1
SPIS ZA W A R TO ŚC I TEC ZKI — ...W .& e S *r& . z A ., ??. .0...
...M / i ę / w s t ę 1/1. Relacja 'J
I/2. Dokumenty (sensu strictoj dotyczące osoby relalora —
I/.3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora —
II. Materiały uzupełniające relację \J
/ III/I - Materiały dotyczące rodziny relalora —
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. — 111/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) —
" Hl/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. — .. 111/5 - inne... _ _ '
IV. Korespondencja —
V. Nazwiskowe karty informacyjne \J V-. \
VI. Fotografie v
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
SOCIETE HISTORIOUE ET LITTERAIRE POLONAISE _ P° f ^ v < ^
ID o nrtnniin Wł i itilit^ m iKImi m m r Hm 1 O I f i ) A I 1 9 I 1 f
(R econnue d 'u tilitć publique par d ś c re t du 10 ju in 1 866)
6, Quai d '0 rle a n s - 7 5 0 0 4 PARIS \ l/\Lj I j z L "i
^ 'f >płUis<2 U 1 r f w ^ ł w - . /Y> vt& ™ &^A-Cv\
J j f , **'>V
L A S O C I E T E H I S T O R I O U E E T L I T T E R A I R E P O L O N A I S E A L ‘ H O N N E U R D E V O U S I N V I T E R
A U C O L L O O U E F R A N C O - P O L O N A I S • Q U I A U R A L I E U
L E V E N D R E D I 2 0
E T L E S A M E D I 2 1 O C T O B R E 1 9 9 5 j / , A L A B I B L I O T H E O U E P O L O N A I S E D E P A R I S
( 6 , Q U A I D ‘ O R L E A N S - 7 5 0 0 4 P A R I S )
sous le haut patronage
de Monsieur le Premier Ministre Jacq'ues CHABAN - DELMAS et de TAmbassadeur de Pologne Monsieur Jerzy ŁUKASZEWSKI
sur
L A R E S I S T A N C E P O L O N A I S E EN F R A N C E
A U C O U R S
D E L A D E U X I E M E G U E R R E M O N D I A L E
20
D E U X 1 E M E J O U R N E E (10 H 00 -13 H 00)
Professeur Tadeu^z^ADflBWA /
“Prise de conscience de I’unitę europeenne et convergence des idees dans la Resistance polonaise et franęaise”
Monsieur Pierre ZALESKI
“L’activite de Resistance de Zygmunt Lubicz-Zaleski”
Maitre Bolesław SZPIEGA
“Villard de Lans: les lyceens polonais lors des combats du Vercors”
Monsieur Lucien OWCZAREK
“La liberation de Paris vecue par un membre de la Resistance polonaise”
Madame Helena KALINOWSKA
Une Polonaise dans la Resistance en France
Discussion
21
D E U X IE M E J O U R N E E (15 H 00 -18 H 00)
Monsieur Jan OSTROWSKI
“La Resistance polonaise (P.O.W.N.) dans le Nord de la France”
(le sujet sera presente par Monsieur Stefan OLESINSKI)
Monsieur Stanislas ŁUCKI
“Un temoignage sur le Reseau F2”
Monsieur Kazimierz LESKI
“Un Resistant polonais en voyage en France en uniforme de generał allemand”
Discussion et clóture du collogue
Partie musicale
avec la participation de la pianistę Isabelle OEHMICHEN, Premier Grand Prix du Concours International Miłosz MAGIN,
Laureate 1993 de la Fondation CZIFFRA.
Au programme: CHOPIN et LISZT
Vin d’honneur
Une exposition sur la Resistance polonaise en France, preparee par Madame Ewa JAKUBOWSKA,
sera inauguree lors du collogue
22
P R O G R A M M E P U C O L L O O U E
P R E M I E R Ę J O U R N E E (15 H 00 -19 H 00)
Introduction de Monsieur Leszek TALKO
President de la Societe Historique et Litteraire Polonaise et Directeur de la Bibliothegue Polonaise
Professeur Janinę PONTY
“La Resistance polonaise en France: historiographie et mise en perspective”
Maitre Marc de MON TTO fiT
V
“Un Franęais dans la 'Resistance polonaise”
Madame Annette WIEVIORKA
“Les plaques polonaises de la Resistance en France”
Monsieur Witold ZAHORSKI
“Actions et limites de la Resistance du Primat de Pologne, Cardinal August Hlond, en France”
Monsieur Andrzej KASZLEJ
(le sujet sera presente par Madame Marie-Therese VIDO)
“L ’activite de Andrzej Kawalkowski ^
dans la Resistance polonaise en France (P.O. W.N.) /
a la lumiere de ses archives parisiennes”
Discussion
23
24
25
Wśród licznych p am iątek po niej pozostał list, który w październiku 1944 r.
dowództwo je d n o stk i w y sła ło do je j ojca. Z astępca dow ódcy 7. pp do spraw polityczn o-w ychow aw czych napisał: „W alczyła tak, ja k przystało na prawdzi
wego żołnierza, ponad w szystko m iłującego Polskę. W najgorętszych momen
tach walki, kiedy zd a w a ło się, że wróg przełam ie nasze szyki, fam zjawiała się Ona: zagrzew a żo łn ierz y do walki, dodaje im otuchy i odwagi. Sw ą serdeczną prostotą i p o g o d ą d u c h a zaskarbiła sobie serca w szystkich żołnierzy, którzy ślubują pom ścić śm ierć sw ojego tow arzysza broni [...] W księdze bojowników poległych na polu ch w ały , oddających swe życie dla spraw y N arodu, obok Po- lek-Patriotek, H eleny P ustow ójtów ny, Emilii Plater, figuruje złotemi zgłoskami:
Junkiewicz H elena, ch o rąży W ojsk Polskich” (S. D rzew iecka, Szłyśm y znad Oki, W arszaw a 1985, s. 227).
Pośm iertnie H elen ę Junkiewic^efWnę odznacono K rzyżem W alecznych. Po
chowana została na C m entarzu Pow stańców na W oli w W arszaw ie. Jedna z ulic stolicy, na T argów ku, nosi \m )4 H eleny Junkiewicz.
M agdalena Jagielska
S. Drzewiecka. Szły/m y znad Oki, W arszawa 1985, s. 8 9 -9 0 , 116-117, 130, 225-228, 273, 296; E. K ospatlj/Paw low ska. Wojsko Polskie na Wschodzie 1943-1945, Pruszków 1993.
s. 190-192; Słownik uczestniczek walki.... Warszawa 1988. s. 168; J. Wolanin, Kobiety- -oficerowie/fako dowódcy męskich pododdziałów bojowych, w: Służba Polek..., cz. 2, Toruń 1998, s ^ ó —337, 339, 341: K. Wojtowicz, Dziewczęta w rogatywkach, Warszawa 1974, S ^ • Ż aroń, Ludność polska w Związku Radzieckim w czasie II wojny świato- w ą^W arszaw a 1990, s. 140
/ JLO
e e u
i-
n a
Kalinowska H e le n a z d. Bogusław ska (1916 -2000), „K ali”, ppor. W P, sanitariuszka w 1 D y
wizji G renadierów w e Francji, członek Polskiej Organizacji W alki o N iepodległość, łączniczka, pielęgniarka i działaczka społeczna.
Córka inżyniera Bolesław a Bogusławskiego, kresowiaka, żarliw ego patrioty, i K atarzyny ze Stepanoffów, Rosjanki, urodziła się w Taszkien
cie 21 m arca 1916 r. M iała dw oje rodzeństwa.
W 1918 r. rodzina Bogusławskich zamiesz
kała w W arszawie, gdzie ojciec podjął pracę w Ministerstwie Komunikacji. Helena - nazy- Wana powszechnie Lusią — zaczęła naukę
w 1924 r. w szkole im. Cecylii Plater-Zyberkówny. W 1934 r., po utracie na lata praw państw ow ych przez szkołę, przeniesiono j ą do gim nazjum im. • lackiego i tu w 1936 r. uzyskała maturę. Jak je d n a k pisała: „C a łą duszą i
dwa Sło- ser-
153
26
cem pozostałam Platerką” (list w zbiorach E. K rasnow olskiej). Już wtedy, j au przez całe życie, była w ierna pokochanym i uznanym przez n ią w artościom .
Studia m edyczne rozpoczęła w Brukseli, ale wojna uniem ożliw iła ich ukoń
czenie. W iedziona patriotyzm em , wyniesionym z rodzinnego dom u i ze szkoły zgłosiła się w maju 1940 r. w Paryżu do PCK. Przyjęto j ą od razu, dzięki odby
tym studiom m edycznym i poparciu stryja - płk. A ntoniego Bogusławskiego oficera i poety, szefa Zarządu PCK we Francji i adiutanta gen. Sikorskiego Córkę stryja Teresę, pozostałą w kraju, nazwano później „n ajm ło d szą poetką Polski W alczącej” .
H elena została sanitariuszką w I Dywizji G renadierów dow odzonej przez gen. B ronisław a Ducha. Energiczna, zawsze pogodna, troszcząca się o żołnie
rzy, pozyskała ich uznanie, sympatię i przydomek „U śm iech Dywizji”.
W czerw cu 1940 r. dostała się z całym korpusem m edycznym do niew oli nie
mieckiej w W ogezach, w Saint-Die, gdzie pracowała w szpitalu do sierpnia. P0 zw olnieniu udała się do Tuluzy w wolnej strefie Francji.
Skontaktow ała się znów z PCK. Powierzono jej opiekę nad polskim i żołnie
rzami i uchodźcam i. Z najdow ała dla nich m iejsce w polskich schroniskach, organizow ała kantyny, przygotow yw ała i rozdzielała paczki żyw nościow e oraz artykuły pierw szej potrzeby. K ierow ała schroniskiem przy ul. Bayard (dw a inne w Tuluzie prow adziły Alina Stoessel i Ludwika N iem ców na).
W krótce potem Roman Czerniawski, szef II Oddziału w I D yw izji Grenadie
rów, w prow adził H elenę do polskiej sieci wywiadowczej na południu Francji.
Bezpośrednim jej dow ódcą był Zygm unt Rudowski, z którym w spółorganizo
wała przerzuty polskich żołnierzy do Hiszpanii. Pozyskiw ała dla nich fałszywe dokum enty i wizy hiszpańskie. N iekiedy uczestniczyli w tej działalności urzęd
nicy prefektur i m erostw francuskich, a nawet konsulatu hiszpańskiego. Helenie groziły w tej pracy liczne niebezpieczeństw a - granica hiszpańska była pilnie strzeżona i nietrudno było o wsypę. Mimo to odnosiła sukcesy, m.in. dopomogła w w ydostaniu się z Francji gen. Duchowi, tow arzysząc mu do konsulatu hisz
pańskiego ja k o je g o rzekom a siostrzenica.
K onspiratorzy spotykali się często w kawiarni, w której poznała słynną francuską w yw iadow czynię M atyldę Carre „K otkę” . Poznała też w tym czasie przyszłego m ęża Piotra K alinow skiego, sekretarza generalnego Z w iązku Pola
ków w e Francji, w iceprzew odniczącego PCK. We Francji przebyw ał od 1922 r.
W alczył on w szeregach O rląt lwowskich w 1918 r. i w W ojsku Polskim pod
czas w ojny polsko-bolszew ickiej w 1920 r. Poślubiła go w końcu listopada 1940 r. Po w yjeździe R. Czerniaw skiego, M. Carre i kilku innych działaczy sieć w yw iadow cza w T uluzie rozprzęgła się, więc K alinow scy przenieśli się do Vi- chy. Znów podjęli pracę w PCK, a także w Polskiej O rganizacji W alki o Nie
podległość (PO W N ) o kryptonim ie „M onika” .
W październiku 1941 r. Piotr Kalinowski został zastęp cą szefa „M oniki”.
Zajm ow ał się m.in. kontaktam i z francuskim ruchem oporu, przekazywaniem zw ierzchnikom w iadom ości o działaniach wojennych i o przem ieszczaniu się
154
27
oddziałów niem ieckich na terenie Francji. O rganizow ał także odbiór alianckich zrzutów broni, am unicji, sprzętu, pieniędzy. H elena w spółpracow ała z nim jak o
łączniczka w stopniu podporucznika. Utrzym ywała kontakty z m aąuisardam i (członkami francuskiej partyzantki na południu kraju), przekazyw ała inform a
cje, w iosną 1942 r. uczestniczyła w przyjęciu zrzutu w Cussel pod Vichy.
W początku lipca 1942 r. K alinowscy udali się do Lyonu, gdzie zam ieszkali wspólnie z jednym z przyw ódców polskiej konspiracji - A leksandrem K aw ał- kowskim i jeg o żoną. Piotr, jak o sekretarz Związku Polaków w e Francji, otw o
rzył w Lyonie biuro wykorzystyw ane na miejsce spotkań i w ym iany informacji.
Helenę, która prow adziła kilka schronisk dla Polaków, skontaktow ano z H enry
kiem K w apiszew skim i poprzez niego - z polskimi organizacjam i katolickim i.
Istotną rolę w polskim ruchu oporu we Francji odgryw ała M isja K atolicka i kie
rujący n ią księża: W ojciech Rogaczewski oraz Jó z e f Łuczak. W spółpracow ali oni z polskim i sieciami konspiracyjnym i. W spółdziałanie to pozw alało na bo
gatą w ym ianę informacji. M isja opiekow ała się też żydow skim i dziećm i z Pol
ski, ukrywanym i w schroniskach wśród dzieci polskich.
Dnia 22 grudnia 1942 r. policja kolaboracyjnego rządu V ichy aresztow ała Piotra. Po ciężkim śledztw ie połączonym z torturam i w yw ieziono go do obozu w Buchenwaldzie. H elena z synkiem, który urodził się w m iesiąc po uwięzieniu ojca, w yjechała w lipcu 1943 r. w okolice Tuluzy. A ni uw ięzienie męża, ani konieczność opieki nad dzieckiem nie pow strzym ały je j od ponow nego w łącze
nia się w działalność konspiracyjną. N aw iązała kontakty z p. W odzickim , pol
skim konsulem w Tuluzie, szefem sieci wywiadowczej F2 na południu Francji.
W sieci tej, oprócz innych Polaków, bardzo czynnie działał Andrzej Kuśnie- wicz, przyszły pisarz, i jego pierwsza żona M aria. Z adaniem H eleny ja k o łącz
niczki stało się zbieranie informacji o ruchach oddziałów niem ieckich we F ran
cji oraz o ogólnej sytuacji politycznej. Przekazywała je agentom z Londynu, od których jednocześnie odbierała wiadomości przeznaczone dla F2.
W maju 1944 r. H elena i je j współpracow nicy zostali ujęci przez gestapo na skutek w ym uszonych torturam i zeznań jednego z w cześniej uw ięzionych działa
czy. Przeszła ciężkie śledztw o w więzieniu Saint M ichel w Tuluzie. N ie szczę
dzono jej bicia, ale podobnie ja k przedtem, w w ypadku je j m ęża, okazało się
°no daremne. W ywieziono j ą poprzez RomainvilIe do obozu w Ravensbriick, a następnie w H anow erze i Bergen Belsen. D olegliw ości obozow ego życia zwiększał niepokój o męża i synka. Po wyzw oleniu z obozu w Bergen Belsen 15 kwietnia 1945 r. podjęła obowiązki starszej pielęgniarki w zorganizow anym na miejscu szpitalu.
Po w ojnie K alinow scy zamieszkali w Paryżu. W obec niem ożności ukończe- n‘a przerwanych przez w ojnę studiów medycznych H elena pracow ała jak o pie
ś n i a r k a i w 1949 r. uzyskała w tym zawodzie patent państw ow y. Piotr był w latach 1945-1955 sekretarzem generalnym C entralnego Zw iązku Polaków we Francji i członkiem Polskiego Tow arzystwa H istoryczno-Literackiego, do któ- re§° należała też Helena. W ychowali troje dzieci - dw óch synów i córkę. Po
155
28
śmierci m ęża w 1988 r. H elena pozostała we Francji. Rok w cześniej przeszła na em eryturę i pracow ała społecznie w Bibliotece Polskiej w Paryżu i w Associa- tion Concorde. Zm arła w 2000 r. O boje Kalinowscy otrzymali liczne dowody uznania i odznaczenia - tak polskie, ja k i francuskie. O boje mieli Krzyż Wa
lecznych i ordery Legii Honorowej (IV, V); oboje K rzyż Zasługi (Helena - Srebrny, Piotr - Złoty z M ieczam i) i wiele innych.
Ew a K rasnow olska K orespondencja H. Kalinowskiej (w zbiorach E. Krasnowolskiej); Biogram y H. i P. Kalinow
skich, K w artalnik Biograficzny Polonii (kopia odpowiednich stron w zbiorach E. Krasnowol
skiej); H. Kalinowska, Une Polonaise dans la Resistance en France, odczyt wygłoszony w Pol
skim Tow arzystw ie Historyczno-Literackim w Bibliotece Polskiej w Paryżu na sesji polsko- francuskiej poświęconej Polskiemu Ruchowi Oporu we Francji, rkps (w zbiorach E. Krasno
wolskiej): Wywiad z H eleną Kalinowską, Tygodnik Polski 1963, nr 41; D ziennik Bałtycki 1963, nr 43; P. Kalinowski, Au sen/ice de la Pologne et de la France, w; L ’emigration Polo
naise en France 1939-1945, Paris 1995.
K a rp iń s k a S te fa n ia C ecylia z d. Wojtulanis (ur. 1912), „B arbara”, m jr Polskich Sił Po
w ietrznych, pilot w 1939 r. w E skadrze Sztabo
wej N aczelnego D ow ództw a Lotnictw a, oficer sztabowy PSP - Francja, w latach 1940-1945 jilot w Lotniczej Pom ocniczej Służbie Trans
portowej (ATA) w W ielkiej Brytanii. N a emi
gracji działaczka społeczna w kręgach lotni
czych ipolonijnych.
P r z w ł a na św iat w 1912 r. w rodzinie inte
ligenckiej \ y W arszaw ie. Była c ó rk ą Marcina W ojtulanisaN. Marii z d. G rabarkiew icz. Miała brata HenrykaS, i siostrę M arię, zag in io n ą bez wieści podczas P o s t a n i a W arszaw skiego.
Lotnictw em pasjonow ała się od wczesnej m łoaości, zw łaszcza, że okna ro
dzinnego dom u w ychodziły na Pole M okotow skie, gdzie znajdow ało się lotni
sko. Już ja k o uczennica spędzała tam wolne chwile. U częszczała do prywatnego gimnazjum W. Posselt-Szachtm ajerow ej, gdzie należała ap hufca PW K , którego kom endantką była w latach 1931-1933. W yjeżdżała na obo^y PW K do Garczy- na, K oszew ników i do W isły. Po podjęciu w 1936 r. s t u d i ó \ n a W ydziale Me
chanicznym Politechniki W arszawskiej porzuciła w spółpracę "z PW K na rzecz działalności w Kole M łodzieży Aeroklubu W arszaw skiego. U kończyła Cywilną Szkolę Pilotażu przy A eroklubie W arszawskim. W środow isku lotniczym nazy
w ano j ą „B arbarą”, w nawiązaniu do popularnej w ów czas piosenki dskobiecie-
156
...
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
