mgr Agnieszka Kwiecień - Madej ZACHOWEK

ZACHOWEK

mgr Agnieszka Kwiecień - Madej

Cele instytucji

 Swoboda testowania pociąga za sobą niebezpieczeństwo naruszenia interesów osób najbliższych spadkodawcy,

 Założenie, że spadek powinny otrzymać osoby z najbliższego kręgu spadkodawcy,

 Służy ochronie najbliższej rodziny przed legalnymi, zgodnymi z prawem rozrządzeniami majątkowymi spadkodawcy,

Swoboda testowania – spadkodawca może sam określić (w drodze testamentu lub innych czynności mortis causa) losy swego majątku po śmierci.

Zachowek stanowi najistotniejsze ograniczenie swobody testowania.

Rezerwa a zachowek

Rezerwa

• Część

rozporządzalna i nierozporządzalna

• Spadkobiercy konieczni

• Silniejsza ochrona osób najbliższych,

• Może doprowadzić do dzielenia

większych całości gospodarczych,

Zachowek

• Ograniczony krąg uprawnionych

• Roszczenie o

zapłatę określonej

sumy

Prawo do zachowku ≠ roszczenie o

zachowek

 Prawo do zachowku to prawo do otrzymania określonej wartości w pieniądzu, obliczanej na podstawie spadku, zapisów windykacyjnych, bliżej określonych w ustawie darowizn,

 Przysługuje ex lege, nie może być

modyfikowane wolą spadkodawcy, chyba że ustawa mu na to pozwala,

 Do czasu otwarcia spadku ma charakter potencjalny,

 Prawo do zachowku może być, wedle wyboru spadkodawcy, zaspokojone poprzez powołanie do dziedziczenia, zapis czy darowiznę,

 Jeśli tak się nie stanie, uprawnionemu przysługuje roszczenie o zapłatę kwoty potrzebnej do uzupełnienia zachowku,

 Roszczenie o zachowek = wierzytelność pieniężna

 Roszczenie o zachowek < Prawo do zachowku (- otrzymane darowizny, ustanowione na rzecz uprawnionego zapisy, czysta wartość

odziedziczonego przez niego spadku)

Podmioty uprawnione –

art. 991 KC

zstępni małżonek rodzice spadkodawc

y

ale jedynie wtedy, gdy in

concreto byliby powołani do

spadku z ustawy !

Przykład

 Jeśli spadkodawca zostawił syna, żonę i matkę to wszyscy są w katalogu uprawnionych do zachowku,

 ALE matka go nie dostanie bo nie dziedziczyłaby z ustawy.

 Dziedziczyłaby żona z synem – tylko oni są uprawnieni do zachowku!

Zapamiętaj!

Prawo do zachowku przysługuje zarówno w wypadku

dziedziczenia testamentowego i ustawowego.

Wyłączenia:

 Zachowek nie przysługuje:

a. Osobom, które zostały uznane za niegodne,

b. Zrzekły się dziedziczenia, c. Odrzuciły spadek

d. Małżonkowi, o który mowa w art.

940 KC,

e. Osobom wydziedziczonym

Osoby, o których mowa w pkt. a-c

traktowane są jakby nie dożyły

otwarcia spadku,

Udział spadkowy stanowiący

podstawę obliczania zachowku – art. 931

KC

UWZGLĘDNIA SIĘ

 Spadkobierców niegodnych

 Spadkobierców, którzy spadek odrzucili

NIE UWZGLĘDNIA SIĘ

 Spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia,

 Spadkobierców, którzy zostali

wydziedziczeni

Spadkobiercy uprawnieni do zachowku

 Możliwa jest sytuacja w której, do zachowku uprawnieni będą

spadkobiercy, którzy doszli do

dziedziczenia, jeśli ich udział w

spadku nie pokrywa należnego

zachowku,

Etapy obliczania zachowku:

 1. należy określić ułamek

stanowiący podstawę do obliczenia zachowku,

 2 należy ustalić substrat zachowku, na który składa się stan czysty

spadku wraz z doliczonymi zapisami windykacyjnymi i darowiznami,

 3. mnoży się substrat zachowku przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczania zachowku,

 4. wynik mnożenia stanowi zachowek

 Dla ustalenia wielkości roszczenia o

świadczenie pieniężne należy

Wysokość zachowku –

udział spadkowy

• Trwale

niezdolny do pracy,

• Małoletni,

2/ 3

• W innych wypadkac h,

1/ 2

Powstanie roszczenia

 Nieotrzymanie należnego zachowku w postaci uczynionej przez

spadkodawcę darowizny, powołania do spadku, zapisu,

 Roszczenie o zapłatę sumy

pieniężnej

Zobowiązani z tytułu

zachowku

I. Spadkobiercy powołani do dziedziczenia

II. Osoby na rzecz których zostały uczynione zapisy windykacyjne:



Odpowiedzialność posiłkowa,



Ograniczona do wartości wzbogacenia,



Jeśli jest kilku zapisobierców odpowiadają solidarnie

III. Obdarowani

Odpowiedzialno ść

obdarowanych - art. 994 KC (!)

 Darowizny niepodlegające zaliczeniu:

 Drobne, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte,

 Dokonanych więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku na rzecz innych osób niż spadkobiercy i uprawieni do zachowku,

A contrario darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i uprawnionych do zachowku zaliczają się bez

względu na to kiedy zostały

dokonane!

Obliczanie zachowku Udział

Wysokoś zachowk ć Substrat u zachowk

u

Syn

1/2

2/3 lub 1/2

Córk a

1/2

2/3 lub

1/2

Obliczanie substratu zachowku

SA w Białymstoku I ACa 302/13 – jak obliczyć substrat zachowku:

 a. obliczenie czystej wartości spadku = aktywa – pasywa

 b. darowizny dokonane przez

spadkodawcę i zapisy windykacyjne

 Nie uwzględnia się zapisów i poleceń – spadkodawca nie może swoją wolą wpływać na wysokość zachowku

Przykład: Spadkodawca pozostawił spadek wartości 1 000 000 zł. Do kręgu spadkobierców należą syn i córka. Spadkodawca powołał do całości spadku syna, którego obciążył zapisami

zwykłymi o łącznej wartości 700 000 zł. Zachowek córki wynosi

¼ substratu spadku (½ x ½ ) tj. 250 000 zł.

Uwzględnian e wartości

 Zasada ogólna – wartość spadku według cen z daty orzekania o roszczeniu, skład spadku z chwili otwarcia spadku

 Darowizna – stan z chwili dokonania, wartość z chwili ustalania zachowku

 Jeśli przedmiot sprzedano – wartość z chwili sprzedaży,

 Kradzież lub spłonięcie przedmiotów spadkowych zanim spadkobiercy dowiedzieli się o otwarciu spadku – należy to uwzględnić

 Dla ustalenia wartości spadku

miarodajne są ceny rynkowe,

Doliczanie

darowizn i zapisów windykacyjnych do stanu czynnego

spadku – 993 k.c.

 Stosuje się również przy dziale spadku, [zasady częściowo

odmienne – zaliczenie darowizn na schedę spadkową dotyczy tylko tych, uczynionych na rzecz

spadkobierców uczestniczących w dziale i ma charakter dyspozytywny]

 Doliczanie darowizn i zapisów

windykacyjnych przy zachowku jest obligatoryjne i dotyczy również

darowizn uczynionych na rzecz innych osób,

 Następuje zawsze, ma charakter

czysto rachunkowy,

Do substratu zachowku dolicza się

również:

 Przysporzenia dokonywane z majątku spadkodawcy, które wynikają z

pozatestamentowych,

jednostronnych rozrządzeń mortis causa prowadzących na mocy

przepisów szczególnych do sukcesji singularnej:

1. Dyspozycji wkładem bankowym na wypadek śmierci (art. 56 pr. bank.), 2. Dyspozycji uczestnika funduszu

inwestycyjnego otwartego na wypadek śmierci (art. 111 ust. 1 pkt 2 u.f.i.)

3. Dyspozycji środkami

zgromadzonymi na otwartym funduszu emerytalnym na wypadek śmierci,

4. Dyspozycji co do udziałów w

spółdzielni na wypadek śmierci (art.

16 par 3 pr. spół.) ora dyspozycji

udziałami w banku spółdzielczym

(art. 10d ust. 3 u.f.b.s.)

Doliczanie darowizn –

zasady ogólne

 Obojętne jest czy przedmiot

darowizny nadal istnieje albo czy wchodzi w skład majątku

obdarowanego,

 Pod pojęciem darowizny rozumie się nie tylko umowy, o których mowa w art. 888 KC, ale inne przysporzenia donandi causa z majątku

spadkodawcy – dyskusyjny status darowizn na wypadek śmierci

 Zaliczeniu podlegają zstępnych, nie dotyczy wypadku, o którym mowa z art. 994 par 2, tylko darowizny

uczynione z majątku spadkodawcy (jeśli z majątku wspólnego – do połowy wysokości, chyba, że ustalono nierówne udziały w

majątku wspólnym spadkodawcy)

 Nie dolicza się drobnych darowizn –

994 par. 1 in principio,

Doliczanie darowizn –

Zasady ogólne 2

 Nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od

otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku  oceny należy dokonać po ostatecznym ustaleniu kręgu spadkobierców,

 Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu, nie dolicza się do spadku

darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie kiedy nie miał

 Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem małżeństwa [na rzecz osób trzecich],

 Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Ustalanie wysokości roszczenia o

zachowek



Na zachowek należy zaliczyć

uprawnionemu wartość przysporzeń, które otrzymał z majątku spadkodawcy, dopiero niepokryta wartość zachowku, określa wielkość roszczenia o zachowek,



Uprawniony nie może sam określić sposobu pokrycia zachowku (np.

odrzucić przypadający z testamentu spadek i żądać zapłaty zachowku w pieniądzu),



Na zachowek należy zaliczyć wartość zapisów zwykłych, ustanowionych na rzecz uprawnionego (niezależnie od tego czy będzie dochodził ich

wykonania),



Doliczyć należy zapis windykacyjny oraz darowizny, które zostały doliczone do substratu zachowku tego uprawnionego (z uwzględnieniem 996 k.c.)

Charakteryst yka

roszczenia o zachowek

 Jest wierzytelnością pieniężną,

 Jest dziedziczone według

szczególnych reguł – art. 1002 k.c.,

 Art. 1002 k.c. dotyczy wszystkich spadkobierców uprawnionego, którzy należą do kręgu osób

uprawnionych do zachowku po tym spadkodawcy, choćby im roszczenie o zachowek in casu nie

przysługiwało

 Roszczenie o zachowek jest zbywalne bez ograniczeń,

 W razie nadużycia roszczenia o

zachowek, jego wysokość może być wyjątkowo obniżona [bądź

całkowicie oddalone] na podstawie

art. 5 k.c.

Przedawnieni e roszczenia

o zachowek

 1007 KC

 5 lat od ogłoszenia testamentu

 Ogłoszenie testamentu ustnego spisanego – art. 654 KPC

 Testament ustny niespisany – przesłuchanie ostatniego świadka

testamentu ustnego jest równoznaczne z ogłoszeniem testamentu

 Roszczenie przeciwko osobie

obowiązanej do uzupełnienia zachowku – 5 lat od otwarcia spadku,

 Brak szczególnego terminu

przedawnienia w przypadku braku

testamentu,

Dziedziczenie roszczenia o

zachowek

 Art.. 1002 KC

 Roszczenie z tytułu zachowku

przechodzi na spadkobiercę osoby

uprawnionej do zachowku, tylko

wtedy, gdy spadkobierca ten

należy do osób uprawnionych

do zachowku po pierwszym

spadkodawcy.

Przykład

 Spadkodawca ma syna i córkę.

Zostawia testament na córkę. Syn ma syna (wnuka I spadkodawcy).

Syn umiera. Uprawnionym z

zachowku jest teraz wnuk, nawet jeśli jest małoletni to jego roszczenie wynosi 1/2 .

 Gdyby syn zostawił testament na sąsiadkę to ona nie odziedziczy roszczenia o zachowek. W tej

sytuacji syn spadkodawcy II (wnuk spadkodawcy I) też go nie

odziedziczy bo nie jest

spadkobiercą.

Odpowiedzialno ść za zachowek

 Odpowiedzialność spadkobierców



Ustawowy i testamentowy,



Zachowek jest długiem spadkowym,



Granice odpowiedzialności spadkobiercy

uprawnionego do zachowku – 998, 999 i 1005 k.c.

 Odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych



Subsydiarna odpowiedzialność – 999(1) k.c.



Wyprzedza odpowiedzialność obdarowanego,



Odpowiedzialność w granicach wzbogacenia będącego skutkiem ZW



Jeśli jest kilku zapisobierców windykacyjnych odpowiadają solidarnie,

 Odpowiedzialność obdarowanych



1000 par. 1 k.c. – subsydiarnie, w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny,

Kazus

 Do kancelarii przychodzi Dariusz i mówi, że zmarł jego ojciec Mariusz, pozostawiwszy mu w testamencie cały majątek. Do Dariusza zgłosił się ostatnio brat ojca – Grzegorz, który od brata nie otrzymał nic i domaga się wypłaty zachowku. Grzegorz

twierdzi, że należy mu się zachowek w wysokości ¾ udziału ze względu na to, że jest niezdolny do pracy.

Wyjaśnij Dariuszowi jego sytuację.

Kazus – obliczanie zachowku

Postanowieniem z 10 maja 1999r. Sąd stwierdził, że spadek po Janie zmarłym 3 czerwca 1997r. nabyła w całości na mocy test. not. z dn. 9 grudnia 1994r., otwartego i ogłoszonego w dn. 27 marca 1999r.

Żona Anna.

Pozwem z 12 lipca 2001r. syn spadkodawcy Marcin wystąpił z żądaniem zapłaty kwoty 50.000 zł.

tytułem zachowku.

Bezsporne jest, że w kręgu spadkobierców

ustawowych są synowie Jerzy i Marcin oraz córka Alicja, którą testamentem wraz z żoną Anną, Jan powołał do dziedziczenia. Alicja przypadający jej na mocy testamentu spadek, odrzuciła składając

stosowne oświadczenie w dniu 6 sierpnia 1997r.

Testamentem tym Jan wydziedziczył Jerzego z powodu hulaszczego trybu życia.

Spadkodawca darował Alicji w 1980r.

nieruchomość, której obecna wartość wynosi 300 000zł., a Marcinowi i jego żonie do majątku

wspólnego w 1994r. darował spółdzielcze

własnościowe prawo do lokalu wraz z wkładem budowalnym o aktualnej wartości 200 000 zł.

Ponadto Jan zapisał córce Jerzego, Iwonie kwotę 50 000zł.

W skład spadku po Janie wchodzi zabudowana nieruchomość o wartości 500 000zł, samochód o wartości 100 000zł oraz papiery wartościowe o wartości 50 000zł.

Jaka jest wysokość zachowku należnego Marcinowi?