Badania nad toksoplazmozą w ośrodku lubelskim

WfADOMOSCI PARAZYTOLOGICZNE T. VII , NR 4/5

6, 1961

BADANIA NAD TOKSOPLAZMOZĄ

W OŚRODKU LUBELSKIM JERZY UMIŃSKI

Zakład Parazytologii Wiejskiej Instyt utu Med. Pracy i Higieny Wsi, Lublin

Badania nad toksoplazmozą w ośrodku lubelskim zapoczątkowała

w r. 1953 Wysocka, w oparciu o Zakład Parazytologii Wiejskiej IMP i HW oraz kliniki Akademii Med. w Lublinie.

Obrano następujące kierunki badań: 1. określenie roli toksoplazmozy w położnictwie, 2. ustalenie częstości występowania toksoplazmozy wrn- dzonej u dzieci z wadami rozwojowymi, 3. określenie częstości występo­

wania toksoplazmozy u różnych grup ludności , 4 . opracowanie metod leczenia toksoplazmozy u ludzi, 5 . udoskonalenie metod diagnostyki la- boratoryjnej toksoplazmozy u ludzi i zwierząt, 6. poznanie rezerwuaru

zwie rzęcego toksoplazmozy.

TOKSOPLAZMOZA W POŁOŻNICTWIE

Badania wstępne przeprowadzono na 93 kobietach, pode jrzany ch o toksoplazmoz ę z wynikiem: 8 przypadków p ewnych i 7 wątpliwych

toksoplazmozy, 5 przypadków niezgodności czynnika Rh i 4 przypadki z dodatnim odczyn em WR. Liczba przypadków toks-oplazmozy świadczyła

o znaczeniu t ej choroby w patologii ciąży.

W diagnostyce zastosowano OWD z antygenem uzyskanym z zara-

żonych błon kosmówkowo-omoczniowych zarodków kurzych. Równn-

cześnie przeprowadzono badania serologiczne (OWD) u 105 kobiet ciężar­

nych, nie podejrzanych o toksoplazmozę , uzyskując 6,6°/o wyników do- datnich.

Celem potwierdzenia wstępnych spostrzeżeń wykonano badania o par- te na większym materiale, przy użyciu kilku metod diagnostycznych.

Objęto nimi 499 k, obie-t, które rodziły o czasie lub przedwcześnie płody żywe z wadami rozwojowymi albo martwe, roniły lub w czasie ciąży przebywały w I Klinice Chorób Kobiecych i Położnictwa AM w Lubli-

R efera t wygłoszony na VII Zj eździe PTP. O1s~tyn-Kot·towo, li-14 VI 1961 .

TOKSOPLAZMOZA W

LUBELSKIM 889 nie. W 435 przypadkach wykonywano równolegle OWD, próbę barwną

S-F i odczyn śródskórny Frenkla. W pozostałych 64 przypadkach wy- konywano OWD i odczyn Frenkla. Badane kobiety podzielono na dwie grupy: podejrzanych o toksoplazmozę na podstawie przebiegu ostatniej

ciąży, wywiadu i środowiska oraz niepodejrzanych. W grupie pierwszej uzyskano wyższe odsetki wyników dodatnich, i tak: w OWD 3,20/o, w próbie barwnej S-F 0,100/o i w odczynie śródskórnym Frenkla 12,7°/o.

Stosunkowo najwyższy odsetek dodatnich wyników stwierdzono w grupie porodów przedwczesnych, bo 61,1°/o (w odcz. Frenkla). Natomiast w gru- pie kobiet, które roniły, procent wyników dodatnich był niższy (21 ,05).

Dokładna analiza 241 kobiet odnośnie do przebytych ciąży wykazała, że ilość poronień u kobiet z dodatnią próbą Frenkla jes,t o 50°/o większa aniżeli u kobiet z wynikiem ujemnym. Ilość ciąży zamarłych jest więk­

sza 2,9 raza, a ilość wcześniaków o 300/o większa u kobiet z wynikiem dodatnim. Stwierdzono także, że ilość wcześniaków z wadami rozwojo- wymi była 6,5 raza większa , a ilość płodów donoszonych z wadami 2,7 raza

większa u pacjentek, które przebyły zarażenie toksoplazmowe. Uzyskane wyniki wskazują, że w przypadkach poronień nawykowych, porodów przedwczesnych i płodów z wadami rozwojowymi należy brać pod uwagę możliwości zarażenia toksoplazmą.

TOKSOPLAZMOZA U DZIECI Z W ADAMI ROZWOJOWYMI

Stwierdzenie w r. 1953 toksoplazmozy wrodzonej o przebiegu śmier­

telnym u 7-miesięcznego dziecka z niedorozwojem fizycznym i psychicz- nym skłoniło nas do zajęcia się zagadnieniem -częstości występowania

toksoplazmozy wrodzonej u dzieci z wadami rozwojowymi. Wstępne bada- nia objęły 144 dzieci, w 4 grupach. Do grupy 1 zaliczono 34 dzieci z upo-

śledzonym rozwojem umysłowym bez wad fizycznych, do grupy 2 - 59 dzieci z wadami rozwojowymi fizycznymi przy upośledzonym rozwoju

umysłowym, do grupy 3 - 33 dzieci z wadami rozwojowymi fizycznymi przy niezaburzonym rozwoju umysłowym i do grupy 4 - 14 dzieci z ostrymi stanami gorączki bez wyjaśnionej etiologii.

Badania diagnostyczne, oparte na OWD, dały dodatnie wyniki w gru- pie 1 u 3 dzieci, w grupie 2 u 13 dzieci, i w grupie 3 u 2 dzieci. Naj-

wyższy więc odsetek wyników dodatnich (220/o) uzyskano u dzieci z wa- dami rozwojowymi fizycznymi i upośledzonym rozwoju umysłowym.

Równocześnie wykonano badania elektroforetyczne białek surowicy krwi u 5 dzieci .,, toksoplazmozą wrodzoną (potwierdzoną klinicznie i sero- logicznie) oraz u 6 matek. Rozdzielenie białek surowicy krwi wykonano

metodą elektroforezy bibułowej. W proteinogramach zarażonych ludzi

Wiadomości

Parazytologiczne z. 4, 5, 6 16

~90 ^{J. UMINSKI}

zaobserwowano spadek procentowej zawartości albumin, wzrost ogólnej

ilość globulin, co wyraźnie zaznaczyło się we frakcji fJ,, fJ~ i y-globuli- nowej. Stwierdzono także, że stosunek albumin do globulin był od- wrotny.

TOKSOPLAZMOZA U RÓŻNYCH GRUP LUDNOSCI

Przy pomocy metody statystycznej usiłowano określić zależności mię­

dzy wynikami dodatnimi OWD a środowiskiem, wiekiem i płcią oraz

wpływ , toksoplazmozy na przebieg ciąży. Przebadano 1307 surowic z woj.

lubelskiego, pochodzących od kobiet ciężarnych, położnic , dawców krwi oraz pracowników zakładów mięsnych, z ogólnym wynikiem dodatnim 6,5°/ c,. Największy odsetek stwierdzono u dawców krwi (9,90/o) oraz w gru- pie kobiet z obciążoną przeszłością położniczą i u kobiet, u których ostatni poród zakończył się przedwcześnie (9,30/o). U pracowników zakładów mięsnych odsetek wyników dodatnich wyniósł 5,5 . Najniższy odsetek stwierdzono u kobiet bez obciążonej przeszłości położniczej. Wyższy od- setek wyników dodatnich zaobserwowano w środowisku wiejskim (wieś

8,4°/w, miasto 5,40/o). Potwierdza to analiza statystyczna (X

= 4,2;

P = ^{O -} 0,4). Nie stwierdzono natomiast wzrastania wyników dodatnich wraz z wiekiem (X

= 1,952; P = 0,74).

Zaobserwowano bardzo nieznaczne różnice w ilości uzyskanych wyni- ków dodatnich w zależności od płci (kobiety 8,50/o, mężczyźni 6,1°/c). Sta- tystycznie różnica ta nie jest jednak istotna (X

= 1,5; P = ^0,22).

Uzyskane wyniki skłoniły nas do kontynuacji badań nad toksoplazmozą

u ludności, która z racji wykonywanego zawodu lub środowiska, w którym bytuje, narażona jest na stały kontakt ze źródłem zarażenia. W tym celu zbadano metodą OWD 1226 osób, pracowników garbarni, rzeźni drobiu, pracowników leśnych i ludność wiejską woj. lubelskiego. Ponadto prze- badano pracowników rzeźni drobiu z woj. rzeszowskiego, olsztyńskiego

i krakowskiego. Odrębną grupę stanowiły dzieci głuchonieme z woj. byd- goskiego. Wśród badanych najniższy odsetek wyników dodatnich stwier- dzono u ludności wiejskiej (9,5°/c), natomiast u pracowników garbarni i rzeźni drobiu odsetek ten wyniósł odpowiednio 10,2 i 11,7. U dzieci

głuchoniemych, pochodzących głównie z terenu wiejskiego, stwierdzono 310/o wyników dodatnich.

LECZENIE TOKSOPLAZMOZY

Zespół kliniczny ośrodka lubelskiego w latach 1958-1961 poddał pro- filaktycznemu leczeniu toksoplazmozy wrodzonej 39 kobiet. Do leczenia

przystępowano po wyłączeniu niezgodności czynnika Rh, układu ABO,

kiły, listeriozy i brucelozy. Stosowano daraprim oraz sulfonamidy (dosul-

TOKSOPLAZMOZA W

LUBELSKIM 891

finę i orisul). Po leczeniu rodziło 19 kobiet. 14 urodziło dzieci żywe,

których dalszy rozwój przebiega prawidłowo. W dwóch przypadkach stwierdzono porody przedwczesne. Zanotowano także 3 poronienia. Wyko- nywane wielokrotnie w toku leczenia badania serologiczne wykazały brak

zależności między zachowaniem się odczynów serologicznych a przebie- giem leczenia.

BADANIA NAD UDOSKONALENIEM DIAGNOSTYKI LABORATORYJNEJ TOKSOPLAZMOZY

Szereg prac poświęcono swoistości i metodyce wykonywania OWD.

Swoistość OWD z antygenem toksoplazmowym badano w przypadkach

kiły, nowotworów narządu rodnego i rzęsistnicy u ludzi, a także sarko- sporidiozy u zwierząt gospodarskich.

U 35 osób z dodatnim odczynem WR uzyskano 3 wyniki dodatnie w OWD z jajowym antygenem toksoplazmowym. Z grupy 128 kobiet, u których stwierdzono nowotwory narządu rodnego, 19,50/o reagowało

dodatnio w OWD. Badane kobiety nie wykazywały żadnych objawów, które by nasuwały podejrzenie inwazji toksoplazmowej. Podobnie wysoki odsetek wyników dodatnich (22,7°/o na 35 badanych) uzyskano u kobiet

zarażonych rzęsistkiem. Z przytoczonych danych może wynikać, że OWD w zasadzie przyjęty jako swoisty wykazuje w przypadkach nowotworów

narządu rodnego, rzęsistnicy oraz kiły pewne cechy nieswoistości.

Swoistość OWD badano także w stosunku do surowic pochodzących

od zwierząt zarażonych sarkosporidiami. Przedmiotem badań było 346

świń, 63 krowy i 23 owce. U świń i owiec wynik był ujemny, natomiast krowy reagowały dodatnio w 8,3°/c,.

Wstępne badania nad doborem odpowiednich antygenów do OWD

wykazały, że najlepszy jest antygen uzyskany z wysięku otrzewnowego

białych myszy (zarażonych szczepem RH T. gondii), poddany wielokrot- nemu zamrażaniu i odtajaniu.

Do prawidłowego wykonywania OWD niezbędne są kontrolne suro- wice dodatnie, o odpowiednio wysokim mianie. Przeprowadzono w tym kierunku badania na następujących zwierzętach doświadczalnych: 38 kró- likach, 12 białych szczurach, 7 psach, 6 świnkach morskich, 4 gołębiach

i 2 kurach. Stosując różne materiały uodparniające oraz różne drogi za-

rażania otrzymano odpornościowe surowice o wysokich mianach (1 : 400) u królików, białych szczurów i psów. U świnek morskich i kur uzyskane miana były znacznie niższe (1 : 4 i 1 : 8). Gołębie okazały się bardzo wraż­

liwe na wprowadzanie nawet minimalnych dawek materiału zarażającego.

Wszystkie padły na ostrą postać toksoplazmozy przed wytworzeniem się

przeciwciał.

892 ^J.

Innym zagadnieniem, którym zajął się ośrodek lubelski, była ocena

różnych metod wykonywania OWD, szczególnie metodą zimną i ciepłą.

Do badań użyto 287 surowic, w tym 282 surowice ludzkie i 5 surowic króliczych, pochodzących od zwierząt doświadczalnie zarażonych. Metoda zimna okazała się korzystniejcza dla diagnostyki, dając znacznie większy

ods'.etek wyników dodatnich (o 11 O/o) i wyższe miana.

Dalsze badania na 491 surowicach ludzkich potwierdziły powyższe wy- niki. Stwierdzono, że metoda zimna daje o 9,80/o więcej wyników dodat- nich aniżeli metoda ciepła. N a korzyść metody zimnej przemawia także

mniejsza ilość wyników nieswoistych (dla metody cieplej 5,50/o, dla me- tody zimnej 3,60/o) oraz większa zgodność z odczynem śródskórnym Fren- kla. Przeprowadzone równolegle badania nad zastosowaniem świeżego

i konserwowanego dopełniacza świnki morskiej • oraz dopełniacza ludzkie- go wykazały, że najlepszym dopełniaczem jest świeża surowica świnki

morskiej.

Biorąc pod uwagę fakt, że izolacja toksoplazm z badanego materiału nastręcza wiele trudności, przeprowadzono doświadczenia nad zastosowa- niem ACTH dla lepszego i łatwiejszego namnażania się toksoplazm w tkankach zwierząt doświadczalnych. Do badań użyto białych myszek, które zarażono szczepem RH T. gondii. Stwierdzono, że ACTH podawany

równocześnie z materiałem służącym do zarażenia powoduje łatwiejszy

rozwój inwazji i liczniejsze namnażanie się toksoplazm.

W 1960 r. podjęto wstępne badania mające na celu sprawdzenie możli­

wości zastosowania do rutynowej diagnostyki toksoplazmozy odczynu precypitacji w żelu i odczynu hemaglutynacji. Odczyn precypitacji w żelu

wykonano wg techniki Ouchterlony'ego przy użyciu 6 różnych antygenów,

stosując metodę płytkową podwójnej dyfuzji. Linie precypitacyjne uzy- skano z 10 surowicami. Wydaje się, że odczyn precypitacji w żelu jest odczynem mniej czułym aniżeli OWD , lecz może mieć zastosowanie do diagnostyki toksoplazmozy jako odczyn uzupełniający.

Badania nad odczynem hemaglutynacji (OH) miały na celu ocenę me- tody podanej przez Jacobsa i Lunde. Do badań użyto 299 surowic, w tym 28 surowic zwierząt doświadczalnie zarażonych, 172 surowice ludzkie oraz 99 surowic pochodzących od zwierząt hodowlanych i domowych.

Jako odczyn uzupełniający zastosowano OWD wykonany metodą zim-

ną. Przebadano równolegle 299 surowic w OWD i odczynie hemaglutynacji,

uzyskując zgodność wyników w 76,80/o, przy czym na 130 surowic dodat- nich otrzymano 61 wyników zgodnych, 35 wyników dodatnich w OH i ujemnych w OWD oraz 34 wyniki dodatnie w OWD i ujemne w OH.

Badane surnwice wykazały wyższe miana w OH, co może świadczyć

o większej czuloś'Ci tej metody. Dotychczasowe wyniki badań wskazują, że

odczyn hemaglutynacji może być stosowany jako odczyn UZ'Llpełniający.

TOKSOPLAZMOZA W OSRODKU LUBELSKIM

TOKSOPLAZMOZA U

W celu określenia częstości występowania dodatnich odczynów sero- logicznych w kierunku toksoplazmozy u zwierząt poddano badaniu przy pomocy OWD 2620 surowic, pochodzących od zwierząt hodowlanych, domowych i dzikich. Zbadano 673 drobne ssaki, 1161 zwierząt hodowla- nych, 375 ptaków, 144 zw ierzęta domowe oraz 171 małp. Ogółem uzy- skano 162 (6,180/o) wyniki dodatnie, przyjmując za dodatnie miana od 1 do 2 wzwyż. Największy odsetek wyników dodatnich uzyskano u psów - 25,35°/o, pochodzących głównie z terenu wiejskiego woj. lubelskiego.

Na drugim miejscu znalazły się lisy hodowlane j ednej z ferm woj. lubel- skiego (18,1 O/o). U małp Macacus cynomolgus i Macacus rhesus, pocho-

dzących z Indii i Półwyspu Malajskiego, stwierdzono dodat nie wyniki w 15,20/o. Stosunkowo dużą ilość wyników dodatnich, poza wymienionymi

zwierzętami, uzyskano u kaczek (6 ,30/o i gołębi (4,5°/o). W grupie drob- nych ssaków, obejmującej 16 gatunków, odsetek wyników dodatnich był

raczej niski (2,670/o). Swoiste przeciwciała stwierd zono u Mus musculus (2,670/o) i Microtus arvalis (2,97).

Ogółem w latach 1954-1961 ośrodek lubelski opublikował, bądź oddal do druku 28 prac z zakresu badań nad toksoplazmozą. W chwili obecnej

składa się on z dwóch zasadniczych zespołów: diagnostycznego i klinicz- nego. Zespół diagnostyczny mieści się w Zakładzie Parazytologii Wiej- skiej IMP i HW. Bazą zespołu klinicznego są I Klinika Chorób Kobie- cych i Położnictwa , Klinika Pediatryczna AM w Lublinie oraz Dział Kli- niczny Instytutu.

W zakres tematyki bieżącej naszego ośrodka wchodzą następujące za- gadnienia: 1. określenie roli t oksoplazmozy w poronieniach, 2. badania nad częstością występowania toksoplazmozy u różnych grup ludności,

3. leczenie toksoplazmozy, 4. badania rezerwuaru zwierzęcego toksoplaz- mozy oraz 5. prace nad udoskonaleniem diagnostyki toksoplazmozy.

Adres autora :

Lublin. Czwartak 4 e