Pufal Anastazja

1

SPIS ZAWARTOŚCI Q } D ^{[\ n -}

TECZKI . .ęJy. ...W M 9 r. P . ...

. 5 1 . . S. 7. ,!i k k lH .ęi. Q.. .dam, ^...

' 2ft f i j L % ^{.. 7T..} U jA j/W ^ .$&, ...

I./1. Relacja

li .% 3. A ''A b

I./2. Dokumenty

(

h , ę $

~

I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora — • II. Materiały uzupełniające relację f c .

A

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora <-—

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 ______ - III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — ' III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ----*

III./5. Inne . .. ---- - IV. Korespondencja

V. Nazwiskowe karty informacyjne J L n VI. Fotografie

2

3

poi«—... ....•

Relacja „ <** — ~ ~

/ f

Anastazja Pufal pseud.^A nna^ur. 2S

^2

1 9 0 2 / zamieszkała w ro. Nakło n/«otecią ul„ Sądowa 6 .

Wniosek o odznaczenie: "ZŁOTY KRZYZ zASŁu^I z mIECZAmi"

z dn. 1„09.1972

W konspiracji od 1940/41- 1942 w obwodzie „B it" "-Bydgoszcz Inowrocław - Toruń ", od 1943 -1945 w Inspektora cielił - Sępolno - Chojnice - Ttocnola - ^p r ze jśc io w o Wyrzysk /-obwód wydzielony •* Knieja” - Skórcz - /Puszcza Tucholska część. / . Ooowiązki służoowerProwadzenie Referatu Opieki Społecznej 4 obserwacje Obozu Przejściowego *» Potulice 9 4 ,^c zk i żywnoś­

ciowe do obozów jenieckicb 4 zapomogi pieniężne d^a wdow i sierot wojennych oraz osób znajdujących się w trudnycn wa­

runkach życiowych, spowodowanycn eksterminacyjnymi działania­

mi okupanta.

t

W la tacn i943 - 45 pełni ponadtcjfunkcję łączniczki Inspekto­

ratu 111 ze sleblami w górę oraz organizację punktów kontak- i

t owych. Zan aria około 1974rQktiUzupełniających informacji można-

zaczerpnąć u proboszcza } w blu$e parafialnym w Nakle

u l . Sądowa 6„

Wykazała się ofiarną pracą, odwagą, w czyrmościacn kurier­

skiej . Dokonane obserwacje z podróży i lużjrch kontaktów

stanowiły cenny materiał informacyjny do raportów Sytuacyjnych Inspektoratu. .Zorganizowała wymienne punkty kontaktowe szcze- blaskaidt, Insoefct*>ratu - w fórę- * różnie* a&iejeeowośeiaon - w należności oct potrzeb.

Oceniałem w Annę ",jak o żołnierza o kryształowej wartości

moralnej,obowiązkowej i niezawodnej w działaniach je j powierzon;

nycn i wyaokłn patyiotysni®.

A B C U i t r r t t

M,p. 6,01,19.30 /"/

tgotiaoś^ . A i r .

•dpira 7 . orytineler/. t> Kn«$ inspektorat*! 3 lj. ^ -

T 14 <kn ⁴

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

ł I

Wiśniewski Zygmunt Jabłonowo, 25.02*1990

PS " Parvus " Wdowiec 15 Kryptonim 111 /2 K B za, Jabłonowo - 87-330 ul* Rynek 10

O ś w i a d c z e n i e

w sprawie konspiracyjnej działalności w czasie wojny i okupacji 1939 - 1945 całej rodziny Pufal zamieszkałej w tym okresie w Nakle pow. Wyrzysk,

Ja jako uczestnik Ruchu Oporu Okręgowej Delegatury Polskiego Rządu Emigracyjnego w Londynie / 0 * D .R ./ Okrog Pomorski obejmujący obszar tzw. Wielkiego Pomorza - Kryptonim " Zatoka Wydział Woje­

wódzki Bezpieczeństwa Publicznego, która to komórka konspiracyjna byłs ściśle zespolona z Dowództwem Okręgu Pomorskiego Armii Krajowej dowo- v'/^zonym przez płk. Pałubickiego Janusza- jego pseudonimy " Gradus ”- . 0 Janusz " a naczelnikiem Wojewódzkiego Wydziału Bezpieczeństwa Pub- Hf/yLfcznego był Bolesław Lipski ps. " Bartel " i świadom odpowiedzialność . ;->^2a prawidłowość podanych niżej przez mnie faktów i legitymującym się

dowodem osobistym serii AB 5695803 wydanym dnia 9 czerwca 1978 roku przez Naczelnika Miasta i Gminy w Jabłonowie oraz legitymacją komba­

tancką nr 0464821 wydaną przez Z.B.O.W i D Zarząd Wojewódzki w Toruniu dnia 5 czerwca 1984 r« z potwierdzonym cztery i pół letnim stażem komb tanckim oświadczam, źe :

Klemensa Pufala - ojca tej rodziny poznałem w roku 1938. Był on orga­

nistą kościoła parafialnego w Nakle a równocześnie ajentem ubezpiecze­

niowym Zakładów Ubezpieczeń Wzajemnych w Poznaniu oddział w Bydgoszczy których to dyrektorem w Bydgoszczy był Bolesław Lipski n Bartel " w czasie okupacji konspiracyjny naczelnik Wojewódzkiego Wydziału Bezpie­

czeństwa Publicznego na okręg Pomorski 0*D.R* kryp,1' Zatoka M a ja w tych zakładach również pracowałem jako księgowy.

Klemens Pufal i jego małżonka Anastazja Pufal nie składali wniosku wczasie okupacji o przynależność do niemieckiej listy narodo­

wościowej tzw* " Volklisty 11 i przez cały okres okupacji cechowała ich wyraźna patriotyczna postawa Polaków, oddaHych sprawie największych poświęceń i pomocy sprawom ulżenia prześladowanym Polakom i walki z okupantem.

Klemensowi i Anastazji Pufalom jako osobom sprawdzonym i znanym w środowisku - powstała od roku 1940 Polska Konspiracyjna organizacja

" Z*W»Z.,! a później " A K " , powierzyły zadania w administracji zastęp-

•\ czej v/ szczególności na terenie pow. wyrzyskiego i przyległych do tego powiatu rejonów.

18

Praca tej konspiracyjnej komórki polegała na zbieraniu

^.nformacji wojskowych , ustalania miejsc ukrycia broni przez cofające się oddziały polskie września 1939 roku, zbieraniu danych o zamiarach okupanta, aresztowań Polaków, wywózki do G .G ,, na roboty przymusowe do Niemiec i obozów Koncentracyjnych oraz więzień, obserwacji oblicza politycznego Niemców i Polaków, werbunku i szkolenia kadry przyszłej

administracji polskiej na wypadek posestania i dalszego stanu wojen­

nego, aż do całkowitego odzyskania niepodległości Polski,

Szczególny też nacisk Dowódcy nadrzędnych komórek kładli na organizo­

wani e i udzielanie pomocy Polakom, którzy tej pomocy potrzebowali : sierotom po zamordowanych i zabitych, osobom zesłanych do obozów koncentracyjnych, więźniom i ich rodzinom.

Gdy w początku roku 1941 powstała na " Pomorzu Gdańskim " Okręgowa Delegatura Podziemnego Państwa Polskiego, której delegatem mianowano

jntoniego Antczaka stale rezydującego w Y/arszawie - tes uplasował na Pomorzu Ekspozyturę Delegatury Rządu w Toruniu, kierownictwo której

powierzył Franciszkowi Rochowiakowi z Torunia ps H Franciszek , zaś 'y Bolesława Lipskiego rezydująxego w Bydgoszczy mianował Naczelnikiem

|Wojewódzkiego Y/ydziału Bezpieczeństwa Publicznego,

\/ Wiadomo mi że Klemens Pufal w ramach organizacyjnych władz

tej Delegatury na obszar 11 Y/ielkiego Pomorza " był mianowany i zaprzy­

siężony w roku 1941 przez Antczaka na stanowisko konspiracyjnego sta­

rosty powiatu Wyrzyskiego, zaś jego małżonka Anastazja Pufal na zaprzy­

siężoną konspiracyjną kierowniczkę Opieki Społecznej na powiat Wyrzysk i przyległe rejony do tegoż powiatu.

Stały kontakt małżonków Pufal na ekspozyturę delegatury Polskie­

g o Państwa Podziemnego za aprobatą Antczaka ps. " Adamski 51 odbywał

£>jię wyłącznie za pośrednictwem Naczelnika Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego Delegatury - Bolesława Lipskiego p s .” Bartel u, którego łącznikami na Pufala byli :

1, Stefan Stempniewski ps. fI Olsza " , "Werner II 11 zamieszkały w Bydgoszczy ul. Gołębia 5 - inspektor Obwodu do specjalnych pouczeń,

2 , Wiśniewski Zygmunt inspektor Korpusu Bezpieczeństwa

O .D .R , wówczas zamiteszkały w Bydgoszczy ul. Wysoka 44/3- którzy to inspektorzy kontaktującą rodzinę Pufalów osobiś­

cie znali.

Jedynie na bardzo sporadycznych odprawach w Bydgoszczy stykali się małżonkowie Pufal z kierownikieih ekspozytury O .D .R . Rochowiakiem - któremu składali szersze ustne sprawozdania z postępu ich konspira—

19

- 3 3

cyjnych zadań.

Tak dla Dowódzcy Okręgu A .K , Pałubickiego 11 Janusza " jak i Naczel­

nika Wydziału Bezpieczeństwa-" Lipskiego 11 Bartel 11 szczególnie cenne były zdobywane przez Klemensa Paufala i jego rodzinę wiadomości

natury wojskowej i o produkcji miejscowej fabryki części elektrycz­

nych do rakiet , pieczątek niemieckich urzędów i zakładów pracy, dru­

ków firmowych i urzędowych blankietów, dokumentów tożsamości oraz kartek żywnościowych tzw. " Reisemarek n, ważnych na orałą Rzeszę Niemiecką, a które to druki i pieczątki wykonywała niemiecka firma

Berwald w Nakle.

Wiadomo mi również, że Klemens i Anastazja Pufal zmobilizowali do pracy konspiracyjnej polski personel pomocniczy niemieckiego szpi­

tala wojskowego w Nakle, urządzonego w tamtejszej szkole podstawowej, który to personel wykiadał krótką broń i amunicję przywożonym do tego szpitala rannym żołnierzom Wermachtu, najczęściej zmarłych już w

transporcie,Zdobywaną broń od Pufalów odbierał inspektor ds.specjal­

nych Stefan Stempniewski z Bydgoszczy i przewoził ją do grup party­

zanckich rezydujących w lasach wyrzyskich l! Dana'‘i borach tucholskich

" Graba 11 *

ii J Praca konspiracyjna Anastazji Pufal polegała głównie na rozdzie­

laniu pomocy Polakom, którzy takiej pomocy potrzebowali. Zakres tej pomocy był bardzo szeroki i obejmował obszar całego powiatu wyrzys­

kiego i przyległych do tego powiatu rejonów. Poprzez dobranych sobie zaufanych i sprawdzonych ludzu dostarczała ona rodzinom polskim,

osobom internowanym, osieroconym, więzionym oraz jeńcom wojennym w różnych obozach pomocy finansowej, żywności, odzieży i leków,

^ W początkach działalności kcnsporacyjnej Opieki Społecznej pomoc ta była na skromną skalę* W miarę jednak czasu Anastazja Pufal otrzyaoy- wała z Ekspozytury O .D .R , za pośrednictwem Lipskiego " Bartla " na

te cele kilkanaście tysięcy, a później i kilkadziesiąt tysięcy marek niemieckich dotacji na tę pomoc.

Ja osobiście przewoziłem jej do Nakła grube kwoty pieniężne

dwukrotnie otrzymane od Lipskiego z przeznaczeniem na opiekę społecz*- ną i równocześnie przy tej okazji odbierałem od Pufalów sprawozdania pisemne z ich działalności konspiracyjnej oraz dowody pocztowe na

rozsyłane paczki i pieniądze, a także różne druki i pieczątki przez małżonków zdobyte dla Armii Krajowej i Delegatury O .D .R ,

Najważniejsze i najbardziej niebezpieczne zadania w tej całej akcji konspiracyjnej spełniał! też dwaj synowie małżonków Pufal t j .

a/ Zbigniew Pufal b/ Marian Pufal

20

4 -

gdyż do zadań synów dobrze pouczonych przez ich rodziców hależało:

a/ przenoszenie z niemieckiego szpitala wojskowego broni i amunicji,

b/ nadawanie na różnych urzędach pocztowych Nakła i przy­

ległych powiatów pieniędzy m paczek do obozów koncentra­

cyjnych i jenieckich oraz osób potrzebujących pomocy.

Na blankietach nadawczych pieniędzy i paczek zawsze określano jako nadawcę kogoś z członków rodziny adresata względnie jakąś osobę fikcyjną zamieszkałą w fikcyjnej miejscowości,

c/ przekazywanie w drodze kontaktów osobistych Zbigniewa i Mariana z więźniami na budowach w Nakle większych sum pieniężnych dla obozu w Potulicach,

d/ przewóz rowerami i wózkami względnie przenoszenie

potrzebującym wszelkiego rodzaju żywności oraz odzieży.

0 spełnieniu tych zadań przez synów Pufałów t j . Klemensa i Anastazji Pufal - Zbigniewa i Mariana wiem z rozmów bezppśrednich z mimi

wszystkimi przeprowadzanymi jednak oddzielnie z każdym w trakcie moich u nich czy ich u mnie w mieszkaniu wizyt w Bydgoszczy dla upewnienia się o zachowaniu zasad konsporacji, co przecież .należało do szczególnych mych obowiązków jako inspektora Korpusu Bezpieczeńst­

wa,

Działalność rodziny Pufalów nie została przerwana nawet po częściowej wsypie Ekspozytury O .D .R . w Toruniu i częściowych aresz- towaaniach w Bydgoszczy pod koniec roku •

Pufal nazwiskiem Hoffman co jakiś cfeas przez kogoś z rodziny Pufalów odwiedzana. Tc ułatwiało mi kontakty dość częste z Pufalami i nie budziło ciekawości i ułatwiało dostarczanie mi ich sprawozdań i paczek z dokumentami.

Y/iadoroo mi jest że po zakończonej wojnie rodzina Pufalów nie skorzystała z amnestii i nie ujawniła się z pracy konspiracyjnej w zakreślonym w tej ustawie terminem do 31 marca 1947 roku, również

nie starali się oni o członkowstwo zbowidowskie, gdyż miejscowej komórce w Nakle przewodził nieodpowiedni członek tej organizacji

znanj^k im w czasie wojny oraz dlatego że ujawnienie ich pracy konapi- racyjnej w O .D .R . i AK mogłoby zaszkodzić ich synom, którzy byli

Ja w czasie wojny zamieszkiwałem

M 3 a w tym samym domu na parterze zamieszkiwała siostra Anastazji

21

, już

studiaćhe

Wiadomo mi również że po śmierci Klemensa Pufala jego żona Anastazja otrzymała najwyższe odznaczenie papieskie t j , medal papieża Pawła VI za pomoc jej osobom przebywającyia w obozach koncentracyjnych

w czasie.wojny* Medal ten został jej wręczony przez biskupa diecezji gnieźnieńskiej Jana Michalskiego.

PAŃSTWOWE Biuro Notarialne

ul. Sadowa 5 87-30 0 BR 5BNIGA

/ Zygmunt rt Wiśn^wsi /

________

w P&ństwjwysn Biurze 3fło!a,ria!n’'m-w #>r*tp i , i '

jtólfof/i kmwtyitoł u irm b

p m m m m m m i j u * * v i *

ikŁir.i; 8kaibotvą._____ 'ii

P®br&ao raakŁir.i;

•S&sH nat&rialntj - _/|v\yQ VI W ltA

..M -

U j/t- ilJOlMfr idA Brodnica ania 0 /rwfr\£ /ii([U A l

JSi 4 M »MeA

2;r t>5- O f

22

£aaad, -latek

i:

^ś»£adcs^aŁ ajJjti^assssa* £ * HJFAŁ

fisjswn$* v «b ic»aa!i naaaoga arełiim sa jr.ko ai»do%rtaa^ att&oaak strao-Si* ^ t e s w a s Beroorakiajl Okręgowej

2 / *?gn#

te«ifdei nr, 1&»%

/9 7 6 /,

V>: ?»isn Pwfa^rodzony 5 *0 3*1 92§r# i* Iiftkle n/Hoteotą

«yrjfsi ftlattaius*. P u fala*

KlemtrH* lhztn% sarw ^alęfcany w 1941 przae A n to n ie ^ Antasaka f ,/toczke zssNMftl / d alo gata Rządu na Pomorza, aoe*Ct% d*a$gnau&*^

? r * m isjr stofton* v»l ^^orapana ftikawiesa p s »"S a e £ % "H a iT *»

•Fon^r" / taask a nr ŁW153 / na preyazZ&&» s t a r o s t ę powiatu Y/yrass!:#

*5rttka Anas-finaj* Pufalowa, ps.^Anunfcr. kŁsrcy&iaa da^ałatu pouoej epoS^*n- 2;i w powiacie fysBjr»k i r.iajlacawaćei sjęai*au le!u

?$5r?i8» Tiifat vmw « 3ta.T*a«^ra bratam abigniawain* ur*t2«o3**<924r#

tąaantktaro rodziodw, / tooska Pufalów syga# K-466 / •

% « w » a > lt i p r ^ n o s l ł wiaiokro &aia ipKiaogl i yi^aiądaa do zźŁsyoh s&M$we*izeQ& powiatu ffyrffiysfc a kilkakrotni* rywala4 broń 1 ora*

n:.oj ? *7 okrasi# atf 1941 r- do ?.o.1 *5cia Armii Czermma^J *

O jag o słu ż b la k on sp iracy jn ej inform ują rn.ln*

Zycjsunt Wieniawski ps#a£axviur‘'« ^ d aw ia*', ia s p a k t a * Karpami Bas**, pieostt/ia twa ^Ob sodu I I I O^lagirtur? Rsęflu / e $ g a »t*a i& i ŁW188 / *

Preser Z^rsądu

£ * 2

#

23

24

A Kuna Metropolitahna

Gnicy.no, dniu

13 m a r c a L . dz. 8 5 7 / 91 /VIII ul. Łaskiego ?

Szan. Pan

Inż. M a r ia n P U F A L ul. Lipowa 3 9

Inowrocław

W związku z p i s m e m z dnia 23 lutego u p r z e j m i e w y j a ś n i a ­ my, iż Kuria M etro po litalna w Gnieźnie nie ma m o ż l i w o ś c i odtworzenia odznaczenia p a p i e s k ie g o prz y zn anego p. A n a s t a z j i P U F A L , gdyż odz naczenie to przy znane z o s tał o p r z e z Stolicę A p o s t o l s k ą . W aktach Ku ri i znajduje s i ę adnotacja, iż o d z n a ­

czenie wręczono dnia 1 3 , 0 3 .1 9 6 8 roku.

G.2.G. Gniezno - 100

000

>

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

PAUFAL Anastazja ps. "Anna”

urodź, tt*oi O & A

WSK Sępólno Zr* H Z T.<f

Wykaz odznaczeń "Jary” - Michała

37

38

39

40

41

42

43

44