Kwartaloik Geologiczny. t. 31. Dr 2/3. str. 441-452
Wanda LASKOWSKA-WYSOCZANSKA
Pozycja stratygraficzna osad6w interglacjalnych w Adam6wce kolo Tarnogrodu
(Kotlina Sandomierska)
Przedstawiono sytuacj~ geologiczno-geomorfologiczlUl kopalnych osad6w jeziornych w Adam6wce.
Na podstawie analizy palinologicznej i diatomologicznej Ulwory te odniesiono do interglacjaru. maze>- wieckiego. Seri~ przykrywaj~cll osady organogeniczne zwillzano z nasuwanicm siy Illdolodu zlodowa- cenia srodkowopolskiego.
WST~P
Kopalne osady organogeniczne w Adamowce, poloionej mi~dzy Sieniaw~
a Tarnogrodem w Kotlinie Sandomierskiej (fig. I), znane byly od 1962 r. Gl~boki
otwor wiertniczy (841), wykonany dla poszuldwail zl6i ropy i gazu, wskazywal na obecnosc "zapiaszczonych torfow" 0 mi~iszosci 15 m przykrytych 15-metrow~
seri~ piaskow. Sytuacja geologiczno-geomorfologiczna kopalnych osadow organo- genicznych, znajduj~cych si~ w obr~bie dzialu wodnego mi~dzy Tanwi~ a Lubaczow-
k~, nasuwala przypuszczenie, ie mog~ one reprezentowac starszy czwartorz¢.
W odlegloSci okolo 3 m na wschod od otworu naftowego w 1963 r. odwiercono otwor Adamowka I do gl~bokosci 25 m w celu pobrania probek do badail paleo- botanicznych. Wst~pn~ anali~ pylkow~ 9 probek wykonal M. D~browski (1966),
wskazuj~c na interglacjalny charakter roslinnosci, ktora jego zdaniem miala reprezentowac interglacjal mazowiecki (W. Laskowska-Wysoczailska, 1971). Pelne opracowanie palinologiczne profilu Adamowka I, wykonane przez M. Ziembiilsk~
-Tworzydlo w 1976 r., potwierdzilo wst~pn~ opini~ 0 interglacjalnym charakterze sukcesji roslinnej w osadach kopalnego zbiornika wodnego.
Dla dOkladniejszego poznania osadow wypelniaj~cych wspomniany zbiornik w 1978 r. wykonano nowy otwor - Adamowka II w odleglosci oICoIo 40 m na wschod od p.oprzedniego. Otwor ten 0 gl~bokosci 17 m nie osi~gn~l sMgu osadow jeziornych. Analiz~ palinologiczn~ profilu Adamowka II opracowal K. Biilka.
Badania diatomologiczne osadow z otworu Adamowka I przeprowadzila B. Marci-
• Praca wykonana wING PAN w ramach problemu mi~dzyresortowego 1.16 "Geodynanrika obszaru Polski".
442
Leiajsk G!8dlarowo o
o
Tornogrod o
Adomcwko o
Sier'liowo o
Wanda Laskowska-Wysoczanska
Ozik6w Story o
Fig. 1. Szkic lokaHzacyjny stanowiska interglacjaJ- nego w Adam6wce
Location sketch of the Adamowka interglacial site
niak. W osadach profilu Adam6wka II okrzemki nie wyst~powa!y (K. Binka i in., 1987). W obu otworach obok kopalnej flory znajdowano szcz~tki muszli slimak6w oznaczonych przez S. Skompskiego. Seri~ piask6w przykrywaj~~ kopalny zbiornik analizowano pod k~tem sk!adu granulometrycznego i mineralnego. Mineraly
ci~ikie oznaczy! A. Barczuk. Pr6bk~ piaskow pylastych z ·g!~bokosci 6 m z otworu Adamowka II datowano metod~ termoluminescencyjn~ (M. Proszynski, W.
Stanska-Proszynska, 1980).
Sytuacj~ geologiczn~i geomorfologiczn~ interglacjalnego stanowiska w Adamow- ce dokumentuje szczego!owe rozpoznanie obszaru rni~dzy Cieplicami Gornymi a Majdanem Sieniawskim (fig. 2). Zebrano tu material geologiczny z 10 ods!oni~
i 21 sond do g!l'bokosci 3 - 4 m, wykorzystuj~c rowniei archiwalne otwory wiertni- cze Instytutu Geologicznego i Przedsi~biorstwa Geofizyki Przemyslu Naftowego.
Osady jeziorne z Adamowki stanowi~jedno z nielicznych stanowisk interglacjalu mazowieckiego w poludniowej Polsce. Jednakie pozycja stratygraficzna tych osadow nie jest ca!kowicie bezdyskusyjna. Brak gliny zwa!owej podscie!aj~cej czy tei przy-
krywaj~cej osady organogeniczne, jak rowniei I uki stratygraficzne 0 duiym znacze- niu czasowym i morfogenetycznym nie pozwalaj~ na jednoznaczne okreslenie pozycji stratygraficznej tego stanowiska bez spojrzenia na szersze t!o paleogeogra- ficzne. St~d interpretacj~ stratygraficzn~ tych osadow rozpatrywano na tie danych
pochod~cych z wil'kszego obszaru - wschodniej c~ki Kotliny Sandomierskiej (W. Laskowska-Wysoczanska, 1984).
SYTUACJA GEOMORFOLOGICZNA
Jezioro kopalne w Adamowce, zape!nione osadarni organogenicznymi i przy- kryte 13,5 m rni~iszoSci seri~ piaszczyst~, poloione jest w centralnej c~sci dzialu wodnego mniejszego rz~du 0 rozci~glosci NW -SE, mi~dzy potokami Lubienia na po!udniu i Z!ota na po!nocy, nalei&cymi do zlewni Sanu (fig. 2). Wschodnia
cz~6 tego dzia!u leiy znacznie wyiej od cz~sci pozosta!ej, osi~gaj~c 240 m n.p.m., zachodnia natomiast obniia si~ do 222 m n.p.m. W miejscu wystl'powania kopalnego jeziora powierzchnia wododzia!u opada do 216 m n.p.m. i zwl'ia si~ na skutek in- tensywniejszej tu erozji wstecznej ciekow. Potoki po!udniowych zboczy tego wodo- dzia!u wykazuj~ wi~ks~ aktywnosc erozyjn~ od ciek6w p6lnocnych, twor~c
parowy 0 stromych zboczach do 3 - 5 m wysokoki.
Dwa przekroje geologiczne przecinaj~ce pod!uinie (fig. 3) i poprzecznie (fig. 4)
Stratygrafia osad6w interglacjalnych w Adam6wce
2toto.
Fig. 2. Rzeiba okolic Adam6wki Relief of the Adam6wka ~egion
o
1km-·- 2
,
443
\ - stanowisko kopalnycb osad6w organogcnicznych.; 2 - lin;e przekroj6w geo\ogicznych.; 4 - 23 - sondy; 54 - 123 - otwory geofizyczne; 317-323 - odsloni~cia; 841 - otwOr naftowy; I, II - otwory Adam6wka I i Ada- m6wka II
1 - site of the fossil organogenic deposits; 2 - lines of the geological cross-sections; 4 - 23 - probe-holes;
54 -123 - geophysical boreholes; 317 -323 - ex.posures; 841 - oil well; I, II - the Adam6wka 1 and Adam6wka II boreholes
rejon Adamowki obrazuj~ jego budow~ geologiczn~. Skladaj~ si~ na ni~ dwie rOine genetycznie i wiekowo serie osadow czwaltorz~dowych. Dolna seria piaszczysto- -organogeniczna, wloiona w trzeciorz~dowe mulo-ily, wi¥e si~ z bezodplywow'!
mis~jeziorn~, ktorej dno leiy na wysokoSci 190-200 m n.p.m., gorna - piaszczys- ta i mulkowa - ze spokojnym przeplywem wody 0 znacznie wi~kszym zasi~gu
terytorialnym. Na podstawie badan przeprowadzonych w rejonie Adamowki stwierdzono, ie glina zwalowa wi'!zana ze zlodowaceniem poludniowopolskim,
lei~ca bezposrednio na starszym podloiu, wyst~puje glownie w rejonie Majdanu Sieniawskiego, na polnoc od Adamowki. Jej rezydua moina napotka6 rowniei od strony poludniowej kopalnego jeziora. Mi~iszoS6 tej gliny jest niewielka, rz¢u 2 -4 m. Leiy ona zazwyczaj poniZej kulminacji terenu na wysokoSci 200, 210 i 213 m n.p.m. Kulminacj~ buduj,! mlodsze osady piaszczyste i piaszczysto-pylaste. Z ze- stawionych materia/ow geologicznych wynika, ie utwory organogeniczne kopalnego jeziora S,! mlodsze od gliny zwalowej zlodowacenia poludniowopolskiego. Glina
444
mn.p,m.
220 210 200 190 180 170
Wanda Laskowska-Wysoczanska
ssw
Cieplice G6rne
21
0,5 1 km
Fig. 3. Przekr6j geologiczny Cieplice Gome - Majdan 'Sieniawski
Miocen: 1 - mulowce ilaste; z]odowacenie po!udniowopolskie: 2 - gHoo zwa!owa; interglacjal mazowiecki: 3 - gytie, muly organogeniczne i torfy; zlodowacenie srodkowopo!skie: 4 - piaski drobnO-i Srednioziarnistez przewarstwie- niami mulk6w i domieszkll pyl6w w stropie - seria rzeczna, 5 - mulki, piaski i zwiry poziomo j skosnie warstwo- wane z wkladkll grubych zwir6w i glazik6w oraz pojedynczych glaz6w - seria zboczowo-rzeczna; mlodszy plej- slOeen i holocen: 6 - piaski, piaski ilaste, mulki - utwo!), zboczowo-rzeczne, 7 - piaski. mulki i ily rzeczne, 8 - utwory zboczowe
ta w znacznym stopniu ulegla denudacji erozji w interglacjale mazowieckim i pozniej.
JEZIORNA SERlA ORGANOGENICZNA
Interglacjalne osady piaszczysto-organogeniczne w Adamowce 0 rrn~zszosCl
9,5 m, z ktorych byly pobrane probki do analiz palinologicznych (fig. 3, 5), spoczy-
waj~ bezposrednio na miocenskich mulowcach ilastych. W otworze Adamowka I
s~ one wyksztalcone w postaci mulkow, gytii wapiennej i namulu organogenicznego, bardziej lub mniej ilastego z wkladkami torfow. W gytii i namulach pojawialy sil', niekiedy dose licznie, muszle slimakow nie zawsze dobrze zachowane. Wedlug S.
Skompskiego nalei~ one do gatunku Valvata piscinalis antiqua Sowerby, iyj~cego
w jeziorach czwartorzl'dowych od interglacjalu kromerskiego do holocenu wl~cznie.
W otworze Adamowka II (fig. 5) nie przebito osadow organogenicznych. Na- wiercona ich mi~i:szose wynosila 3,3 m. Na gll'bokoSci 17 m pojawily sil' tu bardzo twarde utwory przypominaj~ce lupki miocenskie, silnie wapniste, z duiym udzialem miki, ktore uznano za osad starszego podloia. Na podstawie analizy palinologicz- nej, przeprowadzonej przez K. Binkl', osad ten okazal sil' jednak utworem czwarto- rZl'dowym, zawieraj~cym pylki roslin odpowiadaj~ce optimum klimatycznemu z otworu Adamowka I na gll'bokosci 15,4-16,8 m (K. Binka i in., 1987). MOina bylo zatem przyj~e, ze twarde lupki wapniste s~ odpowiednikiem gytii wapiennej z otworu Adamowka I, zmienionej na skutek poiniejszej diagenezy. Powyiej lupkow w otworze Adamowka II lez~ mulki piaszczyste, ciemnoszare i brunatne z fragmentami tych lupkow, z makroszcz~tkami fiory i nielicznymi szcz~tkami
slimak ow , przechodz~ce w piaski drobno- i srednioziarniste, brunatnoczarne, humusowe. Ku gorze pojawia sil' mulek torfowy, bardziej lub mniej ilasty, po czym torf i namul organogeniczny z wkladkami torfow. Seril' jeziom~ w Adamowce II konczy cienka, okolo lO-centymetrowa, wars twa rOinoziarnistego piasku szaro- brunatnego, humusowego z soczewkami piasku ciemnoioltego. Utwor ten przy- pomina gle~ kopaln~ i stanowi zapewne jej rezyduum.· Na podstawie profilu
Adamowka 20
Stratygrafia osadow interg!acjalnych w Adamowce
Adcun6wka I 841
NNE
I
SMa.jdan Sienia.wski
Geological cross-section through the Cieplice G6rne - Majdan Sieniawski area
445 N
Miocene: I - clayey mudstones; South-Polish Glaciation: 2 - till: Masovian Interglacial: 3 - gyttja, organogenic sills and peats; Middle-Polish Glaciation: 4 - fine-and medium-grained sands with interbeddings of silts and dust admixture at the top - river series, 5 - sills, sands and gravels horizontally and diagonally stratified with a bed of coarse gravels and pebbles and single boulders - slope-wask and fluvial series;Younger Pleistocene aDd Holocene:
6 - sands, clayey sands, silts - slope-wask and fluvial deposits, 7 - river sands, sills and clays, 8 - slope deposits
otworu 98, polozonego w odloglosci okolo 0,5 km na polnoc od otworu Adam6wka I, mozna s~dzic, ze w tym kierunku przedluzalo si~ jezioro (fig. 4). W otworze tym opisana jest 20-metrowa seria piask6w drobnoziarnistych zlozona u dolu z szarych piaskow 0 mi~zszosci 8 m (nie osi~gaj~ca ich sNgU), przykrytych 14-metrow~
seri~ jasnozoltych piaskow. Strop piaskow szarych leiy na podobnej wysokosci (ok. 200 m n.p.m.) jak seria organogeniczna kopalnego jeziora w Adamowce.
Piaski te stanowi~ zapewne osad stoika naplywowego zapelniaj~cego przybrzein~
cz~c jeziora adamowskiego.
Wyniki analizy palinologicznej i diatomologicznej serii organogenicznej wy- kazaly, ie sukcesja roSlinna w tej serii obejmuje jeden cykl wil'kszych zmian klima- tycznych, od ochlodzenia poprzez optimum do ponownego ochlodzenia, odpowia-
daj~cy imerglacjalowi mazowieckiemu (K. Binka i in., 1987).
RZECZNA SERIA PIASZCZYSTO-MULKOWA
W stropie serii organogeniczno-piaszczystej jeziora adamowskiego zaznacza
si~ przerwa w akumulacji wyraiona rozwojem gleby. Powyiej wyst~puje 13,5- metrowy kompleks jasnoi6ltych, drobnoziarnistych utworow, maj~cych znacznie
wi~kszy zasi~g wykraczaj'lcy poza kopalne jezioro (fig. 3, 4). W profilu sondy 27 (fig. 4) pod 2,5-metrow,! warstw'! drobnoziarnistego piasku jasnoioltego, prze- chodZ'lcego w mulek piaszczysty, na wysokosci okolo 208 m n.p.m. lezy szara glina zwalowa ze iwirem zawieraj'!cym skaly skandynawskie i lokalne. Utwory
przykrywaj~ce glin~ zwalow'! S,! podobnie wyksztalcone jak osady widoczne w odkrywce poloionej niedaleko piaskowni (fig. 6, warstwa 3) i w otworach Adamow- ka I i II (fig. 5) oraz w otworze 98 wykonanym dla potrzeb geofizyki (fig. 5, warstwa 4). Rowniei w poludniowo-zachodniej cZ~Sci badanego obszaru, kolo Cieplic Gornych spotyka si~ fragmentarycznie zachowane osady nalei,!ce, jak moina s,!dzi/:, do tej samej serii. Byly one widoczne w odsloni~ciu 317 piaskowni poloionej na wschodnim zboczu wzniesienia 0 wysokosci 208 m n.p.m. zbudo- wanego w mulo-ilow trzeciorz~dowych (fig. 3, warstwa 5). W odkrywce tej moina
446
mn.p.m
no w
220
' .
"0 200 190
180 Q,5 1km
Wynda Laskowska-Wysoczanska.
Fig. 4, Przekr6j poprzeczny przez jezioro w Ada- m6wce
Cross-section through the Adam6wka Lake Miocen: I - mulowce ilaste; zlodowacenie potudniowo- polskie: 2 - glina zwalowa; interglacjal mazowiecki: 3 - piaski drobnoziarniste ciemnoszare; zlodowacenie srad- kowopo!skie: 4 - piaski drobnoziarniste i mullci jasnoz61- Ie; mtodszy plejstocen i holocen: 5 - piaski pokrywowe eluwialno-deluwialne
Miocene: I - clayey siltstones; South-Polish Glaciation:
2 - till; Masovian Interglacial: 3 - dark-gray fine-grain- ed sands; Middle-Polish Glaciation: 4 - bright-yellow fine-grained sands and silts; Upper Pleistocene and Holo- cene: 5 - eluvial-deluvial covered sands
obserwowae do gl~bokosci 2 m piaski srednio- i drobnoziarniste, poziomo warstwo- wane, poniiej ktorych pojawila si~ 20-centymetrowa warstwa piaskow zglinionych i zorsztynizowanych, ze iwirem i pojedynczyrni glazikami oraz glazami skal skandy- nawskich, do 30 em srednicy. Poniiej tej warstwy S'l widoczne mulki warstwowane, szaro-popielate i iolte, mi~iszosci 1,6 m, 0 wschodnim nachyleniu warstw. Podobne nachylenie widoczne bylo w niiej lei~cych srednioziarnistych iwirach, z cienkimi przewarstwieniami mulkowo-ilastymi. Omawiane zwiry s~ dose mocno scemento- wane przez zwi~zki ielaza. Charakter osadu lei~cego poniiej piaskow drobnoziar- nistych, jego struktura i tekstura wskazywaly na sedyrnentacj~ w warunkach zboczo- wych. Grube zwiry, glaziki i pojedyncze glazy pochodzily zapewne z rozmycia gliny zwalowej, ktora znajdowala si~ w otoczeniu. Sklad litologiczny iwirow przed- stawial si~ nast~puj~co: 26% skaly krystaliczne i skandynawskie, 27% kwarce, 20% kwarcyty i piaskowce zwi~zle, 16% krzemienie oraz 2,5% lidyty. Calkowita eliminacja skladnikow maloodpornych na niszczenie wskazywala na daleko za- awansowane wietrzenie i selekcj~ w czasie resedyrnentacji osadow pochodzenia glacjalnego (W. Laskowska-Wysoczaitska, 1973). Selekcj~ pod kqtem zubozenia w skladniki mniej odporne widae rowniez na przykladzie analizy mineralow, ktorq wykonal A. Barczuk w drobnopiaszczystym osadzie pochodZllcyrn z gl~bokosci
3,3 i 12,4 m z otworu Adamowka II (fig. 7). Dotyczy to malej zawartosci amfiboli (2 - 3%) i piroksenow (0,8 - 2%) jak rowniei granatow (2,2 - 8,6%) oraz braku andaluzytu i sylimanitu. W utworach tych notuje si~ wi~kszy udzial najbardziej odpornego mineralu, jakim jest cyrkon (17- 19%). Sklad petrograficzny frakcji iwirowej i mineralow ci~ikich frakcji drobnopiaszczystej, ktore wyrainie zuboione sq w skladniki maloodporne na wietrzenie i transport wodny, prowadzi do przy- puszczenia, ie jest to osad bardziej zblizony do osadow rzecznych, wielokrotnie resedymentowanych, nii sandrowych, w ktorych udzial skladnikow maloodpor- nych powinien si~ zaznaczye wyrainiej (W. Laskowska-Wysoczaitska, 1973).
Probka piaskow pylastych pobrana z gl~bokosci 6 m z otworu Adamowka II, naleiqcych do 13-metrowej serii przykrywaj~cej kopalny zbiornik wodny, dato- wana byla metod~ TL na 207 -188 tys. lat BP (M. Proszyitski, W. Stanska-Proszyit- ska, 1980). W swietle danych geochronologicznych tworzenie si~ tej serii przypada- loby zatem na stadial wkry zlodowacenia srodkowopolskiego (T. WysoczaD.ski- Minkowicz, 1980). Otrzymane daty budz,! pewne w'!tpliwosci, gdyi - jak wynika z analizy paleogeomorfologicznej - w stadiale wkry siee rzeczna Kotliny Sando- mierskiej byla jui bardziej zbliiona do sieci wsp6lczesnej, natomiast omawiane utwory wyst~puj~ dzis w obr~bie dzialu wodnego. Rezydualna gleba podScielajqca te utwory, z ktorej pochodZll pylki roslin wskazujqce, zdaniem K. Biitki, na obec- nose tundry bogatej w roslinnose zieln,! (K. Biitka i in., 1987), znaczy przerw~
sedyrnentacyjnq zwi'!zanq ze zmianq warunkow klimatycznych w kierunku ochla-
Stratygrafia osad6w interglacjalnych w Adam6wce
w
m n.p.m.
218 Adamowka I 216
214 212 210 208 206 204 202 200
19B 196 194 192
Fig. 5. Proftl kopalnych osad6w jcziornych w Adam6wce Profile of the fossil limnic deposits at Adam6wka
E
Adamowka II
447
Miocen: 1 - mulowce ilaste facji krakowieckiej; imerglacjaf mazowie<:ki - osady jeziorne: 2 - mulek ilasty, oliwko- woszary. pJastyczny z nOf'l. 3 - gytia wapienna z pojedynczymi fragmentami skorup Mimakow, 4 - gytia ze znacz- nym udzialem mulkow, 5 - gytia wapienna, oliwkowobrunatna, krucha ze slimakami, 6 - lupki wapniste, bardzo twarde z fragmentami skorup Mimakow i nory, utwor diagenetycznir:: zmieniony, 7 - mulki piaszczyste ciemnoszare i brunatne z fragmentami ni1ej leiClcych lupk6w, z makrosz.cz'ltkami nory i mit;:czak6w, 8 - piaski drobno- i iirednio- 7iarnistc, brunatnoszare. humusowe, 9 - mw torfiasty przechodz'lCY w torf brunatnoczarny, 10 - namul organo- geniczny z wkladkami torf6w, brunatnoczarny, II - mw ilasty, piasdc: drobno- i r6inoziarnisty, szarobrunatny z humusem i wkladkami ciemnoz6ltego pias.ku (~iady gleby kopalnej); zlodowacenie srodkowopolskie - osady rzeki roztokowej: 12 - piude drobno-i §rednioziarnisty z domieszlul pyl6w, jasnoMlty, 13 - piasek ~rednioziarnisty
z mulkiem i pojedynczymi zwirkami, jasnoz6lty, 14 - mUlek piaszczysty, jasnopopielaty z rdzawymi piamami, 15 - piasek drobnoziamisty, pylasty z przewarstwieniami mulk6w, popie!atordzawy, 16 - gleba piaszczysto-pylasta, szara; M - miejsca pobrania probek do anala mineraJ6w cit;:tkich; TL - oznaczenie wieku melodl termolumine- scencji
Miocene: I - dayay siltstones of the Krakowiec facies; Masovian Interglacial - limnic deposits: 2 - olive-gray plastic dayay silt with nora, 3 - calcareous gyttja with few fragments of gastropods she1!s, 4 - gyuja with high contribution of siits, 5 - olive-brown, brittle calcareous gyttja with gastropods, 6 - very' hard calcareous schists with fragments or gastropods' shells and nora. diagenetically changed. 7 - dark-gray and brown sandy silts with fragments of underlying schists and maerofragments of nora and molluscs, 8 - brown-blact, humus fine· and medium-grained sands, 9 - peaty silt changing into brown-blade peats, 10 - brown-black organogenic silt with beds of peats. II - dayay silts fine-and various-grained sands with humus and beds of dark-yellow sands (traces of fossil soil): Middle-Polish Glaciation - braided river deposits: 12 - bright-yellow fine-and medium- -grained sands with dust admixlUres, 13 - bright-yellOW medium-grained sand with silt and few pebbles. 14 - bright- -gray sandy silt with rusty spots, 15 - gray-rusty fine'grained, dusty sand with silt beds, 16 - gray sandy.dust soiJ; M - locations of sampling for the heavy mineral analysis; TL - determination of age by the thermolumi- nescence method
dzania i stopniowego zmniejszania si~ opad6w. Byloby to wahnienie klimatyczne typU kontynentalnego, poprzedzaj'lce nadejscie zlodowacenia srodkowopolskiego.
Zdaniem S.Z. R6Zyckiego (1972) zlodowacenie moglo nast'lpic dopiero na skutek
448
m 0,0 0,5
1,0 1,5
2,0 2,5
3,0
9,51 4,Oj
4,5
Wanda Laskowska~Wysocza6ska
13
Fig. 6. Profil osad6w piaszczystych z odsloni~cia pogl~bionego sondli nr 13 z piaskowni kole Adam6wki Profile of sandy deposits from the exposure and borehole no 13 - the sand pit near Adam6wka 1 - g1eba piaszczysta; 2 - piaski drobnoziarniste z frakcjq pylastil niewarstwowane, jasnoiOlte (piaski akumulacji eolicznej); 3 - piaski r6znoziarniste,.jasne. przewarstwione piaskami gruboziamistymi, poziomo warstwowane, prze- ci~te szczeliD4 mrozow'l; 4 - warstewki piask6w zorsztyruzowanych; 5 - mulek jasnopopielaty; 6 - mulck piaszczy- sty zawodniony; 7 - rzut poziomy szczeliny mrozowrJ z widocznymi fragmentami siatki poligonalnej; 8 - nasyp I - sandy soil; 2 - bright-yellow, non-stratified fine-grained sands with dust fraction (aeolian accumulation);
3 - bright various-grained sands stratified horizontally, cut with a frost crack; 4 - orsteined sand laminae; 5 - bright-gray silt; 6 - watered sandy silt; 7 - horizontal projection of the frost crack with visible fragments ofa polygonal net; 8 - embankment
wzrostu wplywow oceanicznych daj'lcych Znaczne opady przy jednoczesnym ochlod:reniu. Nasilaj'lce si~ opady powodowaly przybor w6d w rzekach Kotliny Sandomierskiej. Mialy one charakter rzek roztokowych, nios'lcych znaczne ilosci materialu piaszczystego i pylastego, szeroko rozlewaj,!cych si~ i CZl'sto zmienia- j'lcych swoje koryta.
Zapis zdarzen geologicznych w obu profilach otworow z Adamowki oraz w znanych odsloni~ciach i sondach tego rejonu konczy si~ na wspomnianej wyiej serii akumulacji rzecznej. W jej stropie w odsloni~ciu 321 napotkano (fig. 6) szcze-
lin~ mrozow'l tworz'lC'l system sPl'kafl 0 charakterze poligonalnym, swiadcZllcych o warunkach klimatycznych typowych dla strefy peryglacjalnej (A. Jahn, 1970).
Kiedy utworzyly si~ owe szczeliny trudno jest ustalic, gdyz podczas kolejnych mlodszych zlodowacen badany obszar znajdowal si~ w zasi~gu strefy peryglacjalnej.
W mlodszym plejstocenie i holocenie procesy erozyjno-denudacyjne, zaznaczaj'lce
si~ wyrainie w rejonie Adamowki, doprowadzily do nadania rzeZbie charakteru erozyjnego, co uwidacznia si~ na przekroju geolagicznym przecinaj'lcym poprzecz- nie dzial wadny mi~zy potokami Lubienia i Zlota (fig. 3). W tym okresie w wa- runkach klimatycznych sprzyjaj,!cych rozwojowi procesow eolicznych byly prze- wiewane stropowe partie osadow r:recznych i powstawaly pola piaskow przewia- nych lub wydmy (fig. 6, warstwa 2).
W zakonczeniu nalezy stwierdzic, ze typ osadu organogenicznego w Adamowce, jak rowniez obecnosc muszli slimaka T alvata piscinalis antiqua Sowerby, gatunku typowego dla zamkni~tych zbiornikow wodnych, przeS<\dza 0 jeziornym charak- terze tych osadow. Analiza palinologiczna i diatomologiczna prafilow dw6ch
Stratygrafia osad6w interglacjalnych w Adam6wce
d liarn a 2,0 - 0,5 0,5 - 0,25 0,25 - 0,1 0,1 -0,06 O,DB - 0,05 0,05 - 0,01 0,01 -0,005 0,005 >
min. cieikie 0,102, - 0,06
b Muskowit Biotyt Chtoryt Nieprzezrocz.
P6tprzezrocz.
Fosforony GlQukonit
W~gLony
GrQnaty Cyrkon
R~tyL
Min. tytQnowe Amfibote Pirokseny Oysten Sytimc.nit AndQLllZyt Apotyt TurmQtin
Epedal Staurotit
10
h
~
P
20 30 40 50% 10 20 30 40 50')'.
10 20 30 40 50%
gt~b, 3,3m gt~b, 12,5m
449
Fig. 7. Diagramy uziarnienia osad6w piaszczystych (a) i zawartosc mineral6w ci(:±k.ich (b) w osadach piaszczystych z otworu Adam6wka II
Diagrammes of grain size of sandy deposits (a) and content of heavy minerals (b) in the sandy deposits from borehole Adam6wka II
otworow wiertniczych wykazala, i.e marny tu do czynienia z pelnym cyklem zmian klimatycznych rangi interglacjalnej, lednakie brak w sp~gu i w stropie tych osadow gliny zwalowej b~d~cej bezposrednim wska.i:nikiem pozycji stratygraficznej oraz luki stratygraficzne w zapisie czwartorz~dowych zdarzen geologicznych przed zlodowaceniem Kotliny Sandomierskiej i po jej zlodowaceniu daj~ moi.liwosc jedynie przypuszczalnego okreslenia wieku osadow organogenicznych wi~zanego
z interglacjalem mazowieckim,
Instytut Nauk Geo1ogicznych Polskiej Akademii Nauk.
Warszawa, AI. twirki i Wigury 93 Nadestano dnia 4 lipca 1986 r.
450 Wanda Laskowska-VVysoczanska PISMIENNICTWO
BINKA K., MARCINIAK B., ZIEMBINSKA-TWORZYDLO M. (1987) - Analiza pal;nolog;czna i diatomologiczna osad6w interglacjafu mazowieckiego w Adam6wce. (Kotlina Sandomierska).
Kwart. Geol., 31. p. 453-474, nr 2.
DJ\BROWSKI M. (1966) - Wst~pne wyniki analizy pylkowej profilu interglacjalnego z Adamowki.
Arch. ING PAN. Warszawa.
JAHN A. (1970) - Zagadnienia strefy perygJacjalnej. PWN. Warszawa.
LASKOWSKA-WYSOCZANSKA W. (1971) - Stratygrafia czwartorz~du i paleogeomorfologia Nizi- ny Sandomicrskiej i Przedg6rza Karpat rejonu rzeszowskiego. Stud. Geol. Pol., 34.
LASKOWSKA-WYSOCZANSKA W. (1973) - Resistance selection in the glacial. OuvioglaciaJ and fluvial formations of the Sandomierz Lowland. Bull. Acad. Poi. Sc. SeT. Sc. Terre, 21, p. 51- 63, nr I.
LASKOWSKA-WYSOCZANSKA W. (l984) - Z badan nad zasi(:giem z1odowaeenia srodkowopols- kiego we wschodniej e~sci Kotliny Sandomierskiej. W: Zlodowaeenie srodkowopolskie na wyzy- naeh pofudniowd'polskieh i terenaeh przyleglych. Przew. Konf., p. 70-72.
PR6SZYNSKl M., STANSKA-PR6SZYNSKA W. (1980) - Terrnolumineseencyjne wskainiki wieku.
Spraw. Badan Nauk. nr III, Korn. Bad. Czwart. PAN, p. 72- 78.
R6ZYCKI S.Z. (1972) - Plejstocen Polski Srodkowej na tie przesuosci w gornym trzeciorzrtrdzie.
PWN. Warszawa.
WYSOCZANSKI-MINKOWICZ T. (1980) - Datowanie szczlltkOw kostnych jako podstawa dla ustalenia stratygrafii i chronologii plejstocenu w Polsce. W: Stratygraf.aa i chronologia lessow oraz ut/-,or6w glacjalnych dolnego i srodkowego plejstocenu w Polsce SE. przew. Semin. Teren., p. 23- 29.
ZIEMBINSKA-TWORZYDLO M. (1976) - Charakterystyka palinologiczna i pozycja stratygraficz- na osad6w interglacjalnych z Adamowki. Arch. ING PAN. Warszawa.
BOHAO JlJiCKOBCKA-BbIC04AHbCKA
CTPATHrPACI>HLtECKAJI n03HI..\HJI MElKnEAHHKOBblX OTnolKEHHr:i B AAAMYBKE OKono TAPHorpOAA
(CAHAOMEPCKAJI KOTnOBHHA)
Pellot1e
ApeSHee Olepo B AACMY8Ke, lononHeHHoe oprOHoreHHblt1H OCOAKOHH, pOCn0I10>KeHO HO BOAO- pC1Aene Me>KAY peKOHH TOH8,11 lot JlK>60'tYBKO (~Hr. 1). B AHe OlepO H HO ero 6eperoBbix CKlTOHOX 10- nerOIOT TpeTH'IHble HopcKHe HI1HCTO-rI1HHHCTble OCO,llKH. BonYHHo,ll r11IotHO HOUl,HOCTblO 2-4 t1, OT- HOCJlLLlOJlCJI K IO>KHOnOnbCKOMY Ol1eAeHeHHIO, nepeKpblaoeT OTI10)f(eHH,II o3epHoK KOTI10SHHbl(cpHr. 3, 4).
MOLLlHOCTb oproHoreHHblx olepHblx OTI10>KeHHK COCT0811J1eT 9.5 t1 (cpHr. 5). ComocHo n0I1HH0I10rH'IeC- KHH HCClleAOBOHH,IIM H H3y'leHHK> AHOTOHeH. a pOlpere. OlepHbJX OTflO>KeHHH Ho6mOAOeTC,II nocneAO- 80TenbHOCTb cpl10Pbl. OTpO)KOK>Ul,eH OAHH ~HKfl KPynHbtx KnHHOTH'teCKHX Hlt1eHeHHH. COOTBeTCT8Y- I-OLLlHH M0108e~KOHY t1e>Kl1eAHHK08blO (K. 6MHbKO HAp., 1987). B KpOal1e olepHoH cepHH HOHAeHbl cneAbJ norpe6eHHoH no'tBbl (cpHr. S. CllOK 11). 'tTO r080pHT 0 nepepblBe 8 OCOAKOHOKonneHHH. COX pO·
HHaWOIICII 8 HeK nbll1b~O npHHOAl1e>KHT TYHAP080K pocrHTenbHOCTH, Hlo6HnYKlLLleH TPOBOI1H (K.
6HHbKOH Ap., 1987). nblne80Tbie neCKH H cyrnHHKM (13.5 11) KOTopble nOKPbl8QIOT oproHoreHHble OTno-
Streszczenie 451
lI(eHMA, OTHOCATCA K nepHOAY HaLlana TpOHcrpeCCHH cpeAHenonbCKoro oneAeHeHHA (*Ht. 3, cnoi1 4, 5; !JIHr. 5, cnOH 4).
C08peHeHHblH 3P03MoHHo-AeHYAoLlMOHHbIH penbe<fl POHOHO AAOMY8KM (!JIHr. 2,3) C!JI0PHMpo8oncA 8cne,ACTBMe Anl'lTenbHOro 8olAeHCT81'1A (MnOAWI'IM nneHcToLleH -ronoLleH) POlPyWI'ITenbHbix "PO- LleCCOB. npeo5poloB08WHX ApeBHHM nocneneAHHKo8blH penbecll noro pOHOHO.
Wanda LASKOWSKA-WYSOCZANSKA
STRATIGRAPHIC POSITION OF THE INTERGLACIAL DEPOSITS IN ADAMOWKA NEAR TARNOGROD (SANDOMIERZ LOWLAND)
Summary
A buried in Adamowka filled up with organogenic deposits, is situated in the watershed between the Tanew and Lubaczowka rivers (Fig. I). The bottom and slopes of the lake are built of Tertiary clay-silts. The South-Polish Glaciation till, 2 - 4 m thick, is situated above the lake basin (Figs.
3, 5). The thickness of the organogenic, !imnic deposits is 9,5 m (Fig. 4). The profile based on the pollen and diatom analyses of the limnie deposits shows the presence of plant succession including one cycle of wide climatic changes corresponding to the Masovian Interglacial (K. Binka et aI., 1987) At the top of the limnic series the remains of fossil soil occur (Fig. 4, teyer 11) pointing out the sedimentary discontinuity. Pollen grains preserved in the soil show the presence of the tundra-type flora rich in herbs (K. Binka et al.. 1987). Dusty sands and silts of thickness of 13.5 m situated above the organogenic deposits, correspond in the writer's opinion to the begining of advance of the Middle-Polish Glaciation (Fig. 3, layers 4, 5; Fig. 5, layer 4). The recent character of the Ada- mowka region relief (Figs. 2, 3) is the result of long lasting influence (the Upper Pleistocene- Holocene) of erosion and denudation processes which changed the old gJaciogenic relief of the region.
