, aby obszar alim entacyjny dla monokliny przedsudeckiej w owym czasie istniał na południe od niecki północnosudeckiej, ponieważ w południowej części tej niecki tw orzyły się w tym czasie osady dolnego czerwonego spągowca (K. D z i e d z i c , 1959). Materiał drobniejszy był przypuszczalnie dostarczany z utworów karbońskich odsłoniętych ówcześnie w obszarze na wschód i południe od linii Wrocław— Ostrzeszów.
Paleogeografia środkowego czerwonego spągowca jest trudniejsza do analizy. Dane z otworów wiertniczych oraz charakter utw orów środko
wego czerwonego spągowca (są to przede w szystkim skały w ylew ne) nie pozwalają n a w ykreślenie dokładnego zasięgu tych utworów. Można przy
puszczać, że w obszarze zasięgu środkowego czerwonego spągowca mogą w ystępować rejony, w których brak jest skał w ylew nych. Przewiercone skały w y lew n e w otworze Wichów w skazywałyby, że skały te mogą na monoklinie w ystępow ać w postaci pokryw lub potoków lawowych. N aj
bardziej w ysuniętym otworem w kierunku wschodnim jest w iercenie L e
nartowice, w którym w ystępują porfiry kwarcowe. Dalej na wschód
Z e s t aw ien ie otworov; gl^fcoicicii z o b s za ru monoi.liny p r z e d s u d e c k i e j , w ictorych n&vviefccfto £Z£jTa®ay sp^gowiec, czq£6 I T a bel a / T a b l e / 2/I Beep b o r e - h o l e s on the F o r e - S u d e t i c M o n o c l i n e in w h i c h p i e r c e d the Botlie ^en des , p a r t &
Numer otworu
Numbe r of bore-h ole 1 + 2+ 3 + 4*
--- __1
- i ^ e+ 9 +
Miej scowość
Lo cal ity G u b i n 1 K Len i c a Iłowa Sól 1 'i.icnćw B u c z y n a Cbora R a wic z 1 W y g n a ń c z y ce
/Wsctiowa 1/ Sier oszov/ice E y s o k o ś ć npra. / w metrach./
Beigh. a bove sea level
/ M e t r e s / 55,0 0 55,0 m 75,0 и 155,0 m 13 4,4 m 15 5,5 0 95,0 m 1 03,0 m 137,0 m
g ł ęb oko ść degth. и
g łę bok ość dentb. n
g łę bok ość de gth и
gł ębo koś ć d e p t h m
głębottość d ect h m _
g ł ęb oko ść degtti a
gł ęb o k o ś ć
dejjtti m g łęb oko ść
h degtti m
g łę b o k o ś ć d e p t h m C z w a r t o r z ę d
Q u a t e r n a r y 0 , 0 - 224,0 0, 0- 129,o
0,0- 283,0 0,0- 40,0
0 , 0- 376 ,2
0,0- 120,0 0,0- 60,0 0 , 0 - 20,0 0,0- 93,0
T r z e c i o r z ę d
J T e r t i a r ^ , 129,0 - 244,0 4 C.0- 358,3 12 0, 0 - 373,3 60,0- 282,3 2 0, 0- 2 96 ,7 9 3 , 0 - 3 6 8 , 7
Ł r e d a g ó r n a U p p e r Cre t a c e u s R e t y k o - l i a s
R ha e t i c o - L i a s 2 4 4,0 - 265,0
K a j p e r
Keuper 2 6 5,0 - 637,0 2 9 8,7 - 446,0
W a p i e ń m usz l o w y
liusciielkalk 2 2 4 , 0 - 492,0 637,0- 901,0 282, 3-4 87, 7 446,0- 673,0
Pstry p i a s k o w i e c
Bunte r 4 92 , 0 - 1 1 8 0 , 0 90 1 , 0 - 1 6 5 9 , 0 283, 0- 755,0 48 7,7 -11 67, 8 67 3,0 -14 01, 0 3 68,7-442, 5
Cectisztyn
. 2;?c£stein 1 1 8 0 , 0 -1 872 ,0 16 5 9 , 0 - 2 2 4 5 , 0 7 5 5 , 0 -12 28, 0 1 2 2 8 , 0 -13 02, 8 L .74,8
3 5 8 , 3 - 518,9 3 7 6 ,2 -56 0,7 3 7 3 , 3 - 524,5 1 16 7 , 8 - 1 5 7 7 , 2 1401,0 - 1 9 3 2 , 5 4 4 2 , 5 - 6 6 1 , 5 C ne r w o n y s pą gow iec górny
U p p e r Rot l i e g e n d e s 1 8 7 2 , 0 - 2 1 0 4 , 5 22 4 5 , 0 - 2 6 1 8 , 0 __ .373,0.
518,9- 566,5 ___ 4 2 x 6___
56 0,7 -720,5 159,8
524,5- 904,9 3 8 0 , 4
1 5 7 7 , 2 - 1 6 9 1 , 3 114,1
1 9 3 2 , 5 - 2 3 0 8 , 2 3 7 5 27
6 6 1 ,5 -90 6,5 24 5.0 Cz er w o n y sp ąg o w i e c środkowy
M i d d l e R o t l i e g e n d e s
r __
2 6 1 8 , 0 - 3 0 0 0 , 0 3 82, 0
1 3 0 2 , 8 -16 65, 4 2 6 2 A 6 H
566 ,5- 759,7 9 0 4 , 9 - 9 09, 6
4,7 [.
90 6, 5 - 9 0 7 , 5 1,0 Cz erw ony spągowi ec dolny
L o w e r R o t l i e g e n d e s 759,7 - 964,6
2 04 ,9
72 0,5 -804,0 83 ,5
9 0 9, 6- 976,4 66,8
1 69 1,3-1869,1 177,8
I K a rbon d olny / k u l m /
L o w e r C a r b o n i f e r o u s / c u l m / 9 6 4 , 6 - 1 4 5 9 , 5 1 86 9,1-1875,1 ■
Pr ek a m b r lub starszy p a l e o z o i k / u t w o r y k r y s t a
l i c z n e / P r e c a m h a a n or older Pa l e o z o i c /Cr y s t a l l i n e
rock s /
80 4 , 0 - 8 1 7 , 3 9 7 6 , 4 - 1 0 1 1 , 0
Objaśnie nia : + otwory opr aco wan e p r zez a u t o r a +-»■ otwory oprac owa ne przez P.Assmanna Ex planation: b o r e - n o l e s pro f i l e d by tde aut n o r b ore - h o l e s p r o f i l e d by P*Assmann
RocznikPTGt. XXXVIIz,
Z e s t a w i e n i e o t w o r ó w g łę b o k i c h z ob sza ru m o n o k l i n y p r z e d s u d e c k i e j , w k t ó r y c h n a w i e r c o n o c z e r w o n y s p ą g o w i e c , cz ęś ć II D e e p b o r e - n o l e s on t h e F o r e - S u d e t i c M o n o c l i n e in w h i c h p ier ce d tiie R o t l ie g e r d e s , part II
Tabela (Table) 2/II
I I I ! )
Kuaer otworu j + j + j + j 1 + j +
..uuoer of tore-r.o:e i \ \ ! ______________
O l s z a D o lna
16** 1 7 + +
! 1 I 1 1
V.z.e j sco-voic ; ;*ćr zyc hów j tls z a . | D o m a s z k ó w | O c o ’oowice ] U c i e c h ć w Opole he śna
__X / Q l e s n a ^ l ^___
2 50,0 m
Migh°above'^Dea"level'"*”U/ j 14- 6 ■ | 129,4 n j 102,0 n | 116,0 m j 117,5 m j 2 21,0 m j 1 65,0 m
/Metres/ i i i i i i i
] £ięboi:tsdć | glt;bL'.:oić [ ~bokość j ^łętoicodć j g ł ębokość _________________________________________ l__depth___S ____ '__ u ę p t h __:n____ i___ 2<?£th__£____ i _ _ ć ę 2 t h __ m ____ i _§2£th__S________
Q ^ e r n a r f ! 0 Q ^ , . \ C^ ~ 2 2 '9 ! C ’°- 5 -6 I 33,0 ( C,0- 34,0
g ł ę b o k o ś ć j g ł ę b o k o ś ć \ g ł ę b o k o ś ć ___3ej5th__ 3 _______ j___3 ę £ t h __m _____ i aeptb m
i i
0, 0- 53,9 j j 0 ,0- 33,7
lertiar^*”('d ! I 22, 9 - 3 7 3 , 0 | 5,6-270 ,0 j 33 , 0 - 1 5 1 , 7 | 3 4 , 0 - 2 2 0 , 0 53,9- 202,3 ! j
K r e d a ^ór:ia I I I ! !
Upper C r e t a c e u s 1 ! 1 ! ! 0 ,0 - 68,3 !
!iet;ko-liac [ J | j j
RhaeLicc-_i'.; 1 1 1 ! ! 2 0 2 . 3 - 2 4 8 , 4
2 4 3 . 4 - 641,0
^ I
i
Xa jp e r | ! l l ! n ,,, n
Keun er * j j { 1 2<i0»0~ ^22jQ 6 8 ,3- 241 ,5 3 3,7- 519,0
'.Vapier. -T.jnzlov/7 ! J { ! 1
UuGthei<-ilk J ] [ j j _[ 3 2 2 , 0 - 561,0 641 ,0- 858 ,6 2 4 1 , 5 - 4 1 7 , 0 5 1 9,0 - 7 C 9 ,3
‘ eC ] I j i 1 5 1 >7 - 4 2 7 ^ _|_ 56 1 , 0 - 1 2 7 4 , 5 8 5 8 , 6 - 1 5 0 7 , 0 41 7, 0 - 5 5 4 , 9 709,3- 912,0
Z e c h s t e i n ' 3 6 6 , 5 - 5 6 7 , 7 | j 2 7 0 , 0 - 3 3 1 , 7 I 42 7 , 3 - 5 6 2 , 3 j 1 2 7 4 , 5 - 1 5 1 4 , 2 150 7 , 0 - 1 6 9 2 , 8 C ze rwo ny s u r o w i e c g órn y | 567,7-876,1 ' 3 7 3 , 0 - 6 0 0 , 2 ] 33 1, 7 - 4 0 3 , 9 I 5 6 2 , 3- 607 ,8 1 5 1 4 , 2 - 1 6 3 1 , 5
_________________4______ 2 ^ 4 — 4 _______22Ł Ł -4 _ „ _ Z Ł2 ______i Ł S „ 4 „ — ______
Czer.vony op*i2o.vioc _rcc.:o;/y i i i i i
Mid dle ;iOtiie^er:des I I I ' !
j | __1 _ i _!_
C z e r w o n y s w ^ o - . i e c dolny 1 j 1 1 1
L o w e r H o t l i e ^ c n a e s 1 1 1 1 1
i i i i i
1 6 9 2 , 8 - 1 7 7 8 , 3 _______ S Ja S _______
5 54 , 9 - 6 3 6 , 5 ______ S l i f i ______
5 1 2 , 0 -1 034 ,0 _______122xQ________
Karb on dolny ,'kuln/ | | j | j ?
D >• ę \ ' ^n V) ^ ' 11> - *■ 2' <•> ” v * 1 1 1 1
r/cry^krjsta- j 876)1_ 679)6 j j j 607 ,6- 617 ,0 j
Precarabrian or cider i I I ! I
P al eoz oic / C r y s t a l l i n e i i i i i
r o c k s / I I I I I
— 1228j.2z25QQj.0_|__635A5=i 2 4 Jl2 _ _ J _ - l S 2 1 i 2 r l C i 5 JL2___
I I
I I
I I
I I
i I
I I
> i
i i
i i
Cbj a ś n i e n i a : + ot wor y o pra co wa ne ? r z e s a u t o r a ++ ot wo r y opr acowane p r z e z p . A s s n a n n a S x p l a n a t i o n : b o r e - h o l e s p r o f i l e d by t h e a u t h o r b o r e - h o l e s p r o f i l e d by P .A s sc a r u i
