Zdzisław Krzemiński
„Historia adwokatury austriackiej"
Palestra 22/9(249), 124-126
1978
A D W O H / % T U R A M A G H A I \ I I C Ą
ZDZISŁAW KRZEMIŃSKI
„ H i s t o r i a a d w o k a t u r y a u s t r i a c k i e j "
Z dużym opóźnieniem d o ta rła do nas k sią żk a znanego a d w o k a ta w ied e ń sk ie g o d ra F ry d e ry k a K iibla, pośw ięcona h isto rii a d w o k a tu ry au stria c k ie j, i
A u to r w e w stę p ie z m e lancholią zauw aża, że w p iśm ien n ictw ie p raw n ic zy m b r a k było dotychczas o p raco w an ia zajm ującego się całą h isto rią ad w o k a tu ry a u s tria c k ie j. P u b lik o w a n e a rty k u ły czy też opraco w an ia książkow e nie zajm ow ały się w czes n y m o k rese m rozw oju ad w o k a tu ry . W łaściw ie, opracow ano dotychczas jed y n ie o k re s od osiem nastego w iek u po czasy najnow sze.
P ie rw sz e w y d an ie k sią żk i F. K iibla ukazało się w ro k u 1925. To najnow sze, czyli w y d a n ie dru g ie, pochodzi z roku 1967.
A u to r po d k reśla, że a d w o k a tu ra a u s tria c k a w yw odzi się k o r-e n ia m i z d aw n y ch in s ty tu c ji rzym skich. O czyw iście in sty tu cje te nie były rec y p o w a n e w sposób m e chaniczny. Do A u strii d ocierały one przez N iem cy. D latego m ożna tu m ów ić o w p ły w ie p ra w a rzym skiego, ale z tym i w szystkim i późniejszym i zm ianam i, ja k ie za w ie ra ło p raw o niem ieckie.
D otychczas opraco w an ia w ychodziły z założenia, że pie rw sz a re g u la c ja p ra w n a u s tr o ju a d w o k a tu ry pochodni z ro k u 1638. A u to r je s t je d n a k zdania, że d a ta p o w yższa nie je s t ścisła, gdyż w edług niego ju ż sto la t w cześniej w y d aw an e b y ły p rz e p isy p ra w n e o k reśla ją c e in sty tu c ję ad w o k atu ry .
A u to r dzieli h isto rię ad w o k a tu ry na n astę p u ją c e cztery okresy:
1) o k re s rzy m sk i i jego w p ły w y na a d w o k a tu rę a u s tria c k ą (od ro k u 500 p.n.e. do ro k u 1000 n.e.),
2) o k re s rozw oju zaw odowego za stę p stw a n a te re n ie A u strii aż do w yzw olenia się od w p ływ ów p ra w a rzym skiego, tj. do ro k u 1638,
3) o k re s s ta re j ad w o k a tu ry a u stria c k ie j (od 1638 r. do 1781 r.),
4) o k re s n ow ej ad w o k a tu ry a u striac k iej (od ro k u 1781 po dzień dzisiejszy). D la c z y te ln ik a polskiego n ajcie k aw ie j p rz e d sta w ia się w łaśn ie te n o s ta tn i okres. A dzieje się ta k dlatego, że w ty m czasie n a te re n ie A u strii czynni są w y b itn i p olscy adw okaci, k tó rzy sta li się w sp ó łtw ó rcam i now oczesnej ad w o k a tu ry a u s tria c k ie j.
P rz eło m o w ą d a tą tego o k resu je st ro k 1781, w k tó ry m w chodzą w życie u je d n o licone p rz e p isy p ra w n e dotyczące u stro ju ad w o k a tu ry . Ale u sta w a z 1781 r. nie b y ła tw o re m doskonałym , gdyż n ie p rze w id y w a ła fu n k cjo n o w a n ia sa m o rz ąd u ad w o kack ieg o . D latego też nie m ogła ona zaspokoić am b icji ad w o k ató w au striac k ich . B ył to dopiero p ierw szy k ro k n a drodze do stw o rze n ia now oczesnej i n iezależnej a d w o k a tu ry n a te re n ie A u strii. Je d n ak ż e p an u jąc y w ów czas sy stem p olityczny w y łą cz ał całkow icie ja k ą k o lw ie k liberalizację, nie tylko zresztą w tej d z ie d z in ie .1 2
1 F ried rich K U b 1: G esch ic h te der ö ste r r e ic h is c h e n A d w ok atur, W ied eń 1967 (w yd. 2). 2 Ó w czesn y sy s te m p o lity c z n y n a te r e n ie ca le) E u rop y n ie tw o r z y ł p r z y ja z n y c h n a stro jó w d la a d w o k a tu ry . W arto w zw ią zk u z ty m p rzy p o m n ie ć, ż e na te r e n ie P ru s zn iesio n o w 1780 r. a d w o k a tu rę jako in s ty tu c ję praw n ą. P o d o b n ie stało się w e F ra n cji w 1790 r.
N r 9 (249) „Historia a d w o k a tu r y austriackiej 125 D opiero w n astęp n y m stu lec iu , m ianow icie w okresie W iosny Ludów , m ożna było m ó w ić o sz an sa ch stw o rze n ia now oczesnej ad w o k a tu ry . I w łaśn ie w ty m o k resie w śró d ad w o k a tó w w alczących o niezależną i niezaw isłą a d w o k a tu rę w y b ija ją się n a czoło P o lacy . Ja k że przy jem n ie n am je st czytać w książce F. K iib la k re ślo n e przezeń u w a g i dotyczące w ybitnego a d w o k a ta polskiego d r a F ra n c isz k a S m olki, k tó ry był n ie tylko znanym adw okatem , ale jednocześnie czołow ym d ziałaczem polity czn y m ta m ty c h czasów. 3 F ra n cisz ek S m olka był p rez y d en te m p a rla m e n tu au stria c k ie g o (Präsident des Abgeordnetenhauses). A u to r nazyw a go „Führer der polnischen dem okratischen Bewegung’’. Poza F. S m olką w ym ienieni są rów n ież w książce in n i ad w okaci polscy ze L w ow a, k tó rzy w ro k u 1848 u czestniczyli w z n a nej d e p u ta c ji u d ając ej się do W iednia z żą d an iam i politycznym i d la P olaków . W sk ład te j d e p u ta c ji w chodzili adw okaci: K aro l M alisz, A lek san d e r L etk o w sk i, L u d w ik D o lań sk i i M ichał G noiński.
W ty m czasie zaczyna rosnąć a u to ry te t ad w o k a tu ry a u stria c k ie j. L ud n o ść w idzi w a d w o k a ta c h au ten ty c zn y c h szerm ierzy w olności i obrońców w w alce z c e n tr a li sty c zn ą i b ezw zględną a d m in istra c ją państw ow ą.
W reszcie przychodzi p am iętn y dla ad w o k a tu ry a u s tria c k ie j rok 1849. W s ie rp n iu tego ro k u u k a z u ję się d ek re t ce sa rsk i na mocy którego a d w o k a tu ra u zy sk u je w k ońcu sam o rząd . Po raz pierw szy w h isto rii A u strii pow ołane zo stają do życia izby ad w o k a ck ie o raz ra d y adw okackie. Je st to d la a d w o k a tu ry a u stria c k ie j p rze ło m o w a d a ta . A u to r w ym ienia izby, któ re zostały w ów czas pow ołane do życia. B yły to m ian o w icie izby: w W iedniu, L inzu, S alzburgu, P rad ze, B rünn, T ro p p a u , G razu , K lag e n fu rc ie, L aibachu, In n sb ru c k u , Bozen, R overeto, T riencie, F e ld k irc h , T rieście, G örz, K ra k o w ie, Lw owie, P rzem yślu, Sam borze, C zerniow cach, Z ara, R aguzie i S p a - lato.
N ależy je d n a k dodać, że te n a k t p ra w n y nie z a ła tw iał w szystkich p o stu la tó w ad w o k ack ich . C iągle obow iązyw ała zasada, że o w pisie na listę ad w o k a ck ą d ec y d u je m in is te r spraw iedliw ości. S am orząd n iby ju ż istn iał, ale n iew iele m ia ł jeszcze au te n ty c z n e j w ładzy. R ady ad w okackie podlegały w dalszym ciągu n a d z o ro w i ze stro n y w ład z sądow ych. A u to r podaje też ciekaw e dane sta ty sty c z n e pochodzące z tego o k resu . Otóż w 1859 r o k u n a 22.638 m ieszkańców p rzy p ad ał je d e n a d w o k a t (w tym sa m y m czasie we F ra n c ji je d en ad w o k a t p rzy p a d ał n a 5100 m ieszkańców , a w A nglii — na 1480 m ieszkańców ).
W ro k u 1868 opublik o w an o now y d e k re t (data jego w ejścia w życie: 1 styczeń 1869 r.). W p row adził on w szerszym zak resie isto tn e elem en ty w ła d z tw a s a m o rz ą dow ego do u stro ju ad w o k a tu ry . P rz ed e w szystkim zniesiono zasadę n o m in a c ji na a d w o k a ta. O w pisie na lis tę ad w o k ató w decydow ał sam orząd, k tó ry o p ie ra ł się w ty m w zględzie na w y n ik ac h egzam inu adw okackiego. E gzam in m u sia ł być po przed zo n y sied m io letn ią ap lik acją. K a n d y d a t pow in ien był ponadto w y leg ity m o w ać się ty tu łe m d o k to ra praw .
N ow elą z 1872 r. p rzekazano sam orządow i ad w okackiem u sądow nictw o d y sc y p lin a rn e n a d ad w o k a tam i i a p lik a n ta m i adw okackim i. W ten sposób a d w o k a tu ra u zy sk ała g w a ra n c je u m o żliw iające w y k o n y w an ie zaw odu w sposób niezaw isły.
3 Ze zro zu m ia ły ch w zg lęd ó w au tor p rzem ilcza te w sz y stk ie d an e p erso n a ln e ad w . F. S m o l k i, k tóre się łączą z w alką teg o p a tr io ty o w o ln o ść N arodu P o lsk ieg o . U rod zon y w 1810 r.,
F. S m olk a b y ł d ziałaczem S to w a rzy sze n ia L u d u P o lsk ieg o , k tó r e p o w sta ło w K ra k o w ie w ro k u 1835. W p r o c e sie p o lity c z n y m za tę d ziałaln ość F. S m olk a z o sta je sk a za n y na k a rę śm ie r c i (poza nim ró w n ież in n i działacze p o lsc y zo sta li sk azan i na k arę śm ierci). U ła sk a w io n y , w r a c a d o d zia ła ln o ści za w o d o w ej a d w o k a ck iej i p o lity cz n e j. W o k resie W iosny L u d ó w je st c z o ło
w y m d zia ła czem w o ln o śc io w y m na teren ie zaboru a u stria ck ieg o . Przez szereg k a d e n c ji p e ł n ił fu n k c je p rezy d en ta p a rla m en tu a u stria ck ieg o . Z m arł w 1899 roku.
126 Z d z i s ł a w K r z e m i ń s k i N r 9 (249)
P od koniec d ziew iętnastego i n a początku dw udziestego w iek u ad w o k a tu ra a u s tria c k a przeżyw a pełny rozkw it. W idom ym znakiem je j znaczenia w życiu spo łeczn o -p o lity czn y m je s t fak t, że w w y borach do p a rla m e n tu w 1911 ro k u w y b ra no n a posłów aż 63 adw okatów . Ż aden w olny zawód nie m ia ł ta k licznej re p re ze n tacji. L iczni adw okaci zostaw ali m in istram i. W stolicy k ra ju , W iedniu, przez sześć k o le jn y ch k ad e n cji b u rm istrz a m i byli adw okaci. W innych p ro w in cjo n aln y ch m ia sta c h istn ia ła podobna sytuacja.
W obec tego że o p raco w an ie w I w y d a n iu kończyło się na la tac h pierw szej w o j n y św ia to w ej, a u to r w pro w ad ził do nowego w ydania stosow ne uzup ełn ien ia. P ie r w sze z nich om aw ia h isto rię a d w o k a tu ry po u p ad k u m onarchii. T a k ja k zbladła g w iazda A u strii, rów nież zm niejszyła się ro la i pozycja a d w o k a tu ry w życiu p a ń stw ow ym . D rugie uzupełnienie dotyczy ro k u 1948 i pośw ięcone je s t ówczesnem u „S tu leciu ad w o k a tu ry a u s tria c k ie j”. A u to r doko n u je tu ta k że pew nego podsum o w an ia h isto rii p o w sta n ia sam o rząd u adw okackiego oraz p rze d sta w ia co znam ienitsze p o stacie adw okackie. O gólna ocena tego stu lec ia spro w ad za się w łaściw ie do ge n e ra ln e j tezy, że apogeum ro li ad w o k a tu ry skończyło się w la ta c h pierw szej w o jn y św iatow ej.
