Skarpa Nadodrzańska: niewykorzystany potencjał w krajobrazie Szczecina

(1)

S ka rp a N a d o d rz a Ãs ka : ni ew yk o rz ys ta ny p o te nc ja Á w k ra jo b ra zi e S zc ze ci na H a lin a P et ry sz yn , Mi le na W o jta si k

The Slope above the Odra River: Szczecin Landscape’s

Unexploited Potential

Wprowadzenie

Introduction

Szczecin wraz z przylegäymi terenami poäoĔony jest na terenie Niziny Szczeciþskiej, która odzna- cza siö zróĔnicowanñ fizjografiñ [Ja- nowska 1993]. Skarpa Nadodrzaþ- ska dochodzi do doliny Odry ostro urwanñ zróĔnicowanñ wysoczyznñ.

CzöĈè centralna staäa siö podstawñ ksztaätowania grodu, a zatem miasta i fortyfikacji Szczecina, tworzñc dziĈ wizytówkö miasta – zespóä Waäów Chrobrego. Natomiast czöĈci skarpy: póänocna i poäudniowa, wybie- gajñce daleko poza oficjalne grani- ce miejskie, sñ tylko sporadycznie zauwaĔalne w systemie relacji „rzeka – miasto”.

Badaniom zostaä poddany po- äudniowy odcinek skarpy – teren wy- znaczony pomiödzy mostem Auto- strady Poznaþskiej a mostem autostrady A6. Teren zbadano pod wzglö-

dem warunków fizjograficznych pa- nujñcych w danej okolicy, przeanali- zowano historiö terenu oraz miejsco- woĈci tam poäoĔonych, wyróĔniono liczne obiekty historyczne i przyrod- nicze, cenne ze wzglödów pamiñtko- wych lub walorów krajobrazowych.

UksztaÁtowanie powierzchni terenu

Forming of the area surface

Na projektowany odcinek terenu skäadajñ siö nastöpujñce krainy fi- zjograficzne:

Równina Gumieniecka, teren bez- leĈny obejmujñcy równñ wyso- czyznö – 25 m n.p.m., która koþ- czy siö ostro urywanñ krawödziñ wzdäuĔ rzeki Odry;

Miödzyodrze, najniĔej poäoĔony teren – 0,5 m n.p.m., jest dnem doliny Odry otoczonym przez dwa ramiona rzeki – Odrö Za- chodniñ i Wschodniñ. Wystöpu-

(2)

jñce tu utwory holoceþskie siö- gajñ okoäo 30 m w gäñb. Cennym elementem tego terenu jest torfo- wisko, które ksztaätowaäo siö oko- äo 6 tysiöcy lat, jego miñĔszoĈè w niektórych miejscach siöga 5 m;

Waä BezleĈny Bezrzecze – Siadäo, wysoczyzna morenowa o däugo- Ĉci 15 km. Swój poczñtek bierze na Bezrzeczu (40 m n.p.m.), naj- wyĔszym punktem jest Maäa Góra (88 m n.p.m.), koþczy siö w miej- scowoĈci Siadäo Dolne (66 m n.p.m.). Sñ to w wiökszoĈci tereny rolnicze, czöĈciowo zalesione.

Rzeka

The river

Regulacja koryta rzeki Odry (Oder – niem, Viadua, Viadrus – äac.) sprawiäa, Ĕe jest ona uwaĔana za najlepszñ Ĉródlñdowñ drogö wod- nñ w Polsce. DäugoĈè wynosi 854,3 km, powierzchnia dorzecza wynosi 118,86 tys. km². Na ziemiö szcze- ciþskñ Odra wpäywa szerokñ równi- nñ po zastoiskach i pradolinach po- lodowcowych. W pobliĔu Widucho- wej Odra dzieli siö na dwa ramiona:

Odrö Zachodniñ i Wschodniñ, poäñ- czone sñ ze sobñ sieciñ kanaäów i sta- rorzeczy tworzñcych Miedzyodrze.

Jest to teren obfitujñcy w bogatñ fau- nö i florö. WzdäuĔ projektowanego terenu przepäywa Odra Zachod- nia. Jej gäöbokoĈè waha siö w grani- cach od 5–6 m do 10 m, jej szerokoĈè w lustrze wody wynosi 140–200 m [Kolago 1972].

Odrñ na wiökszñ skalö zaczöto siö interesowaè w latach 1906–1932, gdy rozpoczöto regulacjö brzegu rzeki. Ogromnym nakäadem pracy wy- profilowano liniö brzegowñ oraz ko- ryto Odry Zachodniej i Regalicy. Wy- kopano 300 km kanaäów i rowów, zbudowano przepompownie, Ĉluzy i przepusty, poprawiajñce warunki Ĕeglugi. Po wojnie zaprzestano sys- tematycznie dbaè o kanaäy i urzñ- dzenia hydrotechniczne oraz przy- legajñce do rzeki, niegdyĈ przez niñ uĔyĒniane i chroniñce brzeg poldery – pozarastaäy.

Cenne walory krajobrazowe

Landscape values

Najcenniejsze krajobrazowo elementy terenu to parki krajobrazowe z wewnötrznymi skäadowymi, sñsiadujñce z opracowywanym terenem, bödñce jego naturalnymi gra- nicami.

Na projektowanym odcinku wzdäuĔ Odry Zachodniej znajdujñ siö elementy krajobrazu, które stano- wiñ o ogromnej wartoĈci dla otacza- jñcego Ĉrodowiska. Zaliczamy tu Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry.

Od strony Odry Poäudniowej do terenu przylega Szczeciþski Park Kra- jobrazowy, na wzniesieniach Pusz- cza Bukowa. Parki te w poäñczeniu ze sobñ tworzñ piökny i bogaty krajobraz.

Park Krajobrazowy Doliny Dol- nej Odry zostaä utworzony w 1993 roku. Obejmuje powierzchniö 6 009 ha, otulina zajmuje 1 149 ha. Park powstaä w celu ochrony cennych fluwiogenicznych torfowisk niskich, które uwaĔane sñ za najwiöksze w Europie Zachodniej i ćrodko- wej [Kosacki 1995]. Na teren Parku skäada siö dolny odcinek Odry (37 km), leĔñcy na poäudnie od Szczeci- na, siögajñcy aĔ do granicy z Niem- cami. Park leĔy miödzy ramionami Odry Zachodniej i Wschodniej. Jego gäównñ cechñ jest gösta sieè natural- nych i sztucznych kanaäów, których äñczna däugoĈè wynosi ponad 200 km. Obszar rzeki jest poprzecinany przez poldery, zgarniajñce nadmiar wody przy wysokich stanach w rzece. Park jest miejscem Ĕycia dla ro- Ĉlin i zwierzñt zwiñzanych ze Ĉrodo- wiskiem wodno -bäotnym.

Najcenniejsze miejsca w Doli- nie Odry to:

rezerwat „Kurowskie Bäota” po- wstaäy w 1965 roku o powierzchni 30,63 ha. PoäoĔony na wyspie Ryc. 2. Plan miasta Szczecina z 1652 r. z zaznaczeniem:

– przebiegu rzeki, – opracowywanego terenu (KsiñĔnica Pomorska w Szczecinie, wydziaä kartograficzny) Fig. 2. Szczecin’s City Map – Year 1652, with the River route marked on the map,

and the elaborated area

(3)

otoczonej ramionami Odry Za- chodniej i Wschodniej, naprze- ciw miejscowoĈci Kurów rezerwat powstaä w celu ochrony ko- lonii kormoranów czarnych (Pha- lacrocorax carbo) i czapli siwych (Ardea cinerea). Teren rezerwatu jest otoczony z kaĔdej strony ka- naäami, terenami äñk i starorze- czy utrudniajñcymi dostöp. Ro- ĈlinnoĈè w znacznej czöĈci stanowi ols bagienny o charakterze puszczy[Jasnowski 1971].

„Kanaä Kwiatowy” – florystyczny rezerwat utworzony w 1976 roku, zajmujñcy powierzchniö okoäo 3 ha, miejsce wystöpowania ro- ĈlinnoĈci wodnej i bagiennej. Wy- stöpujñ tu chronione zbiorowi- ska salwinii päywajñcej (Salvina natans), grzybieþczyka wodnego (Nymphoides peltasta), starca ba- giennego (Senecio paludosus), ar- cydziöglu nadbrzeĔnego (Archan- gelica litoralis), osoki aloesowa- tej (Stratiotes aloides), grzybienia biaäego (Nymphea alba), w czö- Ĉci brzeĔnej znajdujñ siö kolonie gñbki säodkowodnej (Euspongilla lacustris) [Kaczanowska 2002].

Klucki Ostrów – uĔytek ekologiczny utworzony w 1994 roku, o powierzchni 49,7 ha, jego za- daniem jest chroniè roĈlinnoĈè äö- gowñ, gdzie swoje lögowiska ma mewa Ĉmieszka oraz wiele gatun- ków wróblowatych i kaczek.

Klimat

Climate

W okolicy Szczecina przewa- Ĕajñ wiatry z kierunku zachodniego i poäudniowo -zachodniego, spowo- dowane napäywem polarno -morskich mas powietrza. Dolina Odry stanowi korytarz do wymiany róĔnych mas powietrza. Warunki klimatyczne panujñce na opracowanym terenie sñ odmienne od klimatu miejskiego.

Temperatura bez wzglödu na porö roku jest o kilka stopni niĔsza, Ĉred- nia wilgotnoĈè na tym terenie wynosi 70%, maksymalna 90%.

Rys historyczny terenu

Historical outline of the area

Opracowywany teren czöĈcio- wo przylega do granic terytorialnych Szczecina – biegnie wzdäuĔ prawe- go brzegu Odry Zachodniej przez miejscowoĈci Ustowo, Kurów i Sia- däo Dolne. Na podstawie dostöpnych Ēródeä historycznych i zebranych map dokonaè moĔna krótkiej charak- terystyki obszaru. Poczñwszy od XII wieku tereny te naleĔaäy do Säowian, skupiska niewielkich osad koncen- trowaäy siö w pasie nadrzecznym, oddzielone pasem puszcz i bagien opieraäy siö ekspansji piastowskiej.

W wyniku rozrastajñcej siö od 1157 roku Marchii Brandenburskiej na Po- morzu i podporzñdkowania wäadzy koĈcielnej zwierzchnictwu w Rzy- mie rozpoczöäa siö powolna germa-

nizacja terenów zachodnich. Gospo- darcze osäabienie säowiaþskich miast sprzyjaäo napäywowi niemieckich osadników, którzy zdobywali wpäy- wy we wäadzach, hierarchii koĈciel- nej, dominowali handel i rzemiosäo w miastach i osadach. W XIII wieku wiele waĔnych stanowisk zajmo- wanych byäo przez urzödników niemieckich, czego konsekwencjñ byäo nadawanie im wäoĈci.

Osady na skarpie Nadodrzaþ- skiej charakteryzowaäy siö doĈè szyb- kim rozwojem gospodarczym. Z ana- lizowanych rycin wynika, Ĕe w kaĔ- dej miejscowoĈci znajdowaä siö ko- Ĉcióä. Z czasem czöĈè dóbr nale- Ĕñcych do koĈcioäa przechodziäa na wäasnoĈè urzödników paþstwo- wych ze Szczecina, którzy zakäadali tam swoje majñtki ziemskie. Tereny wokóä byäy poroĈniöte lasami, które zaczöto intensywnie wycinaè w celu uzyskania nowych powierzchni pod uprawy polowe. Na podstawie od- nalezionych materiaäów moĔna wy- wnioskowaè, Ĕe rzeka Odra stanowi- äa Ĉrodek komunikacji i handlu nad- rzecznego z przylegäymi wioskami oraz oddalonymi wiökszymi grodami.

Linia brzegowa byäa wówczas niere- gularna i niedostöpna, silnie bagnisty teren pokrywaäy göste lasy. Na odcinku rzeki biegnñcym wzdäuĔ opraco- wanego terenu znajdowaäy siö dwie wysepki. W chwili obecnej pozosta- äa tylko jedna, poäoĔona o okolicach miejscowoĈci Kurów.

W kwietniu 1945 roku wsie znalazäy siö w strefie dziaäaþ frontu niemiecko -radzieckiego nad Odrñ,

(4)

odnoszñc ogromne straty w zabudo- wie. Po zakoþczeniu walk czöĈcio- wo wyludnione obszary zasiedlono w ramach ogólnopolskiej akcji za- siedlania ziem zachodnich. Osad- nicy pochodzili z róĔnych regio- nów Polski i z ziem zabuĔaþskich.

W wyniku bliskiego poäoĔenia gmin na granicy administracyjnej Szcze- cina nastöpowaäo powolne odcho- dzenie od rolnictwa w kierunku za- jöè pozarolniczych. WiökszoĈè lud- noĈci pracowaäa w zakäadach pracy w Szczecinie [Biaäecki 1998].

Po wojnie, w latach 1945–1991, po- wstaäa nowa forma wäasnoĈci – Paþ- stwowe Gospodarstwo Rolne (PGR).

Gospodarstwa, tworzone na ponie- mieckich majñtkach, staäy siö organi- zatorami Ĕycia spoäecznego i zaspo- kajaäy podstawowe potrzeby miesz- kajñcej i pracujñcej tam spoäeczno- Ĉci. W wyniku zmian politycznych i przejĈcia na gospodarkö rynkowñ wiökszoĈè PGR -ów zbankrutowaäa, a ich majñtki zostaäy przejöte przez Agencjö WäasnoĈci Rolnej Skarbu Paþstwa (obecnie Agencjö Nieru- chomoĈci Rolnych). W wyniku tych zmian zniszczeniu ulegäy zabytkowe majñtki, wczeĈniej utracono koĈcio- äy w miejscowoĈci Ustowo i Kurów.

Zachowaä siö dobry stan ekologiczny terenu – w latach 1992–1994 na odcinku miödzy Kurowem a Ustowem zostaäo wybudowane ujöcie wody pitnej dla Szczecina[Urzñd… 2006].

Wymienione miejscowoĈci po- siadajñ swojñ historiö, która w róĔnej formie przetrwaäa do czasów dzisiej- szych. Odnajdujemy jñ na starych ry-

cinach, mapach, zdjöciach zaczerp- niötych z prywatnych zbiorów czy czñstkowych informacjach przeka- zywanych ustnie z pokolenia na po- kolenie.

Ustowo – usytuowane jest na wysokim zachodnim zboczu doliny Odry Zachodniej. Pierwsze odna- lezione osady na „Gösiej Górce” po- chodzñ z epoki neolitu (kultura pu- charów lejkowych), Ĉlady osadnictwa z wczesnej epoki brñzu, cmen- tarzysko ciaäopalne zwiñzane z kul- turñ äuĔyckñ. Na gruntach tych odno- towano wiele Ĉwiadectw osadnictwa z okresu wpäywów rzymskich. Zloka- lizowano teĔ osady z okresu wcze- sno - i Ĉredniowiecznego datowane na okres miödzy VIII a XII wiekiem.

W Ēródäach historycznych pierw- szñ wzmiankö odnajdujemy z roku 1240 – wieĈ Wostow z 30 wäókami.

W 1243 r. wieĈ Wztowo, Wstowo (po roku 1255 – Gustanove, Gusto- we) [Biaäecki 1998] tak jak wiele oko- licznych miejscowoĈci staäa siö wäa- snoĈciñ klasztoru cysterek w Szcze- cinie, która z biegiem lat przeszäa w posiadanie rodzin, stajñc siö ma- jñtkiem prywatnym [Ochendowska- -Grzelak 1990].

Kurów – w dokumentach Ēró- däowych pierwsza wzmianka pochodzi z 1315 roku, od tego czasu przez okres piöciuset lat majñtek pozosta- waä w posiadaniu rodziny von Wus- sow, potem wielokrotnie sprzedawa- ny. W latach 1905–1939 wäaĈcicie- lem byä Kurt Muller, a majñtek staä siö jednym z najokazalszych w okolicy Szczecina. ZaäoĔenie czöĈciowo

zachowane do dziĈ. W duĔym parku podworskim zachowaäo siö wiele ga- tunków drzew, w tym: cisy o obwodzie 175 cm i wysokoĈci 5 m, okaza- äy platan o obwodzie 305 cm i licz- nie wystöpujñcy bluszcz. Obok frag- mentów fundamentów dworu (opusz- czono go w 1961 roku i w wyniku ogromnej dewastacji i zaniedbania rozebrano) znajduje siö stary dñb szy- puäkowy – pomnik przyrody o obwodzie 450 cm, zwany Döbem Rozbój- nika. Jak gäosi stara legenda nazwa miejscowoĈci pochodzi od piania ko- guta, które byäo hasäem bojowym roz- bójników, którzy podobno na wzgó- rzu zwanym Urwiskiem mieli swój zamek. Napadali na kupców späa- wiajñcych Odrñ towary do Szczeci- na. W wyniku ogromu popeänionych zbrodni zamek wraz z rozbójnikami zapadä siö pod ziemiö.

Siadäo Dolne – pierwsza wzmianka pochodzi z 1272 roku, kiedy wieĈ naleĔaäa do kapituäy ma- riackiej w Szczecinie. W okresie od Ĉredniowiecza do XVIII wieku na nasäonecznionych zboczach upra- wiano winnñ latoroĈl. Swój gród wy- budowaäy tutaj ludy kultury äuĔyc- kiej okresu halsztackiego, w X–XII wieku w jego miejscu powstaä gród Pomorzan. Na terenie miejscowoĈci do dziĈ przetrwaäy pamiñtki z daw- nych czasów. W póänocnej czöĈci wsi usytuowany jest róĔowy gäaz – gnejs o obwodzie 5,5 m i wysokoĈci 0,7 m, na posesji numer 31 roĈnie cis drzewiasty o obwodzie 185 cm.

Na Mäyþskiej Górze (65 m n.p.m.) w poäudniowej czöĈci wsi znajdu-

(5)

je siö grodzisko wyĔynne z podgro- dziem o rozmiarach majdanu 40 x 50 m [Adamczak, Kucharski 2000].

Wyeksponowanie zachowa- nych miejsc, pamiñtek, pomników przyrody pozwoli zachowaè w pa- miöci historiö tego terenu. NaleĔy za- dbaè o umieszczenie ich na ogólnie dostöpnych mapach, oznaczenie ta- blicami informacyjnymi z opisanñ hi- storiñ danego obiektu, umieszczenie czytelnych tablic kierunkowych przy drogach gäównych. Uwzglödnienie ich w projekcie, przy ĈcieĔkach pro- wadzñcych do punktu widokowego bödzie doskonaäym urozmaiceniem przy pokonywaniu trasy, wzbogaci wiedzö historycznñ dotyczñcñ danej okolicy i nie pozwoli odejĈè w zapo- mnienie dziedzictwu, które pozostaäo po poprzednich pokoleniach.

Koncepcja projektowa

Project concept

Gäównym zaäoĔeniem projekto- wym dla terenu na odcinku miödzy Autostradñ Poznaþskñ a autostradñ

A6 wzdäuĔ Odry Zachodniej, gdzie poäoĔone sñ miejscowoĈci Ustawo, Kurów, Siadäo Dolne jest opracowa- nie nad Odrñ turystycznych szlaków:

rowerowego oraz pieszego. W wyznaczonych miejscach powstaä- by punkt widokowy, z którego roz- ciñgaäby siö widok na okolicö. Te- ren wzdäuĔ Odry pokryty jest roĈlin- noĈciñ drzewiastñ oraz poprzecinany terenami podmokäymi, zabagnio- nymi. Z brzegu rozciñga siö widok na Kurowskie ãögi i rozpoczynajñcy siö od miejscowoĈci Kurów Park Kra- jobrazowy Doliny Dolnej Odry. Wy- znaczony punkt widokowy powinien pokazywaè najciekawsze elementy tego krajobrazu.

Przeprowadzona inwentaryza- cja wskazuje, Ĕe jest to teren wiej- ski z przewagñ terenów uprawnych poprzecinanych zieleniñ wysokñ i niskñ. Tereny zabudowane stano- wiñ niewielkie miejscowoĈci ze sta- rñ, przedwojennñ zabudowñ, wokóä których wprowadzono wspóäcze- sne budownictwo domków jednorodzinnych. KaĔda miejscowoĈè posiada swojñ mniej lub bardziej udo- kumentowanñ historiö na podstawie, której wyodröbniono cenne obiekty historyczne. CzöĈè z nich przetrwa- äa do chwili obecnej, jednak w wyniku braku opieki – powoli popada- jñ w ruinö.

Teren zostaä poddany wielu analizom. Zbadano warunki fizjo- graficzne danej okolicy, przeanali- zowano historiö terenu oraz miejsco- woĈci tam poäoĔone. Po przeprowa- dzonych inwentaryzacjach i walo-

ryzacjach terenu okreĈlono najlep- sze miejsce do wykonania punktu centralnego zaäoĔenia projektowe- go – wieĔy widokowej. Wyznaczono je na wzniesieniu, w miejscu zapew- niajñcym dogodny dojazd zaprojek- towanym szlakiem rowerowym oraz umoĔliwiajñcym cumowanie äodzi päynñcych szlakiem wodnym. Gäów- nym kryterium wyznaczenia punktu widokowego byä jednak wspania- äy widok ze zbocza na caäy opracowywany teren, od mostu na Autostra- dzie Poznaþskiej do mostu na autostradzie A6, oba ramionami Odry – Zachodnim i Wschodnim, poäoĔo- ny pomiödzy nimi Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Odry, a takĔe Wzgó- rza Bukowe, leĔñce za wschodnim ramieniem Odry. Punkt widokowy znajduje siö w poäowie 15 -to kilo- metrowego szlaku rowerowego przy nowo wybudowanym osiedlu dom- ków jednorodzinnych (wedäug pro- jektu zagospodarowania przestrzen- nego gminy Koäbaskowo zaplano- wane sñ na tym terenie kolejne osiedla). Wszystkie powyĔsze czynniki wpäynöäy na decyzjö wybudowania wieĔy widokowej z caäorocznñ ka- wiarniñ i krytym punktem widoko- wym oraz na formö zagospodarowania przylegäego terenu z zapleczem i mini parkiem oraz z obiektami uĔyt- kowymi takimi jak: plac zabaw, kñ- cik szachowy, polana z grillem säu- Ĕñca nie tylko uĔytkownikom szla- ków turystycznych, ale takĔe miesz- kaþcom pobliskiego osiedla. Wyzna- czony pod projekt obszar jest terenem päaskim, nieporoĈniötym drze- Ryc. 3. Trasy rekreacyjne na projektowanym terenie

Fig. 3. Recreation tracks in the desinded area

(6)

wami i krzewami, nasäonecznionym przez wiökszñ czöĈè dnia.

Trasy rekreacyjne

Recreation tracks

PoäoĔenie projektowanego terenu na obszarze wiejskim, oddalonym od zgieäku miejskiego gwaru, stwarza moĔliwoĈè do korzystania z róĔnych form wypoczynku czynnego, w tym wycieczek pieszych, rowerowych, späywów kajakowych itp. W zaleĔ- noĈci od walorów krajobrazowych oferowanych przez dany teren moĔe- my skorzystaè z wyznaczonych tras rowerowych, szlaków pieszych lub wodnych oraz innych atrakcji. Szla- ki takie przebiegajñ najczöĈciej przez miejsca warte obejrzenia oraz utrwa- lenia w pamiöci.

Projektowany teren poäoĔony jest na nasäonecznionych zboczach zbiegajñcych ku rzece Odrze. Obszar ten nie moĔe poszczyciè siö wspania- äymi zabytkami architektonicznymi z minionych epok, które by zachö- caäy do odwiedzania. Obfituje natomiast w liczne Ĉwiadectwa kultury materialnej, cenne walory krajobrazowe, rozlegäe panoramy rozciñgajñ- ce siö na Odrö oraz cenne zbiorowi-

ska roĈlinne i zwierzöce. Na terenie tym istnieje moĔliwoĈè wyznaczenia ĈcieĔki rowerowej, ĈcieĔki turystycz- nej pieszej oraz szlaku wodnego.

Trasa rowerowa

Bicycle -path

Trasa rowerowa zaprojektowa- na na däugoĈci 15 km prowadzi lo- kalnymi drogami w terenie, z które- go pokonaniem poradzñ sobie rowe- rzyĈci w kaĔdym wieku. Przebiega wzdäuĔ rzeki Odry oferujñc wspaniaäy widok na rzekö trasñ: Szczecin – Gu- mieþce (stacja kolejowa) – biegnie Autostradñ Poznaþskñ przez rondo Hakena w kierunku kñpieliska Dzie- woklicz, gdzie znajduje siö wioska rybacka przy moĈcie na Autostradzie Poznaþskiej – wzdäuĔ brzegu Odry do miejscowoĈci Siadäo Dolne – wie- Ĕa widokowa przy Siadle Dolnym, gdzie zaplanowano däuĔszy postój.

Trasa powrotna wiedzie drogñ lokal- nñ przez miejscowoĈci Kurów i Usta- wo, w których moĔna zwiedziè po- zostaäoĈci dworów i starych parków.

W miejscowoĈci Ustowo wjeĔdĔamy z powrotem na Autostradö Poznaþskñ i zmierzamy w kierunku Gumieniec.

Na odcinku wzdäuĔ rzeki Odry szlak

w przeszäoĈci byä caäkowicie prze- jezdny, wymaga miejscowej renowa- cji w celu jego przywrócenia.

Szlak wodny

River route

Krajobraz okolicy moĔemy po- znaè równieĔ od strony rzeki, woda daje moĔliwoĈè odmiennego spojrze- nia na teren. Brzegi rzeki porasta spe- cyficzna roĈlinnoĈè, w pobliskim re- zerwacie widocznym od strony wody gniazdujñ kormorany czarne i czaple siwe. Na kñpielisku jeziora Dziewo- klicz istnieje moĔliwoĈè wypoĔycze- nia kajaków oraz äodzi Ĕaglowych, jezioro ma bezpoĈrednie poäñczenie z Odrñ Wschodniñ, gdzie zaczyna siö wytyczony szlak wodny. Na szlak mogñ równieĔ wpäynñè Ĕeglarze i motorowodniacy päywajñcy Odrñ zarówno Polacy, jak i coraz liczniej- si na naszych wodach cudzoziemcy.

Przy wieĔy widokowej znajduje siö przystaþ pozwalajñca na bezpiecz- ne zacumowanie kilku äodzi. Nale- Ĕaäoby rozwaĔyè docelowo rozbudo- wö istniejñcego pomostu na wiökszy, z bardziej profesjonalnymi urzñdze- niami zabezpieczajñcymi, pozwala- jñcy na zacumowanie wiökszej iloĈci Ryc. 4. Panorama – Miödzyodrze z mostu Autostrady Poznaþskiej

Fig. 4. The panorama of Miödzyodrze seen from the Autostrada Poznaþska Bridge

(7)

äodzi. Z pomostu do wieĔy prowadzi droga, w pobliĔu naleĔy rozbudowaè sieè gastronomicznñ, co uatrakcyjni korzystanie z wieĔy widokowej wraz z terenem jñ otaczajñcym.

Podsumowanie

Conclusion

Analiza struktury urbanistyczno- -krajobrazowej pasa nadodrzaþskie- go aglomeracji szczeciþskiej, po- przez jej waloryzacjö krajobrazowñ i przyrodniczñ oraz ocenö kulturo- wñ i badania uĔytkowania i dostöp- noĈci tych terenów, wykazuje sporo obszarów, które mogñ byè udostöp- nione mieszkaþcom miasta niewiel- kim kosztem inwestycji.

ZrównowaĔony rozwój prze- strzeni powiñzanej z egzystowaniem czäowieka wysuwa przede wszyst- kim potrzebö integracji Ĉrodowiska mieszkaniowego ze Ĉrodowiskiem rekreacyjnym. Wysoki potencjaä Ĉro- dowiska przyrodniczego w szcze- ciþskiej aglomeracji ukierunkowuje ten rozwój i poĔñdane przeksztaäce- nia funkcjonalno -przestrzenne i spo-

äeczne ku obszarowi pasa nadodrzaþ- skiego. Pasmo to posiada potencjaä, aby staè siö äñczem miödzy rekreacjñ biernñ (rewaloryzacja terenu i urzñ- dzenie licznych placów i punktów widokowych na wzgórzach) a rekre- acjñ czynnñ, jednoczñc róĔne trasy o charakterze wypoczynkowym – piesze, rowerowe, kajakowe.

Ryciny wykonaäa M. Wojtasik.

Figures by M. Wojtasik.

Halina Petryszyn Milena Wojtasik Zakäad Historii Architektury i Sztuki Ogrodowej Wydziaä Ksztaätowania ćrodowiska i Rolnictwa Zachodniopomorski Uniwersytet

Technologiczny

West Pomeranian University of Technology Faculty of Environmental Management and Agriculture

Dep. of Landscape Architecture

Literatura

1. Adamczak A., Kucharski B., 2000, Okolice Szczecina – prze- wodnik turystyczny, Warszawa, s. 156–157.

2. Biaäecki T., 1998, Dzieje Szcze- cina 1945–1990, Szczecin, s. 377.

3. Janowska J. (red.), 1993, Stan Ĉrodowiska miasta i rejonu Szczeci- na. ZagroĔenia i ochrona, Szczecin, s. 39.

4. Jasnowski M., 1971, Przewod- nik po województwie szczeciþskim, Warszawa, s. 222.

5. Kaczanowska M. (red.), 2002, Przyroda Pomorza Zachodniego, Szczecin, s. 57.

6. Kaczanowska M. (red.), 2002, Przyroda Pomorza Zachodniego, Szczecin, s. 362.

7. Kolago C., 1972, Przewodnik geologiczno krajoznawczy, Warsza- wa, s. 363.

8. Kosacki J. M., 1995, Przewodnik turystyczny, ziemia chojnicka i py- rzycka, cz. 3, Szczecin, s. 14.

9. Ochendowska -Grzelak B., 1990, Egzemplarz archiwalny Wojewódz- kiego Konserwatora Zabytków, Szczecin.

10. Rñkowski G., 2002, Parki Kra- jobrazowe w Polsce, Warszawa, s. 13–17.

11. Urzñd Gminy w Koäbaskowie, Koäbaskowo 2006.

Ryc. 6. Panorama – Skarpa Nadodrzaþska widziana z proponowanego szlaku wodnego Fig. 6. The panorama of Skarpa Nadodrzaþska seen from the river route