O. Missuna
Studia nad doskonaleniem wymowy
sądowej
Palestra 19/3(207), 90-94
1975
Z DRĄC OŚRODKA BADAWCZEGO ADWOKATURY
Studia nad doskonaleniem wymowy sqdowej
A. Powołanie Zespołu do Spraw Wymowy Sądowej
W d n iu 19 w rz eśn ia 1974 r. pow ołany został — w ra m a c h O środka Badaw czego A d w o k a tu ry — Zespół do S p ra w W ym ow y S ądow ej, którego k ie row nictw o p o w ie rzono adw . O lgierdow i M issunie.
W sk ła d Zespołu w chodzą w ch a ra k te rz e członków adw okaci: C zesław Ja w o rsk i i H en ry k N ow ogródzki. G ru p ę k o n su ltan tó w stan o w ią adw okaci: Z y g m u n t A lbrecht, B ro n isław K och, R om an Ł yczyw ek, W ładysław P ociej, T adeusz de Virion.
Z ra m ie n ia k ie ro w n ic tw a O środka w p rac ach Zespołu biorą u d ział adw okaci: W i told B ayer i Je rz y N ow akow ski.
P o w o łan ie Zespołu było poprzedzone p ra c a m i przygotow aw czym i. K ierow nik O środka B adaw czego A d w o k atu ry adw . W itold B ayer opracow ał tezy u z a sa d n ia ją ce konieczność zw rócenia uw agi n a potrzebę doskonalenia zaw odow ego zarów no a p lik a n tó w adw okackich ja k i adw okatów w technice przem ów ień sądow ych. W zw iązku z ty m od b y ła się w d n iu 20 czerw ca ub.r. n a ra d a , pośw ięcona tem u z a g adnieniu. W to k u p rzeprow adzonej dy sk u sji uzgodniono pogląd y n a konieczność rozpoczęcia p ra c badaw czych z z a k resu w ym ow y sądow ej.
Na posiedzeniu Zespołu do S p ra w W ym owy Sądow ej w d n iu 25 p aźd ziern ik a 1974 r. zostały w ygłoszone re fe ra ty przygotow ane przez adw okatów O. M issunę, C. Jaw o rsk ieg o , d ra R. Ł yczyw ka, d r a B. K ocha i W. B ayera. R eferaty te p u b li k u je m y poniżej.
Z espół postan o w ił p rzy stą p ić do rea liza cji sw ych za d ań o b ję ty ch p ro g ra m em n a ro k 1975.
B. T e z y
P rz em ó w ie n ia w ygłaszane w salach sądow ych przez ap lik an tó w adw o k ack ich i ad w o k a tó w u ja w n ia ją : chaotyczny u k ła d , błędy logiczne w rozum ow aniu, w ad liw e p rze d staw ia n ie argum entów , b r a k tro sk i o popraw ność językow ą, ubogie słow nictw o, błędy w technice retorycznej (zła dykcja, niew łaściw e oddychanie i akcentow anie).
N iski poziom w ym ow y sądow ej u zasad n ia potrzebę i celowość p ro w a d ze n ia p ra c badaw czych nad p rzyczynam i obecnego sta n u rzeczy i n ad śro d k am i zaradczym i.
i i
Z ak res p ra c badaw czych pow inien objąć:
1) zw ołanie ogólnokrajow ej k o n feren c ji n au k o w e j pośw ięconej sp raw o m w ym ow y sądow ej w Polsce;
2) o p raco w an ie p ro g ra m u i m etod szkolenia ap lik an tó w ad w okackich w dziedzi n ie w ym ow y sądow ej;
N r 3 <207) Z prac Ośrodka Badawczego A dw okatur y 91
3) o p rac o w a n ie p ro g ra m u i o rg an iz ac ji okresow ych k o n k u rsó w „k raso m ó w czy ch ” dla ap lik an tó w adw okackich;
4) o p rac o w a n ie p ro g ra m u i m etod d o sk o n alen ia retorycznego a d w o k a tó w (na z a sadzie dobrow olnego w nim udziału);
5) organizow anie d o św iadczalnych zajęć szkoleniow ych; 6) o p racow anie p o d ręc zn ik a w ym ow y sądow ej;
7) opracow anie b ib lio g ra fii w y d aw n ic tw polskich i zagranicznych w dziedzinie w ym ow y;
8) g rom adzenie te k stó w w y ró ż n ia jąc y ch się p rzem ów ień sądow ych ad w o k ató w ; 9) u trw a la n ie n a ta śm ie m agnetofonow ej p rzem ów ień ad w o k a tó w -w y b itn y ch m ów
ców sądow ych;
10) ogłaszanie szczególnie w artościow ych p rzem ów ień sądow ych n a ła m ac h „P a- le s try ” lu b w o d ręb n y ch w ydaw nictw ach.
C. A p e l
O środek B adaw czy A d w o k a tu ry — Zespół do S p ra w W ym owy S ądow ej zw raca się n in iejszy m z ap elem do K oleżanek i K olegów -adw okatów o n a d e sła n ie do d n ia 1 w rz eśn ia 1975 r. sw y ch p rzem ów ień w ygłoszonych w ubiegłym o k resie . C ho dzi o ta k ie przem ó w ien ia, k tó re ich au to rz y u w a ż a ją za n ajlep sze i n a jc e n n ie jsz e w sw ojej działalności zaw odow ej.
T ek sty p rzem ów ień m ogą pochodzić ze stenogram ów , zapisów pam ięciow ych, o d tw o rze ń i ta śm m agnetofonow ych.
P rz e w id u je się o p u blikow anie w y ró ż n ia jąc y ch się p rzem ów ień sądow ych w „P a- le strz e ”. W szystkie przem ó w ien ia będ ą przechow ane w zbiorach O śro d k a B a d aw czego A d w o k atu ry . P osłużą one ta k że za m a te ria ł szkoleniow y do w y k ład ó w e ry - sty k i a re to ry k i sądow ej.
U p rasza się au to ró w p rzem ó w ień o poprzedzenie ich zw ięzłym p rze d staw ie n ie m s ta n u faktycznego i p raw n eg o sp raw y , k tó rej w y stą p ien ie dotyczy.
P rzem ó w ien ia należy n ad sy łać p o d a d r e s e m :
O środek B adaw czy A d w o k atu ry , ul. B rack a 20a N aczelna B a d a A dw okacka, 90-028 W arszaw a
D. Założenia programowe i organizacyjne prac badawczych
nad wymową sądową
Z adaniem r e f e r a tu o założeniach p rogram ow ych i organ izacy jn y ch p ra c b a d a w czych n a te m a t w ym ow y sądow ej je s t rozw inięcie te z p rze d staw io n y c h przez adw . W itolda B ayera, k ie ro w n ik a O środka B adaw czego A d w o k atu ry .
1. Opracowanie programu i metod szkolenia
P ro g ra m szk o len ia ap lik an tó w ad w okackich pow inien uw zględniać n a s tęp u jące podstaw ow e gru p y zagadnień:
a) W y k ł a d y n a t e m a t o s o b o w o ś c i m ó w c y
92 Z prac Ośrodka Badawczego A d w o k a tu r y N r 3 (207)
oraz psychicznych ty p ó w p am ięci, od k tó ry c h je s t uzależniony sposób przygoto w a n ia przem ó w ień (pam ięć w zrokow a czy słuchow a), ćw iczenia z za k resu m ne- m o te ch n ik i uzależnionej od ty p u pam ięci, skłonności do tzw . p różni m yślow ych w czasie przem ów ienia, tre m a , jej objaw y, sposoby opanow ania, skłonności do za cin an ia się czy ją k a n ia i sposoby usunięcia tych braków .
b) W y k ł a d y z z a k r e s u m e t o d y k i p r z y g o t o w a n i a s i ę d o p r z e m ó w i e ń s ą d o w y c h
A n aliza typów i ro d za jó w p rzem ów ień w sp raw ac h cyw ilnych i w sp raw ac h k a rn y c h , p rzem ów ień in cy d en taln y ch , u za sa d n ie ń w niosków z za k resu p raw a procesow ego, w niosków dow odow ych (w szczególności z z a k resu dodatkow ych e k s p e rty z p sy ch iatry czn y ch i innych. A naliza dopuszczalności im prow izacji. R oz ró żn ia n ie przem ów ień w I in sta n c ji i p rzem ów ień rew izy jn y ch ze szczegól n y m uw zg lęd n ien iem S ąd u N ajw yższego. P rz y g o to w an ie p rzem ów ień długich w w ie lk ic h procesach zbiorow ych. O p raco w an ie m a te ria łó w i ich u sy ste m a ty zow anie, p rzy g o to w an ie w z a k resie orzecznictw a, lite ra tu ry , cy tat. P rz y g o to w a nie a lte rn a ty w n y c h p rzem ów ień w zależności od sta n o w isk a zajętego przez oskarży cieli, w spółobrońców i sąd (art. 345 § 1 i a rt. 346 k.p.k.). K o n stru k c ja p rze m ó w ien ia : w stęp, w yw ód m e ry to ry c zn y , w yw ód p raw n y , re k a p itu la c ja , k o n k lu z ja , zakończenie. P isan ie p rzem ów ień, „p rz ep o w iad a n ie” p rzem ów ień, ocena ty c h zjaw isk , sposób sp o rzą d za n ia notatek .
c) W y k ł a d y n a t e m a t t r e ś c i p r z e m ó w i e ń o b r o ń c z y c h P ro b le m y etyczne w y n ik ając e n a ro zp raw ie sądow ej. J a k się m a zachow ać a d w o k at, gdy oskarżony w b re w oczyw istym dow odom n ie p rzy z n a je się do w iny i dom aga się od sw ego obrońcy, b y go b ro n ił aż do całkow itego uniew in n ien ia? J a k się m a zachow ać ad w o k a t w sto su n k u do w spółoskarżonych, co do któ ry ch istn ie je zasadnicza sprzeczność interesów ? J a k i m a być jego stosunek do sądu, p r o k u ra to ra , w spółobrońców , adw o k ató w w y stę p u jąc y ch w c h a ra k te rz e św iad ków?
K u ltu r a p rzem ów ienia. P ro b lem y ta k ty cz n e w ym ow y sądow ej, cele ogólne w y m ow y, w ychow anie u strojow e, społeczne, m oralne, ro la ogólnow ychow acza p rz e m ó w ie ń sądow ych.
Z astosow anie psychologii w p rzem ów ieniu, sp raw d za n ie efektów psychologicz nych, zastosow anie logiki w przem ó w ien iu (rozum ow anie, a rg u m e n tac ja , w nios kow anie), po lem ik a z oskarżeniem , zachow anie się w w ypad k u , gdy o brona dąży d o u n ie w in n ien ia k lie n ta , a zachodzi konieczność p o le m ik i w zak resie żądanego przez p ro k u ra to ra w y m ia ru k ary .
T a k ty k a w zak resie w niosków końcow ych, ta k ty k a w stosunku do w spółobroń ców. O gólne u w agi n a te m a t tre śc i obron sądow ych.
d) W y k ł a d y n a t e m a t f o r m y p r z e m ó w i e n i a s ą d o w e g o
D ługość przem ów ień, natężen ie głosu, szybkość m ów ienia, gesty k u lacja, postaw a, za chow anie się n a ław ie obrończej, p y ta n ia reto ry czn e itp.
N a te n te m a t p rze w id u ję w yk ład y :
1) w y b itn y c h polonistów i znaw ców sz tu k i m ów ienia (na p rzy k ła d prof. W. Do roszew ski) w za k re sie czystości ję z y k a polskiego, sty lu przem ów ień, a k c e n to w an ia, w y tk n ię cia najpow szechniej sp o ty k a n y ch a ta k rozplenionych b łę dów językow ych, żarg o n u zaw odowego, ję zy k a herm etycznego, dopuszczalno ści, a n ie ra z n a w e t konieczności w p ro w ad zen ia term inologii praw n iczej ła cińskiej ;
gło-N r 3 (207) Z p r a c Ośrodka Badawczego A d w o k a tu r y 93 su, oddechu, szybkości m ów ienia, a rty k u la c ji, w y ra ż a n ia głosem znaków p rz e sta n k o w y ch itp.
T rz eb a przew idzieć konieczność zo rganizow ania obow iązkow ych d la a p lik a n tó w , choć rów n ież d o stę p n y ch dla ogółu adw o k ató w , ćw iczeń p ra k ty c z n y c h , alb o w iem an i d y k cji, a n i a rty k u la c ji, a n i ak c e n to w a n ia teo rety czn ie nauczyć się nie m ożna i d latego d o sk o n alen ie się w za k resie r e to ry k i w y m ag a p u b licznej k o n fro n ta c ji z k o legam i (prób p rzem aw ian ia), połączonej z m o ż li w ością oceny i p o p ra w ia n ia w ogólnej d y sk u sji tego m a te ria łu , k tó ry je s t p o d an y p rzez w ykładow ców .
O gólna liczba i częstość tych ćw iczeń p o w in n a być u sta lo n a w u zgodnieniu z w ykładow cam i, a je śli te ćw iczenia m a ją być skuteczne, pow inny one trw a ć n ie m niej niż w ciągu dw óch la t ap lik a c ji adw okackiej.
e) O p r a c o w a n i e p o d r ę c z n i k a w y m o w y s ą d o w e j w w y su n ię tej w yżej pod p k t 6 tezie zostało już zrealizow ane w obec po d p isan ia przez W y d aw nictw o P ra w n icz e um ow y w ydaw niczej z ad w o k a tam i d rem R om anem Ł y - czyw kiem i O lgierdem M issuną n a przygotow anie dzieła pod roboczym ty tu łe m „S ztu k a w ym ow y są d o w e j”, któ reg o te rm in u kończenia określony został n a dzień 31 m a ja 1975 r.
f) O p r a c o w a n i e b i b l i o g r a f i i w y d a w n i c t w p o l s k i c h i z a g r a n i c z n y c h w d z i e d z i n i e w y m o w y zostało ju ż uw zględnione p rzy o p rac o w a n iu w ym ienionej w yżej k siążk i n a te m a t sztuki w ym ow y sądow ej. g) P oza te m a ta m i pod an y m i w tezach O środka B adaw czego A d w o k atu ry należy
m oim zdaniem w p row adzić jeszcze dw a elem en ty u zupełniające, a m ianow icie k o n k u r s y k r a s o m ó w s t w a s ą d o w e g o dla ap lik an tó w ad w okackich i w y k ł a d y w y b itn y c h sędziów S ąd u N ajw yższego i sądów w o jew ó d zk ich n a te m a t w ym ow y sądow ej.
K o n k u rsy k raso m ó w stw a sądow ego dla a p lik a n tó w ad w o k ack ich w ra m a c h ich szkolenia po w in n y być organizow ane ra z do ro k u w e w szy stk ich izbach ad w o kackich. Do ju r y p o w in n i w chodzić — oprócz adw okatów prow adzących sz k o le nie w zak resie w ym ow y sądow ej — po lo n ista i ak to r, ja k rów nież p rz e d s ta w iciel N RA i O środka B adaw czego A dw o k atu ry .
R ady ad w okackie p ow inny ustanow ić n ag ro d y pieniężne d la zachęcenia a p li k a n tó w do u d ziału w k o n k u rsach . Je d n ak ż e w a ru n k ie m tego, aby k o n k u rsy s ta ły się rzeczyw iście sty m u la to re m p rac y n ad d oskonaleniem sz tu k i o ra to rsk ie j, je st zm ian a dotychczasow ej form y k o n k u rsó w przez w prow adzenie publicznego om ów ienia w y n ik ó w konkursów , przez uzasadnienie, dlaczego to, a n ie in n e prze m ó w ien ie zostało w y ró żn io n e i n agrodzone, oraz przez w y tk n ię cie ze szcze gółow ą m o ty w a cją błędów w za k resie fo rm y i treśc i w ygłoszonych p rz e m ów ień.
K o n k u rsy odbyw ałyby się w poszczególnych izbach n a w iosnę, n a to m ia st n a je sie n i co ro k u o rg an iz o w an y b yłby przez O środek B adaw czy A d w o k a tu ry O gól n o p o lsk i K o n k u rs K raso m ó w stw a S ądow ego w W arszaw ie, w k tó ry m w zięliby udział m ów cy n ag ro d z en i pierw szą n ag ro d ą w k o n k u rsac h poszczególnych izb ad w okackich. W ju r y w zięliby udział p rzedstaw iciele O środka, po lo n ista i a k to r, a po zakończeniu k o n k u rsu n astąp iło b y u za sa d n ien ie jego w y n ik ó w i w y tk n ię cie stw ierdzonych błędów .
N agrody n a ogólnopolskim k o n k u rsie byłyby ustan o w io n e przez NRA.
P o n ad to , ja k już zaznaczono, pożąd an e je s t organizow anie w y k ład ó w n a te m a t w ym ow y sądow ej w ygłoszonych przez w y b itn y c h sędziów S ądu N ajw yższego i sądów w ojew ódzkich. T em atem w y k ład ó w byłoby om ów ienie w y stą p ie ń ad w o
94 Z prac Ośrodka Badawczego A d w o k a tu r y N r 3 (207) k a tó w p rzed sądam i, k ry ty k a tych w ystąpień, o b ie k ty w n a ocena znaczenia ad w o k a c k ic h przem ów ień sądow ych dla sędziów zaw odow ych i ław ników , om ów ienie w p ły w u przem ów ień n a orzeczenia sądów , w sk azan ie podstaw ow ych błędów ta k ty cz n y ch , m e ry to ry czn y ch i p raw n y ch , popełn ian y ch w p ra k ty c e przez a d w o k ató w , oraz błędów z z a k re su te ch n ik i o ra to rsk ie j.
Tego ro d z a ju w y k ład y stan o w iły b y
novum i p ow inny być przeznaczone p rze d e
w sz y stk im dla adw okatów .Z godnie z o sta tn im i trze m a tezam i (8, 9, 10) O środek B adaw czy A d w o k a tu ry p o w in ie n grom adzić te k sty w y ró ż n ia jąc y ch się p rzem ów ień sądow ych ad w o k a tów , zarów no u trw a lo n y c h w ste n o g ra m a ch ja k i n a ta śm a ch m ag n eto fo n o w y ch , o ra z ogłaszać szczególnie w arto ścio w e p rzem ó w ien ia n a ła m ac h „ P a le stry ” lu b w o d ręb n y c h w y d aw n ic tw ac h .
adw. O. Missuna
E. Szkolenie aplikantów adwokackich w zakresie wymowy sądowej
I. S t a n a k t u a l n y
1. Szkolenie ap lik an tó w ad w o k a ck ic h organizow ane przez poszczególne ra d y a d w o k ack ie o piera się n a ram o w y ch założeniach uchw alonych przez N aczelną R a d ę A d w o k ack ą i za w arty ch w R eg ulam inie ap lik a c ji ad w okackiej oraz k sz tałcen ia i egzam inu ap lik an tó w adw o k ack ich z d n ia 14.XI.1965 r. oraz w in stru k c ji w sp ra w ie szkolenia ap lik an tó w ad w okackich i egzam inu adw okackiego z d n ia 28.VII. 1966 r.
2. W śród obow iązkow ych przedm iotów w ykładow ych n ie uw zględniono zajęć z za k re su w ym ow y sądow ej ja k o sam odzielnego procesu szkoleniowego. Zwrócono je d y n ie uw agę na celowość om ów ienia m etody przyg o to w an ia p rzem ów ienia są dow ego (In stru k c ja — dział „M etodyka p racy zaw odow ej” i in.) oraz po d k reś lono, że w pro g ram ie zajęć należy uw zględnić m etodykę pro w ad zen ia spraw , a m .in. opracow anie p rzem ów ienia sądow ego (R egulam in § 27).
3. A n aliza obow iązujących przepisów prow adzi do n a s tęp u jący c h w niosków : a) w procesie szkolenia ap lik an tó w ad w okackich p rzy k ła d an o m in im aln e z n a
czenie do przem ów ień a d w o k a ta (ap lik an ta ) przed sądem ,
b) nie opracow ano żadnego szczegółowego p ro g ra m u dotyczącego m etody p rz y g o tow ania i w ygłoszenia przem ów ienia sądowego,
c) n ie w idziano głębszych zw iązków pom iędzy za g ad n ien iem p o p raw nego p rz e m ó w ien ia sądow ego a d w o k a ta a jego p rzygotow aniem zaw odow ym , w iedzą ogólną oraz w łaściw ą p o staw ą etyczną.
4. P ra k ty k a życia codziennego w pełni p o tw ierd ziła sfo rm u ło w an e w yżej w nioski. U ch w alan e przez ra d y adw okackie program y szkoleniow e w zasadzie nie uw zględ n ia ły tej p ro b lem aty k i w sensie kom pleksow ym , a jed y n ie sporadycznie, w m i n im a ln y m w ym iarze godzin ograniczano się do b ardzo ogólnych u w ag zw iązanych z p rzem ów ieniem sądow ym .
5. D otychczasow y sta n p raw n y i w ykształconą p ra k ty k ę należy uznać za w y ją tk o w o n ie za d o w a la jąc ą i dlatego w y m ag a ją cą n aty ch m iasto w e j in te rw e n c ji ze strony p ow ołanych w ładz ad w o k a tu ry .
