Zestaw materiałów edukacyjnych Polska Piastów podręcznik WOP

(1)

Polska Piastów podręcznik WOP

Wszystkie materiały można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons – Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 PL

http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/,

za wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.

(2)

Jakie jest pochodzenie nazwy Polska?

Wprowadzenie

Jakie jest pochodzenie nazwy Polska?

Każdy, kto interesuje się historią Polski, chciałby wiedzieć, jakie były początki jej dziejów. Kto był pierwszym władcą, jak się nazywał, jak wyglądał? Jakie jest pochodzenie nazwy Polska? W IX wieku, czyli ponad 1000 lat temu, na

ziemiach polskich żyło kilka słowiańskich plemion. Do najbardziej znaczących należały plemiona: Wiślan, Polan, Mazowszan, Ślężan i Lędzian. Nazwy plemion pochodzą przede wszystkim od miejsc ich zamieszkiwania, ale i od typowych zajęć. Nazwa Polska pochodzi od nazwy plemienia Polan, a ta nazwa od słowa pole.

Źródło1. Mapa. Polska Mieszka I, CARTE

(3)

Linia chronologiczna

Ćwiczenia Na podstawie źródła 1.

1. Zlokalizuj na mapie siedziby pięciu plemion polskich, których nazwy pojawiły się we wprowadzeniu do lekcji. Wskaż na mapie nazwy głównych grodów tych plemion.

2. Podaj nazwy sąsiadów plemion polskich od wschodu, południa, zachodu i północy.

...

3. Odpowiedz, jakie było główne zajęcie Polan.

...

4. Mieszko I (o którym porozmawiamy na następnej lekcji) objął władzę nad Polanami po swoim ojcu Siemomyśle ok. 960 roku. Oblicz, ile lat upłynęło od tego wydarzenia.

...

(4)

W państwie Mieszka I

Linia chronologiczna

Wprowadzenie Mieszko I

Zapewne pamiętasz legendę o Piaście Kołodzieju i jego synu Siemowicie. Otóż w tej legendzie kryje się ziarenko prawdy, ponieważ pierwszy, wymieniony w kronikach książę Polski, czyli Mieszko I uważał się za prawnuka Piastowego syna! Mieszko wiedział, że dla wzmocnienia pozycji swojego państwa niezbędne będzie przyjęcie wiary chrześcijańskiej. Poślubił czeską księżniczkę Dobrawę i przyjął chrzest w 966 roku.

Potem nową wiarę zaczęli przyjmować jego poddani.

(5)

Źródło 1. Mapa. Polska Mieszka I, CARTE

Źródło 2. Relacja Ibrahima ibn Jakuba o państwie Mieszka I [fragment]

A co się tyczy kraju [Mieszka I], to [jest] on najrozleglejszy z krajów [słowiańskich]. Obfituje on w żywność, mięso, miód, i rolę orną […]. Ma on trzy tysiące pancernych [podzielonych na]

oddziały. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, on [tj. Mieszko] każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia [dosł. w godzinie, w której się rodzi], czy będzie płci męskiej czy żeńskiej. A gdy [dziecię]

dorośnie, to jeżeli jest mężczyzną, żeni go i wypłaca za niego dar ślubny ojcu dziewczyny, jeżeli zaś jest płci żeńskiej [dosł. kobietą], wydaje ją za mąż i płaci dar ślubny jej ojcu. A dar ślubny [jest] u Słowian znaczny […]. Jeżeli mężowi urodzą się dwie lub trzy córki, to one [stają się]

powodem jego bogactwa, a jeżeli mu się urodzi dwóch chłopców, to [staje się] to powodem jego ubóstwa.

(6)

Źródło 3. Pomnik na Rondzie Jazdy Polskiej w Warszawie upamiętniający 1000 lat Jazdy Polskiej przedstawiający pancernego z drużyny Mieszka I oraz ułana z okresu II Rzeczypospolitej

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Pomnik_Jazdy_Polskiej_1.jpg]

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

1. Wymień ziemie, które Mieszko I przyłączył do swego państwa.

...

2. Wymień sąsiadów Polski. Wskaż, z kim państwo Mieszka I graniczyło od zachodu, południa, wschodu i od północy.

...

(7)

3. Jak wyobrażasz sobie zaślubiny Mieszka I z księżniczką czeską Dobrawą? Przedstaw tę ceremonię w formie plastycznej.

Na podstawie źródeł 1-3.

(8)

...

2. Czy Mieszko I był dobrym władcą? Przedstaw swoją argumentację.

...

Praca domowa

Do którego wydarzenia z najnowszej historii Polski, po 1989 roku, możesz porównać decyzję Mieszka I o przyjęciu chrześcijaństwa? Uzasadnij swoją odpowiedź.

...

(9)

Zjazd gnieźnieński

Wprowadzenie Bolesław Chrobry

Bolesław Chrobry był pierworodnym, czyli najstarszym synem Mieszka I.

Po śmierci ojca objął tron w Polsce i kontynuował politykę umacniania młodego państwa.

Kiedy z rąk pogańskiego plemienia Prusów zginął biskup Wojciech, książę wykupił jego zwłoki i uroczyście pochował w katedrze gnieźnieńskiej. Dzięki staraniom polskiego władcy papież szybko ogłosił Wojciecha świętym męczennikiem.Tym samym Polska, młode państwo chrześcijańskie, miała swojego pierwszego świętego. Do grobu św. Wojciecha zaczęli

przybywać z dalekich stron pielgrzymi. Najznamienitszym pątnikiem był w 1000 roku cesarz Otton III, który znał i cenił św. Wojciecha. Wydarzenie nazwane później zjazdem gnieźnieńskim odbiło się szerokim echem w ówczesnej Europie. Kronikarze opisywali wyjątkową gościnność księcia polskiego oraz bogactwa Polski. Dostojny gość widział w Bolesławie władcę całej Słowiańszczyzny, która z Galią, Germanią i Italią (obszar dzisiejszej Francji, Niemiec i Włoch) miała tworzyć zjednoczoną, chrześcijańską Europę pod berłem cesarza. Niestety idea

zjednoczonej Europy nie powiodła się, gdyż wkrótce po zjeździe umarł cesarz Otton III.

Wyjaśnienie:

pątnik – inaczej pielgrzym

(10)

Źródło 1. Jan Matejko. Bolesław Chrobry, obraz z cyklu Poczet królów i książąt polskich

[żródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Boleslaus_I.jpg]

Źródło 2. Rekonstrukcja grodu w Gnieźnie

(11)

Źródło 3. Gall Anonim o zjeździe gnieźnieńskim [fragment]

(…) cesarz Otto […] przybył do [grobu] św. Wojciecha dla modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława […]. Bolesław przyjął go tak zaszczytnie i okazale, jak

wypadało przyjąć króla, cesarza i dostojnego gościa […]. Bo za czasów Bolesława każdy rycerz i każda niewiasta dworska zamiast sukien lnianych lub wełnianych używali płaszczy z

kosztownych tkanin, a skór, nawet bardzo cennych, choćby były nowe, nie noszono na jego dworze bez [podszycia] kosztowną tkaniną i bez złotych frędzli. Złoto bowiem za jego czasów było tak pospolite u wszystkich jak [dziś] srebro, srebro zaś było tanie jak słoma. Zważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz rzymski zawołał w podziwie: "Na koronę mego

cesarstwa! to, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła!" I za radą swych możnych dodał wobec wszystkich:" Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną". A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek]

przymierza i przyjaźni, i za chorągiew tryumfalną dał mu w darze gwóźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego, w zamian za co Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha [relikwię św. Wojciecha]. I tak wielką owego dnia złączyli się miłością, że cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego.

Ćwiczenia

Przyjrzyj się uważnie portretowi Bolesława Chrobrego pędzla Jana Matejki. Jakie Twoim zdaniem cechy władcy przedstawił malarz?

...

Na podstawie źródła 3.

1. Odpowiedz, dlaczego cesarz Otton III przybył do Gniezna.

...

2. W jaki sposób cesarz Otton III okazał Bolesławowi Chrobremu swoje uznanie?

...

Praca domowa

(12)

2. Wkrótce pod Warszawą rusza budowa wielkiego parku rozrywki – Warsaw Adventure Park.

Część tego kompleksu ma być kopią średniowiecznego grodu. Wykonaj projekt, w którym zaproponujesz atrakcje dla dzieci, pamiętając o czasach, w jakie mają się przenieść Twoi rówieśnicy.

(13)

Koronacja Bolesława Chrobrego

Źródło 1. Mapa. Polska za panowania Bolesława Chrobrego, CARTE

(14)

Źródło 2. Koronacja Bolesława Chrobrego według Jana Matejki (1889)

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Koronacja_Chrobrego_Matejko.jpg]

Objaśnienie:

Postać klęcząca, to Bolesław Chrobry (zmarł w 1025 r.). Postać stojąca po lewej stronie władcy, to pierwszy arcybiskup gnieźnieński, brat św. Wojciecha, Radzim-Gaudenty (zm. ok. 1016 r.).

Po prawej stronie znajduje się Otton III, cesarz rzymski (zm. w 1002 r.).

Ćwiczenia

1. Wskaż i wymień ziemie przyłączone do Polski przez Bolesława Chrobrego.

2. Zlokalizuj siedzibę arcybiskupstwa i siedziby trzech biskupstw powstałych po zjeździe gnieźnieńskim.

3. Odpowiedz, gdzie odbyła się koronacja Bolesława Chrobrego?

(15)

4. Narysuj linię chronologiczną i zaznacz na niej datę zjazdu gnieźnieńskiego oraz datę koronacji Bolesława Chrobrego.

1. Rozpoznaj i wskaż arcybiskupa Radzima-Gaudentego i cesarza Ottona III. Czy te postaci mogły uczestniczyć w ceremonii koronacji Bolesława Chrobrego? Zwróć uwagę na objaśnienia do obrazu.

2. Odpowiedz, gdzie odbywały się ceremonie koronacji królewskich. Co o tym świadczy? Jaki charakter miała ta uroczystość?

Praca domowa

1. Wyszukaj informacje o pierwszym koronowanym władcy kraju, w którym mieszkasz.

2. Jak ty wyobrażasz sobie koronację Bolesława Chrobrego? Zilustruj tę uroczystość, pamiętając o atrybutach króla.

3. Jeśli chcesz jeszcze lepiej poznać czasy pierwszych Piastów, to zachęcam do przeczytania książki Karola Bunscha Ojciec i syn.

(16)

Obrona Głogowa w 1109 r.

Źródło 1. Bolesław Krzywousty według Jana Matejki

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Boleslav_III_of_Poland.jpg]

(17)

Źródło 2. Mapa. Testament Bolesława Krzywoustego, CARTE

Źródło 3. Gall Anonim, Kronika polska [fragment]

Bolesławie, Bolesławie, ty przesławny książę panie, Ziemi swojej umiesz bronić wprost niezmordowanie!

[…]Sam nie sypiasz i nam także snu nie dasz ni chwili, Ani we dnie, ani w nocy, ni w rannej godzinie!

(18)

Źródło 4. Gall Anonim, Kronika polska [fragment]

[…] cesarz Henryk V sądząc, że litość nad synami i krewniakami zmiękczy serca głogowian, polecił co znaczniejszych pochodzeniem spośród zakładników z Głogowa oraz syna komesa [grodowego] przywiązać do machin oblężniczych, że tak bez krwi rozlewu otworzy sobie bramy grodu.

A tymczasem grodzianie wcale nie oszczędzali [własnych] synów i krewnych więcej niż Czechów i Niemców, lecz zmuszali ich kamieniami i orężem do odstąpienia od muru. Cesarz tedy widząc, że takim sposobem nie pokona grodu, ni głogowian nie potrafi zachwiać w powziętym postanowieniu, siłą oręża starał się osiągnąć to, czego podstępem nie zdołał.

Zewsząd zatem przypuszczono szturm do grodu i z obu stron podniósł się krzyk potężny.

Niemcy nacierają na gród.

[…] Polacy sprawiali im [Niemcom] łaźnię płonącymi głowniami i wrzącą wodą. Niemcy podprowadzali pod wieże żelazne tarany, Polacy zaś staczali na nich z góry koła, nabijane żelazem; Niemcy po wzniesionych drabinach pięli się w górę, a Polacy nabijali ich na haki i podnosili w powietrze. […]

Wyjaśnienie:

komes – urzędnik książęcy zarządzający grodem

Źródło 5. Fotografia. Współczesna rekonstrukcja machin oblężniczych używanych podczas szturmu na Głogów

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Trebuchet_Castelnaud.jpg]

(19)

Ćwiczenia

Opisz, jak Jan Matejko wyobraził sobie i przedstawił Bolesława Krzywoustego. Zwróć uwagę na uzbrojenie księcia. Jak sądzisz, dlaczego zostało ono wyeksponowane na portrecie Bolesława Krzywoustego?

Na podstawie źródeł 2 i 3.

1. Określ kierunek natarcia wojsk cesarza Henryka V na Polskę.

2. Zlokalizuj na mapie Głogów.

3. Jak sądzisz, które wojska przed starciem pod Głogowem śpiewały pieśń o Bolesławie Krzywoustym? Przedstaw swoje uzasadnienie.

1. Jakiego podstępu użył cesarz Henryk V, aby pokonać mieszkańców Głogowa? Czy powiódł się ten plan?

2. Jak zachowali się obrońcy Głogowa, widząc swych bliskich przywiązanych do machin oblężniczych wroga?

Opowiedz, w jaki sposób najeźdźcy atakowali gród, a jak na ten atak odpowiedzieli im mieszkańcy Głogowa?

Praca domowa

1. Obejrzyj film "obrona Głogowa 1109 – rekonstrukcja" na portalu Youtube i odpowiedz, czy warto współcześnie organizować takie widowiska?

http://www.youtube.com/watch?v=u0sg7OzW1vI

2. Zbierz informacje na temat rodzajów broni stosowanych w średniowieczu.

(20)

Podział państwa Bolesława Krzywoustego na dzielnice

Źródło 1. Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego [fragment]. Testament Bolesława Krzywoustego

[Bolesław Krzywousty] dla [zapobieżenia] domowym wojnom, zwadom i rozterkom, mogącym po jego zgonie wybuchnąć, Królestwo Polskie, którego dotąd sam jeden książęciem był i

monarchą, między synów podzielił w ten sposób, że najstarszemu Władysławowi zrodzonemu z Rusinki [zapisał] ziemię krakowską, sieradzką, łęczycką, Śląsk i Pomorze, zalecając, aby przy nim jako pierworodnym zostało prawo starszeństwa, zwierzchnia władza i powaga. […]

Bolesławowi zaś Kędzierzawemu naznaczył ziemię mazowiecką, dobrzyńską, kujawską i chełmińską; Mieczysławowi [Mieszkowi III Staremu] gnieźnieńską, poznańską i kaliską, a Henrykowi [Henrykowi Sandomierskiemu] sandomierską i lubelską […]. Miał jeszcze Bolesław piątego syna Kazimierza [Kazimierza Sprawiedliwego], narodzonego w roku zeszłym, niemowlę w kolebce, któremu przy rozdziale ziem i prowincji między czterech synów żadnej nie

wyznaczył dzielnicy.[…]

Objaśnienia do tekstu źródłowego:

testament – rozporządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci

najstarszy syn – tu: senior, jako książę Polski, panujący w Krakowie posiadał władzę zwierzchnią nad pozostałymi braćmi

(21)

Źródło 2. Mapa. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego około połowy XIII w., CARTE

Ćwiczenia

Posługując się linią chronologiczną, uzupełnij poprawnie zdanie:

(22)

1. Narysuj tablicę genealogiczną rodziny Bolesława Krzywoustego.

2. Czemu chciał zapobiec Bolesław Krzywousty sporządzając swój testament?

1. Opowiedz, jak zostało podzielone państwo polskie po śmierci Bolesława Krzywoustego.

2. Wymień dzielnice, które otrzymali w dziedziczne władanie synowie Bolesława Krzywoustego – Władysław Wygnaniec, Bolesław Kędzierzawy, Mieszko III Stary, Henryk Sandomierski.

3. Jak miał na imię najmłodszy syn Bolesława? Jak sądzisz, dlaczego nie otrzymał on żadnej dzielnicy?

Praca domowa

Krzywousty, Sprawiedliwy, Kędzierzawy, Stary, Wygnaniec, Sandomierski – to nie nazwiska ( w XII wieku ludzie jeszcze nie posiadali nazwisk), tylko przydomki. Poszukaj informacji na temat pochodzenia przydomków wymienionych władców.

(23)

Królestwo Polskie za Władysława Łokietka

Źródło 1. Jan Matejko, Władysław Łokietek, obraz z Pocztu królów i książąt polskich

(24)

Źródło 2. Władysław Łokietek w opinii kronikarza

[…] Spośród duchowych darów cnót trzem zajaśniał wspaniale ponad ludzkie pojęcie,

mianowicie nadzwyczajną dobrocią, ponieważ nikogo nie kazał wydawać na stracenie, chyba z konieczności, nieocenioną pokorą, tak, iż zupełnie nie wiedział, co to jest wyniosłość i pycha, niewypowiedzianą cierpliwością, nie potrafił bowiem żadną miarą mścić się za doznaną krzywdę, raczej okazywał się względem krzywdzicieli bardzo ludzkim, zawsze mając dla nich łagodne oblicze. […]

[w:] Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej, oprac. Gerard Labuda, Benon Miśkiewicz, UAM, Poznań 1967, t. II, s. 216

Źródło 3. Mapa. Polska w czasach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, CARTE

(25)

Źródło 4. Zakon krzyżacki na ziemiach polskich

Krzyżacy, Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie - zakon rycerski utworzony z niemieckiego bractwa szpitalnego w 1198 r. w Jerozolimie.

W 1226 r. Krzyżacy uzyskali od księcia mazowieckiego Konrada obietnicę nadania im ziemi chełmińskiej, w zamian za pomoc w ochronie pogranicza Mazowsza przed pogańskimi Prusami.

Po zatwierdzeniu darowizny przez cesarza i papieża na zdobytych ziemiach zaczęli tworzyć własne państwo. Po zakończeniu podboju Prus w 1283 r. ekspansja terytorialna państwa zakonnego skierowała się na ziemie sąsiadów: Polski i Litwy. W 1308 r. Krzyżacy opanowali Pomorze Gdańskie. Stolicę Zakonu przeniesiono wówczas z Wenecji do Malborka. Na czele państwa krzyżackiego stał wielki mistrz. Zakon składał się z rycerzy, duchownych i braci służebnych. Państwo krzyżackie dzieliło się na komturie.

Źródło 5. Rycerz zakonu krzyżackiego - rekonstrukcja

[źródło:

(26)

Źródło 6. Wjazd wielkiego mistrza Siegfrieda von Feuchtwangen do zamku malborskiego, obraz pędzla Karla Wilhelma Kolbego (młodszego) z 1825 roku

[źródło:

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Entering_of_Grand_Master_Siegfried_von_Feucht wangen_to_Malbork_Castle.PNG]

Źródło 7. Ilustracja Szczerbca, miecza koronacyjnego Władysława Łokietka

[źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Szczerbiec_obverse.jpg]

(27)

Ćwiczenia

Posługując się linią chronologiczną oblicz ile lat trwało w Polsce rozbicie dzielnicowe.

Na podstawie źródła 1 i 2.

1. Odpowiedz, jakimi cechami powinien charakteryzować się idealny władca?

2. Co możesz powiedzieć o wyrazie twarzy Władysława Łokietka na portrecie Jana Matejki? Czy widzisz podobieństwo, czy też różnicę z opisem zawartym w źródle 3?

1. Podaj kiedy i gdzie odbyła się koronacja Władysława Łokietka.

...

2. Korzystając z mapy w atlasie, wymień ziemie, które zjednoczył Władysław Łokietek.

...

Na podstawie źródeł 3−6.

1. Wskaż sąsiada, który stwarzał zagrożenie dla państwa Władysława Łokietka.

2. Odczytaj z mapy, które ziemie utracił na rzecz tego sąsiada Władysław Łokietek.

Praca domowa

1. Od czasu koronacji Władysława Łokietka, Szczerbiec stał się mieczem koronacyjnym królów polskich. Ustal, gdzie znajduje się ten miecz i jakie były jego losy.

2. Z Władysławem Łokietkiem związanych jest kilka legend. Korzystając z zasobów Internetu poznaj treść legendy o tym jak mały pajączek zmylił Czechów ścigających Władysława

Łokietka… Na następnej lekcji opowiesz tę legendę.

http://www.liiil.pl/1299654739/Jaskinia-Lokietka-legenda.htm

(28)

Uczta u Wierzynka, czyli przyjęcie, które przeszło do historii

Źródło 1. Jan Długosz. Uczta u Wierzynka [fragment]

[...] Mikołaj Wierzynek zaprosił na ucztę do swego domu pięciu królów i wszystkich książąt, panów i gości. Kiedy uzyskał od monarchów pozwolenie, żeby porozdzielał miejsca królom według własnego uznania, pierwsze i znaczniejsze miejsce kazał zająć królowi polskiemu Kazimierzowi, drugie królowi rzymskiemu i czeskiemu Karolowi, trzecie królowi Węgier

[Ludwikowi], czwarte królowi Cypru [Piotrowi], a ostatnie królowi Danii [Waldemarowi], biorąc pod uwagę, że wobec żadnego z królów nie jest zobowiązany do większej czci, jak w stosunku do swego pana, króla polskiego Kazimierza, za niezmierne dobrodziejstwa, którymi zaszczycił i wzbogacił, obcego przybysza. Przyjął ich wyszukanymi potrawami, nadto każdemu w czasie uczty ofiarował wspaniałe dary. Ale dar, który na oczach wszystkich królów wręczył królowi polskiemu Kazimierzowi, był podobno tak wspaniały, że przekraczał kwotę 100 tysięcy florenów i budził u wielu ludzi nie tylko podziw, ale i zdziwienie.

floren –złota moneta o dużej wartości

[na podstawie: http://piastowie.kei.pl/piast2/uczta.htm]

(29)

Źródło 2. Bronisław Abramowicz, Uczta u Wierzynka (obraz z 1896 r.)

[źródło:

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Abramowicz_Uczta_u_Wierzynka_1876.jpg&fileti mestamp=20110417030640]

Źródło 3. Julian Ursyn Niemcewicz. Śpiewy historyczne - Kazimierz Wielki [fragment]

[…] Tam wnuczkę cudnej urody Z cesarzem śluby kojarzy;

Wzywa na weselne gody Czterech potężnych mocarzy, Królów, książąt z Niemiec całych Mieści po gmachach wspaniałych.

Widziano przepych nieznany W ucztach, turniejach, gonitwach, Od piękności dank przyznany Zwycięzcy w szczęśliwych bitwach;

Kto na ostre dzielnie godził,

Wśród oklasków z szranków schodził.

Monarchów poczet wesoły Prosi do siebie Wierzynek, Od srebra gięły się stoły;

Każdy, biorąc upominek, Myśli: „Szczęśliwy kraj cały,

Gdy tak mieszczanin wspaniały”[…].

dank − tu: uznanie

(30)

Ćwiczenia

Na podstawie źródeł 1−3.

1. Odpowiedz, dlaczego Mikołaj Wierzynek ustalając miejsca przy stole wyróżnił króla Kazimierza Wielkiego.

2. Kto zasiadł po prawej stronie króla i dlaczego?

3. Jedną z często wskazywanych cech Polaków jest ich gościnność. Na podstawie zamieszczonych źródeł uzasadnij ten pogląd.

4. Na obrazie Bronisława Abramowicza nie ma potraw, o których wspomina Jan Długosz. Jakie, według Ciebie dania powinny znaleźć się na uczcie u Wierzynka?

5. Przyjęcie u krakowskiego mieszczanina miało swoje cele. Jakie? Uzasadnij swoją propozycję.

6. Odpowiedz, jakie wspaniałe wydarzenia towarzyszyły spotkaniu znamienitych gości króla Kazimierza Wielkiego.

Praca domowa

1. Znajdź w Internecie informacje o początkach uniwersytetu w Krakowie i o roli Kazimierza Wielkiego w dziejach tej uczelni.

2. Wehikuł czasu przeniósł Cię do średniowiecznego Krakowa. Od króla Kazimierza Wielkiego dostałeś zadanie przygotowania wspaniałej uczty dla zacnych gości. Przygotuj menu na tę ucztę, pamiętając, że wiele warzyw, owoców i przypraw nie było jeszcze wtedy znanych w Europie.

(31)

Polska Kazimierza Wielkiego otwarta na nowych przybyszów. Żydzi na ziemiach polskich

Wprowadzenie

Żydzi w Polsce

Żydzi zaczęli osiedlać się na terenie Polski na przełomie XI/XII wieku. Legenda wiąże żydowską nazwę Polski - Polin właśnie z tym okresem. Otóż, dwóch uciekających z Niemiec Żydów miało otrzymać cudowny znak, aby zatrzymali się w Polsce. Na kartce, która sfrunęła z nieba,

znajdował się napis po lin, to znaczy tu spocznij. Książęta i królowie polscy przyjmowali żydowskich osadników życzliwie i otaczali ich opieką. Pierwszym dokumentem regulującym pobyt ludności żydowskiej w Polsce był statut kaliski wydany w 1264 roku przez księcia Bolesława Pobożnego. Wnuk wspomnianego księcia, król Kazimierz Wielki, rozszerzył statut kaliski na całe Królestwo Polskie. Panowanie króla Kazimierza Wielkiego uważane jest za szczęśliwy okres w historii Żydów na ziemiach polskich.

[na podstawie: Barbara Engelking, Feliks Tych, Andrzej Żbikowski, Jolanta Żyndul. Pamięć.

Historia Żydów Polskich przed, w czasie i po Zagładzie. Warszawa 2004.]

Źródło 1. Leopold Löffler, Kazimierz Wielki, 1864 r.

(32)

Źródło 2. Jan Matejko, Przyjęcie Żydów przez Bolesława Krzywoustego,1889 r.

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Reception_oh_Jews_in_Poland_1096.JPG]

Źródło 3. Wojciech Gerson, Kazimierz Wielki i Żydzi (obraz powstał w 1864 r.)

[źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Wojciech_Gerson-Kazimierz_Wielki.jpg]

Źródło 4. Statut wiślicki Kazimierza Wielkiego [fragment]

[…] Wyrażamy więc naszą wolę i postanawiamy, żeby w przyszłości po wszystkie czasy takie same ustawy i postanowienia były uznawane, wykonywane i przestrzegane przez wszystkich […]

sędziów, urzędników i ich podwładnych oraz przez resztę naszych poddanych i ziemi naszych mieszkańców. I aby nikt nie ważył się w jakikolwiek sposób samowolnie im się sprzeciwiać pod ciężką gniewu naszego grozą. […]

(33)

Źródło 5. Mapa. Polska w czasach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, CARTE

Źródło 6. Widok Krakowa. Drzeworyt z Kroniki norymberskiej Hartmana ( XV w.)

(34)

Źródło 7. Fotografia. Synagoga Izaaka w Krakowie

[źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_Izaaka_Jakubowicza_w_Krakowie]

synagoga – żydowski dom modlitwy

Z widoczną na fotografii synagogą wiąże się ciekawa legenda.

Ubogiemu Ajzykowi Jakubowiczowi przyśnił się skarb ukryty pod starym mostem w Pradze [w Czechach]. Ruszył tam bez zwłoki. Na miejscu okazało się, że mostu strzeże silny oddział wojska i kopanie jest niemożliwe. Ajzyk opowiedział o swoim śnie jednemu z oficerów, obiecując mu połowę zdobyczy. Oficer odrzekł: „Tylko tacy głupcy jak polscy Żydzi mogą wierzyć w sny. Mnie od wielu nocy się śni, że w mieście żydowskim na Kazimierzu w piecu domu biednego Żyda Ajzyka Jakubowicza ukryty jest skarb. Czy myślisz, że jestem tak głupi, by udać się do Krakowa i szukać domu tego Izaaka syna Jakuba?” Ajzyk powrócił natychmiast i, rozebrawszy piec, odnalazł skarb, który dał mu bogactwo. Powiadał potem: „Istnieją takie rzeczy, których szuka się na całym świecie, a znajduje się w swoim własnym domu. Często jednak, żeby się o tym przekonać, trzeba udać się w długą drogę i szukać daleko”.

[na podstawie: Barbara Engelking, Feliks Tych, Andrzej Żbikowski, Jolanta Żyndul. Pamięć.

Historia Żydów Polskich przed, w czasie i po Zagładzie. Warszawa 2004.]

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1 i 4.

1. Na zamieszczonych obrazach, wskaż elementy, które przekonują nas, że polscy władcy stanowili prawo dla swoich poddanych.

2. Oceń stosunek władców Polski do ludności żydowskiej osiedlającej się na ziemiach polskich.

(35)

Odpowiedz, czy gesty przybyszów świadczą o poszukiwaniu pomocy i opieki ze strony polskich władców.

W legendzie o skarbie zawarte jest ważne przesłanie. Znajdź je i uzasadnij wagę tych słów.

Praca domowa

Usiądź wygodnie w fotelu. Włącz komputer. Zapraszam na wirtualny spacer po Krakowie.

http://wirtualnyspacer.krakow.pl/#/52619/

Wędrując ulicami miasta możesz trafić także na krakowski Kazimierz.

(36)

Kazimierz Wielki – strateg i budowniczy

Źródło 1. Jan z Czarnkowa. Kronika [fragment]

[…] Tak tedy król ten ponad wszystkich monarchów polskich dzielnie rządził Polską; […]

podniósł do wielkości dzieła swoje — murował miasta, zamki, domy. Naprzód ozdobił zamek krakowski […] domami, wieżami, rzeźbą, malowidłem, dachami wielkiej piękności. Naprzeciw zaś zamku krakowskiego, po drugiej stronie Wisły, około kościoła, który się nazywa Skałką, wymurował miasto, które od imienia swego nazwał Kazimierzem, jak również zbudował wiele innych miast. […] Wszystkie te miasta i zamki bardzo mocnymi murami, domami i wysokimi wieżami, nadzwyczaj głębokimi rowami i innymi urządzeniami obronnymi otoczył, na ozdobę narodowi, na schronienie i opiekę Królestwa Polskiego. Za czasów tego króla, w lasach, gajach i dąbrowach tyle założono wsi i miast, ile bodaj nie powstało kiedy indziej w Królestwie Polskim.

Źródło 2. Jan Długosz. Roczniki czyli kroniki Królestwa Polskiego [fragment]

[…] zastawszy Polskę glinianą, drewnianą i nieschludną, pozostawił ją Kazimierz Wielki murowaną, ozdobną i wspaniałą […]

[na podstawie: http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=40652&s=1]

(37)

Źródło 3. Mapa. Polska za panowania Kazimierza Wielkiego - zamki obronne, CARTE

Źródło 4. Fotografie. Zamki na szlaku Orlich Gniazd

Zamek w Ogrodzieńcu

(38)

Zamek w Olsztynie koło Częstochowy

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Olsztyn_panorama.jpg]

Zamek w Będzinie

[źródło:

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/B%C4%99dzin_-_Zamek_obronny_z_XIVw.

.jpg]

Ćwiczenia

Na podstawie źródeł 1. i 2.

1. Opowiedz o działaniach Kazimierza Wielkiego zmierzających do podniesienia bezpieczeństwa Polski.

2. Odpowiedz, jak kronikarze – Jan z Czarnkowa i Jan Długosz – ocenili panowanie króla Kazimierza Wielkiego.

3. W powszechnej świadomości Polaków Kazimierz Wielki oceniany jest jako wybitny budowniczy. Uzasadnij to zdanie.

Zaznacz na mapie szlak Orlich Gniazd, czyli linię obronnych zamków i warowni wybudowanych przez Kazimierza Wielkiego. Jakie były, Twoim zdaniem, powody lokalizacji zamków i warowni na tej granicy?

(39)

Wskaż podobieństwa zamków przedstawionych na fotografiach.

Praca domowa

Wiele zamków wzniesionych za panowania Kazimierza Wielkiego to obecnie już ruiny. Spróbuj, na podstawie fotografii, odtworzyć architekturę zamku, pamiętając o elementach obronnych.

(40)

Praca domowa dlla zainteresowanych

Zbierz informacje na temat szlaku turystycznego Orlich Gniazd. Zaplanuj trasę wędrówki.

Oblicz, ile dni może trwać piesza wycieczka, jeśli piechur z plecakiem w czasie 1 godziny pokonuje 3 kilometry, a w ciągu dnia wędruje siedem godzin.

(41)

Budownictwo romańskie i gotyckie w Polsce

Źródło 1. Mapa. Zabytki architektury romańskiej w Polsce, CARTE

(42)

Źródło 2. Fotografie zabytków romańskich w Polsce

Kolegiata w Tumie pod Łęczycą w centralnej Polsce (na północ od Łodzi)

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Tum_-_Kolegiata_01.jpg]

Kościół św. Idziego w Inowłodzu nad Pilicą, w centralnej Polsce

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Kosciol_sw_Idziego_w_Inowlodzu.jpg]

(43)

Źródło 3. Mapa. Zabytki architektury gotyckiej w Polsce, CARTE

(44)

Źródło 4. Fotografie budowli gotyckich w Polsce

Kolegiata św. Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wroclaw_swKrzyz_swBartlomiej.jpg]

Bazylika Mariacka w Gdańsku

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Bazylika_mariacka_gdansk_ubt.jpeg]

(45)

Kościół Mariacki w Krakowie

[źródło:

http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Krak%C3%B3w_-_St._Mary_Church_01.JPG]

Źródło 5. Wirtualny spacer po kościele Mariackim w Krakowie

http://www.pajorama.eu/wirtualnymariacki/mariacki.html#/Nawa_Glowna/

Ćwiczenia

1. Odpowiedz, gdzie w Polsce możemy zobaczyć najwięcej budowli romańskich. Odpowiadając, posłuż się nazwami krain historycznych.

2. Wymień cechy charakterystyczne budownictwa romańskiego.

(46)

...

3. Zaznacz na fotografiach te cechy, które podkreślały obronny charakter tych budowli.

1. Jak sądzisz, z czyjej inicjatywy na Pomorzu Gdańskim, Warmii i Powiślu powstało wiele budowli gotyckich?

2. Wymień cechy charakterystyczne budownictwa gotyckiego.

...

3. Wskaż ten element konstrukcyjny, dzięki któremu budowle gotyckie są bardzo wysokie i dobrze doświetlone.

Zapraszam na wirtualną wycieczkę do Krakowa. Znajdziemy się wewnątrz Kościoła

Mariackiego w Krakowie, jednego z najpiękniejszych gotyckich zabytków w Polsce. Uważnie przyjrzymy się ołtarzowi Wita Stwosza, wspaniałemu dziełu rzeźbiarskiemu polskiego późnego średniowiecza. Po zakończeniu zwiedzania podzielimy się swoimi wrażeniami.

http://www.pajorama.eu/wirtualnymariacki/mariacki.html#/Nawa_Glowna/

Czy wiesz, dlaczego ołtarz Wita Stwosza nazywany jest „Biblią z lipowego drzewa”?

(47)

(48)

Jakie jest pochodzenie nazwy Polska? (Małgorzata Soczewicz) ... 1

W państwie Mieszka I (Małgorzata Soczewicz) ... 2

Zjazd gnieźnieński (Małgorzata Soczewicz) ... 8

Koronacja Bolesława Chrobrego (Małgorzata Soczewicz) ... 11

Obrona Głogowa w 1109 r. (Małgorzata Soczewicz ) ... 15

Podział państwa Bolesława Krzywoustego na dzielnice (Małgorzata ... 19

Soczewicz) Królestwo Polskie za Władysława Łokietka (Małgorzata Soczewicz) ... 22

Uczta u Wierzynka, czyli przyjęcie, które przeszło do historii (Małgorzata ... 27

Soczewicz) Polska Kazimierza Wielkiego otwarta na nowych przybyszów. Żydzi na ... 30

ziemiach polskich (Małgorzata Soczewicz) Kazimierz Wielki – strateg i budowniczy (Małgorzata Soczewicz) ... 35

Budownictwo romańskie i gotyckie w Polsce (Małgorzata Soczewicz) ... 40

(49)