UKD 551.332.52/?/:551.793:55L517:551.312.3:551.311(438.162 - 2 Wie:i:yca - wzgórze k. Kartuz)
Stan.iJSllaw BENJUSiZYS
Budowa geologiczna wzgórza Wieżyca w świetle nainowszych badań
Do najatrakcyjniejszych krajobr,gJZowo terenów Pojezierza Kaszub- skiego należą Wzgórza Szymbarskie. Leżą one w strefie moren czoło
wych pomorskiego stadium zlodowacenia bałtyckiego i według badaczy Pomorza stanowią morenę czołową (A. Sujkowski, 1911; S. Pawłnwski,
1931; J. Kondracki, 1946; R. Galon 1949, 1952, 1957; W. Okołowicz, 1956;
D. Piasecki, 1960, 1961, i in.I).
Kulminację Wzgórz Szymbarskich stanowi Wieżyca (328,6 m n.p.m.).
W związku z przyjętym poglądem na morfogenezę Wieżycy, niezwykle ciekawa staje się sprawa jej budowy geologicznej.
We wschodnim zboczu omawianego wzgórza znajduje się stara pias- kownia, posiadająca !12 m wysokości (fig. 1), której podnóże leży 78,6 m
poniżej s z c z y t u . ,
W piaskowni występują białe piaski różnoziarniste składające się głównie z frakcji średnioziarnistej 0,25-:-.0,5 mm - 58,60/0 oraz frakcji:
0,1-:-.0,25 mm - 30,89/9, 0,5+1,0 mm - 9,59/01 i in.
Piaski są warstwowane, ich ziarna są przeważnie zaokrąglone, złożone głównie z kwarcu, dość znacznej ilości skaleni potasowych, mniejszej
ilości krzemieni i wapieni oraz nielicznych ziarn glaukonitu i limonitu.
W dolnej' części serii piaski te są lekko wapniste, ku górze ilość CaCOs stopniowo wzrasta.
Na opisanych wyżej piaskach leży żwir lekko gliniasty i zabarwiony wodorotlenkami żelaza, zawierający głtllziki i głazy o średnicy do 16 cm.
Miąższość tej warstwy wynosi 3,30 m. W jej dolnej części występuje wkładka szarego piasku bardzo drobnego, mulastego i zawierającego
CaCOa.
Różna- i średnioziarniste białe piaski warstwowane, analogiczne jak w piaskowni, występują również na tymże zboczu wzgórza we wszystkich odkrywkach i wykopach aż do poziomu około 14 ID powyżej stacji kole- jowej Wieżyca. Podobne piaski warstwowane występują również powy-
żej piaskowni na różnych wysokościach (fig. 2, szurfy I, li).
Skład granulometryczny białego piasku występującego w szurfie I jest
następujący: frakcja 0,25-:-.0,1 mm - 45,89/9, 0,5+0,25 mm - 37,5%, 0,1-:-.0,063 mm . - 7,15°/9, 1,0-:-.0,5 mm - 7,49/9; resztę stanowią inne
Kwartalnik Geologiczny, nr 2, 1968 r.
404 stanisław Beniuszys
frakcje. Piasek ten jest dobrze przemyty i selekcjonowany, pozbawiony CaCOa i złożony z ziarn przeważnie zaokrąglQnych, głównie kwarcu, nie-o znacznej ilości skaleni oraz nielicznych ziarn krzemieni, glaukonitu i fos-o forytów.
Biały piasek występujący w szurfie II składa się z następujących.
frakcji: 0,25+0,1 mm - 59,6%, 0,5+0,25 mm - 25,4°/9, 0,1+0,063 mm - . 9,9% oraz inne frakcje. Piasek jest dobrze przemyty i p02'Jbawiony CaC03 ..
W składzie mineralnym przeważa głównie kwarc, podrzędnie skalenie pO-o tasowe, znikoma ilość krzemieni, glaukonitu i limonitu. Ziarna tego.
piasku są przeważnie zaokrąglone.
,...-_ _ -:-. .,..,. 264.1 mnpm.
',·o.: .. ~ .. '" .. ~.
0 0 ...
,': ,0 . .. . o
·:.:.7.\~::
'0.
00
' 0',:... : :: .. o.·~'.'.~ .. ·. 260.8 ...•... , ... . ..•...•..•...•...•
...•...•.......•
...
. . . ... . . ! •
......
.. . .
.
~ .....•........ ...
.
-...... ........
• • • 0 •• • • • • •
... ... ...... . .................... .
r;:····:· .. ... · ··]2
: ... :: .• ::; :. 2521
/ / / . . . I
" "
"-/ / /"
" "
\.. '/ / 250,0
FU·g. 1. Profil ge()łogic7ll1Y pi!aJs'kJowni we wschod~
niJm zboczu wzgórZla !Wieżyca
Goological cross sectilcm through a sand . pirt on tbe !€ias1;e['n slope .of ,the hill Wie-
życa
"l. -osypiska; 2 - białe pi~k'i r6żnoz1ami-.
ste; ·3 - żwir z !pias1dem, otocza'kami i gła
zami
1 - hllls1de wastes; 2 - whlte, varlously ..
grained sands; 3 - gravel with sand, pebbles.
and Iboulders
Około 3 m :(2,9 m) pomzeJ szczytu wzgórza stwierdzamy jeszcze raz ..
piaski warstwowane (szurf [1lII), tym razem gruboziarniste. Ich skład gra-o nulometryczny jest następujący: frakcja 1,0+0,5 mm - 47,00/9, 1,5+.
1,0 mm ~ 20,4%, 0,5+0,25 mm - 13,7% , 1,5+2,0 mm - 6,0%, powyżel
2,0 mm - 9,3%, pozostałość stanowią inne frakcje. Piaski te zawierają nieznaczną domieszkę żwirów, które są dość dokładnie zaokrąglone.
W składzie mineralnym przeważa głównie kwarc, podrzędnie skalenie, potasowe i wapienie, znikoma ilość krzemieni oraz nieliczne ziaren/ka.
glaukonitu i limonitu. Piasek ten jest silnie wapnisty.
Budowa geologiczna zbocza wzgórza (od SSW) przedstawia się podob-- nie (fig. 2 - szurfy: 'IV, V, VI, VII i VII!!).
Budowla geologiczna wzgórza 'Wieżyca
Pod utworami zboczowymi (4,55 m poniżej szczytu) występują war-o stwowane piaski gruboziarniste (szurf IV) z minimalną domieszką żwiru.
żółtawej bail'Wy. Zabarwione one są wodoI:otlenkami żelaza '(od góry)i pO-o zbawione CaOOa. Dominuje frakcja 0,5+1,0 mm dochodząc do 41,99/0.
frakcja 0,25+0,5 mm - 24,4%, 1,25+1,5 mm - 9,4%, 0,15+0,25 mm - 5,9%1, powyżej 2,0 mm - 5,70/0, reszta to inne frakcje. Ziarna piasku są zaokrąglone, złożone głównie z. kwarcu, podrzędnie ze skaleni potaso ....
wych, krzemieni, glaukonitu i znikomej ilości minerałów' femicznych, fos ...
forytów i innych.
Bf!~,!!n~-{fao 1/
V 320.15m.Jl.l'.ITI.
··~····,··ao
~1I
.~rw" .
~jfiJ
'fI..~.:... :.
a93
~~i.::}:'{N·1.25m
325,7mn.p.m 1/1 .
VII Bmn .m.
Illj~
IV
~2It.!!!m~.
tV8
VI
Fig. 2. Profile gEo1ogiczne szurfów na wschod- nim (l, II, III) i połudn:iiowo-mchodnim
zboczu (IV-IVJIJI} wzgarza \Wieżyca
Geological srectdons in ·test pits on the ea.stern .(1, JJ rand III) slope iIUld on the south-vv-estern {IW'-NiIlI) slope of the hiU Wieżyca
l - utw,ory rz:boczowe; 2 - 26łtawY piasek z małą domieszką żwiru; 3 - żółtawy piasek:
drobnoziarnisty
.1 - hloLlside formations; 2 - yellowish sand
'W'Ith a sllg.ht admlxrture of gravel; 3 - yellowlsh fine-guined sand
Zółtawy piasek występujący w szurfie V jest średnioziarniSty. Frak ....
cji 0,25+0,5 mm jest 39,3%, 0,5+1,0 mm - 23,00/0, 0,16+0,Z5 mm - . 19,5%, 0,1+0,16 mm - 5,4°/01, resztę stanowią inne frakcje. Piasek ten jest warstwowany, lekko wapnisty, przeważnie o zaokrąglonych ziar- nach głÓwnie kwarcu, dość znacznej ilości skaleni potasoWY,Cli, .. niedużejj
406 Stanisław Beniuszys
ilości glaukonitu, krzemieni oraz nielicznych ziarn wapieni i innych mi-
nerałów.
Zółtawy piasek warstwowany występujący w szurfie VI charaktery- zuje się drobnym uziarnieniem i dobrą selekcją {frakcja 0,16+0,25 mm - 45,40/0, 0,25-+·'0,5 mm - 36,90/01, 0,16+0,1 mm - .9,2%, 0,5+1,0 mm - 3,1%, 0,1+0,063 mm - 2,5%, reszta inne frakcje), jest prawie jednoli- ty, dobrze przemyty i pozbawiony CaC03• Składa się z zaokrąglonych
ziarn głównie kwarcu, dość 1Jnacznej ilości skaleni potasowych, zniko- mej iloŚci głaukonitu, nielicznych 'ziarenek !krzemieni i i.Imych mine-
rałów.
rw
dolnej części szurfu VIT występuje żółtawy piasek warstwowany, drobnoziarnisty -(frakcja 0,16+0,25 mm -32,40/0, 0,1+0,16 mm l -28,3°/&, 0,063+0,1 mm - 22,4°/0, 0,25+0,5 mm - 5,0%, reszta - inne frakcje), lekko zailony, o ziarnach przeważIlie słabo zaokrąglonych, mniej o kształtach nieregularnych, pozbawiony' węglanu wapnia. Składa się głównie
z kwarcu, podrzędnie z glaukonitu i skaleni potasowych oraz nielicznych ziarn krzemieni i innych minerałów.
Jasnożółtawy piasek różnoziarnisty. występujący w szurfie VIII jest dobrze przemyty, bardzo słabo wapnisty, warstwowany, zawiera dużo frakcji drobnych (0,25+0,5 mm - 38,0°/0, 0,16---0,25 mm - 29,6%, 0,5+
1,0 mm - 18,1%, 0,1+0,16 mm - 6,3% oraz inne frakcje). Składa się
z ziarn przeważnie dość dokładnie zaokrąglonych, głównie kwarcu, pod-
rzędnie skaleni potasowych, glaukonitu i krzemieni.
Z powyższego opisu wynika, że wzgórze Wieżyca zbudowane jest z warstwowanych piasków, składających się w znacznej mierze z frakcji dr.obnych. Piaski te na różnych poziomach mają charalkter osadów flu- wioglacjalnych lub też rzecznych. Na zboczach wzgórza przykryte są one
dość grubą !(0,70+1,10 m i więcej!) warstwą utworów zboczowych. Są to przeważnie żółtawoszare piaski różnoziarniste z głazikami i próch-
nIcą, nie warstwowane i pozbawione węglanu wapnia.
W.a:rstwa żwiru· lekko gliniastego, ż piaskiem, otoczakami i głazami,
tkwiąca w grubej serii piasków fluwioglacjalnych na wysokości 260,8+
264,10 m n.p.m. robi wrażenie rozmytej moreny. Tu jest ona dwudziel- na, gdyż w dolnej jej części występuje 15 cm wkładka bardzo drobnego piasku, dobrze selekcjonowa~ego, źle przemytego, mulistego i zawiera-
jącego CaC03. Piasek ten jest osadem powstałym w wodzie stagnującej
i może świadczyć o istnieniu zamkniętego zbiornika wodnego.
W związku z tym nasuwają się tu następujące pytania: 1) na jakim poziomie znajdowało się zwierciadło tego zbiornika?, 2) czy jest prawdo- podobne, by zwierciadło jego znajdowało się wtedy na wysokości około
262 m n.p.m. (obecne pqłożenie wkładki miałkich piasków), czy też wy-
żej?, 3) czy jest prawdopodobne, by wody fluwioglacjalne, być może i rzeczne, które osadziły piaski wzgórza Wieżycy i sięgające jego szczytu
płynęły na tym poziomie (328,6 m n.p.m.:)? i 4) czy wzgórze Wieżycy jest
moreną czołową?
W tej chwili nie łatwo byłoby odpowiedzieć na te pytania. Nie należy jednak wątpić, że po wnikliwym zbadaniu wszystkich elementów Wzgórz Szymbarskich wraz z przyległymi do nich okolicami odpowiedź zostanie znaleziona. W każdym razie budowa geologiczna wzgórza Wieżycy (spo- kojne zaleganie, brak zaburzeń glacitektonicznych), występowanie wód
Budawa geologiczna ~6rza Wieżyca 407
stagnujących na wysokości około 262 m n.p.m. i wszystkie inne okolicz-
ności nie przemawiają za słusznością dotychczasowego poglądu na mor-
fogenezę Wieżycy i czynią wzgórze to bardziej podobne do ostańca ero- zyjnego aniżeli do moreny czołowej. .
Nie należy wykluczać analogii w budowie geologicznej rówmez l po-
zostałych członów zespołu Wzgórz Szymbarskich. Tak np. w 2Jboczu wzgó- rza przy stacji kolejowej miejscowości Krzeszna (około 5 km na S od sta- cji Wie~yca)' znajduje się duża piaskownia. Tu na całej wysokości od- krywki (12,60 m) odsłania się seria białych, różnoziarnistych piasków fluwioglacjalnych. Piaski te są warstwowane, leżą poziomo, tekstura we-
wnątrzwarstwowa jest natomiast diagonalna. Zawierają węglan wapnia,
są dOść dobrze przemyte (części spławialnych zaledwie 0,05°/01). Składają się w znacznej mierze z frakcji drobnych, których ilość od dołu serii ku g6rze stopniowo wzrasta, zaś frakcje grubsze zachowują się odwrot- nie, np. jeśli ddmies7)ka żwiru w dolnej części WynoSi 0,0°/01, to już
w środkowej części zanika ona zupełnie. lRożmieszczenie poszczegól- nych frakcji w dmawianej serii przedstawia się następująco:
Frakcja
0,1+0,25 ~m
0,25+0,.5 mm 0..5+1\0.mm I,O-H,6 mm
Zawartość prIOcenłowa
część dolna część środkiowa część g6rna '13,4-
51,3 29,21 4,2
al,6 511,&
6,0 '1,9
44,1 52,0 2,4 0,0
Powyższy skład granulometryczny może świadczyć o stopniowym wygasaniu źródła wód f1uwiglacjalnych, które piaski te transportowały.
Nin:iejsza notatka o budowie geologicznej wzgórza Wieżycy niech bę
dzie przynajmniej sygnałem o potrzebie wnikliwego zbadania pod tym
względem również pozostałych członów Wzgórz Szymbarskich i ich oko- lic, co może rzucić nowe światło na morfogenezę tych wzgórz.
Zakład. Geolgl1 WSP Gdynia, ul. Czołgistów 46
Nadesłano dnia 16 czerwca ~9&'1 r.
PISMIENNICTWO
GiA.JLON R. (1949) - .obllicze ;fizjograficzne regionu Kaszubskiego. Jantar, 7, p. 16'3- 174, z. 31--4. Gdańs~
GALoN 1R.(119®) - Q :lia7iach postoju lądoliodu na ,absuu-ze \Pomor2la. rOdbitkia z Księ
gi ~ątlrowej 7r5-1ecia Tow. Nauk. w Toruniu, p. 49b-m. Toruń.
GALON R. (1957) - rZagadnienie ostratnd-e,go zLodowacenJi,a w Ipolrsce. Kosmos, [B], 3, lP. 219-.2.36, z. 3 (:Li1). Warszawa.
KON[)IRu\OKI J. (1946) - 1P00000or~. P.Z.W.,s. Warszawa
OKOŁOWJ.:cZ W. (1956) --:.- Morfogetlie2Ja 'WSchodniej części Pojezdelrlza BomorS'k.ie- go. BiuL Ins,t; Geoł., 100, p. 355--'393. Wmsmwa.
408 Stanislaw Beniuszys
PA'WLOiWISIIm S. 1(1931). iRzut Oka Illa uksz'taltmvnie iPomoemza,. Czas. geogr~, 9~
p. OOI'7-f.!618, z. 2. Lw6w.
PIAS:ECK:I D. (1960) - Sz;Itic geologi{!:MllO-mor;fdl.ogkm~ dorzecza RadWli. Rocz.
!Pot Tow. 0,001.,29, p. ~, z. 4. Krak:6w..
PMlSECiK.I D.(1961) - Z pro;l)lematylki tras'y wycieczkiowej VI Kongr.eslU INQUA n-a /PojezEzu Pomorskim. "Zeszyty Goog,rall. Wyz. Szkoly Pedag.
w GdJan.sku", 3, p.81-OO. Wydawnictwo Morskie. Gdyn:ia.
SUJiKOW~I A. (1911). - Zi.emia X'a,szub6w.. lZ:iemia, 2, nr 22, p. M~I1. War- szawa
CraHHCJIaB IiEHlOJIrn:C
I'EOJlOI'H'IECKHE CfPOEHHE roPLI BEiKUQA B CBETE HOBEAInItX HCCJIE,lI;OBAlIHR:
Pe:nOMe
ropa Be~, 06pa3YIO~1Ul B MOpq,OJIOI'lAecKOM KOMnJIeKce Kamy6cxoro n003epbR KYJIb-
MHBllIUUO (328,6 M B.y.~), pacnOJIOlKeHa B 30Be KOBe'IHbIX MOj)eB nOMOpcx0.li: CTa,u;IDI Iia.JITHlt- CKoro OJIe,neHemDI H paccMal'pHBaeTCJI KaK KOBe'Dlllll: MOpeHa. 3Ta ropa CJIOlKeHa CJIOHCTLIMH, B 3BalJHTeJIbHoit CTeneHH MeJIK03epHHCTLIMH, npeHM)'Dl;ecmeHHo q,moBHOrJIJlIUI8.JIbHLIMH, pelKe pe'lHldMH, JIeCK8.MH. B 64,5 M HHlKe uepJIIB:HLI B q,moBHor~ necxax 3aJIeraeT CJIoit CJIerxa rJIHBHCToro rpaBHJI C necKOM, raJIbHoit H BanyHaMH (,nHaMeTPOM ,nO 16 CM), KOTOpldit ,neJIaeT·
BnC'JaTJIeHHe Pa3M1dTo:lt MopeHbI. B HHlKHeit 'IBCTH 3Toro CJIOJl Ha6mo,naeTCJI na'lKa (15 CM) MeJI- Koro HJIH 3aHJIeHHOrO necxa, KOTOpldit BHYTJ)H CJIOJl xapaxrepH3yeTCJI CDOKO:itm.IM, BOPMaJIbHbIM H roPH30HTaJIbHblM 3aJIeraHHeM. 3T0 oca.p;KH 3acTOitHLIx BO,n. YKa3aHH1Ul na'lKa, a TaKlKe H CJIOH BceX CJIaI'8lOID;BX ropy nopo,n HMelOT ropH3oHTaJIbHoe BOpMaJIbHOe 3a.nera.HHe.
BbDDeoDHcaHHoe reoJIOI'lAecKoe C1'poeHHe, BMeCTe C ,D;PyrHMH q,aKTOPaMH KaK HlLlII!l'IIIe oca,n- KOB 3acTOitHLIx BO,n C nepBII'DIhIM ropH3oHTaJIbHbIM 3aJIeraHHeM Ba BLICOTe OKOJIO 262 M B.Y.M.
U aHaJIOI'lAHoe 3aJIeraHHe BCeX ,D;PyrHX OC8,lJ;KOB, B 'l3.CTHOCTH q,moBHor~ HJIH pe'IHbIX necKoB, CJIaI'8lOID;BX ropy lJ.0 BepJIIB:HLI BKJIIOlJHTeJIbBO (328,6 M B.y.M.), On:yTCTBHe r~OTeK
TOHH'IecKHX HapymeHH.li: H up., Be no,nTBeplK,lJ;aeT yxopemmmerocJl B3rJIJl,D;a Ha Mopq,oreBe3 rOphI BelKHJJ;a H UPOOJIHlKaeT ee 60JIee K 3P03HOHHOMY 0CTaBI0', 'leM K KOBe'lHoit MopeBe.
CnelJ,YeT OlKlJ,D;aTb, 'iTO nOCJIe ~aTeJIbBOrO H3y'!emDI BCeit III:oM6apcxoit rpJllJ,LI (K KOTOPOit OTHOCHTCJI TaKlKe ropa BelKHJJ;a) BMeCTe C ee Oxpecm:OCTJIMII, 3al'pOB)'ThIil: aBTOPOM Bonpoc 6y,neT pemeH.
Stani\S~aw iBENIIU~YS
GEOLOGICAL STRUCTURE OF THE HILL wm1;YCA IN THE LIGHT OF RECENT STUDIES
Summary
The hill WLezy,ca thatoonstitutes la tar~a:in culmination (328.6 m 'above sea Level}
in the :Kas'2lUby Lake iDistrict, re5lts within a zone of end moraine.s Te':ferred to the Pomerani:an Stage of the iBalltic GladaliiOlll., and its thought to be end moraine.
Stres21czenie 409
'The hiU is built up mainly of fine-grained stratified sands of glacitluvial, at places .at fiUlViJal ortgin. 64..5 metres below 'the summit, the gliaotfluvioaJ. sands reveal la bed .of slightly loamy gl.'lavel, with ,sands; pebbles, and boulders ,(up .to 116 om in ddla- meter),tha:t iI1€ISieiIXl'bles la w;~bed-out moraine. In the lowt€!l" part of this bed there
«curs .an .intercalation of fine s:iJ.ty or .clayey sand, 115 'cm in thiclmess. In1:raBtratal .mwangemoent IQf ,this f·ine SIIlnd in quiet, norma,l and horizontal. It seems that the
~ has been laid down in ;sta,gnant water. Both ,the mtercalation here eonJS.i.- dered, and the beds ,Of all the deposits, which build rup l1he hill, rest in normal pos;i.tion, hori21ont·ally.
The geoliogioal structure described abow Md othe;r mcts such las the pre8lence
<JIf a stagnant Wftwdeposd,t found in the original pos;iItion at III hed>ght of about
~ m above sea level, the lanalogous positiOns of the I():tlrer furmatioOIllS, ,p!lm'ticulaJrly, howewr, that of the glacimuvial or fluvd.a'l sands, which malke !Up the hill (328.6 m
·a:bove sea level), the lack of glaciote·ctoni'cal disturbances, land s.oo .. , do not prove tbe previous lopiJni.on as to ;the mo;rphogenesiJs ,of thehdll Wieiyca, 'and force to·
oonsider ,j!t erosional outlier r.ather than. end mora,me.
l'tcan be expected that after a detailed extaJ!Ilination of . the whole oomplex of the Szymbo.rlk hills i(withtbe hill lWiezycaas a member of ,the ,complex) and of the adjacent areas, the problem diiS'cussed in the presen.t paper can, mo.St probably, be soLved univocally.
!["Smuga światła. (Wspomnienia)", Mieczysław Jastrun, Warszawa 1983 : [recenzja]]()