Zasiedzenie a hipoteka

Józef Szonert

Zasiedzenie a hipoteka

Palestra 5/8(44), 19-26

Zasiedzenie a hipoteka

Stefan B reyer w pracy swej pt. „Ostrzeżenie z art. 24 pr. rz. — O niezgodności księgi wieczystej z rzeczywistym stanem praw nym ” 1 wypowiedział pogląd, że „nabywca z ty tu łu zasiedzenia, jak o nabywca pierw otny, nabyw a nieruchomość w stanie w olnym od obciążeń doty­ czących właściciela księgowego. Jeżeli zasiedzenie działa przeciw w ła­ ścicielowi, tym bardziej musi być skuteczne przeciwko jego wierzycie­ lom; mogą się oni powoływać na rękojm ię w iary publicznej księgi wie­ czystej tylko w zakresie art. 47 pr. rz.” 2.

Prof. Jan W asilkow ski3 wypowiedział pogląd przeciwny, stw ierdza­ jąc, że „nabycie własności przez zasie'dzenie nie narusza — samo przez się — obciążeń ustanowionych przez poprzedniego właściciela”.

Z kolei Stefan B reyer w pracy pt. „Nabycie i u trata własności” \ polemizując z prof. W asilkowskim, pisze: „W związku z pierw otnym nabyciem nieruchomości przez zasiedzenie pow staje pytanie, czy na­ bywca nabyw a nieruchomość w stanie wolnym od obciążeń (...). Jestem jetjnak zdania, że na powyższe pytanie należy dać odpowiedź pozytyw ­ ną. Hipoteki nie można traktow ać jako ukrytej w ady praw nej czy fi­ zycznej. Posiadacz, w ykonując w swoim imieniu prawo własności, działa nie tylko przeciwko rzeczywistem u właścicielowi, ale i przeciwko jego wierzycielom. Przy odm iennej koncepcji odpowiedzialność nabywcy przez zasiedzenie za zobowiązania poprzednika mogłaby przekreślić go­ spodarczy cel zasiedzenia. Można to wykazać na przykładach, gdy chłopi nabyw ali przez zasiedzenie dziadki z m ajątków obszarniczych, obciążo­ nych bardzo wysokimi hipotekami, przewyższającymi w ielokrotnie w ar­ tość nabytych przez' zasiedzenie działek. Jeśli jednak chodzi o stosowa­

1 P a tr z S te f a n B r e y e r , „ P rz e g lą d N o ta r i a ln y ” , z e s z y t 5— 6 z 1950 r., s tr . 387. 2 P a t r z te ż P r a w o c y w iln e z o rz e c z n ic tw e m , l i t e r a t u r ą i p rz e p is a m i z w ią z k o ­ w y m i, W y d a w n ic tw o P r a w n ic z e , W a rs z a w a 1958. 3 P a t r z J a n W a s i l k o w s k i : P r a w o rz e c z o w e w z a ry s ie , P a ń s tw o w e W y ­ d a w n ic tw a N a u k o w e , W a rs z a w a 1957 r., s tr . 126. • 4 P a t r z S te f a n B r e y e r : P r a w o rz e c z o w e w p r a k ty c e , w y d . p rz e z Z rz e sz e n ie P r a w n ik ó w P o ls k ic h , W a r s z a w a 1960 r., z e s z y t 21 i 21 A, s tr . 35.

2 0 J O Z E F S Z O N E R T _{N r 8 (44)}

nie w tych wypadkach na korzyść wierzycieli przepisów o rękojm i w iary publicznej ksiąg wieczystych, mogłoby to być dopuszczalne n aj­ wyżej w granicach art. 47 pr. rz.”.

Streszczając powyższy pogląd, dochodzimy do następującej konkluzji: Ponieważ zasiedzenie jest nabyciem pierw otnym , przeto hipoteka usta­ nowiona na nieruchomości przez poprzedniego właściciela wygasa z chwilą przejścia własności nieruchomości na skutek zasiedzenia na rzecz osoby trzeciej.

Zastanaw iając się nad słusznością tej tezy, należy przede wszystkim rozpatrzyć, czy zasada, że przy nabyciu pierw otnym w ygasają wszelkie zobowiązania i praw a rzeczowe, jest u nas honorowana?

P ierw otne nabycie nieruchomości następuje w razie: a) nacjonalizacji, b) wywłaszczenia, c) nabycia w trybie egzekucji (licytacja), d) nabycia rzeczy niczyjej (art. 60 pr. rz.) i e) zasiedzenia.

W dwóch podstawowych aktach dotyczących nacjonalizacji mowa jest o obciążeniach dotychczasowych właścicieli. D ekret PKW N z dn. 6.IX .1944 r. o przeprow adzeniu reform y rolnej (Dz. U. z 1945 r. N r 3, poz. 13) stanowi: „Nabywca otrzym uje ziemię w stanie wolnym od wszel­ kich długów i ciężarów. Spraw a odpowiedzialności S karbu P aństw a za dotychczasowe obdłużenie hipoteczne ''będzie uregulow ana odrębnym de­ k retem ”. Również w ustawie z dn. 3.1.1946 r. o przejęciu na własność P aństw a podstawowych gałęzi gospodarki narodow ej (Dz. U. Nr 3, poz. 17) przepisy art. 6 i 7 trak tu ją o losach obciążeń przedsiębiorstw prze­ jętych przez Państwo.

Obowiązujące przepisy wywłaszczeniowe przewidują, że odszkodowa­ nie za wywłaszczoną nieruchomość wypłaca się przede w szystkim w ła ­ ścicielom, którzy m ają hipoteki na przedmiocie wywłaszczenia (art. '26 ustaw y wywłaszczeniowej; tekst jednol.: Dz. U. z 1961 r., Nr 18, poz. 94).

P rzy nabyciu w trybie egzekucji (licytacji) osiągniętą sumę wypłaca się. przede w szystkim tym, którzy m ają hipoteki. Należy również mieć na uwadze, że w myśl art. 735 k.p.c. nabyw ca z licytacji związany jest term inem zastrzeżonym w umowie najm u lub dzierżawy., jeżeli praw o to jest ujawnione w księdze wieczystej z pierwszeństwem przed wszy­ stkim i hipotekam i albo jeżeli jego wartość, ustalona przy oszacowaniu, znajduje pełne pokrycie w cenie nabycia. . '

-P rzy nabyciu rzeczy niczyjej (a więc jeśli chodzi o nieruchomość, to przy zrzeczeniu się praw a własności nieruchomości) Skarb Państw a zgodnie z art. 30 § 1 pr. rz. odpowiada z nieruchomości za jej obcią­ żenia.

Tak więc w edług wielu obowiązujących w omawianej m aterii prze­ pisów zasada, że przy nabyciu pierw otnym w ygasają wobec nabyw cy

Z tych przyczyn nie w ydaje się rzeczą słuszną, żeby tylko przy zasie­ dzeniu obowiązywała zasada pierwotnego nabycia i powodowała tym samym zwolnienie przedm iotu zasiedzenia od wszelkich obciążeń.

Powołanie się na inne w ypadki nabycia pierwotnego może być jednak dowodem niewystarczającym . Wobec tego należy wyświetlić spraw ę na przykładach.

Przepis art. 51 § 1 pr. rz.- stanowi: „Kto bez w ażnej podstaw y został wpisany do księgi wieczystej jako właściciel, nabyw a własność, jeżeli jest od lat 10 w pisany i ma od lat 10 nieruchomość w posiadaniu, chyba że uzyskał posiadanie w złej w ierze”. Przepis art. 52 § 2 pr. rz. stanowi, że po upływie la t 20 nie można w pisanem u posiadaczowi zarzucać ziej wiary.

Jeśli przyjm iem y za słuszny pogląd, że zasiedzenie powoduje w ygaśnię­ cie hipoteki, to musim y dojść do wniosku, że ten, kto został w pisany do księgi jako właściciel bez ważnej podstaw y i posiada tę nieruchomość 10 bądź 20 lat — będzie mógł domagać się w ykreślenia tych hipotek, które zastał w księdze, gdy następował wpis jego własności. J-eżeli taki wniosek uznamy za słuszny, to w interesie tego, kto nabył nierucho­ mość obciążoną hipotekami, będzie wykazanie po upływie term inu do zasiedzenia, że jego wpis własności do księgi został dokonany bez ważnej podstawy i wobec tego hipoteki wygasną.

Jeżeliby na skutek zasiedzenia m iały wygasać hipoteki, to dotyczy­ łoby to oczywiście również ciężarów realnych. N ajlepiej zilustruje to przykład. Ojciec darow ał synowi nieruchomość, przy czym ustanowiony został ciężar realny zapewniający ojcu pewne świadczenia. Jeżeli obda­ row any syn sprzeda potem tę nieruchomość umową pryw atną osobie trzeciej, to po upływie term inu wymaganego do zasiedzenia ojciec nie będzie miał praw a do świadczeń, które zostały zabezpieczone w postaci ciężaru realnego.

Weźmy inny przykład. Właściciel nieruchomości ustanow ił służebność gruntow ą, lecz nietrw ałą i widoczną. O tej służebności został dokonany wpis do księgi wieczystej. Następnie właściciel nieform alną umową sprzedał tę nieruchomość osobie trzeciej. P rzyjm ując tezę, że w skutek zasiedzenia, jako pierw otnego źródła nabycia, w ygasają wszystkie ob­ ciążenia, a więc i służebności, m usielibyśm y dojść do wniosku, że po upływ ie term inu do zasiedzenia ten nieform alny właściciel może nie ty l­ ko-w ykreślić z księgi wieczystej wpis o służebności, lecz również zabro­ nić upraw nionem u w ykonywania służebności, gdyż zgodnie z art. 184 pr. rz. tego rodzaju służebności nie mogą być nabyte przez zasiedzenie.

Jeżeli przyjm iem y za słuszny pogląd, że . przez zasiedzenie własności wygasa hipoteka, to w takim razie dojdziemy do wnioku, że prawo rzeczowe daje przyw ilej tym , którzy bez zachowania form y notarialnej

2 2 J O Z E F S Z O N E R T N r 8 (44)

nabyw ają nieruchomość. Ten, kto kupi nieruchomość na podstawie aktu notarialnego, będzie odpowiadał za hipoteki, a kto kupi nieruchomość na zasadzie umowy p ryw atnej, ma być po pewnym czasie zwolniony z hipotek.

Również nie można się zgodzić z poglądem, że posiadacz, wykonując w swoim imieniu prawo własności, działa nie tylko przeciwko rzeczy­ w istem u właścicielowi, ale i przeciwko jego wierzycielom (oczywiście wierzycielom posiadającym hipoteki). Wierzycieli tych chroni przepis art. 222 pr. rz. i rękojm ia w iary publicznej ksiąg wieczystych.

Pogląd, że posiadacz, w ykonując w swoim imieniu praw o własności, działa nie tylko przeciwko rzeczywistem u właścicielowi, ale i przeciwko jego wierzycielom — nie jest niczym uzasadniony.

Trzeba się zastanowić nad tym, czy wierzyciel posiadający, hipotekę na nieruchomości będącej przedm iotem zasiedzenia musi być uczestni­ kiem postępowania o zasiedzenie?

Na podstawie przepisu art. 13 k.p.n. można dojść do wniosku, że wie­ rzyciel m ający hipotekę może być uczestnikiem postępowania. Jednakże należy podkreślić, że Sąd Najwyższy (orzecz. z dn. 2.III.1950 r. ŁC 65/50 — ZO 1/51/5) w yraźnie zaznacza, że „w każdym przypadku stw ier­ dzenia zasiedzenia własności nieruchomości sąd powinien zasięgnąć in­ form acji i ustalić, czy nieruchomość m iała i ma urządzoną księgę wie­ czystą”, nie mówi jednak nic o obowiązkowym uczestnictwie w sprawie osób m ających praw a ujawnione w księdze wieczystej. M. Kenigsberg i K. Kołakowski5 w ym ieniają w tym względzie jako osoby zaintereso­ wane: tego, przeciwko komu ma nastąpić zasiedzenie, osobę mającą nieruchomość w faktycznym władaniu, właścicieli sąsiednich nierucho­ mości i S karb Państw a, lecz nic nie mówią o w ierzycielach mających hipoteki. Również nie w ymienia wierzyciela, mającego hipotekę, wśród osób zainteresow anych Moszyński.6

Tak więc praktyka sądowa nie zalicza wierzyciela posiadającego hi­ potekę do grona osób zainteresow anych w spraw ach o zasiedzenie. Trudno więc zgodzić się z poglądem, że „posiadacz, w ykonując w swoim im ieniu praw o własności, działa nie tylko przeciwko rzeczywistemu właścicielowi, ale i przeciwko jego w ierzycielom ”, skoro ten wierzyciel nic o spraw ie nie wie.

Pogląd, że zasiedzenie powoduje wygaśnięcie hipoteki, uzasadnia B reyer przykładem sprzedaży' przez obszarnika chłopom (nieform alny­

5 M ic h a ł K e n i g s b e r g i K rz y s z to f K o ł a k o w s k i : S tw ie r d z e n ie z a s ie ­ d z e n ia w ś w ie tle o rz e c z n ic tw a W y d z ia łu C y w -R e w iz . S ą d u W o je w ó d z k ie g o d la w o je w ó d z tw a w a rs z a w s k ie g o . „N o w e P r a w o ” , z e sz y t 7— 8 z 1958 r., s tr . 154.

5 R e m ig iu sz M o s z y ń s k i : Z a s ie d z e n ie i ro z g r a n ic z e n ie , W y d a w n ic tw o P r a w ­ n ic z e , W a rs z a w a 1959 r.

mi umowami) gruntów obciążonych bardzo wysokimi hipotekami. Jest to jednak argum ent ekonomiczny, a nie praw ny, ale i z punktu widzenia ekonomicznego w ydaje się on tylko pozornie słuszny. Przede wszyst­ kim więc na terenie, gdzie obowiązywał Kod. Nap., zasiedzenie obszar- niczych m ajątków , które z reguły m iały księgi wieczyste, było niemoż­ liwe, gdyż praw o hipoteczne z 1818 r. nie dopuszczało zasiedzenia

contra tabulas. Po drugie — przy w prowadzeniu instytucji zasiedzenia

m iały miejsce, praw ie jednocześnie, reform y walutowe, które przed­ w ojenne należności sprowadziły do m inim alnej wartości. Wreszcie po trzecie — przy zasiedzeniu n ik t nie bada, czy posiadacz wpłacił całą cenę umówioną, czy też dał tylko nieznaczny zadatek.

Tak więc nie można uzasadniać argum entam i ekonomicznymi skut­ ków praw nych. Moim zdaniem, należy raczej rozpatrzyć, jakie skutki w obecnych czasach spowoduje pogląd, że przy zasiedzeniu w ygasają h i­

poteki.

W obecnym ustroju rola ksiąg wieczystych, a w szczególności hipoteki, nie odgryw a tak zasadniczej roli jak w ustroju kapitalistycznym . Prof. Wasilkowski p isze,7 że społeczno-gospodarcza funkcja ksiąg wieczy­ stych uległa w toku dziejów głębokim przemianom. W ysuwając wnioski

de lege ferenda, W asilkowski wysuwa dwie tezy:

1) hipoteka stała się u nas instytucją zlbyteczną. W tych wąskich granicach, w których znajduje jeszcze pew ne zastosowanie, należało­

by ją zastąpić szczególnym rodzajem zastawu nie związanym z przenie­ sieniem posiadania;

2) w naszych obecnych w arunkach księgi wieczyste odpowiadają re­ alnej potrzebie społecznej. Jednakże ich reglam entacja praw na powinna być dostosowana do ich rzeczywistej funkcji. Zachowując ogólną stru k ­ tu rę ksiąg oraz niektóre zasady dotyczące ich roli praw nom aterialnej, należałoby uchylić przepisy, w których znalazły w yraz tendencje sprzeczne z kierunkiem rozw oju naszej ekonomiki (spośród zasad pra- w nom aterialnych, które zdaniem Wasilkowskiego należałoby utrzym ać w mocy, w ym ienia on przykładowo zasady wyrażone w art. 17, 18, 19, 118, 119 pr. rz., a spośród przepisów, które zdaniem Wasilkowskiego należałoby uchylić, w ym ienia on przykładowo art. 20— 27, 50, 127, 123, 124 pr. rz.; poza ty m Wasilkowski zaznacza, że szereg przepisów wy­ m aga rew izji, jak np. art. 14 pr. rz.).

Pogląd prof. Wasilkowskiego, że hipoteka stała się u nas instytucją zbyteczną, w ydaw ał się w roku 1955 całkowicie uzasadniony. Obecnie jednak, jak sądzę, można w ysunąć pewne istotne zastrzeżenia co do

7 J a n W a s i l k o w s k i : Z a g a d n ie n ie h ip o te k i i k s ią g w ie c z y s ty c h , „ P a ń s tw o i P r a w o ” , z e sz y t 4— 5 z 1955 r., s t r . 587.

24 J O Z E F S Z O N E R T _{N r 8 (44)}

tej tezy. Spraw a kolektyw izacji wsi uległa zmianie. Została w ydana ustaw a z dn. 18.VI.1959 r. o zawieszeniu niektórych sp łat spadkowych (Dz. U. N r 36, poz. 227). Mamy obwieszczenie M inistra Sprawiedliwości z dnia 5.III. 1960 r. o w ytycznych w ym iaru sprawiedliwości i p rak tyk i sądowej w spraw ach o dział spadku obejm ującego nieruchomość rolną (Monitor Polski N r 26, poz. 128). Te przepisy praw ne z jednej strony ograniczyły możność podziału nieruchom ości’rolnych, a z drugiej strony tym spadkobiercom, którzy nie otrzym ują swego udziału w naturze, przyznają spłaty w gotówce. Z kolei spłata udziałów gotówkowych jest odroczona. W tych w arunkach ci spadkobiercy, którzy otrzym ują spłaty, pow inni być przynajm niej zabezpieczeni w postaci ustanow ienia hipo­ teki na nieruchomości spadkowej.

Również w m iastach hipoteka ma obecnie znaczenie. Zgodnie z prze­ pisem art. 134 projektu k.c. PRL, za własność osobistą uważa się dom jednorodzinny. Od 1955 r. w iele ludzi wybudowało domy jednoro­ dzinne, przy czym akcja ta jest popierana przez Państwo, m iędzy in­ nym i przez udzielanie kredy tu długoterminowego. To samo dotyczy mieszkań jednorodzinnych stanow iących odrębną nieruchomość.

W ten sposób rola hipoteki zarówno na wsi, jak i w m iastach od­ gryw a dość poważną rolę. Można oczywiście znieść hipotekę i w pro­ wadzić na jej miejsce rodzaj zastawu nie związanego z przeniesieniem posiadania, lecz, moim zdaniem, będzie to jedynie zmiana nazwy, a nie treści. Pogląd swój opieram na następującej wypowiedzi prof. Tauben- schlaga: „Praw o zastawu może być albo zastawem umownym, tzn. h i­ poteką, przy k tó rej posiadanie i własność zastawionej rzeczy pozostaje p rzy dłużniku, lub zastawem ręcznym , przy którym posiadanie za­ staw ionej rzeczy przechodzi na w ierzyciela.”8

Druga teza prof. Wasilkowskiego, że księgi wieczyste odpow iadają re­ alnym potrzebom społecznym, nie budzi zastrzeżeń, zwłaszcza gdy księ­ gi te będą służyły i dla hipotek, i dla innych praw rzeczowych ogra­ niczonych.

Ponieważ również i dzisiaj hipoteki odgryw ają dosyć poważną rolę, przeto przyjęcie tezy, że zasiedzenie powoduje wygaśnięcie hipoteki, może być niebezpieczne zarówno dla państw ow ych instytucji kredyto­ wych, jak i dla tych spadkobierców, którym przyznano w postępowa­ niu działowym spłaty gotówkowe.

Pom iędzy zasiedzeniem a instytucją ksiąg wieczystych istnieje sprzeczność. Księga wieczysta oparta jest na zasadzie jawności, co zo­

8 R a f a ł T a u b e n s c h l a g : R z y m s k ie p r a w o p r y w a tn e n a tl e p r a w a n ty c z n y c h , W a r s z a w a 1955 r ., s tr . 151.

stało bardzo silnie podkreślone w przepisie art. 18 pr. rz. Praw o usta­ nowiło domniemanie, że praw o jaw ne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem praw nym . Wobec takiego domniemania ustanowionego przez praw o ciężar dowodu przeciwnego obciąża stronę drugą. Wierzyciel, który ma ustanow ioną hipotekę, opierając się na za­ sadzie jawności, wie, że jego dłużnikiem osobistym lub rzeczowym jest osoba zapisana w dziale II księgi wieczystej jako właściciel. Wierzyciel te n nie potrzebuje się m artw ić, czy nieruchomość będąca przedm iotem hipoteki jest w posiadaniu dłużnika, czy też innej osoby. Nie potrze­ buje przeprowadzać żadnych dochodzeń co do ustalenia rzeczywistego właściciela: w ystarcza mu rękojm ia w iary publicznej ksiąg wieczystych, która dostatecznie zabezpiecza jego prawa.

Przyjęcie tezy, że zasiedzenie pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, przekreśliłoby znaczenie zasady jawności ksiąg wieczystych. Dowodem, że ustaw a daje przewagę rękojm i w iary publicznej ksiąg wieczystych nad instytucją zasiedzenia, jest przepis art. 47 pr. rz. Chociaż więc osoba trzecia zasiedziała nieruchomość, ale nie ujaw niła swych praw w księdze wieczystej, nabyw ca — k tó ry opierając się na rękojm i w iary publicznej ksiąg wieczystych, nabył nieruchomość od osoby wpisanej do księgi wieczystej, czyli od tego, który przestał już być właścicielem — będzie m iał praw o W ciągu roku od daty nabycia skutecznie żądać od­ dania m u nieruchomości w posiadanie. Inna rzecz, czy przepis art. 47 pr. rz. jest słuszny. Taki jest jednak obecny stan praw ny.

Mimo że zasiedzenie je st sprzeczne z zasadą jawności ksiąg wieczy­ stych, nie można wpadać w krańcowość i twierdzić, że księga wieczy­ sta przekreśla w ogóle zasiedzenie.

N aw et k raje o u stro ju typowo kapitalistycznym znają zasiedzenie (przedawnienie nabywcze) nieruchomości hipotekow anej w szerszym lub m niejszym zakresie. Głoszenie więc tezy, że nieruchomość posiadająca księgę wieczystą nie może ulegać zasiedzeniu, byłoby krańcowością.

Jednakże przyjęcie tezy, że zasiedzenie powoduje wygaśnięcie hipo­ teki, jest również krańcowością.

Nie w ydaje się też trafny pogląd Breyera, że w ierzyciel m ający hi­ potekę może przeciwko skutkom zasiedzenia bronić się przepisem art. 47 pr. rz. Pogląd ten nie został niczym uzasadniony. A rtykuł 47 pr. rz. stanowi, że „jeżeli w chw ili zawarcia umowy o przeniesienie w łasno­ ści nieruchomość była własnością osoby trzeciej z mocy przepisów o za­ siedzeniu, nabywca może powołać się przeciwko tej1 osobie na rękojm ię w iary publicznej ksiąg wieczystych tyko w tedy, gdy przed upływ em roku od d aty umowy zażąda oddania m u nieruchomości w posiadanie”. Je st niezrozumiałe, w jaki sposób wierzyciel hipoteczny mógłby sku­

26 J O Z E F S Z O N E R T _{№ 8 (44)}

tecznie powołać się na ten przepis, w szczególności — czy mógłby np. dochodzić w ierzytelności jeszcze nie wymagalnej.

Na zakończenie należy wspomnieć, że pogląd, iż zasiedzenie z sa­ mego praw a powoduje wygaśnięcie hipoteki, nie znalazł uznania w prak tyce Wydziału Ksiąg Publicznych Sądu Powiatowego dla W arsza- w y-Pragi;

Sp ra w d ź

,

c z y p o sia d a sz j u ż tę książkę....

J ó z e f L i t w i n P R A W O O A K T A C H S T A N U C Y W IL N E G O . K o m e n ta r z W y d . P ra w n ic z e , W a rs z a w a 1961, s. 668, O p r. p ł. C e n a z l 85,— K o m e n ta r z p rz e z n a c z o n y je s t g łó w n ie d la u rz ę d ó w s ta n u c y w iln e g o , k tó r y m u ła t w i a p r a w id ło w e r o z s tr z y g a n ie p o w s ta ją c y c h w p r a k ty c e r e j e s t r a c y j n e j z a g a d n ie ń , w y m a g a ją c y c h p ró c z d o k ła d n e j z n a jo m o śc i p rz e p is ó w o a k ta c h s ta n u c y w iln e g o ta k ż e z n a jo m o śc i p r a w a c y w iln e ­ go i ro d z in n e g o . P u b li k a c ja z a w ie r a p o n a d to w s k a z ó w k i d o ty c z ą c e te c h n ik i r e j e s t r a ­ c y jn e j, b o g a ty m a t e r i a ł o rz e c z n ic tw a są d o w e g o i lic z n e p rz y k ła d y z p r a k t y k i. T a c e n n a p o z y c ja w y d a w n ic z a w in n a z n a le ź ć się w k a ż d y m u rz ę d z ie s t a n u c y w iln e g o i w k się g o z b io rz e k a ż d e g o a d w o k a ta .

D o n a b y c ia w k s ię g a r n ia c h „ D o m u K s ią ż k i” o ra z w d ro d z e z a m ó w ie ń k ie r o w a n y c h

p o d a d r e s e m :