„R ocznik L egio now ski”
VII, 2014
P io tr K ö h le r
Z Legionowa na Wyspę Niedźwiedzią.
I polska wyprawa polarna 1932-1933
AR TYK UŁY
„R ocznik L eg io n o w sk i”
V II, 2014
P iotr K öhler
Z Legionowa na Wyspę Niedźwiedzią.
I polska wyprawa polarna 1932-1933
W 1 9 2 9 r. na m ię d z y n a ro d o w y m z je ź d z ie d y re k to ró w in s ty tu tó w m eteorologicznych w K openhadze proklam ow ano „D rugi M iędzynarodow y R ok P o la rn y ” w p ię ćd zie sią tą ro czn icę p ie rw sze g o , o d b yte g o w latach 1882/18 8 3 1. M iędzynarodowa Komisja Roku Polarnego zajęła się organizacją ca łe g o p rze d się w zię cia , które m iało się ro ze g ra ć w latach 1 9 3 2 -1 9 3 3 . Na c z e le P o lskie j N a rodow ej K o m isji R oku P o la rn e g o sta n ą ł d y re k to r Państwowego Instytutu M eteorologicznego d r inż. Jean Lugeon (1898-1976).
M iędzynarodow a Kom isja Roku P olarnego w yznaczyła P olsce W yspę Niedźwiedzią (Bj
0
rn0
ya) jako miejsce badań. W yspa ta leży na granicy Morza B arentsa i M orza N orweskiego. Jej pow ierzchnia w ynosi zaledw ie 178 km 2.Jest całkow icie bezleśna i w większości płaska, jedynie w południowej części w znoszą się w zgórza do 536 m n.p.m . K lim at w ysp y charakteryzują częste m gły i wichry. O dkryli ją niderlandcy żeglarze W illem B arents (B arentsz) (1 5 5 0 -1 5 9 7 ) i Jacob van H eem skerk (1 5 6 7 -1 6 0 7 ) 10 czerw ca 1595 r., podczas trzeciej w ypraw y Barentsa w poszukiw aniu P rzejścia Północno- W schodniego do Chin. Została nazwana przez Barentsa W yspą Niedźwiedzią na c z e ś ć n ie d źw ie d zia , z którym m u sia n o sto c z y ć d ra m a tyczn ą w a lkę podczas pierw szego lądow ania na w ybrzeżu. W następnych w iekach była odw iedzana przez m yśliwych i traperów, którzy w ielokrotnie na niej zim owali.
P rzez długi czas w yspa była ziem ią niczyją. W latach 1898 i 1899 niem iecki d zie n n ika rz i ekspert od spraw polarnych, T h e o d o r Lerner (1 8 6 6 -1 9 3 1 ) o dw ie d ził w yspę, ab y zbadać ren to w n o ść w ydo b ycia tam tejszego w ęgla k a m ie n n e g o i, by ostatecznie ją proklam ow ać ja ko w łasność C esarstw a
1 N iniejszy artykuł je s t rozszerzoną w ersją referatu w ygłoszonego przez autora podczas Sesji Jubileuszow ej z okazji 80-lecia Polskiej W ypraw y II M iędzynarodow ego Roku Polarnego na Wyspę Niedźw iedzią, Legionowo, dnia 29 w rześnia 2012 r. Naukowe opracow anie przebiegu i osiągnięć Polskiej W ypraw y II M iędzynarodowego Roku Polarnego na W yspę Niedźwiedzią - patrz:
P. Köhler, Pierw sza polska wypraw a polarna, „Kw artalnik Historii Nauki i Techniki" 58(4), W arszawa 2013, s. 4 3 -5 9 .
Z L e g io n o w a na W y s p ę N ie d ź w ie d z ią . I p o ls k a w y p ra w a p o la rn a 1 9 3 2 -1 9 3 3 31
N iem ieckiego. A le nie rozpoczął żadnych długotrw ałych działań. W tam tym okresie do tego ja ło w e g o skraw ka lądu ludzi przyciągało górnictw o węgla, łow iectw o, rybołów stw o i w ielorybnictw o. Nie była je d n a k zam ieszkiw ana dłużej niż przez kilka lat. T ra kta t S valbardzki z 1920 r. p rzyzn a ł w yspę Norwegii, która objęła ją w posiadanie po w ejściu traktatu w życie (14 sierpnia 1925 r.). Jeszcze w okresie pierwszej wojny światowej Norwegowie rozpoczęli w ydobycie w ęgla na północy wyspy, ale w krótce okazało się to nierentow ne i w latach 20. X X w. N orw egia zrezygnow ała z eksploatacji.
Przed polską w ypraw ą W yspę N iedźw iedzią odw iedziło około 15 innych ekspedycji. P ierw szą z nich kie ro w a ł norw eski geolog B a lta za r M athias Keilhau (1 7 9 7 -1 8 5 8 ), który w 1827 r. prow adził tam badania geologiczne, paleontologiczne i botaniczne oraz obserw acje m agnetyczne. W iększość z w yp ra w przebyw ała na w yspie tylko po kilka dni. W 1864 r. A d o lf Erik N o rd e n s k iö ld (1 8 3 2 -1 9 0 1 ) p o d c z a s w y p ra w y S z w e d z k ie j K ró le w s k ie j Akadem ii Nauk sporządził zarys m apy wyspy. S zw edzka Ekspedycja Polarna kierow ana przez A lfreda G abriela N athorsta (1 8 5 0 -1 9 2 1 ) w latach 1898 i 1899 w ykonała dokładne badania, głów nie geologiczne. N atom iast w latach 1 9 2 2 -1 9 2 5 N orw eska E kspedycja S valbardzka w yko n a ła pełne badania to p o g ra ficzn e i g e o lo g ic z n e 2. G dy w 1932 r. polska e k s p e d y c ja dotarła na W yspę N iedźw iedzią, przebyw ała tam w te d y d w u osob ow a angielska ekspedycja zoologiczn a z uniw ersytetu w C am bridge3.
P o ls k a w y p ra w a m ia ła p ro w a d z ić b a d a n ia m e te o ro lo g ic z n e w ra z z pom iaram i natężenia prom ieni słonecznych , m agnetyzm u ziem skiego, zorzy polarnej i elektryczności atm osferycznej.
Ze w zględu na skro m n y budżet Jean Lugeon na cz ło n k ó w ekspedycji w y b ra ł je d y n ie trz y o s o b y : inż. C z e s ła w a C e n tk ie w ic z a (1 9 0 4 -1 9 9 6 ) z P aństw ow ego Instytutu M eteorolog icznego w W arszaw ie, który m iał zająć się obserw acjam i radiom eteorologicznym i, pracującego ja k o m eteorolog na lotnisku w e Lw ow ie W ładysław a Łysakow skieg o ( ? -? ) absolw en ta geofizyki U niw ersytetu Jana K azim ierza w e Lw ow ie, który m iał re je stro w a ć ziem ski m agnetyzm o ra z S ta n is ła w a S ie d le c k ie g o (1 9 1 2 -2 0 0 2 ), stu d e n ta fizyki i m atem atyki U niw ersytetu Jagiellońskiego, który m iał prow adzić obserw acje m eteorologiczne. P oczątkow o w w ypraw ie uczestniczył także sam dyrektor PIM J. Lugeon, który p rze z ten czas nią kierow ał, i inż. Jan G urtzm an, a d iu n kt w P a ń stw o w ym Instytucie M eteorolog icznym .
P rzed w y ja z d e m S. S ie d le c k i p rz e s z e d ł s p e c ja ln e trz y m ie s ię c z n e p rze szko le n ie w O b se rw a to riu m A e ro lo g iczn ym P a ń stw o w e g o Instytutu M e te o ro lo g iczn e g o w Le g io n o w ie pod W arszaw ą. C e le m p rzeszkolenia b yło p rz y g o to w a n ie g o do fu n k c ji o b s e rw a to ra -m e te o ro lo g a w ypraw y.
C. C entkiew icz i W. Ł ysakow ski w czerw cu 1932 r. pojechali do Kopenhagi za p o z n a w a ć się z n a jn o w szym i ap a ra ta m i p o m ia ro w ym i z zakre su ich
2 http://en.w ikipedia.org/w iki/Bear_lsland_(N orw ay) [dostęp 1 X 2012].
3 G. C. L. Bertram , D. Lack, Bear Island, „The Geographical Journal", m iejsce w ydania 1933.
81(1), p. 4 5 -5 3 .
32 P io tr K ö h le r
sp ecjalno ści. P rzygotow aniem i zakupien iem odpow ie dniego ekw ipunku e kspedycji zajm ow ał się głów nie C. C entkiew icz.
Przebieg w ypraw y
Ekwipunek w ypraw y przygotow any w O bserw atorium Aerologicznym PIM w Legionowie i wcześniej zapakow any do ok. 137 skrzyń został 12 lipca 1932 r.
p rz e tra n s p o rto w a n y na s ta c ję k o le jo w ą w L e g io n o w ie 4. W ie c z o re m 14 lipca odbyło się pożegnanie na Dworcu G łównym w W arszawie. Następnie ekw ipune k pojechał koleją do Gdyni. Rano 15 lipca w W ydziale M orskim PIM w G dyni m iało m iejsce kolejne pożegnanie. Po krótkiej uroczystości c z ło n k o w ie w yp ra w y w ra z z całym e k w ip u n k ie m o d p łyn ę li z G d yn i na pokładzie pasażerskiego parow ca „P olonia" udającego się w turystyczny re js do n o rw e skich fiordów . Do K o p e n h a g i „P o lo n ia ” p rz y p ły n ę ła rano 16 lip c a , a je s z c z e te g o s a m e g o d n ia o p ó łn o c y o d p ły n ę ła . 24 lip ca o g odzinie 6.00 „P o lo n ia ” dota rła do N arviku. Do południa w yła d o w a n o skrzynie wyprawy, następnie J. Gurtzman, W. Łysakow ski i S. Siedlecki małym
S k rzy n ie ze sp rzętem i żyw nością w y p raw y p rz e d O b se rw a to riu m A erologicznym PIM w Legionow ie
4 Itinerarium opracowane zostało na podstawie książki C. Centkiewicza pt. Wyspa m gieł i wichrów, patrz: C. J. Centkiewicz, Wyspa m g ie ł i wichrów. Pierwsza polska ekspedycja narodow a roku p olarnego 1932/1933, W arszaw a 1934, s. 313.
Z L e g io n o w a na W y s p ę N ie d ź w ie d z ią . I p o ls k a w y p ra w a p o la rn a 1 9 3 2 -1 9 3 3 ______ 33
W N a rv ik u n a p o k ład zie s/s „P o lo n ia ” . O d lew ej: J a n G u rtz m a n , S tan isław Siedlecki, W ładysław Ł ysakow ski, J e a n Lugeon, były p re m ie r W alery S ław ek, C zesław C entkiew icz,
k pt. M . Stankiew icz
pocztow ym statkiem „S kja e rv
0
” popłynęli w ra z z ekw ipunkie m do T rom s0
. J. Lugeon i C. C entkiew icz na jeden dzień pozostali w N arviku i nazajutrz w ie czo re m skie ro w a li do Lendin gen, a sta m tą d do T ro m s0
, do którego dopłynę li 26 lipca o godzinie 18.00. N astępnego dnia do T rom so przypłynęli J. G urtzm an, W. Łysakow ski i S. Siedlecki w ra z ze skrzyniam i wyprawy, które w yładow an o. W porozum ieniu z N orw eskim Instytutem M eteorologicznym w obserw atorium zorzy polarnej koło T rom s0
zainstalow a no część aparatów do badań elektryczności atm osferycznej i przez następne dni prow adzono obserw acje i pom iary przy ich pomocy.W T ro m s
0
w ynajęto lodołam acz „S verre” , załadow a no na niego skrzynie w yp ra w y i 2 sierpnia w ypłynięto z T rom s
0
. 4 sierpnia przed północą na h oryzo n cie za m a ja czyła W ysp a N ie d źw ie d zia - cel eksp e d ycji. N a stę p nego dnia około godziny 4.00 uczestniczy w yp ra w y m ałą łó d ką dopłynęli do brzegu. W pó łn o cn o -w sch o d n ie j części w yspy, nad z a to ką Tunheim od dobrych kilku lat fu n kcjo n o w a ła ju ż n o rw e ska rad io sta cja urządzona w jed n ym z dom ów, ja k ie pozostały po górnikach w ydobyw ają cych węgiel.G dy polska w ypraw a przypłynęła na w yspę, szefem radiostacji był Fritz 0 ie n
34 P io tr K ö h le r
S tała baza Polskiej W y p raw y n a W yspie N iedźw iedziej
Dwa kom plety atm o ra d io g ra fó w system u L ugeona
Z L e g io n o w a na W y s p ę N ie d ź w ie d z ią . I p o ls k a w y p ra w a p o la rn a 1 9 3 2 -1 9 3 3 35
( 1 8 9 9 - 1 9 6 3 ) . W k ró tc e z nim się z a p rzyja źn io n o , a przyjaźń ta p rze trw a ła nastę p n e 30 lat.
W p rz y s z ło ś c i F. 0 ie n b ę d zie je s z c z e w ie lo k ro tn ie p o m a g a ł p o ls k im w y p ra w o m na S p its be rg e n . Inny p o g ó rn ic z y dom , o d d a lo n y o o k o ło 2 0 0 m od sta cji n o rw e skie j, z o s ta ł w y re m ontow any przez rząd Norwegii i o d d a n y p o ls k im p o la rn ik o m do d y s p o z y c ji. Dom m ia ł dw a p ię tra . Na p a rte rz e , w d w ó ch w ie lk ic h p o k o ja c h u rz ą d z o n o p ra c o w n ie . Na te j k o n d y g n a c ji m ie ś c iła s ię te ż ku ch e n ka , m a ła s p iż a rn ia o ra z m a lu tk ie p om ie szcze n ie na akum ulatory.
W po m ie szcze n ia ch na piętrze u m ie s z c z o n o w a rs z ta t m e ch a n ic z n y i m a g a z y n ż y w n o ś c i.
W d w óch pokojach przyg o to w a no s y p ia ln ie . W y ła d o w y w a n ie i prze w o że n ie na ląd w szystkich skrzyń w y p ra w y za ko ń czyło się 10 sierpnia, a n a stępn ego dnia m a ryn a rze z „S v e rre ” przyw ieźli
polskim p o la rn iko m do m agazynu o sta tn i w a g o n ik z koksem .
Już w kilka dni po przybyciu rozstaw iono urządzenia i m aszty nadaw cze, a 27 sierpnia rozpoczęto obserw acje. P olska zapoczątkow ała w ten sposób pierw sze sam odzielne badania polarne. Z godnie z planem prow a
dzono obserw acje radiom eteorologiczne (C. Centkiew icz), geom agnetyczne (W. Ł y s a k o w s k i) o ra z m e te o ro lo g ic z n e (S. S ie d le c k i) w ra z z o b s e rw a cjam i n a tę że n ia prom ieni sło n e czn ych , m a g n e tyzm u z ie m skie g o , zo rzy polarnej i elektryczności atm osferycznej. O bserw acje przebiegały w edług następu jącego schem atu: o godzinie 1.00, 4.00, 7.00, 13.00, 16.00, 19.00 i 22.00 prow adzono obserw acje m eteorolog iczne i zórz polarnych, o 9.00 - kontrolow an o działanie w szystkich urządzeń sam opiszących i zm ieniano w nich paski, o 11.00 - odbieran o sygnały czasu nadaw ane przez radio i spraw dzano zegary i chronom etry, a o 23.00 - dokonyw a no drugiej kontroli czasu. P odczas dnia polarnego obserw acje zo rzy polarnej zo sta ły za stą pione obserw acjam i chm ur. Po zakończen iu pierw szego etapu ekspedycji 14 w rze śn ia z W yspy N iedźw ie d zie j odpłynę li J. Lugeon i J. G urtzm an.
S tan isław Siedlecki w m agazynie konserw
36 P io tr K ö h le r
S tanisław Siedlecki podczas p o m ia ru natężenia prom ieniow ania słonecznego
Na w ysp ie p o zo sta li trzej cz ło n k o w ie w ypraw y, któ rym i od tą d kie ro w a ł C. Centkiewicz. W sobotę 29 października w godzinach od 23.30 do 23.35 Pol
skie Radio nadało pierwszą specjalną audycję dla członków wyprawy będących na Wyspie Niedźwiedziej. Odtąd, te cotygodniowe audycje były źródłem informa
cji, a także okazją do usłyszenia głosów najbliższych członków rodzin w kraju.
Po nocy polarnej nastał dzień polarny i powoli zaczął się zbliżać kres pracy polskich polarników. C. C entkiew icz 17 czerwca 1933 r. otrzym ał drogą radiow ą polecenie z W arszaw y w yjazdu do Trom so w celu przygotow ania powrotu w ypraw y. Już po godzinie (czyli w niedzielę 18 czerw ca nad ranem ) w ypłynął. Po 50-godzinnym rejsie dotarł do Trom so. Przez najbliższe dw a tygodnie przygotowywał powrót w ypraw y oraz naprawiał i regulow ał aparaturę p o z o s ta w io n ą tam w p o p rz e d n im roku. Z w ie d z a ł T ro m s o , o d b y ł ta kże w ycieczkę do pobliskiej o sa d y Lapończyków. Po ponad dw óch tygodniach 3 lipca pow rócił na W yspę Niedźw iedzią.
Ostatnie obserw acje w ram ach w ypraw y prowadzono jeszcze 16 sierpnia, a ju ż 18 sierpnia w ynajętym statkiem rybackim „T. 33 K” członkow ie Pierwszej P olskiej W ypraw y P olarnej o d p ły n ę li^ W yspy N iedźw iedziej za b ie ra ją c ze sobą je d yn ie najcenn iejszą aparaturę zajm ującą ok. 15 skrzyń. Po trzech d n ia ch byli ju ż w T ro m s o . S ta m tą d s ta tkie m d o p ły n ę li do S e d in g h a n , a następnie do N arviku. K olejny etap podróży odbyli pociągie m , którym 27 sierpnia, w niedzielę rano, odjechali do S ztokholm u. Ze sto licy Szwecji w ypłynęli 1 w rześnia na pokładzie szw edzkiego transportow ca „U ttklipan” ,
Z L e g io n o w a na W y s p ę N ie d ź w ie d z ią . I p o ls k a w y p ra w a p o la rn a 1 9 3 2 -1 9 3 3 3 7
k tó ry w n ie d z ie lę 3 w rz e ś n ia o g o d z in ie 4 .0 0 z a c u m o w a ł p rz y m o lo w W olnym M ieście G dańsku. Jeszcze tego sam ego dnia członkow ie w ypraw y na p o kła d zie p o lskie g o kutra „E w a ” p rz y p ły n ę li do G dyni. 13 w rze śn ia w W arszaw ie uczestnicy tej w ypraw y zostali udekorow ani K rzyżam i Zasługi.
Rezultaty w yprawy
M ateriały naukowe zebrane na W yspie Niedźwiedziej zostały opracow ane i w ydane w 1935 r. w czterech tom ach zatytułow anych W yniki spostrzeżeń p o ls k ie j w yp ra w y R oku P o la rn e g o 1 9 3 2 /3 3 na W yspie N ie d ź w ie d z ie j5.
P ublikacja ta spotkała się z bardzo przychylną krytyką w św iecie naukow ym . Czesław Centkiewicz prow adził także prywatne notatki. W łaśnie w tedy po raz pierw szy „chw ycił za pióro” , pisał codziennie o w szystkim , co przeżyw ał i robił. W p rzyszło ści sta n ie się czo ło w ym polskim pisarzem polarnym . D ziennik ten ukazał się w fo rm ie zbeletryzow anej, ja ko książka pt. W yspa m g ie ł i w ichrów (1934)6, w której ukazuje swój ponadroczny pobyt na W yspie Niedźwiedziej w ramach II M iędzynarodow ego Roku Polarnego (1932-1933).
P odobne osobiste notatki prow adził S tanisław S iedlecki. W yko rzysta ł je przy pisaniu pierw szego rozdział książki W śród polarnych p u styń S valbardu (1935)7 oraz w kilku dalszych p u blikacja ch8.
W ypraw a na W yspę N ie d źw ie d zią d la S tanisław a S ie d le ckie g o była p o c z ą tk ie m p o la rn e j p rz y g o d y trw a ją c e j ca łe ż y c ie . B e z p o ś re d n io po pow rocie z niej podjął inicjatyw ę zorganizow ania polskiej w ypraw y naukow o- alpinistycznej na S pitsbergen. S iedm ioosobow a ekspedycja do Ziem i Torella na S pitsbergenie odbyła się w lecie 1934 r. W 1936 r. S. Siedlecki w ziął udział w kolejnej ekspedycji na S pitsberge n. Jej uczestnicy dokonali w ów czas pierw szego w historii przejścia tej w ysp y w poprzek z południa na północ.
W lecie 1937 r. brał udział w pierw szej polskiej w ypraw ie na G renlandię.
5 J. Lugeon, C. Centkiewicz, W. Łysakow ski, W yniki spostrzeżeń p o lskie j w ypraw y Roku Polarnego 1932/33 na Wyspie N iedźw iedziej. R ésultats d e s observations de l ’expédition polonaise de l'A nnée Polaire 1932/33 à l'Ile des Ours, Zesz. I. Fascicule I. Meteorologja. M étéorologie, W arszaw a1936, ss. 88 + tabl. 1 -5 .
J. Lugeon, C. Centkiewicz, W. Łysakow ski, W yniki spostrzeżeń p o lskie j w ypraw y R oku Polarnego 1932/33 na Wyspie Niedźwiedziej. R é sultats d e s observations de l'expédition polonaise de l ’Année P olaire 1932/33 à l'Ile des Ours, Zesz. II. F ascicule II. M agnetyzm ziem ski. M agnétism e terrestre.
E rdm agnetism u, W arszaw a 1936, ss. 73 + plansze 33 + III.
J. Lugeon, C. Centkiewicz, W. Łysakow ski, W yniki spostrzeżeń p o ls k ie j w ypraw y R o ku Polarnego 1932/33 na Wyspie Niedźwiedziej. R ésultats des observations de l ’expédition po lo n aise de l ’A nnée Polaire 1932/33 à l ’Ile des Ours, Zesz. III. F ascicule III. Trzaski atmosferyczne. Parasites atm osphériques, W arszaw a 1936, ss. 18 + plansze 21 + III.
J. Lugeon, C. Centkiewicz, W. Łysakow ski, W yniki spostrzeżeń p o lskie j wypraw y R oku Polarnego 1932/33 na W yspie Niedźwiedziej. R ésultats d e s observations de l'expédition polonaise de l'A nnée Polaire 1932/33 à l'Ile des Ours, Zesz. IV. F ascicule IV. Zorza polarna. A urores polaires, W arszaw a 1936, ss. 21 + plansze 15.
6 C. J. Centkiewicz, Wyspa m g ie li w ichrów..., op.cit.
7 S. Siedlecki, W śród polarnych pu styń Svalbardu, W arszawa 1935, s. 190.
8 S. Siedlecki, Polska wyprawa p olarna na W yspie Niedźwiedziej, „Przyroda i Technika” 12(9), 1933, s. 3 8 5 -3 9 7 ; S. Siedlecki, W górach W yspy Niedźw iedziej, „Taternik", 18(4), 1934, s. 7 4 -8 0 .
38 P io tr K ö h le r
S tanisław Siedlecki W śród polarnych pustyń S ra/bardu (1935) - o k ład k a
W ciągu 50 lat d ziałalno ści polarnej (od 1932 do 1982 r.) S tanisław S iedlecki uczestniczył w 13 ekspedycjach arktycznych, podczas których trzykrotnie zim ow ał (na W yspie Niedźwiedziej i na Spitsbergenie). Stanisław Siedlecki był fa ktycznym tw órcą polskiej polarystyki i w ychow aw cą całego pokolenia polskich polarników. Jego rola w rozwoju polskiej myśli i organizacji działalności polarnej je st nie do przecenienia9. W uznaniu ogrom nych zasług S tanisław a S iedleckieg o dla polskich badań polarnych i decydującej roli w pow staniu Polskiej Stacji P olarnej na S pitsbergenie w 2007 r. stacji tej nadano je g o im ię 10. Tak w ięc P ierw sza Polska W ypraw a Polarna na W yspę N ie d ź w ie d z ią nie ty lk o ro z p o c z ę ła erę s a m o d z ie ln y c h p o ls k ic h badań polarnych, ale i w płynęła na zasadniczą zm ianę w kierunkach naukowej aktyw ności je j uczestników.
Fotografie
W szystkie zdjęcia z w ypraw y zam ieszczone w niniejszym opracow aniu pochodzą z album u „ W yspa N iedźw iedzia 1 9 32-33 ", ze zbiorów Zakładu
^ B a d a ń rD o k u m e n ta c ji P olarnej im. Prof. Z. C zeppeg o Instytutu B o ta n ik i^
U niw ersytetu Jagiellońskiego, sygn. 5.I.3 i 5.I.4.
9 Biografia Stanisława S ie d le c k ie g o -p a trz : P. Köhler, Stanislaw Siedlecki (1912-2002) - polarnik, taternik, geolog. Stulecie urodzin, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", 58(3), 2013, s. 61 -8 0 .
10 K. Birkenmajer, 50-lecie S tacji N aukow ej PAN im. Stanisława Siedleckiego na Spitsbergenie,
„W szechśw iat" 10 9 (4 -6 ), 2008, s. 135-139.
