1
SPIS ZA W A R T O ŚC I TECZK I
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora II. Materiały uzupełniające relację
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945
IIL/5. Inne ...
IV. Korespondencja
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
js&P* AA-J
z*-— •l -Trzy s i o s t r y Dąbrowskie '^==T ~ ' ,
Jadwigo. Dąbrowska obecnie fitosławska d « * » '
G d y n i a
Przed wojną rodzina moja m ieszkała - podobnie Jak obecnie - w naszym domu p rz y u l , Ś l ą s k i e j 4 5 , O j c i e c był in w a lid ą wojennym
z I wojny św iatowej, miał sklep g a l a n t e r y j n y . Rodzina na sza by
ła l i c z n a : 3 córki : Jadwiga, t z n , J a , Regina 1 8 - la t ,o rok nłod- sza ode mnie i Leok adia - najmłodsza miała 1 6 l a t - Jedynak hrat A lo jz y miał zaledwie l a la t i "był harcerzem . "'krótce po wkrocze
niu Niemców do G dyni,w e wrześniu p r z y s z l i aresztować mojego brata.
Na s z c z ę ś c i e chłopca nie było wówczas w domu - a n a z a ju t r z mama n moja d o w ie d z ia ł a s i ę , że wszyscy harcerze zabrani w tym cza sie
p r z e z gestapowców z o s t a l i ro z s trz e la n i na Oksywiu, Brat m6j więc niemal cudem unikm^Ł podobnego l o s u „
Przed wojną ukończyłam szkołą ogó-lno-kształcącą w Gdyni byłam harcerką i w 39 r . zaczęłam pracować w s k l e p i » oJer * Kiedy wojna, wybuchła trzeba. było wszystko sosttroić - przede wszystkim w y r zu c ili nas Niemcy z naszego domu, Nie mieliśmy s ię g d z i e po
d z ia ć - tatusia znajomy p r z y j ą ł nas w res zc ie *o s i e b i e , - zam iesz
kaliśmy dosłownie w p iw n ic y - u l . Słupecka 31- dwie rodziny w Jed- n e j izbie (rodzina wujka z n a m i ). Oprócz teJ j e d n e j izby była
Je s z c z e maleńka kuchenka.
Trzeba było też postarać a ią o Jakąś prac* - Ja znalazłam, pracę w sklepia spQŻy-:c?j/m B a 7 tendeutsch fa n i * Jakieao V*erectr*!,
r,r Grab&właj, t tako eksre&tenfka- Zeo^adta ^aś araoa-ała - > v o 7 0- niec . Ubezpie c z a l n i , Beat na - w p™ z eds+ eb b u c h a l t e r y j m r .
\J Do k o n sp ir a c ji w c i s n ą ł mnie - podobnie Jak E lżb ie tę Szucą -
^ A n d r z e j, U mnie odbyło s ię chyba p ierw sze w ystąpienie AndrzeJa na naszym, t e r e n ie . P r z y s ł a ł go 7 o mnie Leon S t e n c e l , dobry z n a jomy* Było to chylą pod koniec i l r .g d y p r z y s z l i 'o n a s z e j piwnicy*
Leon w ten sposób przed sta' ił ''-i A n d r z e ja : zaufana osoba, która
4
b ,p o t r z e b u je zameldowania na tym t e r e n i e , Z tym zameldowaniem było wiele kłopotu - s t a r a ł a się o to moja s i o s t r a Regina i Ja. - najm łodszej s i o s t r y Leok ad ii nie wtajemniczałyśmy w te sp raw y . Nie pytałam o nie Andrzeja - nie wiem w ię c ,k im były s k ^ i i do a z io tego nie wiem.
Zameldowanie Andrzeja, załatoiałr/śmy obie z s i o s t r y Reg fn ą . Regina, i Ja Jeździłyśm y w tej sprawie * o brata ciosz Zygmunta
^ K a r sz n y , który był le ś n i czym w Potęgowie koło L in ia (za Lębor-
\J kiera) - on nas skontaktował z n i e J ,S z p r e n g ą , który pracował
w g m i n i e , Ten Szprenga z a ł a t w i ł f i k c y j n e zameldowanie Andrzeja - z a p ł a c i ł też za to najw yższą renę, bo zo sta ł aresztowany i zgi - n ^ ł . Zameldowanie *.o o rz e k a z a ła p ó ź n i e j Re gina +>ezpośredn* o An
drzejo w i i ona Je p r z y w i o z ł a , gdu było j u ż gotowe, ^ ł o to >.'"aż—
ne, d z ię k i f.ew. ™6g 1 Andrzej swobodniej się porus zaćf w iele bo - przebywał w + e r e n ie , s t a 7? w y je ż d ż a ł ,
Poter J e s z c z * k il k a razy widziałam się z Andrzejem p rz y u l . Pom orskiej i u nas - nocował też u nas coś ze d w i* n *G 9 , Na Pom orskiej zaś mieszkał też kątem, u znajomych, sta^.e bowiem, ukry
wał s i ę ,- Formalnie nie składałyśmy p r z y s i ę g i , ani J a ani moja s i o s t r a - po prostu pomagałyśmy - wiedząc tylko t y l e , że Andrzej
i Jepu podobni w alczą przeciwko Niemcom, To mi w ystarczało - M yślałam , że Jako łą c zn ic zk i potrafimy dużo z r o b i ć . Pracując
w sk lep ie pomagałam również Polakom - sprzedawałam bez kartek', b ia ł y c h leb , c u k ie r , kawę i inne a rty k u ły , o które było tak b 0 trudno, W obozie p ó ź n i e j dzię kow ały mi za to różne k o b ie t y . Za te lewe sprzedaże miałam nawet kłopo ty, rachunki nie ch ciały się bowiem zgadzać,* - Myślałam że dużo z r o b i ę f Tymczasem Już 1 9 . p aź
d z i e r n i k a 4 2 r , do s k le p u , w którym pracowałam, weszło 2 gestapow-
5
3.
P r z e t r z ą s n ę l i moją torebkę i z a b r o li ranie - przed sklepem stal samochód, a w nim s i e d z i a ł a ku mojemu p rzerażeniu s io s t ra woja.
frgginaę Z a w ie ź li renie na kamienną G6ręf a kr&tko potem p rz y - M ietli j e s z c z e t r z e c i ą no j ą siostrą L o d z i e , która, napra’odę o n i -
J czym nie n i e d z i e l a . Spotkałam tam również Jadzię Rotecką, którą z a b r a li w c z e ś n ie j - znałam j ą jako harcerką i n auczycieIkę R e n t.
T e ^ o samego d n i a nocą przetransportowano nas w sz y stk ie do Gdnń-
ska co Gestapo, g d z i e odbyty się właściwe p r z e s ł u c h a n i a i b i c i e . Komisarz L c i e r s i e d z i a ł p rzy biurku i s t a w ia ł p y t a n ia - wie-1 z i a ł ,
że byłam w gminie L i n i a , że tam spotkałam się z Zygmuntem Karsznjjn - n a j ń ę c e j b i l i nie władni 1 za Zy. - .t a , ponieważ n asza rodgina
o strze g ła go i on zd o ł a ł zb ie c (był również w k o n s p ir a c ji ) „ Nie przyznałam s i ę , że byłam w L i n i e , p y t a li w ię c , g d z ie j e s t Zygmunt, a gdy mówiłam, że nie wiem. - M l i - dwóch oprayjców biło mnie w tedy • Podczas p rzesłu ch ań p o kazali mi też z d ję c ie Andrzeja-
było to z d ję c ie um ierającego człowieka- s i e d z i a ł na f o t e l u , a ra c z e j z w is a ł z niego (było to z d ję c ie ju ż po za ży ciu tr u c izn y ) . Na s z c zę ś c ie gestapo nigdy nie d o sta ło do swoich rsft Zygmunta K arszn y , choćchyba z 1 0 obław było na n ie g o , o b sta w ia li wioskę g d z ie m ieszkał i t p , - Nie rozumiem p rzy czy n wsypy - przypuszczam je d n a k , że p rzy A n d rzeju, który m n ie jw ię c e j ty d zień p rzed nami
zo sta ł aresztowany i otruł się (w m ieszkaniu R o g o ziń sk ic h ) - x±x z n a l e ź l i fa ł s zy w e zameldowanie i w ten sposób t r a f i l i na nasm R o dzice moi o niczym nie w ied zie l i , dom yślali się ty lk o , że my kontaktujemy się z ruchem oporu - d l a nich był to w ie lk i c io s , gdy zabrano w szy stkie trzy córti - c ze k a li na darmo . , z obiadem.
Rodzicom moim z r e s z t ą n i* dano s p o k o ju . Pod k oniec wojny w 44 r . z o s t a li wraz z bratem aresztowani i p r z e w ie z ie n i do P o t u l i c , g d z ie z o s t a li aż do końca w ojny«
- 3 -
6
Ja natomiast po p rzesłu ch an ia ch na Gestapo w Gdańsku i s o l i d nym b ic iu - zostałam 2 g ru d n ia 1 9 4 2 roku pr ze transportowana do S t u t t h o fu • P o lizeih ó tftling byłam bardzo d ług o , k a żd e j v)ięc chybi
l i mogło gestapo wezwać mnie na p rze s łu c h a n ie - d o p iero g d z ie ś po roku d a l i mi "czerwony roinkelm (p o lity c z n y w i ę z i e ń ) » Vraz
ze mną przebywały w obozie k o n cen tracy jm m moje sio stry iR eg ina.
i L e o k a d ia • W obozie cała. nasza grupa trzymała się razem, poma
gałyśmy sobie nawzajem - w obozie poznałam dopiero E lżbietę
V M a r c in k o w sk ą Helenę G w iazd ę, s io s t r y W ły n arz (h a r c e r k i) i inne z grupy h a r c e r s k ie j z G d y n i. Nigdy nie zapomnę pożegnalnego l i s - tu Genowefy M łynarz- która była sączona w B e r l in ie za s z p ie g o stwo i potem s t r a c o n a . Ze Stutthofu w zięło j ą gestapo i wywioz
ło *na spraioę^ do B e r l i n a , wykradła - o ile wiem- plony łodzi podwodnych, pracowała bowiem w Kriegsm arine (Marynarce Wojennej) w Gdyni *
Wszystkim trzem siostrom udało s ię przeżyć, obóz - wróćiłyśmy do domu, do G d y n i. D z i ś w szy stkie s ą zamężne, mamy d z i e c i d o r a s t a ją ce j u ż i lękamy s ię tylko jednegoi obyśmy n igdy n ie przeżyw ały podobnych c i e r p i e ń , ja k ie p rzeżyć m usiała nasza matka, gdy J e j d z ie c i zab ierano do obozu k o ncentracyjnego.
G dynia, s i e r p i e ń 6 7 r .
Za zgodność'.
7
j (2/2, !&***» b>(
I . D a n e o s o b i s t e 1. w i t o s ł a w s k Jadwiga, Dąbrowska 2 . 20.09.1920r. Bolszewo, pow. Wejherowo*
3. Leon i Rozalia z domu Joskowska 4 * ftjieszczaiiskie - kupieckie.
5. średnie, kwiaciarstwo,
6 , Gdynia, /Kod 81-310
I I . Okres przedwojenny do l.I.£.1939r.
1. Pracowałam u rodziców w handlu.
2. — — —
I I I . Okres okupacji do maja 1945r*
1 . .7 roku 1940 rozpoczęłam pracę w handlu - w sklepie spożywczym należącym do Baltendeutsch - Vierecker aż do chwili aresztowania t j . do 19*£.1942r. Pracowałam w cliaakterze sprzedawcy. Ten rodzaj
pracy pozwalał-pomagać Polakom sprzedając im biały chleb, kawę i inne artykuły, dostępne jedynie IJiemcom.
2. Do konspiracji wstąpiłam przez Józefa otencel zamieszkałego w Sad- kąch wojew.bydgoskie, który był już członkiem ZWZ - AK i przyjechał do mieszkania moich rodzisów / u l . słupecka 31 - suterena/ razem z komendantem "Andrzejem” . Uazwieka jego wówczas nie znałam. Był to rok 1941 - wiosńa.
3. Jak później się dowiedziałem - była to tajna organizacja Z«Z - A£
a "Andrzej" pełnił funkcję na okręg gdańska.
4* "Andrzej" został mi przedstawiony jako dobry znajomy Stencla z prośbą o załatwienie dla "Andrzeja" zameldowania poza obrębem Gdyni. Do współpracy została wciągnięta również młodsza siostra
V Regina. Przez pewien okres "Andrzej" miał w naszym mieszkaniu do którego zjawiał się w umówionych dniach, miejsce spotkali , z łącz- r
\1 ni kami /np. Jadwiga Stencel i Tuchlina i Jan ./^tt z Gdyni/. Również i ja pełniłam funkcje łączniczki /punkt stykowy mieszkanie Ciarów,1 u l. Mściwoja 1 0 ./ . Sprawę meldunkową załatwiała siostra Regina w miejscowości Linii k/Lęborka poprzez pracującego tam w Urzędzie V Gminnym Sprenge /imienia nie pamiętam/. Siostrę Reginę aresztowa
no również 19.X.1942r.
5/
8
5* Aresztowana 19«A*1942r. w Gdyni - w związku z deko*apiracją jaka miała miejsce w czerwcu 1942r. w Toruniu i Bydgoszczy- a w Gdyni aresztowano wówczas większą grupę liczącą około 70 osob. Najpierw więzienie w Gdańsku - Gestapo, od 2*X II.1942r. Obóz Koncentracyj
ny otutthof do 9»I«1945** do momentu wyzwolenia przez armię ±sx radziecką.
W obozie pracowałam: przy obieraniu ziemniaków, przy szyciu butów ze słomy, w D*A,W* pi^zy szyciu kurtek lotniczych. W zbiorowości obozowej starałam się być koleżeńską, brałam udział w organizowa
nych "imprezach" artystycznych, w wspólnej modlitwie i śpiewie#
IV* Okr^s powojenny.
1. Po wojnie 1946r. wyszłam zamąż i prowadziłam dom wychowTjjjąc trzy córki. W roku 1959 podjęłam pracę w Przedsiębiorstwie Państwowym
"Warzywa Owoce" w charakterze kierownika kwiaciarni*
2. i<a stanowisku kierów ika pracuję do chwili obecnej.
Za dobre wyniki sklep otrzymał 9 dyplomów i brązowe odznaczenia
" Znaku jakości." Pr ez czas 4 lat byłam członkiem Rady Zakładowej W roku 1949 wstąpiłam do Zw.b.wiwźn.politycznych, obecnie jestem człon’niem"ZBOV,iD" i aktywnym członkiem Klubu b.więźniów obozu Stutthof przy Zarządzie Okręgu ZBOWiD w Gdańsku*
V . D o k u m e n t a c j a
Z obozu zachował się tylko mój numer obozowy " 17491"•
- 2 -
/Jadwiga tfitosławska /
v i ia ) u a i Ą
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
