NOWE DLA POLSKI GATUNKI KOKCYDIÓW RYB

(1)

WIADO~IOŚC! PAfL\ZYTULOGICZNIL T. XXX. :'\H ~: i%4

NOWE DLA POLSKI GATUNKI KOKCYDIÓW RYB

MIROSŁAW JASTRZĘBSKI

Zakład Chorób Pasożytniczych IChZil SGGW-AR, Warszawa

Jedną

z najmniej poznanych grup

pasożytów

ryb jest rodzaj Eimeria Schneider, 1875 (Gromada: Spprozoea;

Rząd:

Eucoccidiida).

W literaturze

światowej

pozostaje Jeszcze wiele

niejasności, zwłasz

cza

dotyczących

takich problemów, jak:

swoistość

kokcydiów wobec

żywicieli

- ryb, rozwój, sposób rozprzestrz. eniania inwazji, a

także

pa-

togenność

poszczególnych gatunków. Ta ostatnia kwestia

została dość

szeroko zbadana jedynie w przypadku kokcydiów ryb o bardzo

dużym

znaczeniu gospodarczym, takich jak: karp,

tołpyga biała, tołpyga

pstra

(Kocyłowski,

1952, 1953, 1960; Molnar, 1976). Natomiast kokcydia ryb o mniejszym znaczeniu (ryby jeziorowe

i

rzeczne) poz, nane

są

raczej powierzchownie.

W porównaniu z innymi krajami w Polsce Coccidia ryb nie

były częstym

przedmiotem

badań.

Z literatury krajowej wynika,

że

dotych- czas na terenie Polski stwierdzono jedynie dwa gatunki kokc ydiów:

Eimeria carpelli Legar et Stankovitch, 1921 (syn. Eimeria cyprini Plehn, 1924) oraz Eimeria sub epitheHalis Moroff et Fiebiger, 1905; obydwa paso-

żytują

w jelicie karpia (Grabda, 1971).

Opierając się

na danych z li teratury zagranicznej,

można przyjąć, że

u ryb

słodkowodnych

naszego kraju

możliwe

jest

występowanie około

40 gatunków kokcydiów rodzaju Eimeria (Szulman, 1962; Pellerdy

i

J\fol- nar, 1968, 1970; Pellerdy, 1974; Molnar, 1977 i inni).

W

pracy niniejszej opisano dwa gatunki sporowców, które ni e

były -,1

dotychczas stwierdzone na terenie Polski.

Są

to: Eimeria

anguilłae

L e-

ger et Hollande, 1922 znaleziona w jelicie

węgorza

(Anguilla anguilla L.) oraz Eimeria esoci Schulman et Zaika, 1962 stwierdzona w jelicie szczu- paka (Esox lucius L.).

Materiał i metody

Badaniami

objęto węgorze

(A. anguilla L .) i szczupaki (E. lucius L .)

jezior: Mamry i

Święcajty

(woj. suwalskie) oraz

Ełckiego t

Sunowo

(2)

166

^M.^JASTRZĘB^SKI

~ - -~ ---·- - - - -- - -- - - - - -- - - -

(w

p-0bliżu Ełku).

Do pracowni dostarczono ryby

żywe,

które po 24- 48 godz. przetrzymywania w p<:Jjemnikach badano

bezpośrednio

po

uśmierceniu. Narządy wewnętrzne

poddawano badaniom anatomopato- logicznym i mikroskopowym

(metodą kompresyjną).

Stwierdzone oocys- ty mierzono, odrysowywano i fotografowano pod

imersją

(1500 X). Fo- tografie

sporządzano

z oocyst konserwowanych

metodą terenową

Mol- nara (1977).

Wyniki

Ogółem

zbadano 23

węgorze

35-55 cm

długości,

7-9-letnie oraz 13 szczupaków 32-45 cm

długości,

3-6-letnie

cdłowione siecią.

Pojedyncze oocysty oznaczone jako

E.

anguillae znaleziono u 2

spośród

15

węgorzy

z jeziora Mamry oraz u 3

sp-0śród

8 - z. jeziora Sunowo.

Oocysty oznaczone jako E. esoci stwierdzono u 3

spośród

7 szczu- paków

odłowionych

z jez. Sunowo. Opisy znalezionych

pasożytów

przed- stawiono

poniżej

(dane biometryczne podano w . µm).

E.

anguillae Leger et Hollande, 1922.

Wysporulowane oocysty znaleziono w

środkowej

1/3

długości

prze- wodu p-0karmowego , w

śluzie pokrywającym błonę śluzową.

Oocysty kuliste,

średnicy

9,6-13,5.

Ściana

oocysty bardzo cienka

(około

0,1). Brak

ciała

resztkowego. We w3zystkich oocystach stwierdzo- no

wyraźne

granule biegunowe (<l)0,9-1,2), 1-2 , w jednej

oocyście.

We-

wnątrz

oocysty 4 sporocysty

wypełniające

prawie

całą przestrzeń

i

przylegające

do jej

ściany.

Jeden z biegunów sporocysty

zwężony stoż

kowato,

zakończony

brodawkowatym

ciałkiem

Stieda; drugi szerszy,

zaokrąglony.

Sporocysty w przekroju poprzecznym o

wyraźnie

heksa- gonalnym

kształcie. Długość

sporocyst 7,1-8,9;

szerokość

- 3,3-5,2.

Wewnątrz każdej

sp-0rocysty p-0 2 robakowatego

kształtu

sporozoity,

ułożone

równolegle przeciwstawnymi

końcami

do siebie, z

reguły

z za-

giętym

grubszym

końcem. Ciało

resztkowe sp-0rocysty niewielkie

(śred

nicy 1,4-2,7) jednorodnie

załamujące światło,

w

świeżych

oocystach

sła

bo widoczne,

jednakże

w trakcie podsychania preparatu staje

się wyraźne

(ryc. 1,3).

E.

esoci Szulman et Zaika, 1962.

Wysporulowane oocysty stwierdzono w zeskrobinach

błony śluzowej środkowej

i

końcowej części

przewodu pokarmowego szczupaków.

Oocysty

kształtu

subsferycznego

długości

12,6-13,7;

szerokości

9,8-

11,2. Brak

ciała

resztkowego. Sporocysty

wydłużone,

prawie cylindrycz-

ne,

ułożone

przeciwstawnie, równolegle parami,

zajmujące

prawie

całą pojemność

oocysty.

Długość

sporocyst 9,4-11,8;

szerokość

- 2,6-4,5. Nieco

(3)

KOKCYDIA HYB lG7

--- -- ------ --- - - -- ---- ~ - - - -

Ryc. 1. Wysporulowana oocysta Eimeria anguillae. Widoczna ziarnistość biegunowa

(strzałka)

Fig. 1. Sporulated oocyst of Eimeria anguiUae. Note a polar granule (arrow)

ęższy

koniec sporocysty

zakończony płaskim

mikropyle, otoczonym

wałeczkowatym

zgrubieniem. Drugi koniec nieco szerszy,

zaokrąglony,

~

guziczkowatym uwypukleniem na szczycie.

Wewnątrz

sporocysty -

4:wa

kiełbaskowate

sporozoity z jednym

końcem zagiętym.

W

połowie ugości

sporozoitu widoczna granula

załamująca światło. Ciało

resztkowe orocysty drobnoziarniste, kuliste o

średnicy

0,9-1,8. (ryc. 2a, 2b, 4) .

Dyskusja

Przedstawione opisy

odpowiadają

dotychczasowym opisom

sporządzo

przez innych badaczy (Leger i Hollande, 1922; Molnar i Hanek, 4; Hine, 1975; Szulman i Zaika, 1962).

ŁTednakże

obserwacje

własne

gacają

dotychczasowe o

następujące

elementy morfologiczne:

E. anguillae stwierdzono

wyraźne

granule biegunowe w liczbie 1-2 oocystach oraz u E. esoci

obecność

guziczkowatego uwypuklenia na

krąglonym

biegunie sporocysty.

Z literatury wynika,

że

E. anguillae

została

dotychczas stwierdzona

\

węgorzy:

A. anguil/11, w wodach Francji (Leger i Hollande, 1922),

· . rostrata w wodach Kanady (Molnar i Hanek, 1974) oraz u

A.

aus-

:, lis i A. dieffenbachii w wodach Now ej Zelandii (Hine, 1975). W

więk-

(4)

1G8 M. JASTRZĘBSKI

- - ·· - -- ------- - - -- - -

Ryc. 2a. Wysporulowana oocysta Eimeria esoci Fig. 2a. Sporulated oocyst of Eimeria esoci

Ryc. 2b. Sporocysty E. esoci. Widoczne guzowate zakończenie szerszego końca spo rocysty (strzałka)

Fig. 2b. Sporocysts of E. esoci. Note a knobbiness of wider end of sporocys (arrow)

(5)

KOKCYDIA RYB

169

- - - - ·· · · · - - - -- - - - - - --- - - -

Ryc. 3_ Eimeria anguillae Leger et Hollande, 1922 (oryg.)

Fig. 3_ Eimeria anguillae Leger et Hollande, 1922 (oryginał)

Ryc.

Fig.

4.

T

Eimeria esoci Schulman et Zaika, 1962 (oryg.)

Eimeria esoci Schulman et Zaika, 1962 (oryginał)

szości

przypadków notowano nosicielstwo E. anguillae,

jednakże

Hine (1975) opisuje

kliniczną kokcydiozę młodych węgorzy

hodowanych na fermie.

Można

zatem

przypuszczać, że

inwazja jest

także

niebezpieczna dla ryb

żyjących

w warunkach naturalnyc

¹^1.

E.

esoci

została

stwierdzona dotychczas tylko u szczupaków w wo- dach ZSRR (Szulman i Zaika, 1962).

Wnioski

1. E.

anguillae Leger et Hollande, 1922 stwierdzona w jelicie

węgo

rza

(A.

anguilla L.) oraz

E.

esoci Szulman et Zaika, 1962 stwierdzona

w

jelicie szczupaka

(E.

lucius L.)

są

nowymi gatunkami dla naszego kraju.

2. Nie opisanymi dotychczas

szczegółami

morfologicznymi

o:-rnzały się: obecność

1-2 granuli biegunowych w

oocyście

E. anguillae oraz gu- ziczkowate uwypuklenie na szczycie szerszego bieguna sporocysty E. esoci.

Otrzymano: 9 VIII _1982 Adres autora:

03-849 Warszawa, Grochowska 272

LITERATURA

1. Gr ab da, J.: Katalog fauny pasożytniczej Polski cz. IL Pasożyty Krągłoustych

i Ryb. - PWN, Warszawa-Wrocław 1971.

2. Hi n e, P. M.: Eimeria anguillae Leger et Hollande, 1922 parasitic in New Zealand eels. - N. Zealand J. Marine and Freshwater Research, 9, 239-243, 1975.

3. Koc y ł owski, B.: ,,Suchoty karpi" (Coc'.:!idiosis). - Gosp. Ryb., 4, 21-22, 1952.

(6)

170

^M.JASTRZĘBSKI

- - - - - ~ ----- --- --- --------- ------ --- --

4. Koc y ł owski, B.: Profilaktyka przy kokcydiozie u karpi. - Biul. Inst. Wet.,

Puł., 3, 62, 1953.

5. Koc y ł owski, B.: Zapobieganie kokcydiozie u karpi za pomocą sulfonami- dów i środków dezynfekcyjnych. - Roczn. Nauk Roln., 70, 286, 1960.

6. Lege r, L., Ho 11 a n de, A. C.: Coccidie de l'intestin de l'anguille. - C. R.

Akad. Sci. (Paris) 175, 999-1002, 1922.

7. Mo 1 n ar, K.: Histological study of coccidiosis caused in the silver carp and the bighead by Eimeria sinensis Chen, 1956. - Acta Vet. Acad. Sci. Hung., 26, . 303-312, 1976.

8. Mo I n ar, K.: Comments on the Nature and Methods of Collection of Fish Coccidia. - Parasit. Hung., 10, 41-47, 1977.

9. Molnar, K., Hanek, G.: Seven new Eimeria spp. (Protozoa, Coccidia)·

from freshwater fishes of Canada. - J. Prot?Zool., 21, 489-493, 1974.

10. Pellerdy, L.: Coccidia and Coccidiosis. - Akademia Kiado, Budapest 1974.

11. PP 11 er dy, Mo I n ar, K.: Known and unknown eimerian parasites in fishes in Hungary. - Folia Parasit., 15, 97-105, 1968.

12. Pe 11 er dy, L., Mo 1 n ar, K.: Further studies on coccidia of freshwater fishes in Hungary. - Acta Vet. Acad. Sci. Hung., :W, 45-55, 1970.

13. Szu 1 ma n, S. S., Z a i ka, W. E.: Opredielitel parazitow presnowodnich ryb. - Izd. Akad. Nauk, Moskwa-Leningrad 1962.

NEW SPECIES OF FISH COCCIDIA IN POLAND

by M. JASTRZĘBSKI

On the basis of microscopic examination of coccidia genus Eimeria occurring in the mucous membrane of the digestive tract of pikes and eels caught in the lakes Su.nowo, Ełckie, Mamry and Święcajty the suthor has determined the species affiliation of these parasites. The presence of Eimeria anguillae Leger et Hollande, 1922, in the digestive tract of eel - Anguilla anguiUa L. (in 5 out of 24 examined), as well as Eimeria esoci Schulman et Zaika, 1962, in the digestive tract of pike - Esox lucius L. (in 3 out of 7 examined) was found for the first time in Poland. New elements of the paraisites' morphology were noted: presence of 1-2 polar granules in oocysts of E. anguiUae, and presence of button-like relief at broader pole of E. esoci sporocysts. Morphological descriptions have been supplied with original drawings and photographs.