5. Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe ludności

5. Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe ludności

Ludzie różnią się między sobą pod wieloma względami, m.in.:

wyglądem zewnętrznym, wiekiem,

płcią.

Mają również odmienne upodobania, zainteresowania i poglądy.

Wiele z tych różnic wynika z przynależności do określonej społeczności, danego narodu czy wyznania.

RASY ludzkie wyodrębnia się głównie na podstawie:

barwy skóry, kształtu włosów, nosa,

warg,

oprawy oczu, profilu twarzy,

cech serologicznych osobników – zwłaszcza grupy krwi.

Najpowszechniej uznawany jest podział przedstawiony w 1798 r. przez francuskiego paleontologa i anatoma G.

Cuviera na TRZY GEOGRAFICZNE RASY LUDZKIE (nazywane zwykle ODMIANAMI):

białą, żółtą, czarną,

W każdej z odmian wyróżnia się RASY LOKALNE, czyli mniejsze ugrupowania osobników charakteryzujących się specyficznymi cechami.

ODMIANA BIAŁA (geograficzna rasa EUROPEIDALNA) zasiedlała niegdyś:

Europę,

Bliski Wschód i północne Indie północną Afrykę.

W wyniku migracji, a zwłaszcza

kolonialnej ekspansji Europejczyków rasa ta rozprzestrzeniła się

na obszarze:

Ameryki,

południowej Afryki,

Australii i Nowej Zelandii.

W jej obrębie wyróżniamy odmianę:

EUROPEJSKĄ – występującą w Europie,

obu Amerykach, RPA, Australii, Nowej Zelandii, oraz Rosji, SEMICKO-CHAMICKĄ – stanowią ją głównie Arabowie w północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie,

INDYJSKO-IRAŃSKĄ – obejmuje ludność Azji

Południowo-Zachodniej (np. Turcy, Irańczycy) i północnych Indii.

Mieszkanka Europy

Hinduska

Arabskie kobiety

Przedstawiciele odmiany białej charakteryzują się następującymi cechami:

skóra jasna różnych odcieni (na południu Europy i Azji – oliwkowa), oczy różne, lecz często jasne,

włosy lekko faliste lub proste, jasne (blond na północy Europy) lub ciemne (czarne w basenie Morza Śródziemnego),

owalny lub kwadratowy nos.

nos wąski (szczególnie na północy Europy), wystający,

silne (szczególnie na północy Europy) lub rzadkie owłosienie ciała (na południu, np. w basenie Morza Śródziemnego),

wysoki lub średni wzrost, mała zawartość melanin.

Typy europeidalne - ilustracja pochodząca z Meyers Blitz-Lexikon (Lipsk, 1932)

ODMIANA ŻÓŁTA (geograficzna rasa MONGOLOIDALNA) zamieszkuje:

MONGOLOIDZI AZJATYCCY – południowo-wschodnią Azję, Syberię oraz część środkową i zachodnią Azji;

ESKIMOSI – wyspy Archipelagu Arktycznego;

MONGOLOIDZI AMERYKAŃSCY – Indianie – cały obszar Ameryki,

Indianie, ulegając presji Europejczyków, wycofali się do najmniej dostępnych dla białego człowieka enklaw:

w płn. Kanadzie i w Górach Skalistych (a także do rezerwatów utworzonych dla nich przez białych), w głąb tropikalnego lasu deszczowego na Nizinie Amazonki;

MONGOLOIDZI OCEANII – Polinezję i Mikronezję.

Polinezyjka Indianka z Meksyku Mnich tybetański

Przedstawiciele odmiany żółtej charakteryzują się następującymi cechami:

skóra o odcieniu żółtym;

czarna tęczówka oka;

czarne, grube, proste włosy;

skośny otwór oczny;

mongolska fałda;

płaska twarz;

słabe owłosienie ciała.

Odmiana żółta Eskimoska

Odmiana żółta Polinezyjka

Odmiana żółta Chinka Odmiana żółta

Syberyjczyk

ODMIANA CZARNA (geograficzna rasa

NEGROIDALNA

NEGROIDZI WŁAŚCIWI –

i Buszmeni

– głównie w międzyzwrotnikowej i południowej Afryce;

w wyniku zniewalania Murzynów i ich wywożenia do pracy na plantacjach bawełny, trzciny cukrowej i kawy w Ameryce,

występują na obszarze:

Brazylii,

Stanów Zjednoczonych, Ameryki Środkowej;

NEGROIDZI OCEANII:

Aborygeni – w Australii,

obecnie pierwotne ludy Australii spotkać możemy w suchym

wnętrzu tego kontynentu;

Melanezyjczycy – w Melanezji, Papuasi – na Nowej Gwinei.

Mieszkanka Ruandy

Aborygen

Wojownik z Nowej Gwinei

Przedstawiciele odmiany czarnej charakteryzują się następującymi cechami:

odcień skóry od czarnego do brunatnego;

wysoki wzrost;

czarna tęczówka oka;

włosy czarne, wełniste – mocno skręcone (odmiana afrykańska) lub faliste (odmiana oceaniczna);

nos szeroki, płaski;

szerokie usta i grube wargi;

słabe owłosienie ciała.

Odmiana czarna – Buszmeni

Odmiana czarna – Aborygen (na tle Uluru) Odmiana czarna – Amerykanin (50 Cent)

Poza rasami głównymi występują formy specjalne, których przynależność do określonych odmian czy ras lokalnych nie została jeszcze ustalona.

W strefach kontaktów głównych ras powstały RASY POŚREDNIE, przede wszystkim:

METYS (fr.metis - mieszaniec) – potomek:

białej kobiety i Indianina

białego mężczyzny i Indianki.

MULAT (od łac. mulus - muł) –potomek:

białej kobiety i Murzyna

białego mężczyzny i Murzynki.

ZAMBO - mieszaniec

Rasa pośrednia Metyska

Rasa pośrednia Mulatka Rasa pośrednia

Zambos

W wyniku intensywnych migracji ludności w XX w. granice pomiędzy odmianami i rasami lokalnymi stały się

jeszcze mniej wyraźne, a przedstawicieli niektórych ras można spotkać w większości krajów.

Warunki przyrodnicze miały największy, choć pośredni wpływ na ukształtowanie się specyficznych cech ras człowieka.

Cecha korzystna dla funkcjonowania organizmu w danych warunkach była przekazywana z pokolenia na pokolenie, aż wreszcie większość populacji została w nią wyposażona.

W przeszłości mechanizmy selekcji naturalnej były bardzo silne.

Trudne warunki środowiskowe eliminowały z populacji organizmy nieprzystosowane.

Obecnie mechanizm selekcji prawie nie występuje.

Wyjaśnienie środowiskowych przyczyn powstania niektórych cech ludzkich przedstawiono w tabeli na

następnym slajdzie.

CECHA CZYNNIK ŚRODOWISKOWY

PRZYPUSZCZALNE ZNACZENIE ADAPTACYJNE CECHY

ciemna pigmentacja skóry

u ludów ze stref o silnym usłonecznieniu

duże natężenie promieniowania słonecznego, szczególnie w zakresie ultrafioletu (UV)

znajdująca się w głębszych warstwach skóry melanina (ciemny barwnik) chroni organizm przed

niekorzystnym działaniem promieni UV

jasna pigmentacja skóry

u ludów ze stref o słabym usłonecznieniu niedostatek światła słonecznego

niewielkie ilości melaniny w skórze zwiększają przenikanie promieni UV, co ułatwia syntezę witaminy D, zapobiegającej na przykład krzywicy wąski nos

u ludów ze stref chłodnych lub suchych zimne, suche powietrze zapobiega wysychaniu błony śluzowej nosa, ułatwia nagrzewanie i nawilżanie wdychanego powietrza

skośny fałd skóry wokół oczu (tzw. skośne oczy)

mroźne powietrze, oślepiający blask

światła słonecznego, odbijającego się od ośnieżonych powierzchni

silnie rozwinięta podściółka tłuszczowa chroni gałkę oczną przed zimnem, wąska szpara oczna

zabezpiecza siatkówkę oka przed rażącym blaskiem wełniste włosy

u ludów Afryki subsaharyjskiej

ostre światło słoneczne i gorące powietrze

powietrze między silnie skręconymi włosami tworzy warstwę izolacyjną

włosy typu fil-fil

u Buszmenów i innych ludów afrykańskich wysoka temperatura powietrza przez nieosłonięte włosami fragmenty skóry głowy następuje utrata ciepła i parowanie potu

kompleksy cech fizjologicznych

zapewniających funkcjonowanie układu oddechowego i układu krążenia

zawartość tlenu w powietrzu

na obszarach wysokogórskich przy mniejszej

zawartości tlenu w powietrzu osobnicy są drobni, o dużej pojemności płuc i układu krwionośnego

Rasizm – zespół bezpodstawnych poglądów, opartych przede wszystkim na pseudonaukowej tezie o nierówności odmian ludzkich.

Przeczy on przyjętym badaniom antropologicznym, psychologicznym i biologicznym, zgodnie z którym wszystkie odmiany ludzkie reprezentują ten sam poziom rozwoju intelektualnego i fizycznego.

Tym samym żadna z ras nie jest lepsza od innych.

Od 1966 roku, zgodnie z konwencją ONZ, rasizm uznajemy za zbrodnię przeciwko ludzkości, co nie znaczy że wszyscy chcą uznać bezsprzeczne argumenty i przeinaczają lub fałszują prawdę.

Do czego prowadzą takie wypaczenia to każdy z nas wie – najlepszym przykładem jest II wojna światowa i nazizm (nazistowskie teorie Hitlera i III Rzesza – konsekwencja Holocaust) lub początek XX wieku w USA i Ku Klux Klan (organizacja rasistowska najsilniej działająca w latach 1915 -1944).

NARÓD – zbiorowość ludzi wyznających wspólne idee, czyli ukształtowaną historycznie wspólnotą kulturową, której członkowie mają wykształconą świadomość narodową i są w stanie podporządkowywać swoje działania interesom ogólnonarodowym.

JĘZYK jest jego najbardziej powszechnym i oczywistym atrybutem, chociaż niektóre wspólnoty mają ukształtowaną świadomość narodową, mimo że składają się z grup posługujących się różnymi językami, np.:

Szwajcarzy (niemiecki, francuski, włoski, retoromański), Kanadyjczycy (angielski i francuski),

Belgowie (np.: niderlandzki i francuski),

Luksemburg (niemiecki, francuski i luksemburski).

Proces ich konsolidacji był bowiem rezultatem długotrwałego zajmowania wspólnego terytorium i uznawania jednej władzy państwowej.

Język narodowy stanowi ważny element kultury, spajający mieszkańców danego obszaru

i jednocześnie dający im poczucie odrębności.

Dialekt – regionalna odmiana „języka mówionego”, cechująca się posiadaniem pewnych, dość specyficznych cech fonetycznych i leksykalnych.

Odmienności wynikają z niezbyt odległej czasowo genezy historycznej, sięgającej zwykle „okresu plemiennego”,

np. mazowiecki, małopolski, śląski, wielkopolski a także różne rodzaje pomorskich.

Wśród dialektów wyszczególnia się tzw.

(nawet zaledwie kilku wsi),

Oczywiście muszą być różnice języka i mowy

w stosunku do sąsiednich okolic, przede wszystkim fonetyczne i leksykalne (jednak są one stosunkowo niewielkie aby uznać je za odmienny dialekt).

Gwary można także podzielić ze względu na:

specyfikę miejsca, np.:

gwara miejska, gwara wiejska,

specyfiki zawodu (socjolekt – gwara zawodu), np.:

gwara robotnicza (posiada ona swój slang lub żargon).

Etnolekt – jest pośrednim terminem między językiem narodowym a dialektem.

Taki język jest używany zwykle przez określoną grupę etniczną.

Łączy on pojęcia języka narodowego i dialektu regionalnego.

Do niedawna za taki język uznawana była kaszubszczyzna (dziś klasyfikowana jako język regionalny).

Za etnolekty uważane są odmiany języka chińskiego.

Język regionalny – to język używany na terenie państwa przez mniejszość narodową (nie może być on jednak dialektem języka oficjalnego).

Przykładem takiego języka jest kaszubszczyzna.

Tablica informacyjna w dwóch językach: polskim i kaszubskim

Ustalenie dokładnej liczby używanych języków nie jest możliwe ze względu na ciągłe modyfikacje oraz zanikanie niektórych z nich.

Obecnie ponad połowa języków świata jest zagrożonych z powodu zachodzących zmian obyczajowych, zanikania tożsamości etnicznej czy represji.

Językoznawca profesor Jerzy Bralczyk podkreśla, że w polszczyźnie niepokojące jest używanie tak wielu zapożyczeń – przede wszystkim z języka angielskiego.

Bardzo często, gdy nas coś poruszy lub zdziwi, zamiast „ojej” mówimy „wow”.

Nawet życzenia „miłego dnia” – choć sympatyczne – są też obcego pochodzenia.

Zdaniem profesora „warto poszukiwać polskich odpowiedników”.

Szacuje się, że mieszkańcy naszej planety porozumiewają się za pomocą ok. 7 tys. JĘZYKÓW lub DIALEKTÓW (regionalnych odmian języka).

W związku z tak ogromną różnorodnością w kontaktach międzynarodowych, głównie gospodarczych i politycznych, używa się tzw.

W ramach ONZ należą do nich:

angielski, chiński, rosyjski, francuski, hiszpański, arabski.

Języki urzędowe – mające „wyjątkowy status prawny” na terenie państwa lub regionu administracyjnego (w strukturach ustawodawczych oraz zwykle także w urzędach).

Stosowane są one na podstawie zapisów wynikających zwykle z konstytucji.

Językiem takim jest:

najczęściej główny język narodowy,

często także, szczególnie w obecnych lub byłych koloniach, język niebędący ich faktycznym językiem narodowym (lub najczęściej używanym) a język należący do obecnych lub byłych kolonizatorów, np.:

angielski, np.:

Indie (gdzie jest on tzw. językiem pomocniczym),

Zambia, Zimbabwe, RPA (wraz z językami afrikaans i innymi), Sudan, Sudan Pd., Nigeria, Gambia, Ghana, Liberia, Namibia,

portugalski, np.:

Brazylia, Mozambik, Angola, hiszpański, np.:

Meksyk, Argentyna, Boliwia, Wenezuela, Peru, Kolumbia, Urugwaj, Kuba, Chile, i większość pozostałych państw Ameryki Południowej, poza Brazylią),

francuski, np.:

Gabon, Burkina Faso, Benin, Kongo, Mali, Niger, Senegal, Wybrzeże Kości Słoniowej, Republika Środkowoafrykańska).

Na przestrzeni dziejów pewne języki pełniły funkcje ponadetniczne, będąc nośnikami informacji i kultury między narodami.

Dawniej JĘZYKIEM PONADETNICZNYM była łacina, później j. francuski.

Obecnie językiem ponadetnicznym jest język angielski.

Znany jest on obecnie przez ponad 1,3 mld mieszkańców naszej planety.

powszechnie używany w Wielkiej Brytanii i jej terytoriach zależnych, Stanach Zjednoczonych, Irlandii, Kanadzie, RPA, Australii i Nowej Zelandii.

Używa się go niejednokrotnie podczas kontaktów pomiędzy różnymi krajami.

Określany jest ona jako pierwszy uniwersalny język ludzkości.

Kolor ciemnoniebieski – państwa gdzie językiem angielskim posługuje się większość społeczeństwa.

Kolor jasnoniebieski – państwa w których angielski jest językiem oficjalnym mimo posługiwania się nim przez mniejszość społeczeństwa

Ze względu na liczbę i rodzaj użytkowników języki dzielimy na:

języki żywe – stosowane obecnie w życiu codziennym przez grupę członków określonej grupy ludności, zwykle od momentu urodzenia,

np. język polski, język niemiecki, język francuski i wiele innych;

języki martwe – jeżeli kiedyś były używane, zaś obecnie nie mają one swoich użytkowników, posługujących się nimi od urodzenia i są one wykorzystywane jedynie w specyficznych sytuacjach, np. w obrzędach religijnych (w formie zarówno ustnej jaki i pisanej),

np. język łaciński, sanskryt (uważany czasem jednak za język wegetujący) i starogrecki;

języki wymarłe – obecnie nikt w praktycznie żadnej sytuacji ich nie wykorzystuje w życiu codziennym,

języki odrodzone – dotyczą rzadkich sytuacji, kiedy język już uznany za wymarły lub martwy się odradza, np.:

w wyniku podniesienia jego rangi (np. hebrajski),

wskutek walki lokalnej ludności o zachowanie jakiegoś języka (np. bretoński).

Języki sztuczne – opracowane zostały przez ludzi w celu usprawnienia w prowadzeniu komunikacji werbalnej i niewerbalnej pomiędzy członkami określonych społeczności lub jako zabieg literacki, eksperyment lingwistyczny, czy w celu szyfrowania, projektowania i programowania.

Ich słownictwo, fonologia i gramatyka została wymyślona sztucznie przez ludzi (nie kształtowały się one naturalnie).

Są one zwykle dość uproszczone.

Przykładami języków sztucznych są:

język esperanto – najpopularniejszy język pomocniczy na świecie (został opracowany w celu stworzenia neutralnego i łatwego do nauki języka),

język ido,

język migowy,

Języki programowania (np. C, C++, Java, PHP, Python, JavaScript i in.).

Języki, które są ze sobą

spokrewnione, rodziny językowe (czasem podrodziny), wśród

których rozróżniamy

poszczególne grupy językowe

lub języki.

Zalicza się do niej kilkaset spokrewnionych ze sobą języków współczesnych, używanych od kilku tysięcy lat w Europie, Indiach (stąd przymiotnik indoeuropejski) i południowo-zachodniej Azji.

W czasach nowożytnych języki indoeuropejskie rozprzestrzeniły się na wszystkie kontynenty, głównie za sprawą angielskiego, hiszpańskiego i portugalskiego.

Językami z tej grupy posługuje się około 3,5 mld osób,

Dzieli się ona na grupy językowe:

indyjską, germańską, słowiańską, romańską, irańską, ormiańską, grecką, celtycką, albańską, bałtycką.

Wśród 20 najczęściej używanych języków świata, 10 z nich należy do

języków indoeuropejskich:

angielski, hindi, hiszpański, francuski, rosyjski, portugalski, bengalski, niemiecki, urdu i perski.

Językami z tej grupy posługuje się około 1,7 mld osób;

ponad 20% mieszkańców Ziemi.

Dzieli się ona na grupy językowe:

chińską i tybeto-birmańską.

Zasięg geograficzny języków rodziny chińsko-tybetańskiej

Posługuje się prawie 400 mln osób.

Złożona z grup językowych:

semickiej (głównie Płw. Arabski),

językami tymi mówi ponad 300 mln osób,

najważniejszymi językami tej grupy są: arabski, etiopski i hebrajski;

kuszyckiej:

głównie w rejonie Somalii;

berberskiej:

od Gór Atlas po Algierie i Niger;

egipskiej;

czadyjskiej.

Zasięg geograficzny języków rodziny afroazjatyckiej

Językami z tej grupy mówi ok. 160 mln osób.

Złożona z grup językowych:

tureckiej (150 mln z obszaru Turcji, południowych republik b. ZSRR, np.:

język turecki, tatarski, uzbecki, turkmeński i azerski;

mongolskiej;

tungusko-mandżurskiej, np.:

język tunguski,

wschodnia Syberia, język mandżurski,

północno-wschodnie Chiny.

Wg części podziałów w tej rodzinie znajdują się grupy japońska i koreańska

(na mapce oznaczone kolorem fioletowym),

wówczas jej liczebność osiągnęłaby około 350 mln osób;

Zasięg geograficzny języków rodziny ałtajskiej

RODZINA AUSTRONEZYJSKA:

Językami z tej rodziny posługuje się ponad 300 mln osób z obszaru:

Oceanii,

Azji Południowo-Wschodniej, głównie w Indonezji na wyspie Jawa, Madagaskaru.

RODZINA NIGERO-KONGIJSKA:

Językami z tej rodziny posługuje się ponad 450 mln osób (6% ludzi na Ziemi) z:

Afryki Środkowej i Wschodniej;

Rodzina tych języków jest b. liczna i skomplikowana, lecz mało w niej powiązań.

Wiele dialektów zachowało pradawne cechy języka w wymowie i gramatyce.

Wśród tej rodziny występuję podrodzina języków bantu, wśród której wyróżnić można ponad 400 języków (np.

suahili, rwanda, zulu, tonga, szona i bemba):

posługuje się nimi około 200 mln osób z rejonu tzw. Czarnej Afryki.

RODZINA DRAWIDYJSKA:

Językami z tej rodziny posługuje się ponad 220 mln osób.

Ważniejsze języki to: Tamilski, Telugu.

Występuje na obszarze:

południowych Indii, Sri Lanki.

RODZINA URALSKA:

Językami z tej rodziny posługuje się około 25 mln osób.

Zalicza się do niej języki dwóch grup językowych:

ugrofińskie – występujące na terenie Europy, m.in. języki:

węgierski (należący do j. ugryjskich), fiński i estoński (należące do j. fińskich);

samodyjskie – obejmujące swoim zasięgiem języki powoli wymierające, używane na terenach północnej Rosji, np. język juracki,

Języki poza formą ustną mają także formę pisaną, czyli symbole graficzne tworzące alfabet – mający uporządkowany zbiór liter, np.:

alfabet łaciński – najpopularniejszy na świecie, używany m.in. przez Polaków, alfabet grecki (np. w Grecji),

cyrylica – (np. w Rosji, Ukrainie, Białorusi, Serbii, Macedonii i Bułgarii), alfabet hebrajski

(np. w Izraelu), alfabet arabski (używany

w państwach arabskich), alfabet chiński (funkcjonujący

|w Chinach), alfabet japoński (wykorzystywany w Japonii).

Mimo postępu cywilizacyjnego niemal miliard ludzi nie potrafi czytać i pisać.

ANALFABETYZM jest ogromnym problemem wielu krajów Afryki i Azji.

W znacznym stopniu ogranicza ich rozwój gospodarczy.

Wskaźnik analfabetyzmu w wielu KSR wynosi nawet kilkadziesiąt procent.

W Afryce prawie połowa ludzi nie potrafi czytać i pisać.

Na przykład w Nigrze czytać i pisać nie potrafi ponad 70% społeczeństwa.

Główną przyczyną tego problemu jest słaby (lub nawet brak) dostęp do edukacji.

Analfabetyzm dotyka w Afryce częściej kobiet (60%) niż mężczyzn (40%),

Podobnie źle wypadają niektóre, szczególnie biedniejsze kraje arabskie, gdzie znacznie rzadziej także posyła się dziewczynki do szkół (lub wcześniej kończą one naukę).

Naród – historycznie ukształtowana, trwała wspólnota ludzi posiadająca świadomość narodową i cechująca się posiadaniem wspólnej historii, kultury, języka (lub języków w przypadku niektórych narodów – jak wspomniano wcześniej), tradycji, terytorium (choć są narody nie posiadające swojego oficjalnego terytorium, np. Kurdowie, Palestyńczycy) oraz innych cech, m.in. z zakresu warunków społeczno-gospodarczych.

Generalnie jest to jedna z wielu definicji.

Pojęcie te tym samym jest wieloznaczne, zaś problematyka jest często bardzo złożona, dyskusyjna, a nawet często stanowi przedmiot sporów.

W przeszłości np. bardzo była popularna definicja Romana Dmowskiego z 1907 roku:

„Naród jest wytworem życia państwowego. Wszystkie istniejące narody mają swoje własne państwa albo je niegdyś miały i bez państwa

żaden naród nie powstał. Fakt istnienia państwa daje początek idei państwowej, która jest jednoznaczna z ideą narodową (...), naród jest niezbędną treścią moralną państwa, państwo zaś jest niezbędną formą polityczną narodu”.

Roman Dmowski

W celu wyróżnienia narodu można wziąć pod uwagę następujące kryteria:

czynnik etniczny i historyczny

(np. Polacy, Niemcy) – wspólne pochodzenie oraz wydarzenia jakie zaszły w przeszłości (potrafią one jednoczyć narody),

Obecnie bierze się także pod uwagę uwarunkowany czynnikiem historycznym styl życia (np. Amerykanie, cechujący się różnorodnością etniczną),

czynnik językowy

– wspólność językowa (dotyczy narodów w których obowiązuje praktycznie tylko jeden język, np. Polacy),

czynnik gospodarczy

– wspólność interesów ekonomicznych (np. Brytyjczycy),

czynnik kulturowy

– poczucie wspólnoty kulturowej oraz dziedzictwa kulturowego (np. Szkoci, Walijczycy),

– wspólnota terytorialna, dotycząca np. narodów posługujących się kilkoma językami (np.

Kanadyjczycy, Szwajcarzy i Belgowie),

Mniejszość narodowa – grupa ludzi zamieszkujących na obszarze danego państwa, należąca do innego narodu (stanowią oni mniejszość w danym państwie, np. w Polsce – mniejszość niemiecka), który co bardzo istotne posiada swoje własne państwo.

Mniejszość etniczna

– jest w odróżnieniu od mniejszości narodowej, zbiorowością ludzi, także będącej mniejszością ale nie posiadającą swojego państwa (np. w Polsce są to: Tatarzy, Romowie, Karimi i Łemkowie).

Społeczność etniczna

– to mniejszość nie posiadająca swojego państwa oraz występująca jedynie na terenie jednego państwa (np. w Polsce są to: Ślązacy, Kaszubi, Górale, Wielkopolanie, Kociewiacy).

Romowie Karaimi

Kraj homogeniczny – występuje wówczas gdy dominująca

narodowość stanowi powyżej 95% ludności.

W Europie takimi krajami są m.in.:

Polska, Węgry, Dania, Norwegia, Portugalia, Grecja, Malta, Albania;

na świecie:

Korea Pd., Japonia, Mongolia.

Kraj wielonarodowy – jest wówczas gdy kraj zamieszkiwany jest przez kilka różnych narodów z stosunkowo dużym udziale w ogólnej liczbie ludności.

W Europie takimi krajami są m.in.:

Wielka Brytania, Francja,

Hiszpania, Belgia,

Luksemburg, Szwajcaria,

Bośnia i Hercegowina, Łotwa,

Ukraina;

na świecie (większość państw będących niegdyś koloniami):

Stany Zjednoczone, Kanada,

Brazylia, Argentyna, Turcja, Irak.

Wśród najważniejszych skutków zróżnicowania narodowościowego należy podać zarówno:

pozytywne:

wzbogacenie kultury – następujące wskutek mieszania się różnych tradycji i zwyczajów;

negatywne:

konflikty wewnętrzne pomiędzy narodami i mniejszościami narodowymi lub mniejszościami etnicznymi czy społecznościami etnicznymi,

ich skutkiem z kolei mogą być wojny domowe (np. w b. Jugosławii, na Ukrainie, w Sudanie, Rwandzie, Iraku, Syrii i wielu innych krajach),

to z kolei rujnuje kraje (stają się one zniszczone w wyniku działań wojennych), niszczy gospodarkę (zapaść gospodarki), przyczynia się do śmierci ludności cywilnej, wzrostu przestępczości, obniżenia poziomu edukacji i opieki medycznej, itd.

działania separatystyczne związane z dążeniem do uzyskania niepodległości przez mniejszości zamieszkujące dany kraj,

prowadzi to do zwiększania autonomii regionów zamieszkujących przez inne narodowości (dla nich jest to skutkiem korzystnym – uzyskują oni np. możliwość funkcjonowania drugiego języka urzędowego), co nie jest zwykle zbyt korzystne dla interesów całego państwa,

w Europie dotyczy to obecnie m.in. Katalończyków i Basków w Hiszpanii.

Przed II wojną światową Polska była państwem wielonarodowościowym.

Aż 1/3 obywateli stanowili przedstawiciele mniejszości narodowych, głównie:

Ukraińcy (14%), Żydzi (9%),

Białorusini (3%), Niemcy (2,5%).

Obecnie nasz kraj jest uznawany za jednolity narodowościowo i wyznaniowo.

Jest to efekt zmian, które zaszły podczas II wojny światowej oraz tuż po jej zakończeniu.

Najważniejszymi z nich są:

eksterminacja ludności żydowskiej podczas okupacji, powojenna zmiana granic (wyłączenie wschodnich terenów),

przesiedlenia ludności niemieckiej.

Grupa narodowa/

etniczna

Liczba ogółem

Zadeklarowana wspólnie z polską

Ślązacy 817 tys. 423 tys.

Kaszubi 228 tys. 212 tys.

Niemcy ^{109 tys. 52 tys.}

Ukraińcy 48 tys. 20 tys.

Białorusini 47 tys. 15 tys.

Romowie ^{16 tys. 6 tys.}

Rosjanie 13 tys. 7 tys.

Amerykanie 11 tys. 10 tys.

Łemkowie 10 tys. 3 tys.

Anglicy 10 tys. 8 tys.

Zdecydowana większość polskiego społeczeństwa (aż 97,6%

wierzących) to katolicy, głównie wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego.

W naszym kraju mieszkają także osoby:

prawosławne – przede wszystkim Białorusini i Polacy

przesiedleni na obszar województwa podkarpackiego oraz północnowschodni fragment państwa,

wierni Kościoła Ewangelicko Augsburskiego – szczególnie na Górnym Śląsku i Śląsku Opolskim,

muzułmanie – głównie na wschodzie kraju, wyznawcy judaizmu,

świadkowie Jehowy – zamieszkujący zwykle duże miasta.

Materiały pomocnicze do nauki

Opracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)

Opracowanie i redakcja: Sławomir Dmowski Kontakt: kontakt@geografia24.eu

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE - KOPIOWANIE ZABRONIONE -