Historia Polski X - XVIII wiek podręcznik z wiedzy o Polsce
Wszystkie materiały można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons – Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 PL
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/,
za wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
Legendy o najdawniejszych dziejach Polski
Źródło 1. Podanie o Lechu, Czechu i Rusie
Dawno już, bardzo dawno, może z tysiąc lat temu, trzech braci, Lech, Czech i Rus, rozeszło się w trzy strony świata, aby założyć sobie nowe państwa. Lech udał się na północ. Szedł długo przez wielkie, nieprzebyte puszcze, które okrywały wówczas naszą ziemię, przedzierał się przez gąszcze, przebywał moczary, kierując się jedynie słońcem lub biegiem wód, aż wyszedł na równinę nad brzegami Warty. Zachwycony pięknością kraju, żyznością ziemi, obfitością ryb i zwierzyny, postanowił tu się zatrzymać i gród sobie zbudować […]. Kiedy w puszczy z rozkazu Lecha ścinano drzewa na budowę grodu, znaleziono całe gniazdo białych orłów. Lech wziął to za dobrą wróżbę i białego orła obrał sobie za znak wojenny, a gród, który zbudował, nazwał Gnieznem.
Źródło 2. Informacja o Gnieźnie
Gniezno – miasto położone wśród malowniczych krajobrazów Wielkopolski.
Obecnie, zamieszkuje je prawie 70 000 osób. W Gnieźnie znajduje się siedziba
prymasa Polski, który troszczy się o relikwie św. Wojciecha (głównego patrona
Polski) znajdujące się w tamtejszej katedrze zbudowanej na legendarnym
wzgórzu Lecha. W Gnieźnie koronowali się pierwsi władcy Polski.
Źródło 3. Fotografia katedry gnieźnieńskiej
[źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Gniezno,_katedra_3.jpg&filetimestamp=2010101 9145511]
Źródło 4. Podanie o Popielu
Niedaleko od Gniezna, nad jeziorem Gopłem, wznosił się gród Kruszwica. Tam mieszkał książę Popiel, jeden z następców Lecha, i rządził krajem groźnie i surowo. Chciał większej władzy, niż mieli jego poprzednicy. Chciał rządzić sam, nie pytając nikogo o radę. Żona Niemka opowiadała mu nieraz, że tak rządzą książęta w Niemczech. A w Polsce z dawna był obyczaj, że książę w
ważniejszych sprawach zwoływał na radę starszych kmieci, czyli gospodarzy, właścicieli ziemi. Taka rada, z kmieci złożona, nazywała się wiecem.
Popiel nie chciał zwoływać wieców, a kmiecie rozgniewani o to nie chcieli z nim chodzić na wojnę, odmawiali mu posłuszeństwa.
Popiel obawiał się, że z tego zatargu skorzystają jego stryjowie: połączą się z kmieciami i odbiorą mu władzę. Zaprosił więc stryjów na ucztę, żona
przyprawiła trucizną miód i wino i otruła wszystkich. Trupy wrzucono do Gopła.
tysiące myszy i wyruszyły wszystkie do Kruszwicy, prosto na dwór zbrodniarza.
Przerażony Popiel, nie umiejąc walczyć z takim nieprzyjacielem, ratował się ucieczką i z całą rodziną szukał schronienia w murowanej wieży, wznoszącej się pośród jeziora na wyspie. Lecz myszy popłynęły za nim, dopadły go w wieży i zagryzły.
Wyjaśnienie:
kmieć – w tym tekście, to urzędnik towarzyszący księciu, możny; potem określano tak chłopów, mieszkańców wsi
[źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Mause_Tower.JPG&filetimestamp=20100627094 959]
Źródło 5. Legenda o Piaście Kołodzieju
Ów kmieć, który ocalał za gnieźnieńskim lasem, Piast, był znanym, poważanym kołodziejem i bartnikiem; wszyscy cenili zrobione przezeń koła i wywiedziony z barci (ulów) miód. Zjawiono się więc tłumnie na postrzyżyny Piastowego syna Ziemowita (Siemowita), czyli uroczystość obcięcia siedmiolatkowi długich, dziecięcych włosów, aby z krótszymi, "męskimi", przeszedł spod opieki matki Rzepichy pod ojcowską – Piasta. Niektórzy opowiadają, że dziecko było
niewidome, aż do tego tajemniczego, dziwnego dnia.
Dziwnego, gdyż nagle zjawili się jacyś dwaj wędrowcy, od których biły
tajemnicze promienie. Podjęli się dokonać postrzyżyn Siemka (zdrobnienie od Siemowit). Gdy to uczynili, odzyskał nagle wzrok cudownym sposobem.
Przybysze zaś, przepowiedziawszy małemu wspaniały, królewski los, zniknęli
tak nagle, jak się zjawili. No, a ów Siemowit, gdy dorósł, istotnie miał panować
nad ludem znad Gopła – i pierwszy z naszych książąt, jakiego wymieniano w kronikach, czyli Mieszko Pierwszy, uważał się za prawnuka Piastowego syna!
Wyjaśnienie:
kołodziej – wyrabiający koła, sanie i wozy
bartnik – hodujący i wybierający miód z leśnych pasiek
Źródło 6. Tablica. Rodowód Piastów
Źródło 7. Mapa. Polska Mieszka I, CARTE
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
1. Wyjaśnij, dlaczego orzeł stał się symbolem Lecha i jego rodu.
...
...
...
2. Wyjaśnij, dlaczego Lech swoją siedzibę nazwał Gnieznem.
...
...
...
Na podstawie źródła 4.
1. Jaki obyczaj obowiązywał na zebraniach starszyzny, czyli wiecu?
...
...
2. Skąd pochodzi nazwa wieży nad Gopłem – Mysia Wieża?
...
...
Na podstawie źródła 6.
Ustal, kim dla Mieszka I był Siemomysł.
...
...
Na podstawie źródła 7.
1. Na mapie Polski wybierz miejsce, w którym mogli rozdzielić się wędrujący bracia:
Lech, Czech i Rus. Zaznacz trasę ich wędrówki. Pamiętaj, że Lech powędrował na północ, Czech na południe, a Rus udał się na wschód.
2. Wskaż na mapie Polski jezioro, nad którym mieszkał okrutny książę Popiel.
Praca domowa
Przedstaw legendę o Piaście Kołodzieju w formie komiksu.
Jakie jest pochodzenie nazwy Polska?
Wprowadzenie
Jakie jest pochodzenie nazwy Polska?
Każdy, kto interesuje się historią Polski, chciałby wiedzieć, jakie były początki jej dziejów. Kto był pierwszym władcą, jak się nazywał, jak wyglądał? Jakie jest pochodzenie nazwy Polska? W IX wieku, czyli ponad 1000 lat temu, na
ziemiach polskich żyło kilka słowiańskich plemion. Do najbardziej znaczących należały plemiona: Wiślan, Polan, Mazowszan, Ślężan i Lędzian. Nazwy plemion pochodzą przede wszystkim od miejsc ich zamieszkiwania, ale i od typowych zajęć. Nazwa Polska pochodzi od nazwy plemienia Polan, a ta nazwa od słowa pole.
Źródło1. Mapa. Polska Mieszka I, CARTE
Linia chronologiczna
Ćwiczenia Na podstawie źródła 1.
1. Zlokalizuj na mapie siedziby pięciu plemion polskich, których nazwy pojawiły się we wprowadzeniu do lekcji. Wskaż na mapie nazwy głównych grodów tych plemion.
2. Podaj nazwy sąsiadów plemion polskich od wschodu, południa, zachodu i północy.
...
3. Odpowiedz, jakie było główne zajęcie Polan.
...
4. Mieszko I (o którym porozmawiamy na następnej lekcji) objął władzę nad Polanami po swoim ojcu Siemomyśle ok. 960 roku. Oblicz, ile lat upłynęło od tego wydarzenia.
...
W państwie Mieszka I
Linia chronologiczna
Wprowadzenie Mieszko I
Zapewne pamiętasz legendę o Piaście Kołodzieju i jego synu Siemowicie. Otóż w tej legendzie kryje się ziarenko prawdy, ponieważ pierwszy, wymieniony w kronikach książę Polski, czyli Mieszko I uważał się za prawnuka Piastowego syna! Mieszko wiedział, że dla wzmocnienia pozycji swojego państwa niezbędne będzie przyjęcie wiary chrześcijańskiej. Poślubił czeską księżniczkę Dobrawę i przyjął chrzest w 966 roku.
Potem nową wiarę zaczęli przyjmować jego poddani.
Źródło 1. Mapa. Polska Mieszka I, CARTE
Źródło 2. Relacja Ibrahima ibn Jakuba o państwie Mieszka I [fragment]
A co się tyczy kraju [Mieszka I], to [jest] on najrozleglejszy z krajów [słowiańskich]. Obfituje on w żywność, mięso, miód, i rolę orną […]. Ma on trzy tysiące pancernych [podzielonych na]
oddziały. Daje on tym mężom odzież, konie, broń i wszystko, czego tylko potrzebują. A gdy jednemu z nich urodzi się dziecko, on [tj. Mieszko] każe mu wypłacać żołd od chwili urodzenia [dosł. w godzinie, w której się rodzi], czy będzie płci męskiej czy żeńskiej. A gdy [dziecię]
dorośnie, to jeżeli jest mężczyzną, żeni go i wypłaca za niego dar ślubny ojcu dziewczyny, jeżeli zaś jest płci żeńskiej [dosł. kobietą], wydaje ją za mąż i płaci dar ślubny jej ojcu. A dar ślubny [jest] u Słowian znaczny […]. Jeżeli mężowi urodzą się dwie lub trzy córki, to one [stają się]
powodem jego bogactwa, a jeżeli mu się urodzi dwóch chłopców, to [staje się] to powodem jego ubóstwa.
Źródło 3. Pomnik na Rondzie Jazdy Polskiej w Warszawie upamiętniający 1000 lat Jazdy Polskiej przedstawiający pancernego z drużyny Mieszka I oraz ułana z okresu II Rzeczypospolitej
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Pomnik_Jazdy_Polskiej_1.jpg]
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
1. Wymień ziemie, które Mieszko I przyłączył do swego państwa.
...
...
2. Wymień sąsiadów Polski. Wskaż, z kim państwo Mieszka I graniczyło od zachodu, południa, wschodu i od północy.
...
...
3. Jak wyobrażasz sobie zaślubiny Mieszka I z księżniczką czeską Dobrawą? Przedstaw tę ceremonię w formie plastycznej.
Na podstawie źródeł 1-3.
1. Czego możemy dowiedzieć się o państwie Mieszka I z relacji Ibrahima ibn Jakuba? Dlaczego dla księcia tak ważni byli jego wojowie?
...
...
2. Czy Mieszko I był dobrym władcą? Przedstaw swoją argumentację.
...
...
...
...
...
...
...
...
Praca domowa
Do którego wydarzenia z najnowszej historii Polski, po 1989 roku, możesz porównać decyzję Mieszka I o przyjęciu chrześcijaństwa? Uzasadnij swoją odpowiedź.
...
...
...
...
...
...
...
...
...
Zjazd gnieźnieński
Wprowadzenie Bolesław Chrobry
Bolesław Chrobry był pierworodnym, czyli najstarszym synem Mieszka I.
Po śmierci ojca objął tron w Polsce i kontynuował politykę umacniania młodego państwa.
Kiedy z rąk pogańskiego plemienia Prusów zginął biskup Wojciech, książę wykupił jego zwłoki i uroczyście pochował w katedrze gnieźnieńskiej. Dzięki staraniom polskiego władcy papież szybko ogłosił Wojciecha świętym męczennikiem.Tym samym Polska, młode państwo chrześcijańskie, miała swojego pierwszego świętego. Do grobu św. Wojciecha zaczęli
przybywać z dalekich stron pielgrzymi. Najznamienitszym pątnikiem był w 1000 roku cesarz Otton III, który znał i cenił św. Wojciecha. Wydarzenie nazwane później zjazdem gnieźnieńskim odbiło się szerokim echem w ówczesnej Europie. Kronikarze opisywali wyjątkową gościnność księcia polskiego oraz bogactwa Polski. Dostojny gość widział w Bolesławie władcę całej Słowiańszczyzny, która z Galią, Germanią i Italią (obszar dzisiejszej Francji, Niemiec i Włoch) miała tworzyć zjednoczoną, chrześcijańską Europę pod berłem cesarza. Niestety idea
zjednoczonej Europy nie powiodła się, gdyż wkrótce po zjeździe umarł cesarz Otton III.
Wyjaśnienie:
pątnik – inaczej pielgrzym
Linia chronologiczna
Źródło 1. Jan Matejko. Bolesław Chrobry, obraz z cyklu Poczet królów i książąt polskich
[żródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Boleslaus_I.jpg]
Źródło 2. Rekonstrukcja grodu w Gnieźnie
Źródło 3. Gall Anonim o zjeździe gnieźnieńskim [fragment]
(…) cesarz Otto […] przybył do [grobu] św. Wojciecha dla modlitwy i pojednania, a zarazem w celu poznania sławnego Bolesława […]. Bolesław przyjął go tak zaszczytnie i okazale, jak
wypadało przyjąć króla, cesarza i dostojnego gościa […]. Bo za czasów Bolesława każdy rycerz i każda niewiasta dworska zamiast sukien lnianych lub wełnianych używali płaszczy z
kosztownych tkanin, a skór, nawet bardzo cennych, choćby były nowe, nie noszono na jego dworze bez [podszycia] kosztowną tkaniną i bez złotych frędzli. Złoto bowiem za jego czasów było tak pospolite u wszystkich jak [dziś] srebro, srebro zaś było tanie jak słoma. Zważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo, cesarz rzymski zawołał w podziwie: "Na koronę mego
cesarstwa! to, co widzę, większe jest, niż wieść głosiła!" I za radą swych możnych dodał wobec wszystkich:" Nie godzi się takiego i tak wielkiego męża, jakby jednego spośród dostojników, księciem nazywać lub hrabią, lecz [wypada] chlubnie wynieść go na tron królewski i uwieńczyć koroną". A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na [zadatek]
przymierza i przyjaźni, i za chorągiew tryumfalną dał mu w darze gwóźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego, w zamian za co Bolesław ofiarował mu ramię św. Wojciecha [relikwię św. Wojciecha]. I tak wielką owego dnia złączyli się miłością, że cesarz mianował go bratem i współpracownikiem cesarstwa i nazwał go przyjacielem i sprzymierzeńcem narodu rzymskiego.
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
Przyjrzyj się uważnie portretowi Bolesława Chrobrego pędzla Jana Matejki. Jakie Twoim zdaniem cechy władcy przedstawił malarz?
...
Na podstawie źródła 3.
1. Odpowiedz, dlaczego cesarz Otton III przybył do Gniezna.
...
2. W jaki sposób cesarz Otton III okazał Bolesławowi Chrobremu swoje uznanie?
...
Praca domowa
1. Wyszukaj w Słowniku Języka Polskiego albo w Internecie znaczenie słowa "chrobry".
...
2. Wkrótce pod Warszawą rusza budowa wielkiego parku rozrywki – Warsaw Adventure Park.
Część tego kompleksu ma być kopią średniowiecznego grodu. Wykonaj projekt, w którym zaproponujesz atrakcje dla dzieci, pamiętając o czasach, w jakie mają się przenieść Twoi rówieśnicy.
Koronacja Bolesława Chrobrego
Linia chronologiczna
Źródło 1. Mapa. Polska za panowania Bolesława Chrobrego, CARTE
Źródło 2. Koronacja Bolesława Chrobrego według Jana Matejki (1889)
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Koronacja_Chrobrego_Matejko.jpg]
Objaśnienie:
Postać klęcząca, to Bolesław Chrobry (zmarł w 1025 r.). Postać stojąca po lewej stronie władcy, to pierwszy arcybiskup gnieźnieński, brat św. Wojciecha, Radzim-Gaudenty (zm. ok. 1016 r.).
Po prawej stronie znajduje się Otton III, cesarz rzymski (zm. w 1002 r.).
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
1. Wskaż i wymień ziemie przyłączone do Polski przez Bolesława Chrobrego.
2. Zlokalizuj siedzibę arcybiskupstwa i siedziby trzech biskupstw powstałych po zjeździe gnieźnieńskim.
3. Odpowiedz, gdzie odbyła się koronacja Bolesława Chrobrego?
4. Narysuj linię chronologiczną i zaznacz na niej datę zjazdu gnieźnieńskiego oraz datę koronacji Bolesława Chrobrego.
Na podstawie źródła 2.
1. Rozpoznaj i wskaż arcybiskupa Radzima-Gaudentego i cesarza Ottona III. Czy te postaci mogły uczestniczyć w ceremonii koronacji Bolesława Chrobrego? Zwróć uwagę na objaśnienia do obrazu.
2. Odpowiedz, gdzie odbywały się ceremonie koronacji królewskich. Co o tym świadczy? Jaki charakter miała ta uroczystość?
Praca domowa
1. Wyszukaj informacje o pierwszym koronowanym władcy kraju, w którym mieszkasz.
2. Jak ty wyobrażasz sobie koronację Bolesława Chrobrego? Zilustruj tę uroczystość, pamiętając o atrybutach króla.
3. Jeśli chcesz jeszcze lepiej poznać czasy pierwszych Piastów, to zachęcam do przeczytania książki Karola Bunscha Ojciec i syn.
Obrona Głogowa w 1109 r.
Linia chronologiczna
Źródło 1. Bolesław Krzywousty według Jana Matejki
Źródło 2. Mapa. Testament Bolesława Krzywoustego, CARTE
Źródło 3. Gall Anonim, Kronika polska [fragment]
Bolesławie, Bolesławie, ty przesławny książę panie, Ziemi swojej umiesz bronić wprost niezmordowanie!
[…]Sam nie sypiasz i nam także snu nie dasz ni chwili, Ani we dnie, ani w nocy, ni w rannej godzinie!
Źródło 4. Gall Anonim, Kronika polska [fragment]
[…] cesarz Henryk V sądząc, że litość nad synami i krewniakami zmiękczy serca głogowian, polecił co znaczniejszych pochodzeniem spośród zakładników z Głogowa oraz syna komesa [grodowego] przywiązać do machin oblężniczych, że tak bez krwi rozlewu otworzy sobie bramy grodu.
A tymczasem grodzianie wcale nie oszczędzali [własnych] synów i krewnych więcej niż Czechów i Niemców, lecz zmuszali ich kamieniami i orężem do odstąpienia od muru. Cesarz tedy widząc, że takim sposobem nie pokona grodu, ni głogowian nie potrafi zachwiać w powziętym postanowieniu, siłą oręża starał się osiągnąć to, czego podstępem nie zdołał.
Zewsząd zatem przypuszczono szturm do grodu i z obu stron podniósł się krzyk potężny.
Niemcy nacierają na gród.
[…] Polacy sprawiali im [Niemcom] łaźnię płonącymi głowniami i wrzącą wodą. Niemcy podprowadzali pod wieże żelazne tarany, Polacy zaś staczali na nich z góry koła, nabijane żelazem; Niemcy po wzniesionych drabinach pięli się w górę, a Polacy nabijali ich na haki i podnosili w powietrze. […]
Wyjaśnienie:
komes – urzędnik książęcy zarządzający grodem
Źródło 5. Fotografia. Współczesna rekonstrukcja machin oblężniczych używanych podczas szturmu na Głogów
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
Opisz, jak Jan Matejko wyobraził sobie i przedstawił Bolesława Krzywoustego. Zwróć uwagę na uzbrojenie księcia. Jak sądzisz, dlaczego zostało ono wyeksponowane na portrecie Bolesława Krzywoustego?
Na podstawie źródeł 2 i 3.
1. Określ kierunek natarcia wojsk cesarza Henryka V na Polskę.
2. Zlokalizuj na mapie Głogów.
3. Jak sądzisz, które wojska przed starciem pod Głogowem śpiewały pieśń o Bolesławie Krzywoustym? Przedstaw swoje uzasadnienie.
Na podstawie źródła 4.
1. Jakiego podstępu użył cesarz Henryk V, aby pokonać mieszkańców Głogowa? Czy powiódł się ten plan?
2. Jak zachowali się obrońcy Głogowa, widząc swych bliskich przywiązanych do machin oblężniczych wroga?
Na podstawie źródeł 4 i 5.
Opowiedz, w jaki sposób najeźdźcy atakowali gród, a jak na ten atak odpowiedzieli im mieszkańcy Głogowa?
Praca domowa
1. Obejrzyj film "obrona Głogowa 1109 – rekonstrukcja" na portalu Youtube i odpowiedz, czy warto współcześnie organizować takie widowiska?
http://www.youtube.com/watch?v=u0sg7OzW1vI
2. Zbierz informacje na temat rodzajów broni stosowanych w średniowieczu.
Podział państwa Bolesława Krzywoustego na dzielnice
Linia chronologiczna
Źródło 1. Jan Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego [fragment]. Testament Bolesława Krzywoustego
[Bolesław Krzywousty] dla [zapobieżenia] domowym wojnom, zwadom i rozterkom, mogącym po jego zgonie wybuchnąć, Królestwo Polskie, którego dotąd sam jeden książęciem był i
monarchą, między synów podzielił w ten sposób, że najstarszemu Władysławowi zrodzonemu z Rusinki [zapisał] ziemię krakowską, sieradzką, łęczycką, Śląsk i Pomorze, zalecając, aby przy nim jako pierworodnym zostało prawo starszeństwa, zwierzchnia władza i powaga. […]
Bolesławowi zaś Kędzierzawemu naznaczył ziemię mazowiecką, dobrzyńską, kujawską i chełmińską; Mieczysławowi [Mieszkowi III Staremu] gnieźnieńską, poznańską i kaliską, a Henrykowi [Henrykowi Sandomierskiemu] sandomierską i lubelską […]. Miał jeszcze Bolesław piątego syna Kazimierza [Kazimierza Sprawiedliwego], narodzonego w roku zeszłym, niemowlę w kolebce, któremu przy rozdziale ziem i prowincji między czterech synów żadnej nie
wyznaczył dzielnicy.[…]
Objaśnienia do tekstu źródłowego:
testament – rozporządzenie własnym majątkiem na wypadek śmierci
najstarszy syn – tu: senior, jako książę Polski, panujący w Krakowie posiadał władzę zwierzchnią nad pozostałymi braćmi
Źródło 2. Mapa. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego około połowy XIII w., CARTE
Ćwiczenia
Posługując się linią chronologiczną, uzupełnij poprawnie zdanie:
Bolesław Krzywousty panował w latach 1102-1138, zatem jego rządy przypadły na ...
połowę ... wieku.
Na podstawie źródła 1.
1. Narysuj tablicę genealogiczną rodziny Bolesława Krzywoustego.
2. Czemu chciał zapobiec Bolesław Krzywousty sporządzając swój testament?
Na podstawie źródeł 1 i 2.
1. Opowiedz, jak zostało podzielone państwo polskie po śmierci Bolesława Krzywoustego.
2. Wymień dzielnice, które otrzymali w dziedziczne władanie synowie Bolesława Krzywoustego – Władysław Wygnaniec, Bolesław Kędzierzawy, Mieszko III Stary, Henryk Sandomierski.
3. Jak miał na imię najmłodszy syn Bolesława? Jak sądzisz, dlaczego nie otrzymał on żadnej dzielnicy?
Praca domowa
Krzywousty, Sprawiedliwy, Kędzierzawy, Stary, Wygnaniec, Sandomierski – to nie nazwiska ( w XII wieku ludzie jeszcze nie posiadali nazwisk), tylko przydomki. Poszukaj informacji na temat pochodzenia przydomków wymienionych władców.
Królestwo Polskie za Władysława Łokietka
Linia chronologiczna
Źródło 1. Jan Matejko, Władysław Łokietek, obraz z Pocztu królów i książąt polskich
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wladyslaw_Lokietek.jpg]
Źródło 2. Władysław Łokietek w opinii kronikarza
[…] Spośród duchowych darów cnót trzem zajaśniał wspaniale ponad ludzkie pojęcie,
mianowicie nadzwyczajną dobrocią, ponieważ nikogo nie kazał wydawać na stracenie, chyba z konieczności, nieocenioną pokorą, tak, iż zupełnie nie wiedział, co to jest wyniosłość i pycha, niewypowiedzianą cierpliwością, nie potrafił bowiem żadną miarą mścić się za doznaną krzywdę, raczej okazywał się względem krzywdzicieli bardzo ludzkim, zawsze mając dla nich łagodne oblicze. […]
[w:] Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej, oprac. Gerard Labuda, Benon Miśkiewicz, UAM, Poznań 1967, t. II, s. 216
Źródło 3. Mapa. Polska w czasach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, CARTE
Źródło 4. Zakon krzyżacki na ziemiach polskich
Krzyżacy, Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie - zakon rycerski utworzony z niemieckiego bractwa szpitalnego w 1198 r. w Jerozolimie.
W 1226 r. Krzyżacy uzyskali od księcia mazowieckiego Konrada obietnicę nadania im ziemi chełmińskiej, w zamian za pomoc w ochronie pogranicza Mazowsza przed pogańskimi Prusami.
Po zatwierdzeniu darowizny przez cesarza i papieża na zdobytych ziemiach zaczęli tworzyć własne państwo. Po zakończeniu podboju Prus w 1283 r. ekspansja terytorialna państwa zakonnego skierowała się na ziemie sąsiadów: Polski i Litwy. W 1308 r. Krzyżacy opanowali Pomorze Gdańskie. Stolicę Zakonu przeniesiono wówczas z Wenecji do Malborka. Na czele państwa krzyżackiego stał wielki mistrz. Zakon składał się z rycerzy, duchownych i braci służebnych. Państwo krzyżackie dzieliło się na komturie.
Źródło 5. Rycerz zakonu krzyżackiego - rekonstrukcja
[źródło:
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Castle_in_Malbork,_Teutonic_Knight,_reconstruction.J PG]
Źródło 6. Wjazd wielkiego mistrza Siegfrieda von Feuchtwangen do zamku malborskiego, obraz pędzla Karla Wilhelma Kolbego (młodszego) z 1825 roku
[źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Entering_of_Grand_Master_Siegfried_von_Feucht wangen_to_Malbork_Castle.PNG]
Źródło 7. Ilustracja Szczerbca, miecza koronacyjnego Władysława Łokietka
[źródło: http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Szczerbiec_obverse.jpg]
Ćwiczenia
Posługując się linią chronologiczną oblicz ile lat trwało w Polsce rozbicie dzielnicowe.
Na podstawie źródła 1 i 2.
1. Odpowiedz, jakimi cechami powinien charakteryzować się idealny władca?
2. Co możesz powiedzieć o wyrazie twarzy Władysława Łokietka na portrecie Jana Matejki? Czy widzisz podobieństwo, czy też różnicę z opisem zawartym w źródle 3?
Na podstawie źródła 3.
1. Podaj kiedy i gdzie odbyła się koronacja Władysława Łokietka.
...
2. Korzystając z mapy w atlasie, wymień ziemie, które zjednoczył Władysław Łokietek.
...
...
Na podstawie źródeł 3−6.
1. Wskaż sąsiada, który stwarzał zagrożenie dla państwa Władysława Łokietka.
2. Odczytaj z mapy, które ziemie utracił na rzecz tego sąsiada Władysław Łokietek.
Praca domowa
1. Od czasu koronacji Władysława Łokietka, Szczerbiec stał się mieczem koronacyjnym królów polskich. Ustal, gdzie znajduje się ten miecz i jakie były jego losy.
2. Z Władysławem Łokietkiem związanych jest kilka legend. Korzystając z zasobów Internetu poznaj treść legendy o tym jak mały pajączek zmylił Czechów ścigających Władysława
Łokietka… Na następnej lekcji opowiesz tę legendę.
http://www.liiil.pl/1299654739/Jaskinia-Lokietka-legenda.htm
Uczta u Wierzynka, czyli przyjęcie, które przeszło do historii
Linia chronologiczna
Źródło 1. Jan Długosz. Uczta u Wierzynka [fragment]
[...] Mikołaj Wierzynek zaprosił na ucztę do swego domu pięciu królów i wszystkich książąt, panów i gości. Kiedy uzyskał od monarchów pozwolenie, żeby porozdzielał miejsca królom według własnego uznania, pierwsze i znaczniejsze miejsce kazał zająć królowi polskiemu Kazimierzowi, drugie królowi rzymskiemu i czeskiemu Karolowi, trzecie królowi Węgier
[Ludwikowi], czwarte królowi Cypru [Piotrowi], a ostatnie królowi Danii [Waldemarowi], biorąc pod uwagę, że wobec żadnego z królów nie jest zobowiązany do większej czci, jak w stosunku do swego pana, króla polskiego Kazimierza, za niezmierne dobrodziejstwa, którymi zaszczycił i wzbogacił, obcego przybysza. Przyjął ich wyszukanymi potrawami, nadto każdemu w czasie uczty ofiarował wspaniałe dary. Ale dar, który na oczach wszystkich królów wręczył królowi polskiemu Kazimierzowi, był podobno tak wspaniały, że przekraczał kwotę 100 tysięcy florenów i budził u wielu ludzi nie tylko podziw, ale i zdziwienie.
floren –złota moneta o dużej wartości
[na podstawie: http://piastowie.kei.pl/piast2/uczta.htm]
Źródło 2. Bronisław Abramowicz, Uczta u Wierzynka (obraz z 1896 r.)
[źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Abramowicz_Uczta_u_Wierzynka_1876.jpg&fileti mestamp=20110417030640]
Źródło 3. Julian Ursyn Niemcewicz. Śpiewy historyczne - Kazimierz Wielki [fragment]
[…] Tam wnuczkę cudnej urody Z cesarzem śluby kojarzy;
Wzywa na weselne gody Czterech potężnych mocarzy, Królów, książąt z Niemiec całych Mieści po gmachach wspaniałych.
Widziano przepych nieznany W ucztach, turniejach, gonitwach, Od piękności dank przyznany Zwycięzcy w szczęśliwych bitwach;
Kto na ostre dzielnie godził,
Wśród oklasków z szranków schodził.
Monarchów poczet wesoły Prosi do siebie Wierzynek, Od srebra gięły się stoły;
Każdy, biorąc upominek, Myśli: „Szczęśliwy kraj cały,
Gdy tak mieszczanin wspaniały”[…].
dank − tu: uznanie
Ćwiczenia
Na podstawie źródeł 1−3.
1. Odpowiedz, dlaczego Mikołaj Wierzynek ustalając miejsca przy stole wyróżnił króla Kazimierza Wielkiego.
2. Kto zasiadł po prawej stronie króla i dlaczego?
3. Jedną z często wskazywanych cech Polaków jest ich gościnność. Na podstawie zamieszczonych źródeł uzasadnij ten pogląd.
4. Na obrazie Bronisława Abramowicza nie ma potraw, o których wspomina Jan Długosz. Jakie, według Ciebie dania powinny znaleźć się na uczcie u Wierzynka?
5. Przyjęcie u krakowskiego mieszczanina miało swoje cele. Jakie? Uzasadnij swoją propozycję.
6. Odpowiedz, jakie wspaniałe wydarzenia towarzyszyły spotkaniu znamienitych gości króla Kazimierza Wielkiego.
Praca domowa
1. Znajdź w Internecie informacje o początkach uniwersytetu w Krakowie i o roli Kazimierza Wielkiego w dziejach tej uczelni.
2. Wehikuł czasu przeniósł Cię do średniowiecznego Krakowa. Od króla Kazimierza Wielkiego dostałeś zadanie przygotowania wspaniałej uczty dla zacnych gości. Przygotuj menu na tę ucztę, pamiętając, że wiele warzyw, owoców i przypraw nie było jeszcze wtedy znanych w Europie.
Polska Kazimierza Wielkiego otwarta na nowych przybyszów. Żydzi na ziemiach polskich
Wprowadzenie
Żydzi w Polsce
Żydzi zaczęli osiedlać się na terenie Polski na przełomie XI/XII wieku. Legenda wiąże żydowską nazwę Polski - Polin właśnie z tym okresem. Otóż, dwóch uciekających z Niemiec Żydów miało otrzymać cudowny znak, aby zatrzymali się w Polsce. Na kartce, która sfrunęła z nieba,
znajdował się napis po lin, to znaczy tu spocznij. Książęta i królowie polscy przyjmowali żydowskich osadników życzliwie i otaczali ich opieką. Pierwszym dokumentem regulującym pobyt ludności żydowskiej w Polsce był statut kaliski wydany w 1264 roku przez księcia Bolesława Pobożnego. Wnuk wspomnianego księcia, król Kazimierz Wielki, rozszerzył statut kaliski na całe Królestwo Polskie. Panowanie króla Kazimierza Wielkiego uważane jest za szczęśliwy okres w historii Żydów na ziemiach polskich.
[na podstawie: Barbara Engelking, Feliks Tych, Andrzej Żbikowski, Jolanta Żyndul. Pamięć.
Historia Żydów Polskich przed, w czasie i po Zagładzie. Warszawa 2004.]
Źródło 1. Leopold Löffler, Kazimierz Wielki, 1864 r.
[pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Casimir_the_Great_by_Leopold_L%C3%B6ffler.PNG]
Źródło 2. Jan Matejko, Przyjęcie Żydów przez Bolesława Krzywoustego,1889 r.
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Reception_oh_Jews_in_Poland_1096.JPG]
Źródło 3. Wojciech Gerson, Kazimierz Wielki i Żydzi (obraz powstał w 1864 r.)
[źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Wojciech_Gerson-Kazimierz_Wielki.jpg]
Źródło 4. Statut wiślicki Kazimierza Wielkiego [fragment]
[…] Wyrażamy więc naszą wolę i postanawiamy, żeby w przyszłości po wszystkie czasy takie same ustawy i postanowienia były uznawane, wykonywane i przestrzegane przez wszystkich […]
sędziów, urzędników i ich podwładnych oraz przez resztę naszych poddanych i ziemi naszych mieszkańców. I aby nikt nie ważył się w jakikolwiek sposób samowolnie im się sprzeciwiać pod ciężką gniewu naszego grozą. […]
Źródło 5. Mapa. Polska w czasach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, CARTE
Źródło 6. Widok Krakowa. Drzeworyt z Kroniki norymberskiej Hartmana ( XV w.)
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Nuremberg_chronicles_-_CRACOVIA.png]
Źródło 7. Fotografia. Synagoga Izaaka w Krakowie
[źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_Izaaka_Jakubowicza_w_Krakowie]
synagoga – żydowski dom modlitwy
Z widoczną na fotografii synagogą wiąże się ciekawa legenda.
Ubogiemu Ajzykowi Jakubowiczowi przyśnił się skarb ukryty pod starym mostem w Pradze [w Czechach]. Ruszył tam bez zwłoki. Na miejscu okazało się, że mostu strzeże silny oddział wojska i kopanie jest niemożliwe. Ajzyk opowiedział o swoim śnie jednemu z oficerów, obiecując mu połowę zdobyczy. Oficer odrzekł: „Tylko tacy głupcy jak polscy Żydzi mogą wierzyć w sny. Mnie od wielu nocy się śni, że w mieście żydowskim na Kazimierzu w piecu domu biednego Żyda Ajzyka Jakubowicza ukryty jest skarb. Czy myślisz, że jestem tak głupi, by udać się do Krakowa i szukać domu tego Izaaka syna Jakuba?” Ajzyk powrócił natychmiast i, rozebrawszy piec, odnalazł skarb, który dał mu bogactwo. Powiadał potem: „Istnieją takie rzeczy, których szuka się na całym świecie, a znajduje się w swoim własnym domu. Często jednak, żeby się o tym przekonać, trzeba udać się w długą drogę i szukać daleko”.
[na podstawie: Barbara Engelking, Feliks Tych, Andrzej Żbikowski, Jolanta Żyndul. Pamięć.
Historia Żydów Polskich przed, w czasie i po Zagładzie. Warszawa 2004.]
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1 i 4.
1. Na zamieszczonych obrazach, wskaż elementy, które przekonują nas, że polscy władcy stanowili prawo dla swoich poddanych.
Na podstawie źródeł 2 i 3.
Odpowiedz, czy gesty przybyszów świadczą o poszukiwaniu pomocy i opieki ze strony polskich władców.
Na podstawie źródła 7.
W legendzie o skarbie zawarte jest ważne przesłanie. Znajdź je i uzasadnij wagę tych słów.
Praca domowa
Usiądź wygodnie w fotelu. Włącz komputer. Zapraszam na wirtualny spacer po Krakowie.
http://wirtualnyspacer.krakow.pl/#/52619/
Wędrując ulicami miasta możesz trafić także na krakowski Kazimierz.
Kazimierz Wielki – strateg i budowniczy
Linia chronologiczna
Źródło 1. Jan z Czarnkowa. Kronika [fragment]
[…] Tak tedy król ten ponad wszystkich monarchów polskich dzielnie rządził Polską; […]
podniósł do wielkości dzieła swoje — murował miasta, zamki, domy. Naprzód ozdobił zamek krakowski […] domami, wieżami, rzeźbą, malowidłem, dachami wielkiej piękności. Naprzeciw zaś zamku krakowskiego, po drugiej stronie Wisły, około kościoła, który się nazywa Skałką, wymurował miasto, które od imienia swego nazwał Kazimierzem, jak również zbudował wiele innych miast. […] Wszystkie te miasta i zamki bardzo mocnymi murami, domami i wysokimi wieżami, nadzwyczaj głębokimi rowami i innymi urządzeniami obronnymi otoczył, na ozdobę narodowi, na schronienie i opiekę Królestwa Polskiego. Za czasów tego króla, w lasach, gajach i dąbrowach tyle założono wsi i miast, ile bodaj nie powstało kiedy indziej w Królestwie Polskim.
Źródło 2. Jan Długosz. Roczniki czyli kroniki Królestwa Polskiego [fragment]
[…] zastawszy Polskę glinianą, drewnianą i nieschludną, pozostawił ją Kazimierz Wielki murowaną, ozdobną i wspaniałą […]
[na podstawie: http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=40652&s=1]
Źródło 3. Mapa. Polska za panowania Kazimierza Wielkiego - zamki obronne, CARTE
Źródło 4. Fotografie. Zamki na szlaku Orlich Gniazd
Zamek w Ogrodzieńcu
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Ogrodzieniec-Zamek-Tamerlan.jpg]
Zamek w Olsztynie koło Częstochowy
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Olsztyn_panorama.jpg]
Zamek w Będzinie
[źródło:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/B%C4%99dzin_-_Zamek_obronny_z_XIVw.
.jpg]
Ćwiczenia
Na podstawie źródeł 1. i 2.
1. Opowiedz o działaniach Kazimierza Wielkiego zmierzających do podniesienia bezpieczeństwa Polski.
2. Odpowiedz, jak kronikarze – Jan z Czarnkowa i Jan Długosz – ocenili panowanie króla Kazimierza Wielkiego.
3. W powszechnej świadomości Polaków Kazimierz Wielki oceniany jest jako wybitny budowniczy. Uzasadnij to zdanie.
Na podstawie źródła 3.
Zaznacz na mapie szlak Orlich Gniazd, czyli linię obronnych zamków i warowni wybudowanych przez Kazimierza Wielkiego. Jakie były, Twoim zdaniem, powody lokalizacji zamków i warowni na tej granicy?
Na podstawie źródła 4.
Wskaż podobieństwa zamków przedstawionych na fotografiach.
Praca domowa
Wiele zamków wzniesionych za panowania Kazimierza Wielkiego to obecnie już ruiny. Spróbuj, na podstawie fotografii, odtworzyć architekturę zamku, pamiętając o elementach obronnych.
Praca domowa dlla zainteresowanych
Zbierz informacje na temat szlaku turystycznego Orlich Gniazd. Zaplanuj trasę wędrówki.
Oblicz, ile dni może trwać piesza wycieczka, jeśli piechur z plecakiem w czasie 1 godziny pokonuje 3 kilometry, a w ciągu dnia wędruje siedem godzin.
Unia Polski z Litwą
Linia chronologiczna
Źródło 1. Jan Matejko. Jadwiga Andegaweńska, obraz z Pocztu królów i książąt polskich
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Matejko_Jadwiga.jpg]
Źródło 2. Jan Długosz. Roczniki czyli kroniki Królestwa Polskiego [fragment]
[…] Urody była nadobnej, ale nadobniejsza cnotą i pięknymi obyczajami. Staranna o wzrost i rozszerzenie wiary katolickiej. Ona szkołę główną królestwa, którą był począł Kazimierz II król Polski w mieście Kazimierzu, odbudowała i uzupełniła. […] Dla ubogich, wdów, przychodniów, pielgrzymów i wszelakiego rodzaju nędzarzy szczodre wydawała jałmużny. Żadnej nie widziałeś w niej płochości, żadnego gniewu; nikomu nie okazała pychy, zawiści i niechęci […]. Wielu chciwych nauki młodzieńców po szkołach żywiła i utrzymywała. Wszystkie klejnoty swoje, szaty, pieniądze, i cały sprzęt królewski na wsparcie dla nieszczęśliwych i na założenie naukowej wszechnicy w Krakowie zapisała […].
jałmużna – datek dla biednych i potrzebujących
[źródło: http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=44324&s=1]
Źródło 3. Mapa. Polska i Litwa w XIV - XV wieku, CARTEM
Źródło 4. Jan Długosz. Roczniki czyli kroniki Królestwa Polskiego [fragment]
[…] Jagiełło, wielki książę litewski, dowiedziawszy się, że królowa Jadwiga, córka króla Ludwika, sprowadzona z Węgier do Polski i ozdobiona królewską koroną, objęła w Królestwie Polskim rząd i władzę, i posłyszawszy tak z rozgłośnych między ludźmi wieści, jak i licznych doniesień, za którymi wysyłał, że królewna była dziewicą tak przedziwnej piękności, iż podobnej wówczas świat cały nie miał, wyprawił do Krakowa dwóch książąt braci swoich z prośbą o jej rękę […].
Źródło 5. Jan Matejko. Władysław Jagiełło obraz z Pocztu królów i książąt polskich
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wladyslaw_Jagiello.jpg]
Źródło 6. Akt unii w Krewie z 1385 r. [fragment]
[…] wielki książę Jagiełło obiecał i przyrzekł, że wszystkie ziemie zagrabione i straty Królestwa Polskiego przez czyjekolwiek ręce odebrane i zagarnięte przywróci własnymi kosztami i
zabiegami. Także tenże Jagiełło, wielki książę, obiecał wszystkich chrześcijan, zwłaszcza [...] z ziemi polskiej pojmanych i obyczajem wojennym uprowadzonych [na Litwę] przywrócić do poprzedniej wolności [...]. W końcu także wymieniony Jagiełło książę przyrzekł ziemie swoje Litwy i Rusi do Korony Królestwa Polskiego przyłączyć.
Ćwiczenia
Na podstawie źródeł 1 i 2.
1. Uzasadnij, że Jadwiga przywiązywała wielką wagę do edukacji swoich poddanych.
2. Opowiedz, jak mógł wyglądać jeden dzień z życia Jadwigi.
3. „Wielu chciwych nauk młodzieńców” − o kim jest mowa w tym fragmencie tekstu?
Na podstawie źródeł 3 i 4.
1. Odpowiedz, skąd pochodzili Jadwiga i Jagiełło.
2. Wskaż na mapie Wielkie Księstwo Litewskie. Odpowiedz, które państwo w XIV wieku stanowiło zagrożenie dla Polski i Litwy.
3. Jaki był główny cel poselstwa wysłanego przez Jagiełłę do Krakowa?
Na podstawie źródła 6.
Ślub Jadwigi i Jagiełły przypieczętował unię między dwoma państwami. Wymień zobowiązania króla Władysława Jagiełły wobec swoich nowych poddanych.
Praca domowa
1. Kościół katolicki czci dwie święte Jadwigi. Pierwszą z nich poznałeś na tej lekcji. Ustal, kim była druga w historii Polski święta nosząca to imię.
2. Czy Polska obecnie sąsiaduje z Litwą i Węgrami? Odpowiedź znajdziesz w atlasie geograficznym.
3. Ustal, które współczesne państwa znajdują się na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Na polach Grunwaldu, czyli historia największej bitwy średniowiecza
Linia chronologiczna
Źródło 1. Mapa. Polska i Litwa w XIV - XV w., CARTE
Źródło 2. Jan Długosz. Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego [fragment]
15 lipca [1410], Władysław, król Polski [...] nim do wojny przystąpił, udawszy się do kaplicy obozowej wysłuchał z wielkim nabożeństwem dwóch mszy [...]. Król brał już na głowę hełm [...], gdy mu doniesiono, że od wojsk krzyżackich przybyli dwaj heroldowie [...]. Ci, powitawszy króla [...] opowiedzieli swoje poselstwo tymi słowy [...]: „Najjaśniejszy królu! Wielki mistrz pruski Ulryk śle tobie i twojemu bratu [...] te dwa miecze w pomoc do zbliżającej się walki, abyś przy tej pomocy [...] wystąpił do bitwy; a iżbyś się nie chował w tych gajach i zaroślach, ale na otwartym polu wyszedł walczyć [...].” Władysław zaś, król Polski [...] odpowiedział spokojnie: „ Chociaż w wojsku moim mam dostatek oręża i od nieprzyjaciół bynajmniej ich nie potrzebuję, [...] przyjmuję w imię Boże i te dwa przysłane miecze, od wrogów, łaknących krwi mojej i narodu mego. [...]”
Źródło 3. Fragment filmu w reżyserii Aleksandra Forda pod tytułem Krzyżacy (film z 1960 r., ekranizacja powieści Henryka Sienkiewicza pod tym samym tytułem)
czas projekcji: 7 min 42 s.
http://www.youtube.com/watch?v=SPPMcTczdlY
Źródło 4. Jan Długosz. Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego [fragment]
[…] Gdy wytrąbiono hasło bojowe, wszystko wojsko królewskie zaśpiewało głośno pieśń ojczystą Bogurodzica, a potem z podniesionymi kopiami pobiegło do bitwy. […] Mąż na męża napierał, kruszyły się z trzaskiem oręże, godziły w twarz wymierzone wzajem groty. W tym zamieszaniu i zgiełku trudno rozróżnić było dzielniejszych od słabszych, odważnych od
niewieściuchów, wszyscy bowiem jakby w jednym zawiśli tłumie. I nie cofali się wcale z miejsca, ani jeden drugiemu nie ustępował pola […]. Gdy na koniec połamano kopie, zwarły się ze sobą topory i groty w drzewcach […]. Jeźdźcy ściśnieni w natłoku […] tylko nacierali na siebie, i sama już wtedy siła, sama dzielność osobista przeważała […]
Bogurodzica – najstarsza polska pieśń religijna
Źródło 5. Jan Matejko. Bitwa pod Grunwaldem (obraz z 1878 r.)
[żródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Grunwald_bitwa.jpg]
Objaśnienie
Obraz przedstawia autorską wersję wydarzeń i nie odzwierciedla prawdziwej sytuacji.
Centralną postacią w tym przedstawieniu jest wielki książę litewski – Witold, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. Z lewej strony obrazu znajduje się wielki mistrz krzyżacki – Urlich von Jungingen. W górnej części dzieła Matejko umieścił postać św. Stanisława ze Szczepanowa, patrona Polski. W prawym górnym rogu, pod lasem, można dostrzec postać króla Władysława Jagiełły na koniu.
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
1. Wskaż na mapie Grunwald. Na czyim terytorium znajdowało się miejsce bitwy?
2. Wskaż obszary Polski, które zakon krzyżacki włączył do swojego państwa.
Na podstawie źródeł 2. i 3.
1. Podaj datę bitwy pod Grunwaldem.
2. Jak sądzisz, dlaczego wielki mistrz krzyżacki podarował polskiemu królowi dwa miecze? Co chciał tym osiągnąć?
Na podstawie źródeł 4. i 5.
1. Wyjaśnij, dlaczego wojsko polskie śpiewało przed bitwą Bogurodzicę?
2. Wymień rodzaje uzbrojenia wspomniane w tekście Jana Długosza.
3. Wskaż na obrazie postaci wymienione w opisie.
Praca domowa
Zbierz informacje na temat uzbrojenia średniowiecznego rycerza.
Dowiedz się, jaki nowy rodzaj broni został po raz pierwszy użyty w bitwie pod Grunwaldem.
Praca domowa dla zainteresowanych
Obejrzyj na You Tube film dokumentalny według pomysłu Bogusława Wołoszańskiego, Bitwa pod Grunwaldem. Przygotuj wypowiedź ustną na temat przebiegu bitwy.
http://www.youtube.com/watch?v=lBnNrxfdViA
Droga życiowa Mikołaja Kopernika
Linia chronologiczna
Źródło 1. Mapa. Polska i Litwa w XIV i XV w., CARTEM
Źródło 2. Fotografia. Toruń. Dom Kopernika, miejsce urodzin uczonego
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:CopernicusHouse.jpg]
Źródło 3. Fotografia. Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Miejsce edukacji matematycznej i astronomicznej Mikołaja Kopernika
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Collegium_Maius_07.JPG]
Źródło 4. Fotografia. Pieczęć Uniwersytetu w Bolonii. Miejsce studiów prawniczych Mikołaja Kopernika
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Seal_of_the_University_of_Bologna.svg]
Źródło 5. Portret Mikołaja Kopernika. Autor nieznany
[żródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Nikolaus_Kopernikus.jpg]
Źródło 6.Fotografia. Katedra we Fromborku
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Frauenburger_Dom_2010.jpg]
Źródło 7. Fotografia. Zamek w Olsztynie. Uczony wsławił się obroną zamku przed atakiem Krzyżaków w 1520 r.
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Olsztyn_(js)2.jpg]
Źródło 8. Jan Matejko. Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem
[źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Jan_Matejko-Astronomer_Copernicus-Conversati on_with_God.jpg]
Źródło 9. Strona tytułowa dzieła Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich z 1543 r.
[źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Nicolai_Copernici_torinensis_De_revolutionibus_
orbium_coelestium.djvu&page=1&]
Źródło 10. Aleksander Lesser. Śmierć Mikołaja Kopernika w 1543 r.
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Death_of_Nicolaus_Copernicus.PNG]
Źródło 12. Mikołaj Kopernik. O obrotach sfer niebieskich [fragment]
[…] Zdaję sobie sprawę z tego, że znajdą się ludzie, którzy gdy tylko usłyszą, iż w moich księgach o obrotach sfer wszechświata przypisuję jakieś ruchy kuli ziemskiej, zaraz podniosą krzyk, że należy mnie wraz z takim przekonaniem potępić.[…]. Wiem, że myśli uczonego są niezależne od sądu ogółu – ponieważ zadaniem uczonego jest dochodzić do prawdy we wszystkich rzeczach […].
Ćwiczenia
Na podstawie wszystkich źródeł.
1. Zlokalizuj na mapach miejsca związanie z życiem i działalnością Mikołaja Kopernika.
Wymień je, pamiętając o kolejności chronologicznej.
2. Uzasadnij, że Mikołaj Kopernik był człowiekiem wszechstronnie wykształconym. Podaj dziedziny, którymi się zajmował.
Na podstawie źródła 9.
1. W jakim języku Mikołaj Kopernik napisał swoje dzieło O obrotach sfer niebieskich?
Czy był to język powszechnie wówczas używany przez uczonych? Uzasadnij odpowiedź.
Na podstawie źródeł 8. i 10.
Wskaż elementy widoczne na obrazie, które świadczą o przywiązaniu Mikołaja Kopernika do pracy naukowej.
Na podstawie źródła 10.
1. Uzasadnij, że teoria Mikołaja Kopernika była rewolucyjnym odkryciem.
2. Jaką wskazówkę daje polski uczony przyszłym naukowcom?
Praca domowa
1. Wyjaśnij termin planetarium.
2. Dowiedz się, gdzie w Polsce i na świecie znajdują się pomniki Mikołaja Kopernika. Podaj kilka przykładów.
3. Przygotuj plakat zachęcający Twoich rówieśników do wizyty w Centrum Nauki Kopernik w Warszawie.
4. Przedstaw w dowcipnej formie, jak Mikołaj Kopernik wstrzymał Słońce i ruszył Ziemię.
Budownictwo romańskie i gotyckie w Polsce
Linia chronologiczna
Źródło 1. Mapa. Zabytki architektury romańskiej w Polsce, CARTE
Źródło 2. Fotografie zabytków romańskich w Polsce
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą w centralnej Polsce (na północ od Łodzi)
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Tum_-_Kolegiata_01.jpg]
Kościół św. Idziego w Inowłodzu nad Pilicą, w centralnej Polsce
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Kosciol_sw_Idziego_w_Inowlodzu.jpg]
Źródło 3. Mapa. Zabytki architektury gotyckiej w Polsce, CARTE
Źródło 4. Fotografie budowli gotyckich w Polsce
Kolegiata św. Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wroclaw_swKrzyz_swBartlomiej.jpg]
Bazylika Mariacka w Gdańsku
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Bazylika_mariacka_gdansk_ubt.jpeg]
Kościół Mariacki w Krakowie
[źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Krak%C3%B3w_-_St._Mary_Church_01.JPG]
Źródło 5. Wirtualny spacer po kościele Mariackim w Krakowie
http://www.pajorama.eu/wirtualnymariacki/mariacki.html#/Nawa_Glowna/
Ćwiczenia
Na podstawie źródeł 1-2.
1. Odpowiedz, gdzie w Polsce możemy zobaczyć najwięcej budowli romańskich. Odpowiadając, posłuż się nazwami krain historycznych.
2. Wymień cechy charakterystyczne budownictwa romańskiego.
...
...
...
3. Zaznacz na fotografiach te cechy, które podkreślały obronny charakter tych budowli.
Na podstawie źródeł 3-4.
1. Jak sądzisz, z czyjej inicjatywy na Pomorzu Gdańskim, Warmii i Powiślu powstało wiele budowli gotyckich?
2. Wymień cechy charakterystyczne budownictwa gotyckiego.
...
...
...
...
3. Wskaż ten element konstrukcyjny, dzięki któremu budowle gotyckie są bardzo wysokie i dobrze doświetlone.
Na podstawie źródła 5.
Zapraszam na wirtualną wycieczkę do Krakowa. Znajdziemy się wewnątrz Kościoła
Mariackiego w Krakowie, jednego z najpiękniejszych gotyckich zabytków w Polsce. Uważnie przyjrzymy się ołtarzowi Wita Stwosza, wspaniałemu dziełu rzeźbiarskiemu polskiego późnego średniowiecza. Po zakończeniu zwiedzania podzielimy się swoimi wrażeniami.
http://www.pajorama.eu/wirtualnymariacki/mariacki.html#/Nawa_Glowna/
Czy wiesz, dlaczego ołtarz Wita Stwosza nazywany jest „Biblią z lipowego drzewa”?
Na dworze królewskim ostatnich Jagiellonów
Linia chronologiczna
Źródło 1. Schemat. Uproszczona tablica genealogiczna Jagiellonów
Źródło 2. Wirtualny spacer po wzgórzu wawelskim w Krakowie http://wirtualnyspacer.krakow.pl/#/52619/
Źródło 3.Fotografia. Kraków. Wzgórze wawelskie. Zamek Królewski
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Krakow_Wawel_20070804_0930.jpg]
Źródło 4. Fotografia. Kraków. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wawel_2003.jpg]
Źródło 5. Prace artystyczne na dworze Zygmunta I Starego. Zapis w Roczniku Świętokrzyskim [fragment]
[…] rok 1519. Najjaśniejszy król polski Zygmunt […] rozpoczął budowę kaplicy królewskiej w kościele katedralnym przez włoskich murarzy. Tę kaplicę poświęcił […] biskup krakowski, w obecności króla i królowej Bony. […] Pod nią znajdują się podziemia z wyjściem na obejście około kościoła w kierunku bramy świątyni. W tych podziemiach chowa się ciała królewskie […].
Źródło 6. Fotografia. Kraków. Kopuła Kaplicy Zygmuntowskiej, dzieło Bartłomieja Berecciego
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wawel-kaplica1.jpg]
Źródło 7. Jan Matejko. Zawieszenie dzwonu Zygmunta na wieży katedry w 1521 roku. (obraz z 1874 r.)
[źródło:
Objaśnienie do obrazu
Dźwięk dzwonu Zygmunta od czasów panowania ostatnich Jagiellonów towarzyszy wielkim uroczystościom religijnym i narodowym, zarówno żałobnym, jak i radosnym.
Na obrazie Jana Matejki widzimy króla Zygmunta I Starego stojącego pod baldachimem, poniżej następca tronu, młody Zygmunt August, obok na tronie siedzi królowa Bona, a u ich stóp dostrzegamy nadwornego błazna – Stańczyka.
Ćwiczenia
Na podstawie źródła 1.
1. Odpowiedz, czyim wnukiem był Zygmunt I Stary.
2. Czy Zygmunt August miał brata?
Na podstawie źródła 2.
1. Jakie główne budowle znajdują się na wzgórzu Wawelskim w Krakowie?
2. Jak długo Wawel był siedzibą królów polskich?
3. Która kaplica na wzgórzu wawelskim została nazwana „perłą renesansu”?
4. Obecny wygląd zamku na Wawelu jest dziełem wybitnych artystów i rzemieślników. Skąd pochodzili ci twórcy?
Na podstawie źródeł 3-6.
1. Uzasadnij, że Wawel jest dowodem na bogactwo i wysoką pozycję ostatnich Jagiellonów.
2. Jakie było przeznaczenie Kaplicy Zygmuntowskiej?
Na podstawie źródła 7.
1. Wskaż postaci wymienione w opisie obrazu Jana Matejki.
2. Czyją czynność naśladuje Stańczyk?
3. Co widzimy w tle obrazu?
Praca domowa
1. Zbierz informacje na temat Bony Sforzy, królowej Polski, żony Zygmunta I Starego.
Opowiedz, co nowego wniosła do kultury i obyczajów polskich.
2. Dzwon Zygmunta jest symbolem Wawelu, Krakowa i Polski. Dowiedz się, jakie wydarzenia oznajmiał Polakom swoim brzmieniem w ostatnich latach.
„A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”, czyli o pięknie mowy polskiej
Linia chronologiczna
Źródło 1. Mapa
Źródło 2. Mikołaj Rej. Portret ze Źwierciadła, 1568 r.
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Miko%C5%82aj_Rej.PNG]
Źródło 3. Mikołaj Rej. Figliki
Co niedźwiedzią skórę szacowali
Dwa obeszli niedźwiedzia, więc sobie szeptali, Szacując, zacz by onę [za tę] skórę w mieście dali.
Puści się niedźwiedź do nich. Jednego połapił [złapał], A drugi się na drzewo ochotnie pokwapił.
A ten duszę zataił, niedźwiedź stojąc słucha.
Skoczył precz, a ten pyta: "- Coś szeptał u ucha?"
"- Mówił, bym ci nie wierzył, a to pilnie chował, Póki nie mam, bym cudzej skóry nie szacował."
[źródło: http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=25524&s=1]
Źródło 4. Jan Kochanowski. Fragment witraża z Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Kochanowski_witraz.jpg]
Źródło 5.Rycina z XIX wieku. Jan Kochanowski pod ulubioną lipą
Źródło 6. Fotografia. Pomnik Jana Kochanowskiego dłuta Mieczysława Weltera przed muzeum poety w Czarnolesie
[źródło:
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Poland_Czarnolas_-_Kochanowski%27s_
Museum.jpg]
Źródło 7. Jan Kochanowski. Fraszki
Na lipę
Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się nawysszej [najwyżej] wzbije, a proste promienie Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy [słowiki], tu szpacy [szpaki] wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły Biorą miód, który po tym szlachci pańskie stoły.
A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie[dobrze], Że człowiekowi łacno łatwo] słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie [uważa]
Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie
w hesperyskim sadzie — w ogrdzie Hesperyd rosły, według podań greckich, drzewa o złotych owocach
Na dom w Czarnolesie
Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje;
Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!
Inszy niechaj pałace marmurowe mają I szczerym złotogłowem ściany obijają,
Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gnieździe ojczystym, A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym, Pożywieniem uczciwym, ludzką życzliwością, Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością
złotogłów – rodzaj bogatej tkaniny, wyszywanej złotą nicią
Źródło 8. Jan Matejko. Portret Jana Frycza Modrzewskiego, fragment obrazu Unia Lubelska z 1869 r.
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Andrzej_Frycz_Modrzewski.JPG]
Źródło 9. Andrzej Frycz Modrzewski. O naprawie Rzeczypospolitej [fragment]
[…] Swarom, waśniom i nienawiściom […] nie trzeba przywykać [nie prowadzić], lecz cichości, pokoju i zgody pilnować.
Ćwiczenia
Do XVI wieku polscy poeci tworzyli głównie w języku łacińskim. Jednym z pierwszych autorów piszących w języku polskim był Mikołaj Rej. Jak rozumiesz słynne zdanie poety „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”.
Na podstawie źródła 1.
1. Wskaż na mapie miasta, w których młodzież szlachecka mogła zdobyć wykształcenie.
2. Wyjaśnij, dlaczego sieć szkół średnich i akademii w XVI-wiecznej Polsce była nierównomierna.
Na podstawie źródła 3.
Fraszkę Mikołaja Reja można zobrazować powiedzeniem „Nie dziel skóry na niedźwiedziu”.
Wskaż sytuacje, do których odnosi się to przysłowie.
Na podstawie źródeł 5-7.
1. Opowiedz, w jaki sposób lipa czarnoleska zachęca wędrowca do odpoczynku.
2. Jak sądzisz, dlaczego Jan Kochanowski tak chętnie siadywał pod rozłożystymi konarami lipy?
3. Czy obraz, fotografia i fraszki zachęcają nas do odwiedzin w Czarnolesie?
4. O co poeta prosi Boga? Czym, według Ciebie, mogą być te słowa?
Na podstawie źródła 9.
Opowiedz, jakich wskazówek udziela Polakom Andrzej Frycz Modrzewski. Czy słowa pisarza są nadal aktualne?
Praca domowa
W jaki sposób, jako uczeń, dbasz o piękno języka polskiego? Przygotuj wypowiedź, którą przedstawisz na następnej lekcji.
Dwór i folwark szlachecki
Źródło 1. Sługa pana. Drzeworyt z XVI w., z dzieła O pomnożeniu i
rozkrzewieniu wszelakich pożytków ziemskich albo rolnych, autorstwa Piotra Krescentyna
[źródło: http://cpx.republika.pl/sluga.jpg]
Źródło 2. Dwór w Mereszowszczyźnie. Ilustracja z Encyklopedii staropolskiej, autorstwa Zygmunta Glogera
[źródło:
pl.wikisource.org/w/index.php?title=Plik:Pamiątkowy_niegdyś_dwór_w_Mereszowszczyźnie.jpg]
Źródło 3. Orka. Drzeworyt z XVI w., z dzieła O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich pożytków ziemskich albo rolnych autorstwa Piotra Krescentyna
[źródło: http://cpx.republika.pl/orka%20konmi%20i%20wolami%20.jpg]
Źródło 4. Kowal przy pracy. Drzeworyt z XVI w., z dzieła O ziołach i mocy ich, autorstwa Stefana Falimierza
[źródło: http://cpx.republika.pl/kowal.jpg]
Źródło 5. Wypas owiec. Drzeworyt z XVI wieku., z dzieła O ziołach tutecznych y zamorskich y o moczy ich , autorstwa Hieronima Spiczyńskiego
[źródło: http://cpx.republika.pl/owce%20na%20wypasie.jpg]
Źródło 6. Chałupa chłopska. Rysunek z XIX-wiecznej Encyklopedii staropolskiej, autorstwa Zygmunta Glogera
Źródło 7. Uniwersał królewski z 1518 r. [fragment]
Na żądanie szlachty […], że wszyscy chłopi wszystkich i poszczególnych wsi […] winni i niech będą zobowiązani pracować teraz i po wieczne czasy przez jeden dzień w każdym tygodniu dla swoich panów; a inne prace, które zwykle wykonywali, winny być zachowane według dawnego zwyczaju.
uniwersał – tu: list królewski dotyczący ważnych spraw i wydarzeń
Źródło 8. Ustawa sejmu przeciwko zbiegłym chłopom z 1532r. [fragment]
Radząc nad pożytkiem spraw prywatnych ogółu [szlachty] naszego królestwa, które najwięcej szkody ponoszą przez złośliwość zbiegłych chłopów, czyli kmieci, lub ich synów, tak, że wielu z naszych poddanych z braku sług i robotników cierpi na skutek zaniedbania pilnych robót, postanawiamy i uchwalamy: Starostowie i ich zastępcy, jak również władze miejskie grodów i miast mają chwytać przebywających tam wszystkich chłopów, czyli kmieci, zagrodników, czy jakichkolwiek innych poddanych lub ich synów, którzy uciekając bez wiedzy i woli swego pana przenoszą się do innych okolic. Schwytanych mają używać do prac służebnych tak długo, dopóki pan zatrzymanego lub zatrzymanych od nalazłszy nie zażąda ich […].
kmieć - gospodarz pełnorolny posiadający duże gospodarstwo
zagrodnik - gospodarz posiadający tylko niewielką zagrodę i mało ziemi
starosta - urzędnik sprawujący w imieniu monarchy władzę nad określonym terytorium
Źródło 9. Sebastian Klonowic O doli chłopa, 1600 r. [fragment]
[...] Kmiotaszek ubogi bezustannie dla dwora Robi sobą i bydłem aż do wieczora,
Karmi się ustawicznie biedą i kłopotem,
Zimnem i upalaniem, łzami, dymem, potem […]
kmiotaszek – biedny chłop[źródło: http://cpx.republika.pl/zrodla.htm#Długosz]
Źródło 10. Zbiegły chłop w dybach. Drzeworyt z XVI w.
dyby - deski z otworami, w które zakuwano ręce i nogi więźnia[źródło: http://cpx.republika.pl/]
Źródło 11. Andrzej Frycz Modrzewski, O niedoli chłopów w Rzeczypospolitej, tekst z 1595 r. [fragment]
Należy oczy na to otworzyć, że żywot chłopa nie różni się od żywota niewolnika, że zawsze on przykuty do pługa i ziemi, że od rana do nocy pracuje czy to dla siebie, czy swego pana. Wielu z nich starczy chleba ledwo na pół roku […] przez resztę roku wiodą życie w okrutnej nędzy […]
Nie wiem, czy egipska niewola była cięższa od chłopskiej.
egipska niewola – ciężka, niewolnicza praca; porównanie do niewoli egipskiej Żydów [źródło: http://cpx.republika.pl/zrodla.htm#Długosz]
Ćwiczenia
Na podstawie źródeł 1-5.
Wymień zajęcia ludności chłopskiej pracującej w folwarkach szlacheckich.
Na podstawie źródeł 2. i 6.
Opisz wygląd dworu szlacheckiego i chałupy chłopskiej. Wskaż różnice.
...
...
...
...
...
...
Na podstawie źródeł 7., 9. i 10.
Przedstaw obowiązki chłopów wobec szlachciców - ich panów.
Na podstawie źródeł 9-11.
1. Odpowiedz, dlaczego chłopi uciekali z folwarków szlacheckich. Jakie kary groziły im za nieposłuszeństwo wobec pana – szlachcica?
2. Odpowiedz, kto - według Ciebie - mógł wówczas korzystać z uroków życia na wsi.
Praca domowa
Wehikuł czasu przeniósł Cię do XVI-wiecznej Polski. Odwiedzasz liczne folwarki szlacheckie.
Jesteś zasmucony dolą chłopów pracujących w dobrach szlacheckich. Napisz otwarty list do szlachty przeciwko przymusowej pracy chłopów. Jakich użyjesz argumentów?
...
...
...
...
...
...
...
...
...
Wisłą do Gdańska, czyli rzecz o gospodarce Polski w XVI w.
Linia chronologiczna
Źródło 1. Mapa. Polska i Litwa w XVI w., CARTE
Źródło 2. Cudzoziemcy o miastach polskich w XVI w. [fragment]
Główniejsze miasta są w Małopolsce: Kraków, największe i najpiękniejsze ze wszystkich miast polskich, bo mające większą część domów murowanych z cegły i bardzo piękny zamek
królewski, gdy wszystkie inne miasta są drewniane. Po Krakowie najpierwsze są; Lublin, Lwów i Kamieniec Podolski.
W Wielkopolsce: Poznań, w Prusach Królewskich [na Pomorzu] Gdańsk, bardzo piękne, ludne i dobrze zbudowane miasto, dlatego, że jest jednym z najgłówniejszych portów Morza
Północnego i Bałtyckiego, Toruń i Gniezno […].
Źródło 3. Związek Gdańska z Polską. Izaak van den Blocke. Wielka Sala Rady, zwana Salą Czerwoną, Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku (1608)
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Apoteoza_Gdanska.jpg]
Źródło 4. Fotografia. Gdańsk. Stare nabrzeże portowe z Żurawiem
[źródło:
http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:D%C5%82ugie_Pobrze%C5%BCe_in_Gda%C5%8 4sk_(Mot%C5%82awa).jpg]
żuraw – tu: dźwig portowy, służący do załadunku towarów i stawiania masztów na statkach Źródło 5. Wilhelm August Stryowski. Flisacy nad Wisłą (obraz z 1881r.)
