GEOGRAFIA GIMNAZJUM KLASA I

(1)

1

GEOGRAFIA GIMNAZJUM KLASA I

TREŚCI EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA

Informacje opracowano na podstawie materiałów wydawnictwa OPERON.

Cele edukacyjne.

I. Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej.

Uczeń:

 dokonuje pomiarów i obserwacji w terenie;

 potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych, tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

II. Identyfikowania związków i zależności oraz wyjaśniania zjawisk i procesów.

Uczeń:

 posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania i wyjaśniania zjawisk zachodzących w środowisku geograficznym;

 identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej), rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek, wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.

III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce.

Uczeń:

 wykorzystuje wiedzę i zdobyte umiejętności w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca;

 stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in.

w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.

IV. Kształtowanie postaw.

Uczeń:

 rozwija w sobie: ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem;

 świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu i Polski;

 patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia.

Według założeń podstawy programowej do najważniejszych umiejętności zdobywanych w trakcie gimnazjum należą:

1. Czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.

(2)

2

2. Myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym i formułowanie sądów opartych na rozumowaniu matematycznym.

3. Myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formowanie wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa.

4. Umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i piśmie.

5. Umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- komunikacyjnymi.

6. Umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji.

7. Umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się.

I. Geografia od podstaw. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą.

Uczeń:

a. wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości w terenie;

b. odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych;

c. posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną, samochodową (m.in.

orientuje mapą oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie);

d. identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych;

e. dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych;

f. określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na mapie;

g. lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.);

h. analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych;

i. projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych.

Zagadnienia:

 Geografia jako nauka – podział i zadania. Źródła wiedzy geograficznej – sposoby korzystania.

 Kartogram, diagram, kartodiagram i wykres (konstrukcja i interpretacja) jako geograficzne metody graficznej prezentacji liczb.

 Ożywione i nieożywione elementy środowiska geograficznego.

 Odczyt wysokości bezwzględnej i względnej na mapie, na profilu hipsometrycznym.

Wysokości na mapie.

 Tworzenie map na podstawie zdjęć lotniczych i satelitarnych.

 Podział map pod względem treści.

 Formy skali mapy i ich znaczenia.

 Legenda mapy.

(3)

3

 Orientacja na mapie.

 Posługiwanie się planem, mapa turystyczna i mapa samochodowa.

 Plan (schemat) podróży.

 Formy rzeźby na ladach (depresje, niziny, wyżyny i góry).

 Formy rzeźby dna oceanicznego (rowy i grzbiety oceaniczne, baseny oceaniczne, stok kontynentalny oraz szelf).

 Krzywa hipsograficzna.

Planowane osiągnięcia i działania ucznia:

 wymienia podstawowe źródła informacji geograficznej ;

 uzasadnia użyteczność tych źródeł ;

 wykorzystuje różne źródła informacji w odpowiednich sytuacjach praktycznych ;

 zdobywa informacje geograficzne z różnych źródeł (np. literatura piękna i literatura faktu, publikacje popularnonaukowe w czasopismach, ilustracje, programy telewizyjne, Internet, rocznik statystyczny, mapy, własne obserwacje), przetwarza je i wykonuje na ich podstawie prezentację dotyczącą wybranego miejsca;

 identyfikuje obiekty geograficzne i porównuje ich rozmieszczenie na fotografii, zdjęciu lotniczym i satelitarnym (np. korzystając z Google Maps), na mapie oraz na obserwowanym obszarze;

 porównuje mapy o różnych skalach przedstawiające ten sam obszar i ocenia ich przydatność do różnych celów;

 oblicza odległości na podstawie skali mapy;

 odczytuje z mapy poziomicowej wysokości względne i bezwzględne;

 rozpoznaje formy terenu na mapie poziomicowej lub hipsometrycznej identyfikuje je w terenie;

 opisuje obszar na podstawie różnych map tematycznych;

 posługuje się w terenie mapą turystyczną, topograficzną, samochodową;

 planuje wycieczkę po okolicy na podstawie mapy i innych źródeł informacji;

 odczytuje dane z wykresów i diagramów;

 charakteryzuje zjawiska przedstawione na wykresie lub diagramie (np. odczytuje relacje wysokościowe z krzywej hipsograficznej różnych kontynentów i je porównuje);

 sporządza wykresy i diagramy na podstawie danych liczbowych (np. dotyczących wielkości kontynentów i oceanów);

 dobiera odpowiednią formę graficzną do prezentacji zjawiska.

II. Ziemia nasza planeta. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa.

Uczeń:

a. podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi; odczytuje współrzędne geograficzne na globusie;

b. posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas słoneczny, czas strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego; wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy

(4)

4

czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi;

c. podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku;

d. podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi.

Zagadnienia:

 Kształt Ziemi i jej rozmiar.

 Wzajemne rozmieszczenie lądów i wód.

 Elementy linii brzegowej.

 Elementy siatki geograficznej i kartograficznej.

 Wyznaczanie współrzędnych geograficznych punktów i powierzchni (obszarów).

 Cechy oraz następstwa ruchu obrotowego Ziemi.

 Pojęcia: południe, górowanie Słońca, czas słoneczny, miejscowy.

 Czas słoneczny a długość geograficzna.

 Doba – naturalna jednostka rachuby czasu.

 Czas strefowy, strefy czasu w Europie.

 Czas urzędowy – przeliczanie czasu strefowego.

 Międzynarodowa granica zmiany daty.

 Zmiany oświetlenia Ziemi w jej ruchu obiegowym.

 Rok – naturalna jednostka rachuby czasu.

 Wydzielenie astronomicznych por roku.

 Strefy oświetlenia Ziemi.

 na podstawie różnych źródeł informacji opisuje kształt Ziemi, porównuje ją z innymi planetami oraz innymi ciałami Układu Słonecznego i umie wyjaśnić, dlaczego Ziemia ma kształt geoidy;

 oblicza, stosując metodę Eratostenesa, obwód Ziemi i porównuje wynik z aktualnymi danymi; oblicza różnicę między promieniem równikowym a biegunowym Ziemi i podaje wielkość spłaszczenia Ziemi oraz wyjaśnia przyczyny spłaszczenia;

 charakteryzuje na podstawie mapy rozmieszczenie oraz ukształtowanie lądów i oceanów na Ziemi;

 odczytuje współrzędne geograficzne ;

 opisuje ruch obrotowy Ziemi ;

 wymienia skutki tego ruchu;

 oblicza czas słoneczny w danym miejscu; uwzględnia linie zmiany daty;

 wykorzystuje mapę stref czasu do określenia czasu urzędowego w danym miejscu;

 wyjaśnia zależność między czasem słonecznym a urzędowym;

 opisuje ruch obiegowy Ziemi;

 podaje przyczyny występowania pór roku i zna daty początków astronomicznych pór roku;

(5)

5

 odróżnia skutki ruchów obiegowego i obrotowego;

 na podstawie schematycznych rysunków opisuje oświetlenie Ziemi w różnych porach roku; podaje szerokości geograficzne, na których występują noce i dni polarne; podaje szerokość geograficzną, na której Słońce jest w zenicie;

 wyjaśnia zależność między wysokością Słońca a temperaturą powietrza ;

 oblicza wysokość Słońca na różnych szerokościach geograficznych w pierwszych dniach astronomicznych pór roku;

 charakteryzuje i lokalizuje strefy oświetlenia Ziemi.

III. Elementy środowiska. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej.

Uczeń:

a. charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat;

b. charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych; oblicza amplitudę i średnią temperaturę powietrza; wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza;

c. wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych orz map stref klimatycznych na Ziemi;

d. podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi;

e. podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi;

f. posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeźbotwórczą rolę wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców górskich;

g. rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych.

Zagadnienia:

 Cechy geosfer (atmosfery, hydrosfery, litosfery, pedosfery, biosfery).

 Związki przyczynowo-skutkowe między poszczególnymi geosferami.

 Skład i budowa atmosfery.

 Troposfera a pogoda.

 Oświetlenie Ziemi, a temperatura powietrza.

 Przyczyny ruchu powietrza.

 Ogólna cyrkulacja atmosfery.

 Wiatry stałe i zmienne.

 Geneza i rodzaje chmur.

 Opady i osady atmosferyczne.

 Definicje klimatu. Pogoda a klimat.

 Czynniki klimatotwórcze.

 Piętra roślinne.

(6)

6

 Charakterystyka stref klimatycznych.

 Zróżnicowanie klimatu w obrębie stref.

 Ogólna charakterystyka stref roślinnych.

 Strefowość gleb.

 Budowa wnętrza Ziemi.

 Procesy rzeźbotwórcze wewnętrzne.

 Procesy rzeźbotwórcze zewnętrzne.

 Rzeźbotwórcza rola wietrzenia.

 Ruchy masowe zwietrzeliny.

 Elementy doliny rzecznej – odcinki biegu rzeki.

 Rzeźbotwórcza działalność wód płynących w poszczególnych odcinkach biegu rzeki.

 Lodowiec a lądolód.

 Rzeźbotwórcza działalność lodu oraz wód roztopowych.

 Działalność rzeźbotwórcza wód morskich na wysokim i niskim wybrzeżu.

 Niszcząca, transportująca i budująca działalność rzeźbotwórcza wiatru.

 wymienia sfery powłoki ziemskiej;

 wybiera odpowiednie informacje i charakteryzuje każdą ze sfer;

 podaje przykłady związków między sferami;

 przewiduje, jak zmiany w obrębie jednej sfery oddziałują na pozostałe sfery;

 wyjaśnia, co znaczy, że Ziemia stanowi jeden system przyrodniczy.

 wyjaśnia zależności między temperaturą powietrza, ciśnieniem atmosferycznym i kierunkiem wiatru;

 korzystając ze schematu cyrkulacji powietrza na Ziemi, opisuje kierunki wiatrów w różnych strefach oświetlenia;

 przedstawia na mapie kierunki pasatów i monsunów (w zależności od pory roku) i wyjaśnia, jak te wiatry powstają;

 na podstawie rozkładu ośrodków wyżu i niżu barycznego prognozuje kierunki wiatru;

 odczytuje dane dotyczące temperatury oraz opadów z map i z diagramów klimatycznych;

 oblicza średnią temperaturę powietrza i amplitudę temperatury;

 analizuje mapy (m.in. porównuje mapę stref oświetlenia Ziemi i mapę stref klimatycznych) i podaje czynniki wpływające na klimat określonego miejsca;

 na podstawie map i wykresów klimatycznych wymienia i charakteryzuje strefy i typy klimatu;

 rozpoznaje strefę i typ klimatu na podstawie danych klimatycznych i położenia miejsca.

 analizuje współwystępowanie zjawisk na mapach stref klimatycznych, roślinnych, glebowych i stratygraficznych oraz wyjaśnia zależności między klimatem, roślinnością, podłożem skalnym a glebą;

 wymienia i charakteryzuje współczesne procesy geologiczne zachodzące w głębi Ziemi i na jej powierzchni;

(7)

7

 analizuje na mapie rozmieszczenie płyt tektonicznych, zjawisk wulkanicznych, młodych gór oraz rowów tektonicznych i na tej podstawie wyciąga wnioski dotyczące istoty tych procesów;

 wyszukuje i prezentuje informacje dotyczące katastrof spowodowanych procesami geologicznymi (np. wybuchami wulkanów, trzęsieniami ziemi, tsunami);

 rozpoznaje zewnętrzne procesy geologiczne w okolicy, dokumentuje je (np. szkicuje, fotografuje, nanosi na szkic terenu);

 na podstawie rysunków, schematów, fotografii charakteryzuje rzeźbotwórczą działalność wód płynących, morza, wiatru, lodowców górskich i lądolodu;

 rozpoznaje elementy doliny rzecznej;

 rozpoznaje skały (np.: piasek, żwir, glinę, piaskowiec, wapień, węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, granit, bazalt, gnejs) i klasyfikuje je ze względu na genezę;

 gromadzi własną kolekcję skał;

 podejmuje próby oznaczenia i sklasyfikowania swojej kolekcji skał, korzystając z różnych źródeł informacji (przewodniki do oznaczania skał i minerałów, Internet itp.);

Kryteria oceniania wiedzy geograficznej i umiejętności uczniów

• stopień opanowania wiedzy i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej nauczania geografii w gimnazjum (moduł I (szkoła podstawowa), zakres poziomu podstawowego i ponadpodstawowego),

• skala umiejętności wykonywania powierzonych zadań (ćwiczeń),

• własna aktywność i zaangażowanie w poszukiwaniu różnych źródeł informacji dostępnych we współczesnym świecie,

• umiejętność komunikowania się,

• stopień praktycznego wykorzystania nabytej wiedzy i umiejętności.

GEOGRAFIA OD PODSTAW - mapa WYMAGANIA PROGRAMOWE PODSTAWOWE

(dopuszczający, dostateczny)

PONADPODSTAWOWE (dobry, bardzo dobry, celujący) Po realizacji tego działu uczeń:

• przedstawi podział nauk geograficznych;

• wyjaśni znaczenie terminów: geografia, diagram, kartogram, kartodiagram, środowisko geograficzne, krzywa hipsograficzna, mapa, plan, skala mapy;

• wymieni źródła informacji geograficznej;

• odróżni (w atlasie lub podręczniku) kartogram od kartodiagramu;

• wymieni ożywione i nieożywione elementy środowiska;

• odróżni wysokość względną od wysokości bezwzględnej;

• na rysunku hipsometrycznym wskazuje odpowiednie poziomice;

Po realizacji tego działu uczeń:

• przedstawi zakres zainteresowań poszczególnych nauk geograficznych;

• porówna zalety i wady rożnych źródeł wiedzy geograficznej;

• do wskazanych danych liczbowych dobierze i uzasadni metodę prezentacji;

• odczyta wysokości: względną i bezwzględną wskazanych punktów (na rysunku poziomicowym);

• wskaże na rysunku poziomicowym przykłady wklęsłych i wypukłych form rzeźby terenu;

• wykaże różnice między poszczególnymi formami rzeźby terenu i wskaże je na mapie;

• wskaże na mapie najwyżej i najniżej położone

(8)

8

• wymieni formy rzeźby lądów i dna oceanicznego;

• wymieni nazwy wklęsłych i wypukłych form rzeźby terenu;

• wymieni i wskazuje w atlasie różne postacie skali mapy;

• wskaże w atlasie przykłady map ogólnogeograficznych i tematycznych;

• odróżni plan od mapy oraz mapę turystyczna od samochodowej;

• wskaże wybrane elementy treści na mapie i planie;

• objaśni sposób pomiaru wysokości pagórka.

punkty na powierzchni Ziemi;

• omówi zastosowanie krzywej hipsograficznej;

• porówna treściowo wybrane fragmenty zdjęć (satelitarnych, lotniczych) i map;

• wyjaśni różnicę między mapami ogólnogeograficznymi i tematycznymi;

• zamieni i porówna rożne postacie skal mapy;

• wyjaśni sposoby orientacji mapy;

• na podstawie mapy turystycznej przygotuje opis trasy wycieczki pieszej lub rowerowej;

• przygotuje (na podstawie mapy) plan podróży samochodowej;

• opisze trasę wędrówki po mieście (z planem w ręku);

• zorientuje mapę w terenie wskazana metoda;

• zmierzy wskazana wysokość względna na mapie.

ZIEMIA NASZA PLANETA - kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa Po realizacji tego działu uczeń:

• wymieni dowody kulistości Ziemi;

• wyjaśni znaczenie terminów: elipsoida, geoida, górowanie Słońca, doba, słoneczny czas miejscowy, czas strefowy, czas urzędowy, granica zmiany daty, orbita, gwiazdozbiór, rok, przesilenie letnie i zimowe, równonoc wiosenna i jesienna, dzień polarny i noc polarna;

• poda nazwy kontynentów i oceanów oraz wskaże je na mapie;

• uszereguje kontynenty i oceany wg powierzchni;

• poda nazwy elementów linii brzegowej;

• poda cechy charakterystyczne południków i równoleżników oraz wskaże ich przykłady na globusie i na mapach;

• określi na mapie współrzędne geograficzne wskazanych obiektów;

• odróżnia cechy ruchu obrotowego Ziemi od ich następstw;

• obliczy czas słoneczny w dowolnym miejscu na Ziemi;

• wskaże na mapie Europy strefy czasowe i poda ich nazwy;

• wymieni cechy ruchu obrotowego na Ziemi;

• wyjaśni, którym kalendarzem posługujemy się obecnie;

• wymieni terminy kardynalne (terminy zmiany astronomicznych pór roku);

• obliczy wysokość górowania Słońca w terminach równonocy w dowolnym miejscu na Ziemi;

• poda nazwy stref oświetlenia Ziemi i określi

• poda wartości podstawowych wymiarów Ziemi;

• wskaże różnicę między elipsoidą obrotową a geoidą;

• przedstawi wzajemne rozmieszczenie kontynentów i oceanów;

• wskaże na mapie przykłady elementów linii brzegowej;

• porówna cechy południków i równoleżników;

• zastosuje współrzędne geograficzne do odnalezienia obiektów na mapie;

• na podstawie mapy określi rozciągłość południkową i równoleżnikową wskazanych obiektów;

• wyjaśni pozorny ruch ciał niebieskich po nieboskłonie;

• wykaże wzajemną zależność cech oraz następstw ruchu obrotowego Ziemi;

• omowi działanie siły Coriolisa;

• przedstawi zależność między długością geograficzną a czasem słonecznym;

• wyjaśni, dlaczego im dalej na wschód się przesuwamy – tym czas staje się coraz późniejszy;

• wyjaśni, dlaczego na Ziemi wyróżniono 24 strefy czasowe i dlaczego je wprowadzono;

• wyjaśni konieczność wprowadzenia czasów urzędowych;

• wzajemnie przeliczy czasy: strefowy i słoneczny;

• wyjaśni mechanizm granicy zmiany daty;

• uzasadni różne oświetlenie półkul północnej i południowej w ciągu roku;

• wskaże następstwa ruchu obiegowego Ziemi;

• przedstawi różnice między ruchem obrotowym

(9)

9

ich granice. a ruchem obiegowym;

• omówi oświetlenie Ziemi w terminach kardynalnych;

• uzasadni zmianę miejsc wschodu i zachodu Słońca w ciągu roku;

• wyjaśni zmienność czasu trwania dnia i nocy w ciągu roku na Ziemi;

• obliczy wysokość górowania Słońca w terminach przesileń w dowolnym miejscu na Ziemi;

• przedstawi i zastosuje zależności między szerokością geograficzną a wysokością górowania Słońca;

• scharakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi.

ELEMENTY ŚRODOWISKA - wybrane zagadnienia geografii fizycznej

• wymieni nazwy elementów środowiska przyrodniczego;

• wyjaśni znaczenie terminów: atmosfera, litosfera, pedosfera, hydrosfera, biosfera, antroposfera, troposfera, pogoda, średnia temperatura, amplituda temperatury, niż i wyż baryczny, izobara, wiatr, pasat, monsun, front atmosferyczny, opady i osady atmosferyczne, izohieta, chmura, izoterma, czynniki klimatotwórcze, fen, halny, piętra roślinne, strefy roślinne, gleby strefowe, klimat;

• wymieni elementy pogody;

• obliczy średnia temperaturę powietrza;

• określi, skąd i dokąd wieje wiatr;

• narysuje schemat globalnej cyrkulacji atmosfery;

• przedstawi mechanizm wiania pasatów;

• wymieni nazwy chmur;

• wyjaśni genezę wybranych chmur;

• scharakteryzuje czynniki klimatotwórcze;

• wymieni elementy klimatu;

• omówi genezę efektu cieplarnianego;

• wymieni piętra roślinne w Tatrach;

• wskaże na mapie i poda nazwy stref klimatycznych;

• ogólnie scharakteryzuje strefy klimatów;

• wskaże na mapie i poda nazwy stref roślinnych;

• poda nazwy roślin charakterystycznych dla

• omówi zależności między elementami środowiska przyrodniczego;

• wskaże przykłady zależności przyczynowo- skutkowych w środowisku przyrodniczym;

• przedstawi zmiany temperatury w atmosferze (w pionie i w poziomie);

• obliczy amplitudę temperatury;

• przedstawi genezę wiatru;

• wyjaśni globalną cyrkulację atmosfery;

• omówi mechanizm monsunów;

• wykaże różnice między opadami a osadami atmosferycznymi;

• przedstawi rozmieszczenie opadów na Ziemi;

• wyjaśni, dlaczego pada deszcz;

• wyjaśni różnice między pogoda a klimatem;

• ustali gradację czynników klimatotwórczych;

• na podstawie klimatogramów scharakteryzuje stref klimatyczne i typy klimatów;

• wykaże wpływ efektu cieplarnianego na klimat i działalność gospodarczą człowieka;

• uzasadni piętrowość roślinności w górach;

• wyjaśni genezę fenu (halnego);

• wykaże i uzasadni różnice między poszczególnymi strefami roślinnymi;

• scharakteryzuje wybrane gleby strefowe;

• wykaże wzajemna zależność klimatu, gleb i roślinności;

• przedstawi ogólny podział skał;

• wskaże różnice między magma a lawa;

(10)

10 poszczególnych stref;

• wskaże na mapie i poda nazwy gleb strefowych;

• wyjaśni znaczenie terminów: magma, lawa, wulkan, gejzer, skała, minerał, wietrzenie, krasowienie, ruchy masowe, erozja, akumulacja, źródło, ujście rzeki, terasa, meander, starorzecze, granica wieloletniego śniegu, lodowiec, lądolód, firn, abrazja, klif, mierzeja, jezioro przybrzeżne, deflacja, korazja, wydma, grzyb skalny;

• przedstawi budowę wnętrza Ziemi;

• wskaże na mapie i poda nazwy dużych płyt litosfery;

• wymieni wewnętrzne i zewnętrzne procesy rzeźbotwórcze;

• wskaże na ilustracji elementy doliny rzecznej;

• omówi odcinki biegu rzeki;

• wskaże na mapie przykłady różnych ujść rzecznych;

• omówi przebieg granicy wieloletniego śniegu;

• wskaże elementy lodowca;

• wyjaśni różnicę między lodowcem górskim a lądolodem;

• wyjaśni genezę fal morskich;

• przedstawi genezę niszy abrazyjnej;

• wymieni rodzaje pustyń;

• wskaże różnice między deflacja a korazja;

• wskaże na mapie największe pustynie świata.

• wyjaśni genezę trzęsień ziemi, tsunami, wulkanu, gejzeru;

• omówi działanie różnych rodzajów wietrzenia oraz ruchów masowych;

• wskaże na rysunku formy rzeźby krasu zewnętrznego i wewnętrznego;

• omówi działalność rzeźbotwórczą rzeki w poszczególnych odcinkach jej biegu (stosując rysunek odręczny);

• wyjaśni genezę lejka i delty;

• uzasadni przebieg granicy wieloletniego śniegu;

• przedstawi genezę lodu lodowca;

• omówi zmiany rzeźby spowodowane przez lodowiec górski oraz przez lądolód;

• wykaże różnice w działalności rzeźbotwórczej lodu lodowca i wód roztopowych;

• przedstawi proces niszczenia wysokiego brzegu i wyrównywania niskiego wybrzeża;

• wyjaśni, skąd bierze się piasek na plaży;

• przedstawi działanie procesów rzeźbotwórczych na pustyni piaszczystej, żwirowej i kamienistej;

• wskaże podobieństwa i różnice między barchanem a wydma paraboliczna;

• wyjaśni mechanizm korazji;

• wyjaśni genezę pustyń zwrotnikowych.

Literatura:

1. D. Barnes, Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania się do kształcenia, Warszawa 1988.

2. J. Brophy, Motywowanie uczniów do nauki, Warszawa 2002.

3. D. Fontana, Psychologia dla nauczycieli, Poznań 1998.

4. D. Klus-Stańska, Konstruowanie wiedzy w szkole, Olsztyn 2002.

5. D. Klus-Stańska, „Po co nam wiedza potoczna w szkole”, [w:] K. Kruszewski (red.), Pedagogika w pokoju nauczycielskim, Warszawa 2000.

6. T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, Warszawa 2001.

7. G. Mietzel, Psychologia kształcenia. Praktyczny podręcznik dla pedagogów i nauczycieli, Gdańsk 2002. 8. Międzynarodowa Karta Edukacji Geograficznej, 1992, Międzynarodowa Unia Geograficzna.