ANNA MYSZKA
BOR PRZYSW AJALNY W G L E B A C H WYŻYNY L U B E L S K IE J
Z ^Katedry Chem ii Rolnej W,SR LU BIL IN
P rze d sta w io n a w zarysie praca ma na celu określenie ilości boru p rz y sw a ja ln e g o w typowych glebach Wyżyny Lubelskiej i znalezienie wartości g ranicznych w skazujących na potrzebę użycia naw ozów borowych pod buraki cukrowe.
P onie w aż stan boru przysw ajaln eg o w glebie zmienia się w zależności od wielu czynników, bad a n ia zmierzały do uchwycenia dynamiki i określe nia czynników decydujących o ilości p rz y sw ajaln eg o boru w badanych glebach.
W latach 1957, 1958 i 1959 przeprow adzono obserw acje na 90 p l a n tacjach buraków cukrowych na różnych rodzajach gleb. O bserw acji dokonano w okresie m a k sy m aln eg o zapotrzebow ania buraków na bor, tj. w czasie między 15. VII — 1.IX. W czasie obserwacji pobierano próbki liści b u r a ków i odpow iadające im próbki glebowe. Z w a rs tw y 0 — 40 cm pobierano 2 próbki, jed n ą z w a rs tw y ornej, d ru g ą z podglebia. Taki sposób pobie rania próbek w y b ra n o ze w zględu na to, że wiele publikacji stw ierdza znaczne obniżenie p rzysw ajalności boru w okresach przesuszenia w ierzch niej w a rstw y gleby. W ychodząc z założenia, że w okresach tych głów ną rolę w za spokajaniu potrzeb roślin na bor odgryw ać m o g ą w a rstw y głębsze wilgotniejsze, określano zaw arto ść boru prz y sw ajaln eg o w w arstw ie co najm niej 40 cm. Za takim postawieniem z a g ad n ien ia przem aw iał jeszcze fakt stw ierdzony niejednokrotnie przez badaczy, że głębsze w a rstw y gleby są uboższe w bor niż w a rs tw a wierzchnia.
Niezależnie od tego w niektórych glebach zb a d an o za w artość boru w całych profilach.
W próbkach liści buraków oznaczono bor ogólny, w glebach zaś bor rozpuszczalny, w g B e rg e ra i T ruoga, tj. przez ekstrakcję w o d n ą na gorąco oraz w części próbek bor e k stra h o w an y z gleby za pomocą kw aśnego zbuforow anego roztw oru octanu am onu o p H = 4 (w g R iehm a). Ilościowe oznaczenie boru p rzeprow adzono kolorym etrycznie przy zastosow aniu 1,1'
132 Anna Myszka
diantrym idu. P o m ia ry w ykonano na kolorymetrze Pulfricha, w kiuwetach 2 cm, przy użyciu filtru Z eissa S 61.
Ogółem oznaczono rozpuszczalny w wodzie bor w 25 profilach glebo wych i w 100 „dw upoziom ow ych” (200) próbkach pobranych z różnych gleb.
Dla uchwycenia przem ian, jakim bor podlega, badano: p H , zaw artość próchnicy, za w arto ść frakcji spław ialnej oraz niekiedy za w a rto ść w odoro tlenków żelaza i glinu. Zebrane m ateriały opracow uje się statystycznie. W stępna an a liz a wyników pozw ala na w yciągnięcie następujących w n io s ków:
Na 90 plantacji zlustrow anych w latach 1957, 1958, 1959 na 40 s tw ie r dzono oznaki głodu borowego u buraków. Nasilenie uszkodzeń spow odo w anych brakiem boru było bardzo różnfc. Należy zaznaczyć, że okresy w egetacyjne, w których prow adzono obserwacje, charakteryzow ały się s to sunkowo m a łą ilością opadów w okresie letnim. Tam, gdzie w ystępowała zgorzel, p H gleb w a h ało się przew ażnie w g ra nic ach 6,8 - 7,3; tam , gdzie rośliny m iały dostateczną ilość boru, p H gleb wynosiło 4,6 - 6,8. Wyjątek stan o w ią tu gleby rędzinowe, które cha rakteryzują się dużą zaw artością boru p rz y sw ajaln eg o mimo alkalicznej reakcji.
Nie m a w yraźnej korelacji między za w artośc ią ro z puszczalnego boru w wodzie w wierzchnich w a rs tw a c h gleby a w ystępow aniem oznak głodu
T a b l i c a 1 Dor w l i ó c i a c h buraków ' B oron In b e e t le a v e s Zaw artodć b o ru w l i ś c i a c h B oron c o n te n t i n le a v e s mg/kg s.m . — d.m . Oznaki d e f ic y tu borowego Syiaptoma o f b oron d t f l c l e n c y obecne p re s e n t n ieobecnea b se n t 5-1 0 7 0 10-15 6 0 • 15 -2 0 2 4 20-25 2 5 2 5-50 0 7 50-40 0 15 pcmyźej 40 above n 0 0
borowego na burakach. Większa zależność zaznac za się między zasobnością podglebia (stw ierdzenie to w y m a g a jeszcze opracow ania staty sty czn e g o ). Zależność między w ystępow aniem objawów braku boru z za w arto śc ią boru w tkankach liści buraków cukrowych przed staw ia tabl. 1. Tablica w skazuje na dużą rozpiętość w za w artośc i boru w s.m. liści. Szczególnie duże w a han ia w y stępują w b urakach zdrowych. Z tablicy widać, że m inim um z a opatrzenia w bor w a h a się w g ranicach 1 5 - 2 5 m g / k g s.m. i w tych granicach zaczy n a ją na roślinach występow ać oznaki głodu borowego.
Bor przyswajalny w glebach Wyżyny Lubelskiej 133
Z aw arto ść poniżej 15 m g /k g s.m. jest ju ż niew ątpliw ie stan em deficytowym. Najw iększą ilość boru rozpuszczalnego w w yc ią gu wodnym na gorąco w y kaz ują rędziny i czarnoziemy, niższą — gleby lessowe, n ajn iż s z ą — gleby bielicowe z tworów piaszczystych i gliniastych. W tablicy 2 podano w a h a n ia zaw artości boru rozpuszczalnego w wodzie w zbadanych glebach.
Ogólnie zaznac za się dodatnia korelacja między za w artośc ią próchnicy a za w arto śc ią boru rozpuszczalnego w wodzie.
S zczególnie w glebach o w yraźnie odcinającym się poziomie próchnicz- nym podglebie jest znacznie uboższe w bor rozpuszczalny w wodzie niż w a rstw a powierzchniowa gleby. S tosune k zaw artości boru oznaczonego w w yc ią gu kw aśnym zbuforowanym do boru rozpuszczalnego w wodzie
T a b l i c a 2 Bór ro z p u szc z aln y w w odzie w g le b ie
W atereo lp b le b o ro n i n a o i l
Nazwa g le b S o il
Z aw artość bo ru r o z p . w wodzie mgAg gleby C o n ten t w a te ra o lu b le boron - mgAg a o i l
w w arstw ie o r n e j in a r a b le la y e r w p o d g le b iu i n s u b s o il R ędziny węglanowe C arb o n ate re n d z in a s 0 ,3 8 -1 ,0 0 0 ,4 0 -0 ,7 1 Czarnozieiny Chernozems 0 ,4 5 -0 ,8 6 0 ,2 6 -0 ,8 0 Lossy c a łk o w ite
L o e sse s, com plete 0 ,2 5 -0 ,6 6 0 ,1 0 -0 ,4 0 Lessy nawopieniowc Loosees on llm e 0 ,2 6 -0 ,6 3 0 ,1 4 -0 ,4 1 Lessy napiaokowe L o esses on sand 0 ,2 9 -0 ,5 8 0 ,1 5 -0 ,4 2 Oleby b ie lic o w e p ia s z c z y s te i g l i n i a s t e
Sandy and loaiąy p o d s o lic s o i l s 0 ,1 5 -0 ,4 3 0 ,0 7 -0 ,2 6 Mady o różnym s k ła d z ie mechanicznym
Ifydramor!\?ic s o i l s o f v a r io u s mech.
compc. 0 ,1 0 -0 ,5 3 0 ,1 5 -0 ,4 7
w aha się od 1 do 3,2. Niższy stosunek w ystępuje w glebach o reakcji
kwaśnej, wyższy w glebach o reakcji powyżej 6,8 pH, W artościom wyższym tow arzyszy przew ażnie występow anie niedostatku boru w burakach. Ś w ia d czy to o łatw ym uw stecznianiu się boru w tych glebach.
W wielu glebach wykazujących oznaki deficytu borowego podglebie było intensywnie za barw ione wodorotlenkiem żelaza. P rze p ro w ad z o n e w nich oznaczenia w ykazały wysoką za w arto ść półtoratlenków żelaza i glinu, co ma oczywiście zw iązek z ch arakterystyczną dla tych gleb dużą rozpiętością między zaw arto śc ią boru rozpuszczalnego w wodzie i rozpuszczalnego w kw aśnym środowisku.
P rzypuszczalnie dalsza analiza wyników pozwoli na postawienie w n io s ków co do granicznych zaw artości boru i potrzeby naw ożenia buraków na zbadanych glebach.
134 Anna M yszka ST R E SZ C ZE N IE
Referow ana praca m a na celu określenie ilości p rz y sw ajaln eg o boru w typowych glebach W yżyny Lubelskiej oraz czynników decydujących o stanie p rz y sw ajaln eg o boru. B ad an ia oparto na obserw acjach oznak głodu borowego na burakach cukrowych w polu oraz na analizie chemicznej gleby i liści buraków. Lata, w których prow adzono b ad a n ia (1957 - 1959) odznaczały się stosunkowo m a łą ilością opadów w okresie letnim, w związku z tym obserw acje w ykazały duże nasilenie zgorzeli liści sercowych u b u raków.
P rze p ro w ad z o n e b a d a n ia laboratoryjne pozw alają na postaw ienie n a stępujących wniosków:
Ilość boru rozpuszczalnego w wodzie na gorąco w a h a się dla zbadanych gleb w w a rstw ie ornej w g ranicach 0 ,1 5 - 1,0 m g В/kg gleby, w podglebiu 0,07 - 0,8 m g В/k g gleby.
Z aw artość boru w w yciągach kwaśnych zbuforowanych jest wyższa. S tosunek ilości boru rozpuszczalnego w w yciągu kw aśnym do boru roz p uszczalnego w wodzie w a h a się od 1 do 3,2. Jest on niższy w glebach kwaśnych, wyższy w glebach o reakcji powyżej 6,8 pH.
W ystępow anie oznak głodu borowego na burakach cukrowych wiąże się bardzo wyraźn:’e z wysokim p H gleby (powyżej 6,8) oraz z obniżeniem w podglebiu zawartości boru rozpuszczalnego w wodzie. Gleby w y k a z u jące deficyt boru prz y sw ajaln eg o dla buraków o d zna cza ją się wysokim stosunkiem boru rozpuszczalnego w kwasie do ilości boru w wyciągu wodnym. S tw ierdzono też w yższą za w artość półtoratlenków żelaza i glinu w glebach wykazujących deficyt boru przysw ajalnego.
Z aw artość boru ogólnego w liściach buraków porażonych zgorzelą w y nosi poniżej 15 m g В/k g s.m. przy zaw artości 15 - 25 m g spotyka się buraki chore i zdrowe, przy zaw artości powyżej 25 m g В/k g s.m. buraki nie w y k a zywały oznak głodu borowego.
R. МЫШ КЯ У С В О Я ЕМ Ы Й РАСТЕНИЯМИ Б О Р В ПОЧВАХ Л Ю Б Л И Н С К О Й В О З В Ы Ш Е Н Н О С Т И К аф ед ра Я гро н о м и ческо й Химии Л ю б л и н ско й В ы сш ей С ельскохозяй ствен ной Ш колы Р е з ю м е Ц е л ь ю и з л о ж е н н о й р а б о т ы б ы л о о п р е д е л и т ь с о д е р ж а н и е у с в о я ем ого б о р а в почвах о б ы ч н ы х для Л ю бл и н ской В о зв ы ш е н н о с т и , а т а к ж е ф а к т о р о в влияю щ их на это с о д е р ж а н и е . В и ссл ед о в ан и ях н а б лю д ал и сь п ри зн ак и б о р н о г о голодани я у сахарн ой с в е к л ы в п о л е
Bor przyswajalny w glebach Wyżyrty Lubelskiej 135 вых культурах и у ч и т ы в а л и с ь р е з у л ь т а т ы хи м и ческого а н а л и з а почв и л и с ть е в св е к л ы . В годы п р о в е д е н и я о п ы т о в (1957— 1959) в ы п а д а л о с р а в н и т е л ь н о мало а т м о с ф е р н ы х о с а д к о в в летн и й пери од, от чего за м е ч е н о з н а ч и т е л ь н о е р а с п р о с т р а н е н и е гнили с е р д е ч к а у с а х а р н о й св ек л ы . П р о в е д е н н ы е л а б о р а т о р н ы е и с сл ед о в ан и я д аю т в о з м о ж н о с т ь с д е л а т ь с л е д у ю щ и е в ы в о д ы : С о д е р ж а н и е б о р а, рас тво р и м о го в горячей воде, к о л е б л е т с я для пахотных г о р и зо н т о в и с с л е д о в а н н ы х почв в п р е д е л а х от 0,15— 1,0 мг В/кг и для п о д п о ч в ы от 0,07— 0,8 мг В/кг. С о д е р ж а н и е б о р а в кислой б у ф е р н о й в ы т я ж к е о к а з ы в а е т с я б о л е е вы соким. С о о т н о ш е н и е меж ду с о д е р ж а н и е м б ора, р ас т в о р и м о г о в к и с лой в ы т я ж к е и р а с тв о р и м о го в воде, к о л е б л е т с я от 1 до 2,5. О н о я в л яе тся б о л е е низким для почв кислы х и п о в ы ш а е т с я для почв с р е а к цией в ы ш е 6,8 p H. П ри зн аки б о р н о г о голодани я у сах ар н о й с в ё к л ы находятся в в есь м а ясной связи с в ы с о к и м п о ч в е н н ы м p H (с в ы ш е 6,8) и со с н и ж е н н ы м с о д е р ж а н и е м в п о д п о ч в е б о р а р ас тв о р и м о г о в воде. Для почв с н е д о статком у с в о я е м о го с в е к л о й б о р а о б н а р у ж е н о в ы с о к о е с о о т н о ш е н и е меж ду б о р о м р аствори м ы м в к и с л о т е и б о р о м в одн ой вытяжки, к р о м е того у с т а н о в л е н о п о в ы ш е н н о е с о д е р ж а н и е полуторны х о к и с л о в ж е л е з а и алю миния в п очвах с н ед о с т а т к о м у с в о я е м о го б ора. В а л о в о е с о д е р ж а н и е б о р а в листьях свеклы, с т р а д а ю щ е й гнилью се р д е ч к а , о к а з ы в а е т с я н и ж е 15 мг. В/кг сухого в е щ е с т в а ; с о д е р ж а н и е от 15 до 25 мг н а б л ю д а е т с я у к о р н ей св ек лы как больных, так и у з д о ровых, ес ли ж е он о п р ев ы ш ал о 25 мг в ки л ограм м е сухого в е щ е с т в а , то у св ек л ы не н а б л ю д а л о с ь п р и зн а к о в б о р н о г о гол одани я. A. MYSZKA
AVAILABLE BORON IN TH E S O IL S O F TH E L U B L IN P LATEAU
Oh-air of A gric. C hem istry, College of Agiriculture, Lublin
S ' U m m i a r y
The object of the in vestigations w a s to determ ine the am ount of available boron in typical soils of the Lublin tableland and also the factors gov ern in g its state. They were based on boron deficiency sym ptom s in s u g a r beets under cultivation and on chemical analysis of soils and beet leaves. Preci- pation in the su m m er seasons of the experimental years (1957- 1959) w a s relatively s light ow ing to which greatly intensified necrosis w a s observed in the heartleaves of beets.
136 Anna M yszka
The laboratory tests lead to the following conclusions:
The a m ount of boron soluble in hot w a te r varies in the arab le layer of the investigated soils from 0,15 to 1,0 m g В/k g soil, in the subsoil from 0,07 to 0,8 m g В/ k g soil.
Boron content in acid buffered extract w as 'h igher. The rativ of the am ount of boron soluble in acid extract to th a t of boron soluble in w a te r is' from 1 to 3,2. It is lower in acid soils, and higher in soils with
p H above 6,8.
A ppearance of boron deficiency sym ptom s in s u g a r beets shows very m arked relation with high soil p H level (above 6,8) and lower subsoil content of w a tersoluble boron. Soils deficient in boron available to su g a r beets are m arked by the high rativ of acidsoluble to w a te rsoluble boron. Also higher content of Fe and A1 sesquioxide w a s obserwed in such soils.
Total boron content in the leaves of beets affected by necrosis is below 15 m g В/k g d.m. A content of 1 5 - 2 5 m g is found in diseased and in healty plants, w h e reas beets with more th an 25 m g /k g d.m. did not show boron deficiency sym ptoms.
