170 Z A P I S K I
ich za sy m ilo w a n ia z m ieszcza ń stw em w a r sz a w sk im , ich ro la n a d w o r z e k ró lo w ej.
A utorka cz e r p ie m a te r ia ły d o s w y c h ro zw a ża ń z różn orod n ych p rzek a zó w a rch i
w a ln y ch , m ię d z y in n y m i z iksiąg m e tr y k a ln y c h p a ra fii w a rsza w sk ich . K orzystając z o k a zji w a rto zazn aczyć, że od p isy n ie za ch o w a n y ch k sią g ślu b ó w p a r a fii św . J an a z la t 1647— 1657 i 1662— 1668, d o fctórych a u to rce n ie u d a ło s ię d otrzeć, zn aj
dują s ię w A r c h iw u m A rch id iece zja ln y m w W arszaw ie.
K o lejn ą p o z y c ję zbioru s ta n o w i ed y cja reje str u poboru od d u ch o w ień stw a a rch id iak on atu w a rsz a w sk ie g o z 1561 r., o p ra co w a n a p rzez A . D u n i n - W ą s o - w i c z o w ą . Z d an iem ed y to r k i jest ito n a jsta r sz y z e znanych, za ch o w a n y ch r e je str ó w te g o typ u .
D ziejo m rzem io sła lu d w isa r sk ie g o i k o n w isa rsk ieg o p o św ię c iła sw ą rozp raw ę W. S z a n i a w s k a . A u tork a p rzed sta w iła sy tu a c ję i rozw ój ty c h g a łę z i rzem io sł m e ta lo w y c h sto lic y od p o ło w y X V do p o ło w y X V II stu lecia .
T om za m y k a ją d w a a r ty k u ły J. L i 1 e у к i. P ie r w sz y m ó w i o p o w ią za n ia ch fu n k - cy jn o -a r c h ite k to n ic z n y c h sa l se jm o w y c h Z am k u K r ó le w s k ie g o w W a rsza w ie w X V I—
X V II w . D ru gi jest p rzeg lą d em sp u ścizn y ry su n k o w e j p o k o n serw a to rze w a r sz a w sk im K a zim ierzu S k ó rew iczu , d o tyczącej p rzeb u d ow y Z am ku w la ta c h 1569— 1572.
M. 5 .
R om u ald W r ó b l e w s k i , Z n a jo m o ść A m e r y k i w P o lsce o k re su O d ro d ze n ia , PW N , W arszaw a 1577, s. 158.
R om u ald W r ó b l e w s k i p rzed m io tem s w e g o o p ra co w a n ia u c z y n ił te m a t w y ją tk o w o w d zięczn y , m ieszczą cy s ię w n u rcie badań n a d sze r o k o rozu m ian ą ś w ia d om ością sp o łeczn ą — z a ją ł s ię m ia n o w ic ie zn a jo m o ścią A m ery k i w sz e sn a sto - w ieczn ej P o lsce. Z agad n ien ia zn a jo m o ści p ro b lem ó w N o w e g o Ś w ia ta w n a sz y m s p o łe c z e ń stw ie b u d z iły ju ż za in te r e so w a n ie p o ls k ic h badaczy <F. C z e r n y , F. B u j a k , B. O l s z e w i c z ) ; w o sta tn ic h la ta c h te m a t te n p o d ją ł J a n u sz T a z b i r p o św ięca ją c m u d w ie p o z y c je k sią ż k o w e („ S zla ch ta a k o n k w ista d o r zy ” — 1969,
„R zeczp osp olita sz la c h e c k a w o b e c w ie lk ic h o d k ry ć” — 1973) i kilika a r ty k u łó w . O m aw ian a praca, n a p isa n a W a ro w n ie i p rzejrzyście, zaop atrzon a w in te r e su ją c e z d jęcia m a p i r y c in , jest k o n ty n u a cją t e g o n u rtu badań.
A u to r sta n ą ł p rzed p o w a ż n y m i p ro b lem a m i źród łow ym i; o p ie r a ją c s ię g łó w n ie n a źródłach d ru k o w a n y ch o g r a n ic z y ł — z p r z y c z y n zro zu m ia ły ch — k w e r e n d ę d o d z ia łó w sta ro d ru k ó w b ib liotek : O ssoliń sk ich , J a g iello ń sk iej i N a ro d o w ej. W w y n ik u p rzep ro w a d zo n y ch t e m p o szu k iw a ń u z y sk a ł p o k a źn y p lo n w p o sta c i 300 d ru k ó w z w a rty ch , 30 d r u k ó w u lo tn y ch , o k o ło 60 lis tó w i p on ad 100 in n y ch w zm ia n ek n ie lic z ą c m ap i ry cin . P o z a k ro n ik a m i, d ia riu sza m i p od róży i d z ie ła m i g eogra
ficzn y m i, w śr ó d w y k o r z y sta n y c h źró d eł zn a la zły s ię u tw o r y o ch a ra k terze r e lig ij
n y m , lite r a tu r a p ię k n a , n ie lic z n e źród ła a k to w e o r a z d o ść b ogaty m a te r ia ł ik o n o g r a fic z n y i kartograficzn y.
P r a c ę s w ą p o d z ie lił a u to r n a tr z y zasad n icze części. W p ierw szej p r z e d sta w ił d r o g i p rzen ik a n ia d o P o ls k i in fo r m a c ji o A m e r y c e — podróże P o la k ó w d o k ra jó w E uropy Z ach od n iej (n au k ow e, tu r y sty c z n e , d y p lo m a ty czn e, h a n d lo w e itd .), p o b y ty cu d zo ziem có w — z w ła szcza n ie lic z n y c h u czo n y ch — w P o lsc e , o b cą litera tu r ę czy ty w a n ą w n a szy m k ra ju , w re sz c ie — 'korespondencję.
O die p r zed sta w ien ie p o te n c ja ln y c h i r z e c z y w isty c h k a n a łó w p r z e p ły w u in fo r m a c ji o N o w y m â w ie c ie d o P o ls k i b y ło za d a n iem w p e łn i o sią g a ln y m , o ty le p ro b lem p oziom u w ied zy i, c o w a żn iejsze, sto p n ia r o zp o w szech n ia n ia s ię ty c h w ia d o m o ści w sp o łe c z e ń stw ie p o lsk im o p ra co w a ć m ożna b y ło je d y n ie h ip o tety cz
ZA PrSK I 171
n ie . P aziom w ie d z y i jej s z y b k i p rzy ro st u k a z a ł a u to r p r e zen tu ją c w y p o w ie d z i p olsk ich u czo n y ch i k ro n ik a rzy , d o ciera ją ce d o P o ls k i o p is y p odróży, m ap y i a tla sy , (powstającą n o m en k la tu rę geograficzn ą. N a te m a t sp o łeczn eg o za sięg u te j w ie d z y p e w n y c h w sk a z ó w e k d o sta rczy ć m o g ła p ro w en ien cja sta ro d ru k ó w (b ib lio tek i k o le g ió w jezu ick ich , in w e n ta r z e m ieszcza ń sk ie); ważnie z t e g o p u n k tu w id zen ia je s t o d n o to w a n ie p rób w p r o w a d z e n ia egzotyka a m ery k a ń sk iej d o litera tu r y p ięk n ej, c z y p od k reślen ie sz e r o k ie g o rezo n a n su sp o łe c z n e g o p o le m ik r e lig ijn y c h p oru sza
ją cy ch w s w e j a rg u m en ta cji te m a ty k ę p od b oju eg zo ty c z n y c h k r a jó w (szczeg ó ln e zn a czen ie m ia ła tu p rop agan d a jezu ick a — ro zp o w szech n ia ją ca w p ra w d zie n a og ó ł in fo rm a cje n ajb ard ziej p o to czn e i m a ło p recy zy jn e, d y sp o n u ją c a jed n ak sto su n k o w o szero k im i k ręg a m i odbiorców ).
P oziom w ie d z y o sp r a w a c h k o n ty n en tu a m e r y k a ń sk ie g o w a r u n k o w a ł k sz ta łto w a n ie s ię o p in ii P o la k ó w o n a stę p stw a c h o d k ry cia A m e r y k i. O p in iom ty m p o św ię c o n a jesit tr z e c ia c z ę ść o m a w ia n e j p racy.
N ie z a le ż n ie od n ie m o ż n o śc i p r e c y z y jn e g o u s ta le n ia za sięg u sp o łeczn eg o d o p ły w u in fo r m a c ji o A m ery ce, .przytoczone w y p o w ie d z i szesm astow iczn ych p olsk ich a u to r ó w św ia d czą o u św ia d a m ia n iu so b ie p rzeło m o w eg o zn a czen ia o d k ry cia N o w e g o Ś w ia ta i w y n ik a ją c y c h z t e g o k o n se k w e n c ji g osp od arczych — ta k ż e d la P o l
s k i, a s fo r m u ło w a n ie w ty m o k r e sie p o lsk ich p la n ó w k o lo n iz a c ji n o w y c h ziem (M aciej M iech o w ita , P io tr G rab ow sk i, Józef W ereszczyń sk i, K r zy szto f Wasrs-zewicki, P a w e ł P a lczo w sk i) zd a je s ię d o b itn ie św ia d c z y ć o ży w e j r e a k c ji n a w y d a rzen ia w egzotyczn ej A m eryce.
O gólny w n io se k p ły n ą c y z rozw ażań W rób lew sk iego b rzm i ra czej o p ty m isty cz
n ie — ch o ć o p in ie ó w czesn y ch P o la k ó w o A m e r y c e i jej pod b oju b y ły n iek ied y ste r e o ty p o w e d p o w ierzch o w n e, !to jed n ak t e o d le g łe i e g z o ty c z n e p ro b lem y z n a j
d o w a ły ż y w y o d d źw ięk i c ie s z y ły s ię d u ży m za in tereso w a n iem różn orod n ych grup sp o łeczn y ch szla ch eck iej R z eczy p o sp o litej, k tórej o b y w a te le n iejed n o k ro tn ie byli św ia d o m i w a g i z ja w is k d z ie ją c y c h s ię a k tu a ln ie n a ś w ie c ie , p o tr a fili s ię do nich u sto su n k o w a ć i w y c ią g n ą ć w n io sk i d la sieb ie.
W. T.
W ła d y sła w A . S e r c z y k , I w a n I V G r o ź n y , Z akład N a ro d o w y im . O sso liń sk ich -W y d a w n ictw o , W ro cła w -W a rsza w a -K ra k ó w -G d a ń sk 1977, s. 176.
W ra m a ch cyikilu b io g ra ficzn eg o O sso lin eu m u k a za ł s ię o sta tn io ,,Iw a n IV G roź
n y ” W ła d y sła w a A . S e r c z y k a, z n a n e g o s p e c ja lis ty w za k r e sie h isto rii R osji.
P op rzed n io a u to r za p r e z e n to w a ł czy te ln ik o m „P iotra I W ielk ieg o ” (W rocław 1973) o raz „K atarzyn ę U ” (W ro cła w 1975). P ie r w sz a z ty c h p o z y c ji d oczek ała s ię ju ż d ru g ieg o w y d a n ia , k tó r e r ó w n ie ż sz y b k o z n ik ło z p ó łek k sięg a rsk ich .
R en esa n s b io g r a fisty k i, ja k i za u w a ża m y w o sta tn ic h la ta c h , z a o w o c o w a ł w ie lo m a in te r e su ją c y m i m o n o g ra fia m i, d a ją c y m i z n a k o m ity o b ra z tem p era m en tu b a d a w c z e g o i w a rszta tu n a u k o w e g o h isto r y k ó w (ś w ie tn y m p rz y k ła d e m je s t tu „Ro
b esp ierre” J. B a s z k i e w i c z a c z y te ż „P iotr S k arga” J. T a z b i r a ) . W iele n o - w ą g o w n o si o g lą d a n ie p rzeszło ści p rzez p ryam at d o k o n a ń i p o ra żek jed n ostk i, u m iejsco w io n ej w o k reślo n y m k o n te k ś c ie sp o łeczn y m i m e n ta ln y m .
Iw a n G roźny, p o sta ć n ie z w y k ła i fa scy n u ją ca , od d a w n a sk u p ia ł n a so b ie u w a g ę zarów n o h is to r y k ó w -p r o fe sjo n a listó w , ja k i lu d zi n ie z a jm u ją cy ch się z a w o d o w o tą p ro b lem a ty k ą . W ła d y sła w A . S erczy k u m ieszcza s w e g o b oh atera n a t le n a k reślo n eg o w k ilk u zd a n ia ch obrazu p a n o w a n ia je g o o jca , W asyla III Iw a - n o w icza , a b y m ó c 'krótko p o k a za ć o k res zm agań p o lity c z n y c h w la ta c h trzy d zie
