BOHDAN DOBRZAŃSKI
PRZYDATNOŚĆ UŻYTKOWA GLEB KARPAT FLISZOWYCH
K ated ra G leb ozn aw cza W SR L ublin
Gleby Karpat badał w okresie m iędzywojennym M u s i e r o w i c z wraz ze sw ym i współpracownikami, S w e d e r s k i na czele grupy pra cowników PINGW, Ł o z i ń s k i oraz W ł o d e k i jego uczniowie. Dane o glebach Karpat znajdujem y również w monografii M i k l a s z e w - s k i e g o . Większość tych prac nawiązuje charakterystykę gleb do szaty roślinnej i jej potrzeb nawozowych [29— 33, 45, 51].
Okres po ostatniej wojnie światowej wprawdzie nie odznacza się wzrostem badań gleb terenu Karpat, dostarcza jednak szeregu publikacji poświęconych charakterystyce właściwości fizycznych i chemicznych oraz aktywności biologicznej gleb wytworzonych ze skał fliszowych.
Badaniem gleb Karpat fliszow ych zajmują się grupy naukowców Kra kowa, Lublina i Wrocławia oraz pojedyncze osoby z innych ośrodków badawczych.
Wśród publikacji charakteryzujących pokrywę glebową Karpat fliszo wych nie brak zdjęć kartograficznych w różnych podziałkach, jak również prac wskazujących sposoby podnoszenia urodzajności gleb i kierunki prawidłowego zagospodarowania środowiska geograficznego.
Najmniej liczne są publikacje charakteryzujące pokrywę glebową większych obszarów Karpat fliszow ych [4, 26, 27, 28, 44, 47—49].
Bogaty dorobek przedstawiają badania poświęcone właściwościom gleb znaczniejszych jednostek fizjograficznych lub większych obszarów adm inistracyjnych [7, 9, 13, 21, 34, 36, 38, 46, 50].
Wśród publikacji o glebach Karpat fliszow ych znajdujemy prace oma wiające w ystępowanie erozji wodnej gleb, ich ochronę, gospodarkę wodną, nawożenie, w łaściw e wykorzystanie itp. [17, 18, 19, 22, 40, 41, 43, 52].
Nie brak jest również publikacji poświęconych genezie, system atyce, klasyfikacji i charakterystyce niektórych jednostek system atycznych [2, 3, 5, 6, 37, 53].
Gleby Karpat fliszow ych 27
Najbogatszy zbiór publikacji stanowią prace badawcze, omawiające gleby powstałe z fliszu karpackiego m niejszych jednostek fizjograficznych (poszczególne dorzecza, góry itp.) i adm inistracyjnych (gromady, gminy) lub określonych gospodarstw produkcyjnych [1, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 20, 23, 24, 25]. Te ostatnie publikacje zawierają szczegółowo charakte rystykę pokrywy glebowej lub omawiają właściwości chemiczne, fizyczne bądź aktywność mikrobiologiczną. Nie rzadko prace te stanowią skła dową część badań kom pleksowych, mających na celu wypracowanie w łaściw ych sposobów zagospodarowania określonych jednostek fizjo graficznych lub gospodarczych. Przykładem wszechstronnych kom plek sowych badań mogą być prowadzone od kilku lat prace na obszarze do rzecza Grajcarka (koło Szczawnicy).
Omawiając literaturę o glebach Karpat fliszow ych wypada wspomnieć 0 opracowaniach kartograficznych [54, 55], które stanowią kanwę dla planowania gospodarczego w zakresie rolnictwa i leśnictwa. Opracowania te przedstawiają dużą wartość, choć nie zawsze są dokładne, a to ze w zględu na niedostępność kartowanego terenu.
Z A SIĘ G G LEB K A R P A T FLISZO W Y C H
Mapę gleb Karpat (rys. 1) opracowano w oparciu o kartograficzne zdjęcia gleboznawcze w podziałce 1 : 300 000 [55] oraz o własne spostrze żenia terenowe. Należy przy tym zaznaczyć, że wyłączam y z naszych rozważań gleby obszaru Tatr i Pienin.
U stalenie jednak północnej granicy Karpat fliszow ych nastręcza w iele trudności, wiąże się bowiem nieraz z dyskusyjną sprawą południo wej granicy zalegania utworów lessowych. Zagadnienie to nie jest jeszcze ostatecznie rozstrzygnięte, choć interesują się nim geomorfologo wie, geologowie, gleboznawcy i inni specjaliści.
Osobiście reprezentuję pogląd, że na większości opracowań kartogra ficznych przedstawiono zasięg lessów zbyt szerokim pasem. Z tych w zględów pow iększyłem na mapie na Pogórzu W ielickim i Pogórzu Śląskim zasięg pyłowych gleb wytworzonych ze skał osadowych okru chowych nie scem entowanych o ponad 45 000 ha, pomniejszając o tę powierzchnię gleby wytworzone z utworów lessowych i lessowatych.
Ogólny obszar gleb Karpat fliszow ych można ocenić na ponad
1 943 000 ha (tabl. 1).
Gleby bielicowe i brunatne, gliniaste, ilaste, pyłowe w ytworzone ze skał osadowych fliszow ych stanowią około 46% ogólnej powierzchni obszaru zaliczonego do Karpat fliszow ych. Drugie m iejsce zajmują gleby bielicowe, brunatne pyłowe i gliniaste, wykształcone ze skał osado wych okruchowych nie scem entowanych, zajmują bowiem ponad 24%
Rzeszów
R ys. 1. M apa g leb obszaru K arpat P o lsk i
I . G l e b y p o c z ą t k o w e g o s t a d i u m r o z w o j o w e g o o n i e w y k s z t a ł c o n y m p r o f i l u . G l e b y w y t w o r z o n e z e s k a ł m a g m o w y c h i m e t a m o r f i c z n y c h p o c h o d z e n i a m a g m o w e g o : 1 — g l e b y s k a l i s t e ; g l e b y w y t w o r z o n e z e s k a l f l i s z o w y c h ( n i e w ę g l a n o w y c h ) : 2 — g l e b y s k a l i s t e , 3 — g l e b y s z k i e l e t o w e ; I I . R ę d z i n y : 4 — g l e b y w y t w o r z o n e z e s k a l o s a d o w y c h w ę g l a n o w y c h i i n n y c h z w a r t y c h s k a l z a s o b n y c h w w ę g l a n y ; Ш . G l e b y b r u n a t n e i g l e b y b i e l i c ó w e ; g l e b y w y t w o r z o n e z e s k a l o s a d o w y c h f l i s z o w y c h : 5 — g l e b y p i a s z c z y s t e , 6 — g l e b y p y ł o w e , 7 - g l e b y g l i n i a s t e , S — g l e b y i l a s t e ; g l e b y w y t w o r z o n e ź e s k a ł o s a d o w y c h o k r u c h o w y c h n i e s c e m e n t o w a n y c h : 9 - g l e b y p i a s z c z y s t e , 10 _ g l e b y p y ł o w e , 11 - g l e b y g l i n i a s t e ; I V . C z a r n e z i e m i e : 12 - w y t w o r z o n e z g l i n i i ł ó w r ó ż n e g o p o c h o d z e n i a g e o l o g i c z n e g o ; V . G l e b y b a g i e n n e : 13 - g l e b y t o r f o w e ; V I . M a d y : и - m a d y l e k k i e , ś r e d n i e o r a z c i ę ż k i e
Gleby Karpat fliszow ych 29
T a b l i c a 1 Pow ierzch nie z a j ę t e przez p o sz cz e g ó ln e je d n o stk i system atyczn e na o o sza rze Karpat flis z o w y c h
Gleby Pow ierzch nia
ha
P rocent w stoeunku do obszaru flisz o w e g o Gleby początkowego stadium rozwojowego o o
*
liew ykształconym p r o f i l u
Gleby wytworzone ze sk a ł flisz o w y c h ^niewęglanowych;
g le b y s k a l i s t e 7 920 0 ,4 1
g le b y s z k ie le t o w e 349 760 1 8 ,0 0
flędzin y
Gleby wytworzone ze s k a ł osadowych węglanowych i in
nych zw artych s k a ł zasobnych w węglany 10 350 0 ,5 3
Gleby brunatne i gleb y b ie lic o w e Gleby wytworzone ze s k a ł osadowych flisz o w y c h
g le b y p ia s z c z y s t e 300 0 ,0 4
g le b y pyłowe 126 840 6 ,5 3
g leb y g l i n i a s t e b03 900 3 1 ,0 7
g le b y i l a s t e 162 400 8 ,3 6
Gleby wytworzone ze s k a ł osadowych okruchowych n i e - scementowanych g le b y p ia s z c z y s t e 1 170 0 ,0 6 g le b y pyłowe 456 930 2 3 ,5 2 g le b y g l i n i a s t e 23 460 1 ,2 1 g le b y i l a s t e 1 110 0 ,0 5 Czarne z iem ie Wytworzone z g l i n i iłó w różnego pochodzenia
g e o lo g ic z n e g o 1 500 0 ,0 8
Gleby bagienne
g le b y torfow e 3 170 0 ,1 6
Mady
Mady le k k i e , ś r e d n ie oraz c ię ż k ie 193 930 9 ,9 8
В. Dobrzański
powierzchni. Znaczny obszar (ponad 18%) pokrywają gleby szkieletow e i skaliste, powstałe ze skał osadowych fliszow ych niewęglanowych. Mady rozlokowane w licznych dolinach i przestronnych kotlinach śródgórskich stanowią prawie 10% ogólnego obszaru Karpat fliszowych. Pozostałe wyróżnione system atyczne jednostki gleb (rędziny, czarne ziemie, gleby błotne) zajmują nieznaczne powierzchnie (poszczególne typy poniżej 1%).
K R Ó T K A C H A R A K T E R Y ST Y K A GLEB K A R P A T FLISZO W Y C H
We wspomnianej literaturze fachowej sporo jest prac omawiających rozmieszczenie, budowę profilową i właściwości gleb wytworzonych z utworów wchodzących w skład Karpat fliszow ych. Poza tym w Ka tedrach gleboznawstwa WSR i UMCS w Lublinie zgromadzono dość duży materiał analityczny, charakteryzujący gleby omawianego terenu.
Tablice 2— 7 przedstawiają ważniejsze właściwości niektórych gleb Karpat fliszowych.
G l e b y s k a l i s t e i s z k i e l e t o w e p o c z ą t k o w e g o s t a d i u m r o z w o j o w e g o w y t w o r z o n e z e s k a ł f l i s z o w y c h n i e w ę g l a n o w y c h powstają najczęściej z trudno wietrzejących piaskowców (np. magórskich) i zajmują szczyty górskie i tereny o dużych deniwelacjach.
Profil tych gleb jest bardzo płytki (do 15 cm) lub płytki (15—25 cm). Górna warstwa gleby bywa prawie pozbawiona próchnicy, a często na powierzchni znajduje się na wpół rozłożona włóknista masa organiczna.
Większość om awianych gleb odznacza się silną kwasowością. Spośród składników odżywczych dla roślin mają one najwięcej przyswajalnego potasu.
G l e b y g l i n i a s t e b r u n a t n e i b i e l i c o w e w y t w o r z o n e z e s k a ł o s a d o w y c h f l i s z o w y c h zajmują na obszarze Karpat największą powierzchnię, przy czym szczególnie pospolite są one w Bieszczadach i zajmują tereny wyniesione 400— 1200 m n.p.m.
W om awianym kompleksie glebowym wyraźnie dominują brunatne gleby kwaśne. Miąższość profilu tych gleb bywa najczęściej średnio- głęboka (25— 50 cm). Gleby te mają odczyn bardzo kw aśny (pH 3—4), a koncentracja glinu ruchomego bywa szczególnie wysoka. Zasobność gleb w przyswajalne składniki, a przede wszystkim w azot i fosfor, jest niska.
Skład m echaniczny gleb gliniastych jest bardziej lub mniej szkieleto wy. Na terenie Bieszczadów om awiane gleby mają więcej cząstek pyło wych i ilastych oraz są mniej kam ieniste niż gleby tego kom pleksu na terenach zachodniej części Pogórza Dynowskiego i Beskidu Niskiego.
Gleby Karpat fliszow ych 31
T a b l i c a 2 Sfcład m echaniczny g le b Karpat f lis z o w y c h
(wg B .D obrzaiiskiego, A .W a lick ieg o , S t . Dziaka)
Ś rednice c z ą s te k w inrn
M iejscow ość Gleba p r o f i l uNumer G łębokośćcm > 1 0 ,11 - 0 , 1 -0 ,0 5 0 ,0 5 -0 ,0 2 0 ,0 2 -0 ,0 0 60, 006-0 ,0 0 2 0 ,0 0 2 %
Rabka g le b a k a m ien ista wytworzona z f l i szu U-107 0 -5 4 0 -5 0 2 3 ,5 8 1 ,3 3 1 .5 4 5 .5 2 9 ,5 1 6 ,0 17 ,5 1 4 ,0 6 .5 9 .5 0 ,5 7 ,0 1 4,5 8 ,0 Tymbark g le b a g l i n i a s t o - jcam lenista wytwo rzona z f l i s z u D - l l l 0-2 0 40 -5 0 2 4 ,1 3 4 ,6 1 6 .5 1 7 .5 1 1 ,0 1 0 ,5 3 7 ,5 2 9 ,0 2 1 ,0 1 8 ,0 1 3 .0 1 2 .0 1 1 ,0 1 3 ,0 Skomielne
B ia ła g l i n i a s t a , c ię żk a brunatna Kwaśna bardzo p ły tk a wytworzona z f l i s z u (s z k ie le to w a ) 42 0 -2 1 0-15 20 20 28 22 3 8 30 12 8 18 13 15 18 25 B erest g le b a ûrunatna kwaśna, G lin ia s t a (p y la s t a ) głęb ok a wytworzona z f l i szu 36 5 -1 0 25-35 5 0 -6 0 8 .4 8 .5 1 5 ,0 11 23 34 17 6 6 37 12 11 20 11 10 8 13 10 7 35 29
Rdzawka gleD a D ielicow a g l i n i a s t a , p y la s t a . śre d n io g ł ę boka wytworzona z f l i s z u 41 > 1 5 18-23 2 0 -4 0 3 .0 2 .0 1 6 ,0 29 28 27 14 14 11 22 29 21 14 11 3 1 10 13 14 18 25 fCowalo'Ad g le o a p y l a s i o - U a s - ta wytworzona z i i i . szu 125 0-2 0 25-35 55-75 4 .9 5 .9 0 ,4 l b , 5 1 2 ,0 9 ,0 8 ,0 8 .5 7.5 2 4 .5 1 6 .5 7 ,0 1 6 ,0 3 ,0 7 ,5 1 4 .0 2 1 .0 1 6 ,0 2 1 ,0 3 7 ,0 54 ,’0 LuDła gleD a bxeiicow a
pyłowa bardzo g ł ę boka wytwoi zona z utworów osadowycn niescem eniowanych 3D 0-20 25-35 ? 0 -8j • 0 0 0 4 14 5 11 14 12 45 32 42 24 21 19 10 12 13 6 7
Benczarica gleDa o ie iic o w a pyłowa d głęboica wytworzona z utwo rów osadowjcn n ip - scementowanycn 4 ; 10-20 3 0 -4 0 55-65 0 0 0 12 10 8 11 13 12 41 39 33 20 20 20 12 9 9 4 18
M ogilany g leü u o ie iic o v .a pyłowa D.głęboka wytworzona z utwo rów osadowych n i e - scementowanych 44 5-15 25-35 4 5 -5 0 90-100 0 0 0 0 12 12 13 10 10 12 17 12 3b 39 41 32 11 19 15 23 15 9 Q 9 16 i A 5 14 G l e b y p y ł o w e b r u n a t n e i b i e l i c o w e w y t w o r z o n e z e s k a ł f l i s z o w y c h zgrupowane są głównie w środkowej części Pogórza Dynowskiego i w ystępują przeważnie na wysokości 400— 500 m n.p.m.
pow-32
stają bowiem z miękkich piaskowców przekładanych łupkami. Wśród tych gleb przeważają gleby brunatne kwaśne.
Skład mechaniczny tych gleb, aczkolwiek jest pyłow y, w ykazuje duży udział frakcji ilastej. Odczyn jest najczęściej kwaśny, a zawartość przy sw ajalnego fosforu mała.
G l e b y i l a s t e b i e l i c o w e i b r u n a t n e w y t w o r z o n e z e s k a ł f l i s z o w y ch znajdują się przede w szystkim w e wschodniej i środkowej części Beskidu Niskiego.
W ytworzyły się one z łupków i należą do gleb brunatnych kwaśnych, choć występują wśród nich na małych powierzchniach rędziny fliszowe. Miąższość profilu brunatnych gleb powstałych z łupków jest średnio głęboka.
T a b l i c a 3
F izy czn e w ła ś c iw o ś c i g le b Karpat flisz o w y c h (wg J.Borow ca, B .E obrzańskiego, J .G liń s k ie g o , T.Guza, J.Pomiana)
M iejscow ość Gleba Nr
p ro f i l u G łębo kość cm C iężar w ła ś c i wy r z e c z y Cię żar w ła ś c i wy o b ję to ś Porowa to ś ć o g ó l na Pojem ność k e p ila r . na Porowa to ś ć niekap i-larn a Współ czynnik przep u sz c z a l n o ś c i w is ty ciowy % cm /sek. Babice ręd zin a P-9 2-12 20-30 2.53 2.53 1,28 1,29 49,4 48,8 33,3 39,1 16,1 9,7 0,000110 0,000481
Jaworki brunatna wytworzona z e sk a ł osadowych flisz o w y c h - g l i n i a s ta 361 0-10 25-35 2,57 2,61 1.23 1,33 52,1 50,9 29,4 26,1 22.7 24.8 0,000700 0,001480
Jaworki brunatna wytworzona ze sk a ł osadowych flis z o w y c h - i l a s t a 30 5-15 30-40 2,59 2,68 1,24 1,41 52,1 47,4 30,0 22,7 22,1 24,7 0,00009 0,00003 Wiśniowa g le b y wytworzone ze s k a ł osadowych okru chowych n iescem en to - wanych - pyłowe 14 5-15 25-35 70-80 2,65 2,67 2,70 1,51 1,54 1,56 29.4 23.5 15,9 0,000420 0,000330 0,000042
B ia ła Woda czarna z iem ia wytwo
rzona z g lin y 93 60-755-30 2,512,64 0,941,62 62.538.6 39.118.2 23.420.4 0,004600,00006
Skład mechaniczny gleb ilastych jest zazwyczaj w poziomie górnym wyraźnie lżejszy, a ku dołowi przechodzi w bardziej bogaty w koloidalną frakcję, co często prowadzi do oglejenia.
G l e b y p y ł o w e b r u n a t n e i b i e l i c o w e w y t w o r z o n e z e s k a ł n i e m a s y w n y c h stanowią pokrywę glebową głównie na Pogórzu Karpackim. Zajmują one w Karpatach dużą powierzchnię. P ow stały one z m iąższych pokładów pyłowej zw ietrzeliny piaskowcowej.
G leby tego kompleksu należy zaliczyć najczęściej do gleb bieli co w y ch lub pseudobielicowych. W yglądem przypominają one dość często gleby
Gleby Karpat fliszow ych 33
wytworzone z utworów lessowych, są kwaśne i ubogie w fosfor. Prze puszczalność ich jest niska, choć zawierają więcej piasku niż lessy. Profil pyłow ych gleb brunatnych i bielicow ych jest głęboki.
G l i n i a s t e g l e b y b r u n a t n e i b i e l i c o w e w y t w o r z o n e z u t w o r ó w n i e m a s y w n y c h w ykształciły się na starszych tara sach akum ulacyjnych w obrębie kotlin śródgórskich. Przeważają w tym kom pleksie gleby brunatne.
T a b l i c a 4 Zasobność g le b Karpat flis z o w y c h w s k ła d n ik i p rzysw ajalne d la r o ś l i n
^wg B .D obrzańskiego, J.Pomiana)
M iejscow ość Gleba
Nr p ro f i l u G łębo kość СШ pH w KC1 r 2o5 k2o Zasobność Użytko wanie mg/1 0 0 g g le b y P2o5 k2o Nowy Sącz ręd zin a Б-3 5-2 0 6 5 -7 5 7 ,8 8 ,1 0 ,5 5 0 ,2 5 z ł a z ł a p o le uprawne
Banica brunatna wytworzona ze s k a ł osadowych flis z o w y c h g l i n i a s te Ы 0 -1 0 50-6 0 5 ,0 4 ,5 2 ,0 0 ,5 30 11 z ł a z ła dobra ś r e d n ia p o le uprawne
Besko brunatna wytworzo na z e sk a ł osad o wych f lisz o w y c h - g l i n i a s t a 14 > 1 5 4 0 -5 0 2 5 -9 5 5 ,8 5 ,6 5 ,5 6 ,0 5 .0 5 .0 3 ś la d ś la d dobra do bra. dobra z ła z ła z ł a p o le uprawne
Staszkówka brunatna wytworzona ze sk a ł osadowych flis z o w y c h - i l a s t a 46 0-2 0 3 0 -5 0 6 ,9 6 ,8 5 ,0 0 ,5 20 5 ś r e d nia z ła dobra z ła po le uprawne Radocyna wytworzona ze s k a ł osadowych okrucho wych n iescem entow a- nych-pyłowa 385 0-1 0 10-15 4 ,3 4 ,2 1 ,8 1 ,2 14 18 z ł a z ła śre d n ia śre d n ia odłóg Wańkowa wytworzona ze s k a ł osadowych okrucho wych niescem entow a- nych - pyłowa 22 0 -1 0 30-35 55-65 5 ,1 4 . 9 4 . 9 2 ,0 0 ,5 ś la d 25 12 11 z ła z ła z ło dobra śre d n ia śre d n ia p o le uprawn e Żurawin wytworzona ze sk a ł osadowych okrucho wych - pyłowa 3 3 -7 3 0 -4 0 8 0 -9 0 4 .2 4 .3 4 ,9 1 ś la d 0 , . 16 4 8 l a s
Omawiane gleby są najczęściej kwaśne, o znacznej zawartości próch nicy, lecz ubogie w przyswajalny fosfor i potas. Część z nich odznacza się większą kamienistością i płytkim profilem glebowym.
Skład m ineralny f r a k c j i k o lo id a ln e j g le b Karpat flisz o w y c h (wg P a v ela i Uziaka)
T a b l i c a 5
Miej SCO Y/od ć Globa Numer
p r o i i l u G łębokość cm Skład m ineralny f r a k c j i k o lo id a ln e j m inerały przew azające m inerały
tow arzyszące uwagi
Warzyce b ie lic o w a pyłowa wytworzo na ze sk ał osadowych, okruchowych niescem entow a- nych
J/684 2-3
20-30 6 0-70
montm orylonit k a o l i n i t , kwarc RoÓz .n HpO su b s t.o r g a n ic z n a ^ Ł (w g órnej c z ę ś c i p r o f il u )
i l o ś ć i l i t u z g łę b o k o ś c ią w z ra sta , a k a o li n it u m aleje
Krzywcza brunatna Dyłowa wytwoizo na ze sk a ł osadowych, okruchowych niescem entow a- nych
P /5 5 2 5-15
Э0-40 90 -120
montm orylonit k a o l i n i t , kwarc H2 Û^.n ^ 0 i l o ś ć m ontm orylonitu z g łę b o k o ś c ią w zra sta , a i l i t u m aleje; i l o ś ć k a o li n it u bardzo mała M iędzybro d z ie brunatna kwaśna i l a s t a wytworzona ze sicał o sa dowych flisz o w y c h San/271 2-5 20-30 ły sz c z y k su b sta n c je bezpostaciow e i l i t , kwarc, k a o l i n i t , su b st organiczna (w górnej c z ę ś c i p r o f il u ) x lo ś ć k a o li n it u b.mała
W etlina o niew ykształconym pro f i l u , s z k ie le t o w a , wy tworzona ze sk a ł osaao- wych flisz o w y c h Le/4 5 3 -7 10-20 i l i t k a o l i n i t , Kwarc -Berehy Górne brunatna Kwaśna g l i n i a s ta (h a ln a ), wytworzona ze sk a ł osadowych f l i s z o wych U st/89 0 -1 0 20 -3 0 4 0 0 0 ły szc z y k su b sta n c je bezpostaciow e in terstra ty fiK o w a n y kompleks i l i t u z montmc r y lo n item , k a o li m t Kwarc, limonot subst oiganicznd* w nej c z ę ś c i pi ul ilu^ • lo ś ć kaoljni.'bU b.mała i. D o b r z a ń s k i
T a b l i c a 6 M ikrob iologiczn a c h a ra k tery sty k a g le b Larpat flisz o w y c h
Iwg D obrzańskiego i Gawlika;
U ie j s c e pobrania próbki w Ilo ść drobnoustrojów ty s ią c a c h na 1 g suchej masy g le b y I l o ś ć drobnoustrojów w 10 g
suchej masy g le b y E nergia tlenow ego rozk ładu błonnika w g l e b i e po 30 dn iach hodowli Użytkowanie Nazwa g le b y Głę bokość cm b a k te rie promie grzyby a z o to - n i t r y f i -drobno u s tr o je redukują C l o s t r i dium ogółem % spor
niowce bakter katory ce
azotany w t y s i ą
cach
w t y s i ą cach
Pastw isko g le b a brunat wierzchow ina 3 -1 0 159 1 .0 137 3 7 ,5 0 - - 1 ,0 0 ,0 1
-na wytworzo-na ze s k a l osado 25-30 65 1 ,3 43 4 ,5 0 - - - -wych f l i s z o - w ych-glinias>- ta śred n ia zbocze 5-1 0 2 5-30 Ъ З 75 2 ,3 0 ,4 74 55 1 0,50 0 ,8 5 * -0 ,1 0 ,1 0 ,1 -podnóże zbocza 5 -1 0 927 0 ,7 6^9 1 1 ,5 0 - 10 1 .0 0 ,1 -25-30 103 2 ,1 90 0 ,3 8 - - 1 ,0 0 ,1
-Las g le u a brunat w ierzchow ina 5 -1 0 470 7 ,3 350 1 2 5 ,0 0 - 0 ,1 0 Д
+~r-na wytworzo+~r-na ze sk a ł osado 25-30 340 1 0 ,3 248 3 6 ,0 0 - - 0 ,0 1 -wych f l i s z o - w y c h -g lin ia s - 19 lekka zbocze 5 -7 25-50 260 58 9 ,0 2 0 ,0 180 34 4 0 ,6 0 3 5 ,8 0 - -1 ,0 0 , ] 0 ,0 1 * podnóże zbocza 5-15 1040 3 ,7 700 1 3 ,6 0 - - 1 0 0 ,0 1 ,0 t 30-45 ^48 2 ,6 200 1 0 ,8 0 - - 1 0 ,0 0 ,1 -G le b y K a r p a t fl is z o w y c h
со
05
' T a b l i c e 7
Chemic2ne w ła ś c iw o ś c i g le b Karpat flisz o w y c h (wg B. Dobrzański eg o , J .G liiis k ie g o , T.Guza, J.Wondrausch)
U iejscow ość i nr p r o f il u Gleba i użytkowanie Próch n ic a % Al ruchomy mg / 100 g g le b y Całkowi ta Suma kationów wymien nych o charak te r z e za sa d . S S to p ień n a sy c e n ia sub. k a t io n a -G łębokość % ogółem mg/100 g g le b y n ie o r g a niczn y o r g a n ic z ny PH w KC1 kwasowość hydro l i tyczna H - 3y x mi o charak te r z e za sa d o % wym V ,- - • 1 0 0 T l 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Stróże b ie lic o w a wytworzona ze 0-15 2,3 8 114,16 3 3 ,7 8 6 6 ,2 2 4 ,9 1 ,2
D -l sk a ł osadowych okrucho wych niescementowanych - pyłowa od łó g 16-30 200-210 300-450 45 0 -4 7 0 700 1 ,0 0 7 3 ,8 6 8 8 ,7 1 4 7 .1 8 3 5 ,3 9 11.1 9 2 8 ,7 5 8 9 ,6 5 8 5 ,8 6 8 1 ,1 5 8 6 ,3 6 7 1 ,2 5 10 ,3 5 14,1 4 1 8 ,8 5 13,64 4 .6 5 .3 6 .6 6 ,5 6 .3 2 ,9 0 ,1 0 ,0 0 ,0 0 ,0
Warzyce b ie lic o w a wytworzona ze 0-4 5 ,9 5 4 6 ,1 3 3 9 ,5 6 6 0 ,4 4 3 ,4 2 9 ,5 J -9 1 sk a ł osadowych okrucho wych niescementowanych - pyłowa l a s 20-30 65 -8 0 1 ,0 0 0,1 7 2 3 ,6 9 27,2 5 5 1 ,0 6 6 4 ,8 1 4 8 ,9 4 3 5 ,1 9 3 ,7 3 ,6 2 0 ,7 2 0 ,9
Cz arny brunatna wytworzona ze 0 -2 0 1 ,0 9 111 ,1 2 70,77 29,23 5 ,3 0 ,0
Potok P-691 sk a ł osadowych f l i s z o wych - g l i n i a s t a c ię żk a p o le uprawne 3 0 -4 0 60 -7 0 0 ,2 9 0,54 108,01 3^,86 8 3 ,4 9 4 4 ,6 1 1 6 ,5 1 5 5 ,3 9 4 .1 4 .2 9 ,0 1 8 ,1 D o b r z a ń s k i
1 2 3 4 5 6 1 8 9 10 11 12
Ożenna brunatna wytworzona ze 0 -1 9 2 ,8 4 102,57 2 5 ,0 0 75,0 0 4 ,1 3 ,8
J -260 s k a ł osadowych f l i s z o wych - g l i n i a s t a c ię żk a p astw isk o 1 0-30 3 0 -4 0 0 ,8 8 0 ,5 1 5 5 ,3 9 4 4 ,0 0 3 3 ,3 3 6 2 ,5 0 6 6 ,6 7 3 7 ,5 0 4 ,2 4 ,1 5 ,0 5 ,8
Gilowa orunatnt. wytworzona ze 0-10 1 ,3 6 1 6 ,1 0 3 1 ,2 5 68,7 5 3 ,3 1 6 ,6
Góra J-463 sk a ł osadowych f l i s z o wych - p ia s z c z y s ta Iłs 2 0 0 0 60 -7 0 0 ,1 3 0 ,2 0 7,5 3 10,54 3 3 ,3 3 2 8 ,5 7 66,6 7 71,43 3 ,8 4 ,1 9 ,5 1 1 ,6 b ia ia d:pIicowe wytworzona ze 0 -2 2 5 ,3 0 2 ,8 7 3,58 Woda 151 sicał osóć")V;ych f l i s z o wych - g lir .; a s t a lekka l a s 3 -1 0 2 0-40 2 ,8 3 ,9 117,28 3 8 ,4 3 2 2 ,0 5 8 ,8 8 0 ,7 0 1 ,9 0 1 ,4 4 8 ,9 9
Czarna brunatna wytworzone ze 5 -1 5 5 ,7 0 6 ,7 1,23 3 0 ,7 8 9 2 ,0 2
Woda 94 s k a ł osadowych f l i s z o wych - llb s t a p o le uprawr.e 3 0 -4 0 5 0 -6 0 6 ,4 6 ,8 0 ,9 9 0 ,7 2 2 0 ,6 2 2 3 ,3 9 9 0 ,5 6 9 3 ,7 5
B iała brunatne wytworzona ze 5 -1 5 4 ,1 4 4 ,9 2 ,3 4 5 ,4 6 8 ,4 0 4 1 ,5 2
Woda 276 sk a ł osadov.ych f l i s z o wych - g l i n i a s t a śre d n ia 25-35 50-65 4 ,9 5,4' brak brak 2 ,6 1 0 ,6 3 5 ,8 0 16,30 5 0 ,6 1 9 2 ,2 5 pastw isko ? 4 ,3 0
B iała brunetna wytworzona ze 2 -1 5 2 ,7 1 4 ,6 6 ,5 7 4 ,8 0 2 9 ,3 5
Woda 40 s k a ł osadowych f l i s z o wych - g l i n i a s t a lekka p astw isko 4 5 -6 0 7 0-80 4 ,6 4 ,9 0 ,9 9 brak 2 ,4 3 1 ,5 6 3 ,6 0 4 ,1 0 4 0 ,5 9 5 4 ,8 1 со «J G le b y K a r p a t fl is z o w y c h
В. Dobrzański
- R ę d z i n y występują w Bieszczadach w kilku kompleksach i są roz siane na terenie całych Karpat fliszowych.
W ystępowanie rędzin fliszow ych związane jest z m arglistym i łupkami i piaskowcami o lepiszczu węglanowym .
Rędziny wytworzone z łupków fliszu karpackiego są zasobne w fosfor i potas.
C z a r n e z i e m i e w y t w o r z o n e z g l i n i i ł ó w zalegają w kotlinach śródgórskich na utworach deluwialnych o rozmaitym składzie m echanicznym .
Gleby te wykazują ogle jenie i dobrze wykształcony poziom próch- niczny o znacznej zawartości substancji organicznej.
G l e b y t o r f o w e spotkać można przede wszystkim w dolinach rzek i na terenie kotlin śródgórskich.
W ym ienione gleby należą do torfowisk niskich, czasem silnie zamulo nych związkami żelaza. Znajdują się one pod użytkami zielonym i lub w ykorzystyw ane są na cele opałowe.
Na Podhalu występują torfowiska wysokie.
M a d y rozlokowane są w dolinach rzek górskich oraz w kotlinach śródgórskich. W ogóle na terenie Karpat fliszow ych występuje dużo ga tunków mad. Od kam ienistych i żwirowych do ciężkich ilastych, a także 0 składzie glin.
W A RTO ŚĆ G O SPO D A R C ZA I PR Z Y D A T N O ŚĆ U Ż Y T K O W A G LEB K A R P A T FLISZO W Y C H
Wartość gospodarcza gleb Karpat fliszow ych bywa różna. Mamy tu ;gleby bardzo dobre (z przewagą II klasy bonitacyjnej), dobre i średnie (III— IV klasa) oraz bardzo słabe (przewaga V klasy) i nieużytki. Tak duże zróżnicowanie wartości pokrywy glebowej obszaru fliszow ego w y nika przede wszystkim z urozmaiconego urzeźbienia terenu, różnic w łaś ciwości skały m acierzystej, różnej wielkości opadów atmosferycznych oraz odmiennego, nie zawsze właściwego, sposobu użytkowania gleby 135, 42].
Mapa bonitacji gleb Karpat (rys. 2) przedstawia w sposób schem a tyczny rozmieszczenie wyróżnionych grup bonitacyjnych. Mapkę opra cowano w oparciu o mapę bonitacji gleb w skali 1 : 300 000.
Najmniejszą powierzchnię w obrębie Karpat fliszow ych zajmują gleby z przewagą II klasy (ok. 4%). Znaczny obszar stanowią gleby III— IV klasy
1 grunty pod użytkami zielonymi (ok. 43%), a największa powierzchnia zaliczona została do gleb z przewagą V klasy i grunty pod lasami (ok. 53%).
Rzeszów
© Krakow
О
Przemyśl
Cieszyn
R ys. 2. M apa b o n ita cji g leb K arpat P o lsk i
40
G leby terenu Tatr i P ienin wyłączono z podanych powyżej obliczeń, a na załączonej mapie oznaczono je jako gleby z przewagą VI klasy.
Najniższą wartość i organiczną przydatność użytkową wykazują gleby skaliste i szkieletow e wytw orzone ze skał fliszow ych (niewęglanowych). Gleby te pod lasami bonitowane są w IV i V klasie.
Gleby brunatne i bielicowe gliniaste, pyłow e i ilaste w ytworzone ze skał fliszow ych należą do gleb średniej wartości i są zaliczane przeważ nie do klasy IV. W ykorzystanie tych gleb pod trwałym i użytkami zielo nymi należy uważać za najbardziej właściw e, choć i uprawa połowa w lepszych położeniach jest uzasadniona, tak jak zalesienie jest najbar dziej celow ym wykorzystaniem gleb bardzo płytkich i leżących w tere nie silnie urzeźbionym.
G leby bielicowe i brunatne wytworzone ze skał nie scem entowanych 0 głębokim profilu zaliczane są najczęściej do klasy III lub IV. Użytko wane są głów nie pod uprawą połową. Znajdują się na nich również użytki zielone, a na stromych formach terenu spotyka się zadrzewienia.
Do najwartościowszych gospodarczo na terenie Karpat fliszow ych na leży większość mad, czarnych ziem oraz próchnicznych gleb brunatnych, wytworzonych z nie scem entowanych utworów pyłowych.
Uwzględniając budowę profilu, właściw ości fizyczne, chem iczne 1 aktywność biologiczną gleb oraz nawiązując do zróżnicowania rzeźby terenu i warunków klim atycznych, opracowano schematyczną mapkę kom pleksów przydatności użytkowej gleb Karpat (rys. 3).
Na obszarze Karpat wyróżniono następujące kom pleksy użytkowe gleb: I — ogrodniczo-uprawny (orny), II — uprawno-łąkowy, III — łąkowo-uprawno-leśny, IV — leśno-łąkowy, V — leśny i nieużytki.
I — kompleks gleb ogrodniczo-uprawnych obejm uje najlepsze mady, czarne ziemie i próchniczne gleby brunatne.
Gleby te będą przeznaczane pod uprawę warzyw, uprawy polowe i sady. Tylko na m ałych powierzchniach pozostaną łąki.
II — kompleks uprawno-łąkowy stanowią gleby bielicowe i brunatne wytworzone z utworów nie scem entowanych na Pogórzu oraz gleby kotlin śródgórskich, które nie znalazły się w kompleksie poprzednim.
Na tych terenach gleby pod uprawą połową stanowić mogą do 50% ogólnej powierzchni. Użytki zielone zajmują około 30%, a pozostałe po wierzchnie (strome zbocza, wąwozy itp.) zostaną zadrzewione lub zalesione (ok. 20%). W dogodnych m iejscach naturalnie mogą być zakładane sady.
Rys. 3. M apa k o m p le k só w p rzyd atn ości u ży tk o w ej K arpat
42
III — kompleks łąko wo-upraw no-leśny obejm uje gleby brunatne i bielicowe, wytworzone ze skał fliszowych. Są to gleby o lepiej rozwinię tym profilu, przeważnie pyłowe. Uprawa połowa na tych glebach schodzi jednak na dalszy plan (ok. 30% powierzchni), natomiast powierzchnia użytków zielonych zwiększa się do ok. 40%. Tereny zalesione stanowić powinny również około 30%. W arzywniki i sady zajmują stosowne po wierzchnie w pobliżu osiedli.
IV — kompleks leśno-łąkow y obejm uje gleby początkowego stadium rozwojowego oraz gleby brunatne i bielicowe, wytworzone ze skał fli szowych.
Przeważają tu gleby płytkie i średnio-głębokie, rzadziej nadające się do uprawy polowej. Lasy wyraźnie dominują (ok. 60%). Użytki zielone, wśród których przeważają pastwiska, zajmują ok. 30%, przy czym grunty uprawne stanowią ok. 10%.
V — kompleks leśny i nieużytków jednoczy gleby skaliste Tatr i Pienin oraz torfowiska wysokie Podhala.
Proponowane zwiększenie w Karpatach fliszow ych powierzchni gleb pod użytkami zielonym i i lasami w ypływ a z uwzględnienia specyfiki środowiska przyrodniczego tych terenów.
Zm niejszenie upraw polowych obniży nasilenie erozji wodnej i w p ły nie na polepszenie stosunków wodnych na terenie Karpat fliszow ych i obszarów przyległych [2a, 39, 56]. Zmiana stanu użytkowania gleb tego terenu przyniesie niewątpliwie widoczne korzyści dla gospodarki rol niczej.
L IT E R A T U R A
II] A d a m c z y k B., T o k a j J.: S tu d ia nad g leb a m i górsk im i. Cz. I. G ro m ada S ien ia w a . R oczn. G lebozn., t. VI, 1957.
[2] B o r o w i e c J.: B ie lic o w e g le b y p y ło w e P ogórza D y n o w sk ieg o ze sz c z e g ó l nym u w z g lęd n ien iem ich p otrzeb n a w o zo w y ch . A n n a les U M CS, S. E, V. V III, L u b lin 1953.
[2a] В а с S.: O d o sto so w a n iu p la n o w a n ia g osp od arczego w B ieszcza d a ch do sto su n k ó w k lim a ty c z n o -g le b o w y c h . P o stęp y N au k R oln., nr 2, W arszaw a 1962. [3] D o b r z a ń s k i B., N i p a n i c z A.: M ady w d o lin ie W isłoka. A n n a les
UM CS, S. В, V. IV., L ublin 1949.
[4] D o b r z a ń s k i B., M a l i c k i A.: G leb y w o je w ó d z tw a k ra k o w sk ieg o i rzeszo w sk ieg o . A n n a les U M CS, S. В, V. IV, 1950.
[5] D o b r z a ń s k i B.: W y stęp o w a n ie rędzin na sk ałach flisz u k arp ack iego. A n n a les UM CS, S. E, V. V, 1950.
[6] D o b r z a ń s k i B.: W p ły w u k ła d u sk a ł flisz u k a rp a ck ieg o na w ła sn o ś c i gleb. R oczn. G lebozn., t. II. 1952.
П] D o b r z a ń s k i B., W o n d r a u s c h J.: G lin ru ch om y w g leb a ch te r e n ów flisz o w y c h . A n n a le s U M C S, S. E, V. V III, 1953.
Gleby Karpat fliszow ych 43
[8] D o b r z a ń s k i B., M a l i c k i A. , Z i i e m n i c k i S.: E rozja gleb w P o lsce. PW R iL, Warszawka 1953.
[9] D o b r z a ń s k i B. , P o m i a n J.: Z asob n ość g leb w o je w ó d z tw a rze sz o w sk ieg o w ła tw o d ostęp n y dla roślin fo sfo r i potas. A n n a les UM CS, S. E, V. X II, 1957.
[10] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J., G u z T., P o m i a n J.: G leb y te - re<nów dorzecza B ia łej W ody. R oczn. N au k R oln., sec. F, t. 72, 1958.
[11] D o b r z a ń s k i B., G a w l i k J.: Z ależn ość rozw oju n iek tó ry ch grup d ro b n o u stro jó w g le b o w y c h od u k szta łto w a n ia teren u d orzecza G rajcarka. A n n a les UM CS, S. E., V. X IV , 1959.
[12] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J., G u z T.: T a ra so w a n ie zb oczy jako czyn n ik k sz ta łto w a n ia ero d o w a n y ch gleb d orzecza B ia łej i C zarnej W ody. R oczn. G lebozn., t. 9, I960.
[13] D o b r z a ń s k i B.: In flu e n c e of th e P a ren t Rock and of U tiliza tio n of th e Land on th e m o b ile A lum iinum C on ten t in th e Soil. Int. Soc. of S o il S cien ce. M adison, 'W ise., U S A , I960.
[14] D o b r z a ń s k i В., G l i ń s k i J., G u z T., P o m i a n J.: C h a ra k tery sty k a ero d o w a n y ch g leb dorzecza C zarnej W ody. R oczn. N au k R oln., t. 96-D , W arszaw a 1962.
[15] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J., G u z T.: P rzy d a tn o ść roln icza gleb dorzecza g ó rn eg o b ieg u G rajcarka. R oczn. N au k R oln., t. 96-D , 1962.
[16] F a b i j a n o w s k i J.: L a sy z le w n i B ia łej W ody i ogóln e w y ty c z n e ich za gosp od arow an ia. R oczn. N au k R oln., t. 96, 1962.
[17] F i g u ł a K.: W stępna ch a ra k tery sty k a z ja w isk ero zji na te r e n ie k ilk u p o w ia tó w w o je w ó d z tw a k ra k o w sk ieg o . R oczn. N a u k R oln., S. F, t. 71, 1955. [18] F i g u ł a K.: B ad an ia nad gosp od ark ą w od n ą gó rsk ich u ży tk ó w zielon ych .
R oczn. N au k R oln., S. F, 72, 1958.
[19] G e r l a c h T.: W stępne b adania nad in te n sy w n o śc ią w sp ó łc z e sn y c h p ro c esó w d en u d a cy jn y ch w J a w ork ach k. S zcza w n icy . R oczn. N au k R oln., t. 72, 1958.
[20] G l i ń s k i J., D o b r z a ń s k i B.: C hanges in th e S tru ctu re and P ro p er tie s of M ountain S o ils u n d er th e In flu e n c e of T errecin g. IS S S M adison, W ise., U S A , 1960.
[21] K a b a t a A.: W y stęp o w a n ie k ob altu w gleb a ch łą k o w y ch i p a stw isk o w y c h n iek tó ry ch te r e n ó w górsk ich . R oczn. N a u k R oln. t. 70, 1955, z. 4.
[22] K i e ł p i n s k i J., K a r k o s z k a W. , W i ś n i e w s k i S.: B ad an ia nad k o sza rzen iem łą k i p a stw isk górsk ich . R oczn. N au k Roln. S. F, t. 72, 1958. [23] K o m o r n i c k i T.: G leby „C erkla w z o r c o w e g o ” w Jaw ork ach k oło S z c z a w
nicy. R oczn. N au k R oln., S. F, t. 72, 1958.
[24] K o m o r n i c k i T., A d a m c z y k B., P o l a k S., G leb y grom ad y M ach- naczka, N iżn a koło K ryn icy. Roczn. N auk R oln., S. F, t. 72, 1Э58.
[25] L a z a r J.: G leb y G óry J a sien o w ej w B esk id a ch Ś ląsk ich . R oczn. G lebozn., t. I, 1950.
[26] L a z a r J.: B ad an ia nad g leb a m i pasm a b ab io g ó rsk ieg o ze szczególn ym u w z g lę d n ie n ie m rezerw atu . R oczn. N au k R oln., t. 70, W arszaw a 1954. [27] L a z a r J.: G leb y Ż y w iecczy zn y . R oczn. N au k R oln., t. 76, 1957, z. 1. [28] L a z a r J.: G leb y w o je w ó d z tw a k a to w ick ieg o . PW R iL, W arszaw a 1962. [29] M i k l a s z e w s k i S.: G leb y P olsk i. W arszaw a 1930.
[30] M u s i e r o w i c z A. , D o b r z a ń s k i B.: P rzy czy n ek do pozn an ia w p ły w u n a w o żen ia m in e r a ln e g o n a w y so k o ść i jak ość p lo n ó w łąk górsk ich H u cu l- szczyzn y. Ł ąka, T o rfo w isk o , 1937.
44 В. Dobrzański
[31] M u s i e r o w i c z A. , D o b r z a ń s k i В.: P o trzeb y n a w o żen ia p ołon in H u cu lszczyzn y z pasm a gór B aba L u d ow a C zyw czyn a. K osm os, S. A, t. 63, L w ó w 1938.
[32] M u s i e r o w i c z A.: S tu d ia nad g leb a m i p o ło n in o w y m i pasm a gór B aba L u d ow a. R oczn. N a u k R oln. i L eśn y ch , t. X L V I, P ozn ań 1939.
[33] M u s i e r o w i c z A. , S o b d e s z c z a ń s k i J.: B ad an ia nad k o m p lek sem a d so rp cy jn y m g leb p o ło n in o w y ch . R oczn. G lebozn., t. 1, W arszaw a 1939. [34] M u s i e r o w i c z A.: G leb o zn a w stw o sz czeg ó ło w e. W arszaw a 1958.
[35] P a ł c z y ń s k i A.: Ł ąki i p a stw isk a w B ieszcza d a ch Z achodnich. S tu d ia - g eo b o ta n iczn o -g o sp o d a rcze. R oczn. N a u k R oln., t. 99-D , 1962.
[36] P a v e l L., U z i а к S.: M in era ły ila ste w gleb a ch K arp at flisz o w y c h . A n n ales UM CS, S. E, V. X III, L u b lin 1958.
[37] P i s z c z e k J.: M ady w d o lin ie W isłoki. A n n a les U M CS, S. E, V. V III, L u b lin 1953.
[38] P i s z c z e k J.: M angan w g leb a ch k a rp a ck ich flisz o w y c h . A n n a les U M CS, S. E, V. X I, L u b lin 1958.
[39] P r o c h a l P.: A n a liza zab u d ow an ia p o to k ó w k a rp a ck ich na tle w a r u n k ó w fiz jo g r a fic z n y c h w w o je w ó d z tw ie k ra k o w sk im . W SR, K ra k ó w 1961.
[40] R e n i g e r A.: P róba ocen y n a sile n ia i z a się g ó w p o ten cjo n a ln ej ero zji g leb w P o lsce. R oczn. N a u k R oln., t. 54, W arszaw a 1950.
[41] R e n i g e r A.: E rozja g leb na te r e n ie pod górsk im w ob ręb ie z le w n i potoku Ł u k ow ica. R oczn. N au k R oln., -t. 71, 1955, z. 1.
[42] S c h r a m m W.: F o rm y o sa d n ictw a w ie js k ie g o w śro d k o w y ch K arp atach na tle rozw oju h isto ry czn eg o i w a r u n k ó w fizjo g ra ficzn o -g o sp o d a rczy ch . R oczn.
N auk R oln., t. 94-D , 1961.
[43] S m y k B. , M i ł k o w s k a A.: B ad an ia nad w p ły w e m n a w o żen ia o rg a n icz- n o -m in e r a ln e g o na a k ty w n o ść b io lo g iczn ą g leb p a stw isk górsk ich . R oczn. N au k R oln., S. F, t. 72, 1958.
[44] S t r z e m s k i M.: G leb y w o je w ó d z tw a k r a k o w sk ieg o . P rzeg lą d G eo g ra fic z n y , t. 26, 1954, z. 4.
[45] S w e d e r s k i W.: P a m ię tn ik P IN G W w P u ła w a ch . T. X II, 1931, t. X IV , 1933, t. X V , 1934.
[46] T o k a j J.: O n iek tó ry ch w ła śc iw o ś c ia c h fiz y c z n y c h a g reg a tó w górsk ich . R oczn. G lebozn., t. X , 1961.
[47] U z i а к S.: G leb y k o tlin śród górsk ich n a o b szarze D o łó w J a sie lsk o -S a n o - ckich. A n n a les U M CS. S. E, V. V III, L u b lin 1953.
[48] U z i a k S.: C h a ra k tery sty k a fiz jo g r a fic z n o -g le b o z n a w c z a obszaru ob jęeg o k o n fe r e n c ją teren o w ą w e w r z e śn iu 1957 r. Cz. II. Z eszy ty P ro b lem o w e P o stęp ó w N au k R oln., z. 16, 1959.
[49] U z i a k S. i inni: P o d sta w y rejo n iza cji p rod u k cji roln iczej w w o je w ó d z tw ie rzeszow sk im . R zeszó w 1961. P raca zbiorow a.
[50] W o n d r a u s c h J.: S tu d ia nad fo sfo r e m w gleb a ch te r e n ó w g ó rzy sty ch K arp at flisz o w y c h . A n n a les UM CS, S. E. V. X V , L u b lin I960.
[51] Ł o z i ń s k i W.: G leb y le ś n e P ogórza W sch od n ich K arpat. P A N P race R o l- n iczo -L eśn e. K rak ów 1934.
[52] E rozja g leb w o je w ó d z tw a rzeszo w sk ieg o (refera ty z K on feren cji). N a k l. P rez. W RN R zeszów , I960.
[53] G en etyczn a k la s y fik a c ja g leb P o lsk i (praca zb iorow a). R oczn. G lebozn., t. V II, W arszaw a 1959.
G leby Karpat fliszow ych 45
[55] M apa g leb P o lsk i w sk a li 1 : 300 000, arkusze: P rzem y śl, N o w y Sącz, C ieszyn. PPW G , W arszaw a 1958/59.
[56] Zjazd n au k ow y. K ieru n k i m e lio r a c ji p r z e c iw e r o z y jn y c h w te ren a ch g ó rzy s ty ch . In sty tu t M elio ra cji i U ży tk ó w Z ielo n y ch , K ra k ó w 1962.
Б . Д О Б Ж А Н Ь С К И А ГРО Н О М И Ч ЕС К А Я П РИ ГО ДНО СТЬ ПО ЧВ Ф Л И Ш Е В Ы Х К А Р П А Т О т д е л П о ч в о в е д е н и я Л ю б е л ь с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и Р е з ю м е П ри веден а би бл и огр аф и я работ о п оч в ах ф л и ш ев ы х К арпат и краткая х а рактеристика почвенного покрова этой территории. И з прилагаем ой карты (рис. 1) сл едует, что около 46% составляю т п о д зо листы е и буры е почвы образов авш и еся и з осадоч н ы х ф л и ш ев ы х пород; почти 25ü/o — буры е и п одзол и сты е почвы образов авш и еся и з р ы х л ы х пород; свы ш е 18% — хр я щ ев ы е и кам енисты е почвы и около 10% мады. К ром е этого бы ли в ы дел ен ы р ен дзи н ы , болотны е почвы и тем ноцветны е почвы. Х арак тери сти к а в ы дел ен ы х почв пополнен а аналитическим и данны м и от носительн о и х глав ны х свойств (табл. 2— 7). И зл о ж ен а т а к ж е к ач ествен н ая оценка почв: богаты е почвы (И кл.) состав ляю т 4%, богаты е и п осредствен н ы е (III и IV кл.) около 43% и бедн ы е почвы (Укл.) около 53%. Р а сп о л о ж ен и е в ы дел ен н ы х бонитировочны х групп пок азан о на бонитиро- вочной карте К ар п ат ск и х почв (рис. 2). У читы вая свойства почв, строение п р о ф и л я и естеств ен н ы е усл ов и я среды ф л и ш ев ы х К арп ат вы дел ен ы сл едую щ и е ком плексы агроном ической п р и год ности почв: 1) огородн о-п ахотн ы й , 2) п ахот н о-л угов ой , 3) л угов о -п а х о тн о -л есн о й , 4) л есо-л угов ой , 5) л есной и бросовы е зем ли. Р азм ещ ен и е у к а за н н ы х ком плексов п редстав л ен о на карте (рис. 3). А втор п редл агает в больш ей чем до си х степени и спользовать почвы ф л и ш ев ы х К арпат под лесны м и н а саж ден и ям и и зелёны м и угодьям и, п о н и ж а я од новрем енно п лощ адь п ахот н ы х угодий. В . D O B R Z A Ń S K I P R O D U C T IV IT Y OF C A R P A T H IA N F L Y SC H SO ILS C h a i r o f S o i l S c i e n c e , C o l l e g e o f A g r i c u l t u r e , L u b l i n S u m m a r y
A fte r a short su r v e y of th e lite r a tu r e on C arpathian F ly sc h so ils, author g iv e s a co n cise ch a ra cteristic of th e so il co v er on th o se terra in s.
T he m ap (Fig. 1) sh o w s th a t 46% of th e to ta l su rfa ce are covered b y podsols and brow n earth s form ed from sed im en ta ry F ly sc h rocks, alm ost 25% by brow n
46 В. Dobrzański
earth s and pod sols from u n co n so lid a ted rocks; sk e le ta l and rocky soils cover approx. 18%> and „ a llu v ia l” „m ad a” so ils abt. 10°/o of th e terrain . T h ere are also ren d zin as, b oggy soils and black soils.
T he ch a ra cteristics of th e tested so ils are illu str a te d b y a n a ly tic a l data r e gard in g th eir m ajor p rop erties (tabs. 2— 7).
S u ita b ility of th e land for crop p rod u ction is also d iscu ssed . Good soils (Cl. II) cover abt. 4‘°/o, good and m ed iu m q u a lity so ils (Cl. III, IV) abt. 43 °/o , poor so ils (Cl. V) a p p ro x im a tely 5 3 % o f th e area.
D istrib u tio n of th e p articu lar so il ca teg o ries is sh o w n in a so il c la ssific a tio n m ap of th e C arpathian M ts (Fig. 2).
T ak in g accou n t of th e so il p ro p erties, th e p ro file stru ctu res and th e n atu ral en v iro n m en ta l con d ition s in th e F ly sc h C arpathians, th e fo llo w in g so il u tility groups w e r e esta b lish ed : 1) orch a rd -a ra b le ground, 2) arab le g ro u n d -m ea d o w s, 3) m e a d o w s-a r a b le g ro u n d -w o o d s, 4) w o o d s-m e a d o w s, 5) w o o d s-w a ste la n d .
T he d istrib u tio n of th o se ground ty p e s are sh o w n on the m ap F ig. 3. In con clu sion author p o stu la tes th at the C arpathian F ly sc h so ils be in fu tu re m ore u tilized u n der w ood s and grasslan d , and th e su rfa ce of arab le fie ld s be reduced.
