R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X , Z . 1, W A R S Z A W A 1969
A D A M FIR E K , S T A N IS Ł A W Z A S O Ń S K I
WSTĘPNE BADANIA NIEKTÓRYCH WŁASNOŚCI
RÓŻNIE UŻYTKOWANYCH GLEB W POŁUDNIOWYCH PARTIACH PASMA JAWORZYNY KRYNICKIEJ
K ated ra G leb o zn a w stw a W SR w K ra k o w ie K ie r o w n ik — doc. dr T om asz K om orn ick i
Pasmo Jaw orzyny K rynickiej stanowi południowo-wschodni masyw górski Beskidu Sądeckiego, ograniczony od wschodu potokami Muszynką i Mochnaczką, od północnego wschodu rzeką Kamienicą, a od zachodu i po łudnia Popradem.
Ten masyw górski zbudowany jest z piaskowców magurskich, repre zentowanych przez psamitowo-pelitowe osady, zlepione lepiszczem ilastym lub w apnisto-ilastym . Dają one zwietrzelinę o składzie mechanicznym glin lekkich i średnich, czasem pylastych, ze szkieletem różnej wielkości, w y stępującym na głębokości 40-50 cm, a czasem płycej. Piaskowce te, po chodzące z rejonu Mochnaczki, zostały opisane przez K o m o r n i c k i e go, A d a m c z y k a , P o l a k a [7].
W arunki klimatyczne w górzystym terenie K arpat są trudne do ustale nia. P aram etry ich zależą bowiem od bardzo wielu czynników, jak wyso kość nad poziom morza, ekspozycja, ukształtow anie terenu itp. Jak w y nika z danych, opracowanych przez H e s s a [2], interesujący nas teren odznacza się sum ą rocznych opadów w granicach 750-900 mm, rozmiesz
czonych mniej więcej rów nomiernie w ciągu roku. Średnie roczne tem pe
ra tu ry wynoszą od + 6 do + 7 °C, a ilość dni z mrozem i przymrozkiem —
ok. 140.
W południowych partiach masywu Jaw orzyny K rynickiej wybrano 14 profilów typow ych gleb upraw nych, leśnych i pod użytkam i zielonymi. W doborze m ateriału kierowano się zasadą jednolitości gleb pod względem
100 A. F irek, S. Z asoń sk i
charakteru skały macierzystej, jej uziarnienia i podatności na wietrzenie oraz podobnych w arunków geomorfologicznych, z zachowaniem wysoko ści 450-750 m n.p.m.
B A D A N IA W Ł A SN E
W dobranych profilach oznaczono typ gleby i pobrano próbki ze wszystkich poziomów genetycznych w celu dokonania oznaczeń laborato- ryjnych. Specjalnie skonstruowanym wciskaczem [1] pobrano z trzech górnych poziomów próbki o nie naruszonym układzie do metalowych cy lindrów pojemności 250 cm3.
W laboratorium oznaczono:
— skład mechaniczny metodą Bouyoucosa w modyfikacji Casagrande i Prószyńskiego,
— ciężar właściwy rzeczywisty w kolbach miarowych,
— ciężar objętościowy w próbkach o nie naruszonym układzie,
— porowatość ogólną z przeliczenia ciężaru rzeczywistego i objęto ściowego,
— pojemność wodną w procentach objętościowych, — pojemność powietrzną według Kopecky’ego,
— m aksym alną kapilarną pojemność wodną w procentach wagowych. — pH w H2O i w KC1 potencjometrycznie przy użyciu elektrod szkla nej i kalomelowej,
— kwasowość hydrolityczną i sumę zasad wym iennych według Kap- pena,
— С organiczny według Tiurina w m odyfikacji naszej K atedry Gle boznawstwa,
— m aterię organiczną z przeliczenia procentu С organicznego X 1,724. O trzym ane w yniki przedstawiono w tab. 1-6 i na w ykresach (rys. 1-7).
O G Ó L N A C H A R A K T E R Y S T Y K A B A D A N Y C H G L E B
G l e b y l e ś n e — profile 1L, 2L, 3L, 4L i 5L. Zbadane profile gleb
leśnych reprezentują zbiorowiska roślinne: — buka z borówką — profile IL i 2L,
— świerka lub jodły z mchem i borówką — profile 3L, 4L i 5L.
Niektóre własności fizyczne tych gleb przedstawiono w tab. 1, a che miczne — w tab. 4.
T a b e l a 1
Sk ład mechaniczny i s to su n k i w odno-pow ietrzne g le b le śn y c h M echanical co m p o sitio n and a ir -w a te r r e l a t io n s h ip s o f f o r e s t s o i l s
M ie j s c o w ość N r p r o f i l u P oziom S k ła d m e ch a n ic z n y w p r o c e n t a c h f r a k c j i M e c h a n ic a l a n a l y s i s , i n % p a r t i c l e s i z e /mm/ Ogółem T o t a l s P o r o w a to ść o g ó ln a w % o b j . P r P o je m n o ść p o w ie t r z n a W % o b j . P r - Pw M aksymalna k a p i la r n a p o jem n o ść v/o dna w % w ag. L o c a l i t y P r o f i l e No. cm 1 , 0 -0 , 1 0 , 1 -0 ,-0 5 0 , 0 5 -0 ,-0 2 0 , 0 2 -0 ,-0 -0 5 0 , 0 0 5 -0 ,-0 -0 2 < 0 , 0 0 2 1 , 0 -0 , 1 0 , 1 -0 ,-0 2 < 0 , 0 2 T o t a l p o r o s i t y / Р г / i n % by v o l . A ir c a p a c i t y / P r - Pw / i n % by v o l.. Max. c a p i l l a r y w a te r c a p a c i t y i n % by w e ig h t C zarny 1 L 0 - 5 no no no no no no no no no no no no P o to k . 5 - 1 5 30 10 17 17 10 16 3 0 27 43 65 8 6 4 1 5 -2 6 42 12 18 10 6 12 42 30 28 56 4 45 2 6 -6 5 no no no no no no no no no 52 4 38 2 L 0 - 4 no no no no no no no no no no no no 4 - 1 6 42 17 15 12 7 7 42 32 26 60 9 62 1 6 -2 9 42 16 16 8 8 10 42 32 26 55 4 50 2 9 -5 9 42 9 19 10 8 12 42 28 30 56 5 4 4 5 9 -9 5 43 15 2 21 7 12 43 17 40 no no no 3 L 0 - 3 no no no no no no no no no no no no 3 - 1 7 37 12 . 17 11 8 15 37 29 3 4 54 5 4 1 1 7 -5 3 36 8 1 4 17 14 11 36 22 4 2 1 48 3 32 5 3 -1 0 2 38 8 15 12 9 18 38 23 39 48 4 2 2 M ochnacz- 4 L 0 - 2 no no no no no no no no no no no no k a 2 - 1 0 28 18 22 15 7 10 28 4 0 32 68 4 68 Wyżna 1 0 -3 0 34 9 17 13 12 15 3 4 26 4 0 55 4 43 3 0 -4 1 29 11 18 14 11 17 29 29 42 51 2 39 F i w n ic z - 5 L 0 - 4 no no no no no no no no no no no no n a 4 - 1 2 31 20 20 17 16 6 31 4 0 29 52 2 4 1 K ic a r z 1 2 -3 8 33 10 20 20 9 8 33 30 37 52 3 4 0 3 8 - 6 2 32 12 16 2 0 10 10 32 28 40 43 6 3 4 > 6 2 32 14 19 19 8 8 32 33 35 no no no no = n i e o z n a c z o n o , n o t d e te r m in e d N ie k tó r e w ła sn o ś c i różnie u ż y tk o w a n y c h g le b
.Skład m echaniczny i s to su n k i w odno-pow ietrzne g le b zadarnionych M echanical c o m p o sitio n and oiir-w ater r e l a t i o n s h i p s o f g reen la n d s o i l s
M ie j s c o wość L o c a l i t y Nr p ro f i l u P r o f i l e No. P o z io m H o r iz o n cm S k ła d m e ch a n ic zn y w p r o c e n t a c h f r a k c j i M e ch a n ica l a n a l y s i s , i n % p a r t i c i e s i z e / m m / Ogółem T o t a l s P o r o w a to ś ć o g ó ln a w % o b j . P r T o t a l p o r o s i t y / T i / i n % b y v o l . P o jem n o ść p o w ie t r z n a w % o b j . P r - Pw A ir c a p a c i t y / P r - Pw /' i n % b y v o l . Maksym alna k a p i l a r n a p o jem n o ść wodna w % Y/ag. Max. c a p i l l a r y w a t e r c a p a c i t y i n % b y w e ig h t 1 , 0 -' 0 , 1 0 , 1 -0 ,-0 5 о о о о ГО VJ 1 i 0 , 0 2 -0 , -0 -0 5 0 , 0 0 5 -0 ,-0 -0 2 < 0 , 0 0 2 1 , 0 -0 , 1 0 , 1 -0 , -0 2 < 0 , 0 2 C zarny 1 Z 1 - 1 4 51 18 1 4 4 1 0 3 51 32 • 17 63 2 63 P o to k 1 4 - 3 1 4 4 12 18 5 8 1 1 4 4 3 0 24 56 4 47 3 1 - 4 5 3 9 9 1 4 9 12 17 3 9 23 38 52 4 3 8 4 5 - 7 5 4 0 11 1 1 1 5 10 13 4 0 22 38 no no no > 7 5 4 9 12 10 7 8 1 4 49 22 29 no no no 2 Z 0 - 1 4 39 22 25 7 3 4 39 47 14 5 8 4 5 2 1 4 - 2 6 4 2 13 17 12 9 7 4 2 3 0 28 56 5 4 5 2 6 - 5 6 4 6 12 13 13 8 8 4 6 25 29 58 7 4 6 5 6 - 7 4 4 6 14 12 11 7 1 0 4 6 26 28 n o no no 3 Z 0 - 1 5 29 10 1 8 19 11 13 2 9 28 43 5 4 3 4 2 1 5 - 3 1 2 3 7 18 2 3 17 12 23 25 52 50 3 3 5 3 1 - 5 3 25 9 13 2 0 1 6 17 25 22 53 50 4 3 5 > 5 3 2 5 6 1 4 19 1 4 22 25 2 0 52 no no no M ochnacz- 4 Z 0 - 1 8 28 16 19 1 4 1 0 13 2 8 35 37 5 4 3 43 k a Wyżna 1 8 - 4 0 2 6 11 21 1 4 12 16 2 6 32 42 4 6 4 38 4 0 - 6 0 25 11 17 16 12 19 2 5 28 47 4 6 2 3 1 6 0 - 1 2 0 27 12 17 1 8 1 4 12 27 29 44 no . no no P iw n ic z 5 Z 0 - 8 28 24 2 0 16 4 8 28 4 4 28 59 1 5 4 n a . 8 - 2 5 3 1 12 2 0 17 10 10 31 3 2 37 48 3 3 3 K ic a r z 2 5 - 4 6 3 6 11 19 1 6 7 1 1 36 30 3 4 49 5 3 2 4 6 - 8 5 3 1 13 17 18 8 13 3 1 з о 39 no no no B a r c ic e 6 Z 0 - 1 6 3 8 19 19 1 1 4 9 38 38 24 4 9 3 3 4 1 6 - 3 8 4 0 15 19 1 1 5 10 40 34 26 50 6 33 3 8 - 6 4 4 2 19 15 10 5 9 42 3 4 24 45 5 28 6 4 -1 2 0 47 17 12 1 0 4 10 47 29 24 no no no 10 2 A . F ir e k , S . Z a s o ń s k i
T a b e l a 5 S k ład m echaniczny i s to s u n k i wodno-powiefcrzne g le b uprawnych
M echan ical c o m p o s itio n and a ir -w a te r r e l a t i o n s h i p s o f a r a b le s o i l s
MiejSCO -W O Ś Ć L o c a l i t y Nr p r o f i l u P r o f i l e No. P o z io m H o r iz o n cm S k ła d m e c h a n ic z n y w p r o c e n t a c h f r a k c j i M e c h a n ic a l a n a l y s i s , i n % p a r t i c l e s i z e /m m / O gółem T o t a l s P o r o w a to ś ć o g ó ln a w % o b j . P r T o t a l p o r o s i t y / Р г / i n % b y v o l . P o je m n o ść p o w i e t r z n a w % o b j . P r - Pw A ir c a p a c i t y / Р г - Pw / i n % b y v o l . M aksym alna k a p i l a r n a p o je m n o ść w odna w % w ag. Max. c a p i l l a r y w a t e r c a p a c i t y i n % b y w e ig h t i O rH •н о 1 LA H О О О i l A CVJ О о о" О 0,0 2 -0 ,0 0 5 LA СО i О О О О О О < 0 ,0 0 2 i о н r-Г о 0,1 -0 ,0 2 о о V Moch- 1 R 0 - 2 2 2 4 11 22 18 9 16 2 4 33 43 58 6 4 8 n a c z k a 2 2 - 3 5 21 7 19 18 16 19 21 26 53 5 4 6 4 1 Wyżna 3 5 - 4 6 20 10 19 19 14 18 20 29 51 49 2 3 5 4 6 - 7 1 21 10 2 0 16 13 2 0 21 30 49 no no no 7 1 - 9 0 29 11 22 1 4 8 16 29 33 38 no no no P i w n ic z 2 R 0 - 1 5 24 14 23 2 0 11 8 2 4 37 39 59 2 5 8 n a 1 5 - 4 6 25 11 17 2 0 12 15 25 2 8 47 52 4 3 8 K ic a r z 4 6 - 6 2 26 11 17 2 4 11 11 2 6 28 4 6 4 8 5 2 7 6 2 - 9 8 29 7 1 6 1 9 10 19 2 9 23 4 8 no no no B a r c ic c 3 R 0 - 2 2 31 16 23 1 6 7 7 3 1 39 3 0 58 10 43 2 2 - 4 8 3 4 16 2 3 10 5 12 3 4 39 27 50 6 5 3 4 8 - 6 1 36 18 19 1 1 4 12 3 6 37 27 4 4 5 2 7 > 61 no no но по по по по по по no no n o
104 A. F irek, S. Z asoń sk i
poziomów i silne wyługowanie z zasad (pH ok. 4,5, V°/o poniżej 20). Za
kwaszenie to m aleje w yraźnie w głąb (tab. 4, rys. 5a, 5b i 6b). Budowa ich
profilu przypomina gleby brunatne; są to zatem gleby skrytobielicowe, z w yjątkiem profilu 4L, k tó ry reprezentuje gleby brunatne kwaśne
(tab. 4).
Charakterystyczną budowę profilu gleb leśnych przedstawiono poniżej:
Aoo — kilkucentym etrow a w arstw a liści lub szpilek w małym stopniu
rozłożonych,
A1/A2 — poziom akum ulacyjno-eluw ialny ok. 1 0-centym etrowej m iąż
szości, szarobrunatny, słabo strukturalny, dość pulchny, um iar kowanie wilgotny, z próchnicą ziemistą, przejście stopniowe;
A2/B — poziom eluw ialno-iluwialny kilkucentym etrow ej miąższości
z zaciekami próchniczymi, słabo stru kturalny, pulchny, um iar kowanie wilgotny, przejście stopniowe;
B/C — poziom przejściowy kilkunasto- do
kilkudziesięciocentymetro-wej miąższości; słabo zmieniana przez procesy glebotwórcze żółtobrązowa skała m acierzysta z różną ilością szkieletu;
С — zwietrzelina piaskowca zalegająca między odłamkami w ietrze
jącej skały.
G l e b y p o d u ż y t k a m i z i e l o n y m i — profile IZ, 2Z, 3Z, 4Z,
5Z i 6Z. Reprezentują one siedlisko traw iaste z przewagą kostrzewy, m ietli
cy i grzebienicy. Odznaczają się odczynem zbliżonym do obojętnego lub słabo kwaśnym, przy pH w zrastającym nieznacznie w głąb profilu. Po dobnie nieznacznie w zrasta w głąb profilu stopień wysycenia zasadami (tab. 5, rys. 5a, 5b i 6b).
Pod względem typologicznym są to gleby: — brunatne właściwe — profil IZ,
— brunatne wyługowane — profile 3Z, 4Z i 6Z,
— brunatne kwaśne — profile 2Z, 5Z.
Szczegółowe dane z zakresu własności fizycznych podano w tab. 2, a chemicznych w tab. 5.
Charakterystyczne cechy budowy profilu są następujące:
A±(d) — poziom próchniczno-darniowy kilku- lub kilkunastocentym etro wej miąższości, szarobrunatny, stru kturalny, średnio zbity, um iarkowanie wilgotny, bardzo silnie przerośnięty korzeniami, przejście stopniowe;
A i(B ) — poziom przejściowy kilkunastocentym etrow ej miąższości, szaro brunatny, strukturalny, pulchny, przerośnięty korzeniami, przej ście stopniowe;
N iek tó re w ła sn o ści różnie u ży tk o w a n y ch gleb 105
(B) — poziom brunatnienia kilkunasto- lub
kilkudziesięciocentymetro-wej miąższości, brunatny, jaśniejący w głąb. strukturalny, p ul
chny, wilgotny, w dolnych partiach ok. 2 0% szkieletu, przejście
stopniowa;
(B)C — glina zalegająca między odłamkami wietrzejącego piaskowca. G l e b y u p r a w n e — profile IR, 2R i 3R. Odczyn zbadanych gleb
upraw nych w aha się w granicach od kwaśnego do słabo kwaśnego (tab. 6)
w ykazując charakterystyczne załamanie w poziomie A ^ B ) (rys. 5). Podob
nie zachowuje się stopień wysycenia przez kationy zasadowe (rys. 6b).
Tabela 3 podaje szczegółowo niektóre własności fizyczne badanych gleb,
a tab. 6 — własności chemiczne.
Pod względem typologicznym są to: upraw ne gleby brunatne wyługo wane.
Charakterystyczne cechy budowy profilu badanych gleb są następujące:
A p — poziom próchniczno-orny 15-20 cm, ciem nobrunatny, stru k tu
ralny, pulchny, świeży, przejście wyraźne;
Ai(B) — poziom przejściowy kilkunastocentym etrow ej miąższości, b ru natny, stru kturalny, średnio zbity, umiarkowanie wilgotny, przejście stopniowe;
(B) — poziom brunatnienia różnej miąższości, brunatny, strukturalny,
średnio zbity, wilgotny, w dolnych partiach ok. 2 0% szkieletu,
przejście stopniowe;
(B)C — zalegająca między odłamkami piaskowca zwietrzelina słabo zmie niona przez procesy glebotwórcze.
OM Ó W IENIE W Y N IK Ó W
W Ł A S N O Ś C I F IZ Y C Z N E
Skład m echaniczny i zawartość materii organicznej
W tabelach 1, 2 i 3 zestawiono skład mechaniczny w obrębie różnie użytkowanych gleb. W ynika z niego, że wszystkie badane grupy użytkowe reprezentow ane są przez te same gatunki. W yjątek stanowią tylko dwa profile gleb zadarnionych — IZ i 2Z. Głębsze poziomy genetyczne m ają na ogół cięższy skład mechaniczny. To zróżnicowanie może wiązać się z warstw ową budową skał fliszowych, różnym uziarnieniem nieraz tych samych ławic, a także spiaszczeniem górnych w arstw lub wynikiem pro cesu lessivage.
To podobne uziarnienie badanych grup użytkowych gleb oraz podobne
własności chemiczne głębszych poziomów genetycznych (rys. 5 i 6) świad
czy o tym , że m am y do czynienia z glebami względnie jednolitymi. Zatem różnice stwierdzone we własnościach różnych grup badanych gleb można
T a b e l a 4
!îaw ario:jć m a t e r ii o r ;;n n ic zn ej i w ła s n o ś c i chem iczne g le b le jn y c h Content; o f o r g a n ic m a tte r and ch e m ic a l p r o p e r t i e s o f força i; s o i l s
Nr
p r o P o zio m Sym bol
с o r e . M at. o r l£. pH K om pleks s o r p c y j n y B a se e x c h a n g e d a t a ' Typ g e n e t y c z n y G e n e t ic M ie js c o w o ś ć L o c a l i t y f i l u H o r iz o n poziom u S H S + H P r o Sym bol o f V % s o i l t y p e f i l e No. cm h o r iz o n % H2 ° KC1 m e/1 0 0 g g l e b y - s o i l C za rn y P o to k 1 L 0 - 5 5 - 1 5 1 5 - 2 0 Aoo A1 A2 /B no 1 , 2 1 0 , 4 3 no 2 , 0 8 0 , 7 4 no 4 , 8 4 , 5 no 4 . 1 4 . 2 no 2 , 6 2 , 6 no 6 , 8 8 , 7 no 9 , 4 1 1 , 7 no 2 5 18 G le b a s k r y t o b i e l i c o w a C r y p t o p o d s o lic s o i l 2 L 0 - 4 4 - 1 6 1 6 -2 -, Aoo Ai / k :\ a. , /rł no 2 , 5 7 no no 4 , 4 3 no no 4 , 7 4 , G no 4 . 0 4 . 1 no 1 , 0 1 , 0 no 1 2 , 0 1 0 ,2 no 1 3 , 0 1 1 , 2 no 8 9 G le b a s k r y t o b i e l i c o w a C r y p t o p o d s o lic s o i l 2 9 - 5 9 b" 110 no 5 , 0 4 , 4 1 , 7 7 , 2 8 , 9 2 0 5 9 - 9 5 b/c no no no no no" no no no 5 L 0 - 5 5 - 1 7 1 7 - 5 5 Aoo A ^A p В no 1 , 5 1 0 , 4 7 no 2 , 6 0 0 , 8 1 no 4 , 4 4 , 7 no 3 , 8 4 , 1 no 1 , 1 2 , 7 no 1 3 , 5 7 , 2 no 1 4 , 6 9 , 9 no 8 2? G lo b a s k r y t o b i e l i c o w a C r y p t o p o d s o lic s o i l > 53 В/С no no 5 , 8 4 , 5 8 , 9 2 , 8 1 1 , 7 7 6 M ochnaczka V/ y i n a 4 L 0 - 2 2 - 1 0 1 0 - 3 0 Aoo A1 / В / no 3 , 4 6 1 , 1 1 no о , 0 0 1 , 9 4 no 4 , 6 4 , 0 no 3 . 8 3 . 8 no 5 , 5 4 , 0 no 1 4 , 3 9 , 8 no 1 9 . 8 1 3 . 8 no 2 8 2 9 G le b a b r u n a tn a k w aśn a A c id brow n s o i l 3 0 - 4 1 /В /С no no 5 , 1 4 , 1 5 , 3 7 , 3 1 2 , 6 42 P iw n ic z n a K ic a r z 5 L 0 -4 ' .4 - 1 2 1 2 - 3 8 Aoo Ax/A 2 B1 no 1 , 9 8 0 , 9 5 no 3 , 4 1 1 ,6 3 no 4 , 6 4 , 9 no 3 , 8 4 , 0 no 2 , 8 2 , 1 no 1 3 , 0 8 , 8 no 1 5 . 8 1 0 . 9 no 18 19 G le b a s k r y t o b i e l i c o w a C r y p t o p o d s o lic s o i l 3 8 - 6 2
4
no. no 5 , 4 4 , 1 2 , 8 5 , 3 8 , 1 3 5 > 6 2 B/C no no 5 , 6 4 , 2 3 , 8 3 , 8 7 , 6 5 0I a b б 1 a 5
Zawartość m a ter ii organ ieznej i w ła sn o ści chemiczne g leb Jsadarnionych Content; o f organic matter and chemical p r o p e r tie s o f g ree n i wid s o i l s
M iejscow ość L o c a l it y Nr p r o f i l u P r o f i l e No. Poziom H o rizo n cm Symbol poziom u Symbol o f h o r iz o n С o r g i Mat. o r g . pH Kompleks s o r p c y jn y
Base exchange d a ta Typ g e n e ty c z n y ■ G o n e tic s o i l ty p e S H S + H V % /0 н2о КС1 m e/100 g g le b y - s o i l Czarny P o to k 1 Z 0 -1 4 14—31 3 1 -4 5 4 5 -7 5 > 7 5 Ад/ d / А д / В / / в / / в / с С 3 ,8 2 1 ,9 2 по по по 6 ,5 8 3 ,3 0 -no по по 6 .3 6 . 4 6 .5 6 , 4 по 5 , 4 5 .3 5 .3 5 ,2 по 2 6 ,1 1 9 ,6 1 7 .9 1 7 .9 no 4 . 2 3 ,7 3 . 3 3 ,0 no 3 0 .3 2 3 .3 2 1 ,2 2 0 ,9 no 86 8 4 84 86 no G leba b ru n a tn a w ła ś c iw a T y p ic a l brown s o i l ?. Z 0 -1 4 A , / d / 4 ,1 7 , 1 5 ,0 3 ,8 6 ,7 1 5 ,2 2 1 ,9 31 G leba b ru n a tn a 1 4 -2 6 А д / В / 1 , 4 2 ,5 5 ,5 4 ,1 4 , 4 7 , 2 1 1 ,6 38 kwaśnaA c id brown s o i l 2 6 -5 6 / в / по по 5 ,6 4 , 2 4 ,0 6 ,7 1 0 ,7 37 . 5 6 -7 4 / в / с по по 5 ,3 4 ,3 2 ,5 5 ,2 7 , 7 33 3' Z 0 -1 5 А , / а / 1 , 6 2 , 8 5 ,7 4 , 4 7 , 8 5 ,7 1 3 ,5 5 8 G leba b ru natn a 1 5 -3 1 А д / В / 0 ,9 1 , 6 5 , 6 4 . 2 7 , 6 6 , 7 1 4 ,3 53 wyługowana L eached brown 3 1 -5 3 / в / по по 5 ,6 4 , 2 • 7 , 0 6 ,3 1 3 ,3 53 s o i l
/ в / с по по 6 , 1 4 , 6 1 0 ,7 3 , 3 1 4 ,0 7 6
Moclmaczka 4 Z 0 -1 8 A , / d / 1 ,9 3 ,2 5 ,1 3 , 9 6 ,3 8 , 6 1 4 ,9 43 G leba b rim a tna Wyżna 1 8 -4 0 А д / В /
0 ,5 2 0 , 9 5 ,5 4 ,2 5 ,7 5 ,1 1 0 ,8 53 wyługowana Leached brown 40-60 / в / по по 5 ,5 4 ,2 4 , 5 5 , 1 9 , 6 47 L:oil 6 0 -1 2 0 /В /с по по 5 ,8 4 ,6 5 ,4 2 ,8 8 , 2 66
P iw n ic z n a 5 Z 0-8 а п/ а / 3 , 4 5 ,8 5 ,3 4 , 4 7 , 9 1 3 ,9 2 1 ,8 36 G leb a b ru n a tn a K ic a r z
8 -2 5 А д / В / 2 ,1 0 3 , 6 5 ,2 4 ,2 2 ,8 1 1 ,0 1 3 ,8 20 kwaśnaA cid brown s o i l 2 5 -4 6 / В / по по 5 , 5 • 4 , 4 3 , 4 7 , 8 1 1 ,2 3 0
4 6 -8 5 / В / с по по 5 ,7 4 ,2 4 , 0 6 ,5 1 0 ,5 39
B a r c ic e . 6 Z 0 -1 6 Ад/ d / 1 , 0 1 ,7 5 , 0 4 ,1 3 , 6 5 ,7 9 , 3 39 G leba bru natn a K am ieniołom 1 6 -3 8
А , / В / 0 , 6 1 ,0 5 , 2 4 , 1 5 ,1 3 , 6 8 , 7 58 w yługowana L eached brown 3 8 -6 4 / В / по по 5 , 3 4 , 1 5 , 5 3 , 6 9 , 1 60 s o i l 6 4 -1 2 0 / в / с по по 5 , 9 4 , 5 7 , 6 1 ,6 8 , 7 87 N ie k tó r e w ła sn o ś c i różnie u ż y tk o w a n y c h g le b
T a b e l a б Zaw artość m a t e r ii o r g a n ic z n e j i w ło .sn o jc i chem iczne g le b uprawnych
C on ten t o f o r g a n ic m a tte r and c h e m ic a l p r o p e r t ie s o f a r a b le s o i l s
K ie js c o v ;o ś ć L o c a l i t y Nr p r o f i l u P r o f i l e N o . P o z io m H o r iz o n cm S ym bol p o zio m u S ym bol o f h o r i z o n С o r e . M a t. o r g . pH K om p leks s o r p c y j n y B a se e x c h a n g e d a t a g e n e t y c z n y G e n e t ic s o i l t y p o s T[ S + H V % нао КС1 m e /1 00 g g l e b y - s o i l M ochn aczka Wyżna . 1 R 0-22 22-35 35-46 46-71 71-90 AP / ш г / в / /Б /С С 0 ,8 1.0 п о по п о 1.5 1,7 по по п о 5,5 5.3 5.7 5.3 5.8 4 , 1 4 . 0 4 . 1 4 . 2 4 . 3 6,8 4 , 6 4 , 2 5 , 1 4 . 8 8 . 9 4 . 4 4 . 4 7 , 8 1 0 , 3 9 . 5 7 . 2 5 . 3 3 . 5 1 7 . 1 1 4 . 1 1 1 . 4 1 0 . 4 8 . 3 1 7 . 6 1 1 . 2 9 . 4 1 1 . 6 4 0 53 37 49 5 8 51 4 0 4 7 • 67 G le b a b r u n a t n a w y łu g o w a n a L e a c h e d brow n s o i l P i w n ic z n a K i c a r z 2 R • 0-15 15-^6 46-62 62-98 АР Ах / В / / в / /В /с 2 , 4 0,71 п о по 4 , 0 1 . 2 по по 5 , 8 5 , 0 5.3 5.3 4 , 6 4 . 0 4.1 4 . 1 8 . 7 G ,8 5 , 0 5 . 8 G le b a b r u n a tn a w y łu g o w a n a L ea ch u d brown s o i l . B a r c i c e 2 R 0-22 1 , 1 1 .9 5 ,4 4 , 2 5,5 5,5 1 1 , 0 5 0 G le b a b r u n a t n a K a m ie n io ło m Р w y łu g o w a n a 2 2 - 4 8 А д /В / 0,5 0 ,9 5,3 4 ,0 5 ,8 5,0 8 , 8 45 L e a c h e d brow n s o i l 4 8 - 6 1 / в / по по 5 , 3 4 , 0 5 , 7 5,0 1 0 , 7 53
N iek tó re w ła sn o ści różnie u ży tk o w a n y ch gleb 109
przypisać specyfice procesów glebotwórczych, wynikających z różnego ich użytkowania.
Zawartość m aterii organicznej badanych gleb przedstawiono w tabe
lach 4, 5 i 6; w ynika z nich, że największą ilość m aterii organicznej w yka
zują gleby pod użytkam i zielonymi i to zarówno w poziomach próehnicz- nych, jak i podpróchnicznych. W poziomach próchnicznych najm niej m a terii organicznej w ykazują gleby uprawne. W poziomach podpróchnicznych gleb upraw nych i leśnych znaleziono zbliżone ilości m aterii organicznej. Wysoką zawartość m aterii organicznej gleb użytków zielonych można tłu maczyć gorszymi w arunkam i tlenowymi, w ynikającym i z mniejszej po jemności powietrznej poziomów próchniczno-darniowych w porównaniu z innym i glebami (por. rys. Ib). Prawdopodobnie wyższe pH gleb pod użytkam i zielonymi niż pod innym i (rys. 5a i 5b) będzie również wpływać korzystnie na gromadzenie się m aterii organicznej. Duży wpływ na ilość m aterii organicznej m ają resztki sytem u korzeniowego roślin, szczególnie silnie przerastającego górne poziomy gleb darniowych.
Porowatość ogólna
Ze szczegółowej analizy (rys. la) wynika, że badane grupy użytkowe gleb nie różnią się w większym stopniu między sobą pod względem po rowatości ogólnej. Różnice średnich w”artości porowatości w poziomach
Ap
Porowatość Poj. powietrzna Max. kopi/orna pój. wodna - Porosity -Air capacity -Max. cap wat capacity
R ys. 1. Ś r ed n ie w a rto ści w p ro fila ch różnie u ży tk o w a n y ch g leb
a — p o r o w a to ś c i, b — p o j e m n o ś c i p o w ie t r z n e j , с — m a k s y m a ln e j k a p ila r n e j p o j e m n o ś c i w o d
n e j ; l — g le b y le ś n e , 2 — g le b y p o d u ż y t k a m i z ie lo n y m i, 3 — g l e b y u p r a w n e
A v era g e v a lu e s in th e p ro files of v a r io u sly u tilise d soils of
a — p o r o s ity , b — a ir c a p a c it y , с — m a x im u m c a p i l l a r y w a te r c a p a c ity ; 1 — f o r e s t s o ils , 2 — g r e e n la n d s o ils , 3 — a r a b le s o ils
110 A. F irek , S. Z a soń sk i
genetycznych nie przekraczają 5%. Można je zatem według badań К o-
m o r n i c k i e g o i Z a s o ń s k i e g o [8] uznać za nieistotne.
Na wartość porowatości ogólnej, jak podaje literatu ra podręcznikowa
[3, 5], znaczny wpływ wywiera ilość m aterii organicznej oraz skład mecha
niczny m asy glebowej. Z rysunku 2 i tabel 1, 2 i 3 wynika, że w pływ w y mienionych czynników jest w przypadku zbadanych gleb w znacznym stopniu modyfikowany przez procesy wynikające ze sposobu użytkowania. Szczególnie mocno w yraża się to w poziomach ornych gleb upraw nych, gdzie ogólną porowatość w bardzo silnym stopniu kształtuje agrotechnika. We wszystkich pozostałych grupach użytkowych gleb i w poziomach próchnicznych wszystkich grup czynnikiem decydującym o porowatości jest ilość m aterii organicznej (rys. 2). Skład mechaniczny, a zwłaszcza ilość części spławialnych, m odyfikuje porowatość w znacznie mniejszym stop niu. W pływ procesu glebotwórczego na wielkość omawianej cechy u gleb
Materia org. - Org. m atter
Hy s. 2. P o ro w a to ść w p rofilach ró żn ie u ży tk o w a n y ch gleb w za leżn o ści od ilo ści m a te r ii organicznej
А , В — k o le j n e p o z io m y g e n e t y c z n e ; p o z o s t a łe o b j a ś n i e n ia j a k n a r y s . 1
P o ro sity in th e p ro files of v a r io u sly u tilise d so ils as d ep en d in g on organic m atter con ten t
N iek tó re w ła sn o śc i różn ie u ży tk o w a n y ch g leb 111
upraw nych m a nieco inne skutki niż w przypadku innych grup użytko wych i to we wszystkich poziomach genetycznych.
Zawartość części spławialnych w małym stopniu wpływa na wielkość porowatości w poziomach ornych gleb upraw nych. Natomiast w poziomach próchnicznych gleb leśnych obserwujemy w yraźny wzrost porowatości w m iarę zwiększania się ilości części spławialnych. Z kolei gleby pod użyt kami zielonymi w ykazują w tych poziomach nieznaczne zmniejszanie się porowatości ogólnej ze wzrostem ilości części spławialnych.
M aksymalna kapilarna pojemność wodna
M aksymalna kapilarna pojemność wodna m aleje wyraźnie w głąb profilu we wszystkich grupach użytkowych zbadanych gleb. Stw ierdza to
(dla każdego użytku oddzielnie) wielu autorów [4, 5, 6, 10]. Największą
Materio org. — Org. m offer
Rys. 3. M ak sym aln a kap ilarn a p ojem n ość w od n a w p rofilach różn ie użytkow anych, gleb w z a leż n o ści od ilo ści m a te r ii organicznej
o b j a ś n i e n ia j a k n a r y s . 1 i 2
M axim um cap illary v/ater cap acity in th e p ro files of va rio u s u tilise d so ils as d ep en d in g on organic m a tter content
112 A. F irek, S. Z asoń sk i
wartość omawianej cechy w ykazują gleby leśne. Gleby upraw ne i pod użytkam i zielonymi pod tym względem różnią się od siebie nieznacznie (rys. lc).
Z wykresów w ynika (rys. 3), że czynnikiem dominującym w kształto w aniu maksymalnej kapilarnej pojemności wodnej we wszystkich grupach gleb jest m ateria organiczna. Podobne zjawisko obserwujemy w przypad ku porowatości ogólnej (por. rys. 2 i 3). W glebach upraw nych i pod użyt kami zielonymi dodatni wpływ m aterii organicznej na kształtowanie się
omawianej cechy był mniejszy niż w przypadku gleb leśnych (rys. 3).
Zjawisko to obserwujem y w szczególności w poziomach gleb ornych i próchniczno-darniowych. Widocznie strukturotw órcze działanie m aterii organicznej było w znacznym stopniu ograniczone przez zabiegi agrotech niczne, procesy darniowe oraz udeptywanie w czasie wypasu.
Wpływ składu mechanicznego na maksym alną kapilarną pojemność wodną różnie użytkowanych gleb przy wysokich ilościach m aterii orga
nicznej (por. tab. 4, 5, 6) jest nieuchwytny, zwłaszcza w poziomach próch
nicznych. Natomiast w poziomach głębszych udział części spławialnych w kształtow aniu się omawianej własności we wszystkich grupach użytko wych gleb jest analogiczny jak w przypadku porowatości ogólnej.
Pojemność powietrzna
Największą pojemność powietrzną znaleziono w glebach upraw nych, nieco mniejszą w leśnych. W zbadanych glebach obu grup użytkowych wielkość omawianej własności m aleje w yraźnie w głąb profilu. Inaczej kształtuje się ta własność w profilach zbadanych gleb pod użytkam i zielo nymi. Poziomy próchniczno-darniowe tych gleb wykazały najmniejszą w całym profilu pojemność powietrzną (rys. Ib). Podobne zjawisko na
glebach darniowych opisują R y t e l e w s k i [10] i N i k o ł a j e w a [6].
Przypuszczalnie silnie rozw inięty system korzeniowy oraz udeptywanie darni powoduje taki układ gleby, który nie pozwala na występowanie dużej ilości przestrzeni niekapilarnych.
Współzależność między wartością pojemności powietrznej a składem mechanicznym przedstawiono na rys. 4.
W badanych grupach stwierdzono szczególnie w yraźną współzależność pomiędzy wartością pojemności powietrznej a ilością części piaszczystych (rys. 4). Dodatni wpływ ilości frakcji piasku na kształtowanie się omawia nej cechy w ystępuje wyraźnie we wszystkich poziomach genetycznych ba danych grup użytkowych gleb. Poziomy orne gleb upraw nych i próchnicz ne gleb leśnych w ykazują szczególnie duży wpływ frakcji piasku na wiel kość pojemności powietrznej.
bada-N iek tó re w ła sn o śc i różnie u ży tk o w a n y ch gleb 113
Części płaszcz. — Sandparfic/es
R ys. 4. P o jem n o ść p o w ietrzn a w p rofilach różn ie u ży tk o w a n y ch g leb w za leżn o ści od ilo śc i części p ia szczy sty ch
o b j a ś n i e n ia ja k n a r y s . 1 i 2
A ir cap acity (at satu ration m oistu re) in th e p ro files of v a r io u sly u tilise d so ils as d ep en d in g on con ten t of sand p a rticles (1-0.1 m m )
e x p l a n a t i o n s — s e e F ig s 1 a n d 2
R ys. 5. Ś r ed n ie w a rto ści pH w p rofilach ró żn ie u ży tk o w a n y ch gleb a — w KC1, b — H 20 ; in n e o b j a ś n i e n ia
ja k n a r y s. 1
M ean v a lu e s of pH in th e p ro files o f v a r io u sly u tilise d so ils a — in KC1, b — i n H 20 ; o t h e r s ig n s
a s in F ig . 1
114 A. F irek , S. Z asoń sk i
nych glebach jest znacznie mniejszy niż wpływ frakcji piasku. W głęb szych poziomach genetycznych części spławialne zmniejszają wielkość omawianej cechy we wszystkich grupach użytkowych gleb. Natomiast w poziomach próchnicznych wpływ ilości części spławialnych na wielkość pojemności powietrznej jest nieuchwytny.
M ateria organiczna w ywiera znikomy w pływ na wielkość pojemności powietrznej albo w w arunkach naszych badań wpływ ten jest niemożliwy do stwierdzenia.
W Ł A S N O Ś C I C H E M IC Z N E
Specyfika procesów glebotwórczych, w ynikających z różnych sposobów użytkowania gleby, w yw iera również wpływ na jej własności chemiczne.
Największe zróżnicowanie w tym względzie w ykazuje pH (w H2O i KC1) oraz ściśle z nim związany stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego przez
zasady (rys. 5a, 5b, 6a, 6b). Najwyższe pH, w zrastające równomiernie, ale
nieznacznie w głąb profilu w ykazują gleby pod użytkam i zielonymi. One również m ają najwyższe wysycenie przez kationy zasadowe. Pozostaje to prawdopodobnie w pewnym związku ze zmniejszoną przepuszczalnością poziomu próchniczno-darniowego w porównaniu z innymi, a zatem mniej« szym ługowaniem.
Odczyn poziomów ornych gleb upraw nych jest zbliżony do odczynu poziomów próchniczno-darniowych. W poziomie A\(B) gleby upraw ne w
y-_____________ i ■ i... i i i ______ i______ i___
10 20 40 20 0 20 40
m .ej100g gleby -m .e/100g soi/ V°/o
R ys. 6. Ś red n ie w a rto ści w p rofilach ró żn ie u ży tk o w a n y ch gleb cl — p o j e m n o ś c i s o r p c y j n e j , b — s t o p n i a w y s y c e n i a z a s a d a m i (V %); in n e o b j a ś n i e n ia
j a k n a r y s . 1
M ean v a lu e s in th e p ro files o f v a r io u sly u tilise d soils
N iek tó re w ła sn o śc i różnie u ż y tk o w a n y ch gleb 115
kazują obniżenie pH i zmniejszenie stopnia wysycenia zasadami (rys. 6b). Wynikać to może z odkwaszania poziomu ornego w skutek nawożenia i wapnowania, jednak zbyt niskiego, by mogło to wyrównać odczyn w ca łym profilu, albo ze słabego bielicowania.
Najwyższy stopień zakwaszenia i wyługowania z zasad w ykazują górne poziomy gleb leśnych, gdyż ich pH wynosi 4,5, a V ok. 20% (rys. 5a, 5b, 6b). W głębszych poziomach zarówno pH, jak stopień wysycenia zasadami wyraźnie wzrasta.
Pojemność kompleksu sorpcyjnego u badanych grup użytkowych gleb
R ys. 7. P o jem n o ść sorp cyjn a w p ro fila ch ró żn ie u ży tk o w a n y ch g leb w z a leż n o ści od ilo ś c i m a te r ii o rg a
niczn ej
o b j a ś n i e n ia j a k n a r y s . 1 1 2
B a se e x c h a n g e cap acity in th e p r o file s o f v a r io u s ly u tilise d soils as d ep en d in g on o rg a n ic m a tter
co n ten t
e x p l a n a t i o n s — s e e F ig s 1 a n d 2
jest podobna (rys. 6a). Jej wielkość zależy przede wszystkim od ilości m a terii organicznej (rys. 7), w mniejszym stopniu od ilości części koloi dalnych.
W N IO SK I
Z przedłożonych m ateriałów wynika, że:
1. Sposób użytkowania w yw iera istotny wpływ na kształtowanie się
niektórych własności fizycznych, w szczególności w górnych poziomach genetycznych gleb.
116 A. F irek, S. Z asoń sk i
2. Porowatość ogólna u wszystkich grup użytkowych i pojemność wod
na gleb leśnych i rolnych nie w ykazują większego zróżnicowania.
3. Pojemność powietrzna gleb użytków zielonych w ykazuje wzrost w głąb profilu, w przeciwieństwie do pozostałych.
4. Sposób użytkowania w znacznym stopniu m odyfikuje wpływ innych czynników (skład mechaniczny, zawartość m aterii organicznej) na kształ towanie się porowatości, pojemności wodnej i pojemności powietrznej.
5. Użytkowanie gleby w ywiera istotny wpływ na zbadane własności chemiczne: stopień wysycenia zasadami i odczyn.
L IT E R A T U R A
[1] F i r e k A. , Z a s o ń s k i S.: W ciskacz do p ob ieran ia p rób ek g le b o w y c h o n ie n aru szon ym u k ład zie. R oczn. gleb ozn . (w druku).
[2] H e s s M.: P ię tr a k lim a ty c z n e w P o lsk ich T atrach Z ach od n ich . Z eszy ty nauk. U J, C XV, K ra k ó w 1965.
[3] M u s i e r o w i c z A. , K r ó l H.: W sp ółzależn ość m ięd zy p o jem n o ścią w od n ą p o ło w ą i k a p ila rn ą g leb . R oczn. gleb ozn ., t. X II, 1962, s. 161.
[4] M u s i e r o w i c z A.: W łasn ości fizy czn e gleb . PIW R , W arszaw a 1948. [5] M u s i e r o w i c z A., U g g 1 a H.: G leb o zn a w stw o le ś n e ogólne. PW R iL,
W arszaw a 1964.
[6] N i k o ł a j e w a J. N.: W ozd u ch op ron icajem n ost d ie r n o w o -p o d zo listo j p o czw y na ra zliczn y ch u god iach p ri raznom jejo u w ła żn ien ii. P o c z w o w ie d ie n ., nr 8, 1962, s. 92-100.
[7] K o m o r n i c k i T., A d a m c z y k B., P o l a k S.: G leb y grom ad y M och- naczka N iżn a k. K ryn icy. R oczn. N au k roln., t. 72-F-3-1958.
[8] K o m o r n i c k i T., Z a s o ń s k i S.: P o w ta rza ln o ść w y n ik ó w ozn aczeń n ie k tó ry ch w ła sn o ś c i fizy czn y ch gleb . R oczn. gleb ozn ., t. 15, 1965, z. 2.
[9] P r o s k u r a Z. W. , K o b r y ń Z. M.: C h a ra k tery sty k a agron om iczn a gleb pogórza k arp ack iego w dorzeczu g órn ego D n iestru . A n n a les UM CS, sec. E, vol. 20, 1965.
[10] R y t e l e w s k i J.: T y p o lo g ia g leb a lu w ia ln y c h d o lin y rzek i Ł yn y. R oczn. gleb ozn ., t. 15, z. 1, 91-109.
[11] U g g l a H.: G leb o zn a w stw o le ś n e szczeg ó ło w e. PW RiL, W arszaw a 1965.
А . Ф И Р Е К , С. З А С О Н Ь С К И П РЕ Д В А РИ Т Е Л Ь Н О Е И С С Л ЕД О ВАН ИЕ Н Е К О ТО РЫ Х СВОЙСТВ Р А ЗЛ И Ч Н О П О Л Ь ЗУ Е М Ы Х ПО ЧВ В Ю Ж Н О Й Ч А С ТИ Ц ЕП И Я В О Ж Ы Н Ы К РЫ Н И Ц К О Й К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я В ы с ш е й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы в К р а к о в е Р е з ю м е В ю ж н о й части горной цепи Я в ож и н ы К ры ницк ой п ров еден бы л вы бор 14 ти пич ны х р азр езов л есн ы х почв п од зел ен ы м и угодиям и и п о д другим и к у л ь ту рами. П очвы эти хар ак тер и зов али сь подобны м и геом орф ологически м и усл ов и я ми, одинаковы м п р ои сх о ж д ен и ем м атеринской породы , сходн ы м м еханич еским
N iek tó re w ła sn o śc i różnie u ży tk o w a n y ch g leb 117 составом (таб. 1, 2, 3), подобны м и свойствами глубок и х ген ети ч еск и х горизонтов (рис. 5а, 5Ь, 6а, 6Ь). Н а этим основании д и ф ф ер ен ц и а ц и я влияния органического вещ ества и м ехан и ч еск ого состава на ф ор м и р ован и е н еоди н ак овы х свойств в и з уч аем ы х п оч в ах прип исы вается автором и зм ен ению почв ообразов атель н ы х п ро цессов всл едстви е неодин акового способа зем леп ользован и я. В отнош ении общ ей порозн ости и ссл едов ан и е почвы н е обн ар уж и л и зн а ч и м ы х р азн и ц (рис. 1а). Способ пользовани я в зам етной степени м одиф ициров ал вли ян и е м еханич еского состава (количества илистой части почв) н а ф ор м и р ов а н ие зн ач ен и й порозн ости. В ли ян и е количества органического вещ еств а на в ел и чины н азванного п р и зн ак а вы ступило отчетливо, но оно бы ло немного иное в п р ед ел а х к а ж д о й группы п ол ьзовани я (рис. 2). В гумусовом горизонте л есн ы х почв бы ла об н а р у ж ен а наибольш ая м ак си м альная кап и лля рн ая влагоёмкость (рис. 1с). О стальны е группы поль зован и я р а з личались в этом отнош ении лиш ь н езначительно. В ли ян и е количества органичес кого вещ ества на велич ины названного п р и зн ак а проявилось отчетливо в п оч в ах в сех групп пользовани я, но д ан н ы е бы ли сходн ы , к ак в сл уч ае общ ей порозн ости (сравн. рис. 2 и рис. 3). Зависим ость м е ж д у количеством илистой части почв и зн ач ен и ям и м аксим альной к апи ллярной влагоём кости в о в с е х гр уп п ах п о л ь зо вания бы ла отчетливая лиш ь только в п одгум усовы х горизонтах. К р ом е того п ахотн ы е почвы немного отличались в этом отн ош ении от остальны х групп. Самую вы сокую в оздуш н ую ём кость п ок а за л и п ахот н ы е и л есн ы е почвы, а сам ую н и зк ую — п од зел ен ы м и угодиям и (рис. lb ). З н ач ен и я н азв ан н ого п р и з нака увелич ивались с глубиной почвенного п р о ф и л я п од зел ен ы м и угодиям и а ум еньш ались в п ахот н ы х и л есн ы х почв ах. Н аи больш ее вл и ян и е на ф ор м и р о ван и е зн ач ен и й воздуш н ой ём кости обн а р у ж и в а л а п есч ан ая ф р ак ц и я (рис. 4). К ол и ч ество илистой части почв м ало влияло на в оздуш н ую ём кость а влияние количества органически х вещ еств на велич ины этого п р и зн ак а бы ло в ов се н е уловимо. Н аи более кислотны м и и вы щ елочен ны м и и з оснований бы ли гум усовы е горизонты л есн ы х почв (рис. 5а, 5Ь, 6Ь). В бол ее глубок и х ч астях почвенного п р о ф и л я л есн ы е почвы сравнивались в этом отнош ении с остальны м и группами пользовани я. П ахотн ы й слой обрабаты ваем ы х почв показы вал сам ы е вы сокие по всем у п р оф и л ю pH и степень насы щ енн ости основаниями, а сам ы е н и зк и е — в горизонте Ai (B). П очвы зе л е н ы х угодий н е вы являли ди ф ф ер ен ц и р ов ан н ости п р о ф и л я в отнош ении н а зв ан н ы х признаков. Емкость поглощ ения в и ссл едов ан н ы х гр уп п ах зем л еп ол ьзован и я отличалась сходим остью и одинак овой степенью зависим ости от количества органического вещ еств а и и л и сты х частиц (рис. 6а, 7). A . F IR E K , S . Z A S O ttS K I P R E L IM IN A R Y IN V E ST IG A T IO N S OF SOME PR O PE R TIES OF V A R IO U SL Y U T IL ISE D SO IL S IN THE SO U T H E R N P A R T OF THE C A R P A T H IA N C H A IN
OF MT. JA W O R Z Y N A K R Y N IC K A
D e p a r t m e n t o f S o il S c ie n c e , A g r ic u lt u r a l C o lle g e in K r a k ó w
S u m m a r y
In th e so u th ern part of th e ch ain o f Mt. J a w o rzy n a K ry n ick a (C arpathians) th e authors se le c te d 14 stan d ard p r o file s of fo rest, g reen la n d and arab le so ils. T he so ils w e r e form ed in sim ila r g eo m o rp h o lo g ica l co n d itio n s and from th e sa m e p a ren t rock
118 A. F irek , S. Z a soń sk i
(M agura sandstone); th eir m ech a n ica l co m p o sitio n w a s not to o v a ried (Tabs 1, 2, 3) as w e ll as th e fea tu res of th e d eep er g e n etic horizon s (F igs 5a, 5b, 6a, 6b). B a sin g on th e s e sim ila r itie s, th e authors a ttrib u ted a d iv e r s ifie d in flu e n c e of organic m atter and m ech a n ica l com p osition on th e d ev elo p m en t of se v e r a l fea tu res of th e ex a m in ed so ils to th e so il-fo r m in g p ro cesses r e su ltin g from th eir va rio u s m od es of u tiliza tio n .
In th e avera g e, th e ex a m in e d so ils d iffered v e r y little from one an oth er as regards to ta l p o ro sity (Fig. la ). T h e ca teg o ry of u tiliza tio n m o d ified to a co n sid era b le d egree th e e ffe c t o f th e am ou n ts of s ilt and c la y on th e ch a n g es of p orosity. The e ffe c t o f o rgan ic m a tter on th e la tter fe a tu r e is d istin ct and so m ew h a t d iffe r e n t in each u tiliza tio n categ o ry (Fig. 2).
T he la r g e st ca p illa ry w a te r ca p a city (Fig. lc ) w a s fou n d in th e h u m u s horizons of fo rest so ils. G reenlan d and arab le so ils did not d iffer co n sid era b ly fro m one an oth er in th is resp ect. T he e ffe c t o f organ ic m a tter co n ten t on ca p illa ry ca p a city is v e r y d istin ct in all so ils and is sim ila r as in th e case of to ta l p o ro sity (Fig 2 and 3). T he rela tio n b e tw e e n silt and cla y co n ten t and th e v a lu e of ca p illa ry ca p a city in all so ils is v is ib le on ly in th e horizons u n d erly in g th e h um us one. T h e arab le so ils are so m ew h a t d iffe r e n t from th e oth er soils.
T he g r e a te st air ca p a city (at ca p illa ry satu ration ) w a s sh o w n by arab le and fo rest so ils, and th e le a st — b y g reen la n d so ils (Fig. lb ). T he v a lu e of th is fe a tu r e in crea ses w ith dep th in th e p ro files u n d er g reen la n d , w h ile it d ecrea ses in arab le and fo r e st soils. T he g rea test e ffe c t as to th e ch a n g es of air ca p a city w a s sh o w n by th e p ercen ta g e of sand (Fig. 4). T he co n ten t of s ilt and cla y did not in flu e n c e th e air ca p a city grea tly , w h ile th e hum us co n ten t had no m ea su ra b le e ffe c t.
T he horizons u n d erly in g th e h u m u s on es in fo r e st so ils w e r e th e m ost acid and m ost stro n g ly b a se -d e p le te d (Tab. 1, F ig s 5a, 5b, 6b). In th e d eep er p arts o f th eir p ro files th e fo r e st so ils eq u a lled th e o th er u tiliza tio n ca teg o ries o f soils (Tabs 5, 6). T he p lou gh ed horizon s of th e arab le so ils sh o w ed th e h ig h est pH and b ase satu ration w h ile th e ir lo w e s t v a lu e s w e r e fo u n d in th e A ^ B ) horizons. T h e g reen la n d so il p ro f ile w a s not d iv e r sifie d in resp ect to pH and S v a lu e (Figs 5a, 5b, 6b). T h e b ase e x c h a n g e cap acity o f th e so il u tiliz a tio n ca teg o ries w a s not stro n g ly d ifferen tia ted in a ll so ils and d ep en d ed on th e co n ten t of organic m a tter and m in era l colloid s in a lik e d egree (Figs 6a and 7).
