ȱȱ
¢ȱ£¢Čȱȱȱ
¢ ȱ ¢ȱgȱȊȱ ȱŬŪūŲ
¿ȱ£ ȱę
ȱ ȱÚ
Redaktor serii: Nauki Polityczne Mariusz Kolczyński
Recenzent Tomasz Słomka
Profesor Marek Barański
Szkic biograficzny
Jedną z tradycji uniwersyteckich jest zwyczaj świętowania jubileuszy człon- ków społeczności akademickiej przez publikację ksiąg okolicznościowych, na które składają się artykuły współpracowników i przyjaciół wyrażających w ten sposób swoje podziękowania Jubilatowi za wkład do polskiej nauki oraz lata twórczej obecności i współpracy. W roku 2018 swój jubileusz – 65. uro- dziny obchodzi profesor doktor habilitowany Marek Barański, wieloletni kierownik Zakładu Systemów Politycznych Polski i Państw Europy Środ- kowej i Wschodniej w Instytucie Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uni- wersytetu Śląskiego w Katowicach. Z tej okazji oddajemy na ręce Szanowne- go Jubilata zbiór artykułów przygotowanych przez jego współpracowników i przyjaciół z wielu ośrodków akademickich w kraju, będący wyrazem uzna- nia dla dorobku Pana Profesora i jego zasług w popularyzowaniu wiedzy.
Profesor doktor habilitowany Marek Barański jest wieloletnim nauczycie- lem akademickim, wychowawcą wielu pokoleń studentów, doktorantów, doktorów, doktorów habilitowanych, działaczy samorządu terytorialnego, który swoje życie zawodowe związał z Uniwersytetem Śląskim w Katowi- cach. Pozostaje zaangażowanym w sprawy Zagłębia Dąbrowskiego lokal- nym patriotą, który od 2015 roku piastuje stanowisko doradcy prezydenta Sosnowca. Od wielu lat jest również prezesem stowarzyszenia Związek Za- głębiowski i redaktorem naczelnym czasopisma „Nowe Zagłębie”.
Swoją karierę naukową Pan Profesor rozpoczynał na Uniwersytecie Ślą- skim w Katowicach, gdzie tytuł naukowy magistra nauk politycznych o spe- cjalności dziennikarstwo otrzymał w 1977 roku. Stopień doktora nauk huma-
Profesor Marek Barański. Szkic biograficzny
8
nistycznych w zakresie nauki o polityce uzyskał w 1984 roku na podstawie dysertacji: Rola ruchu młodzieżowego w procesie kształtowania kultury politycznej młodych górników, przygotowanej pod opieką doc. dra hab. Piotra Dobrowol- skiego. W roku 1987 Pan Profesor rozpoczął staż habilitacyjny w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR, który zakończył kolokwium habilitacyjnym 13 grudnia 1991 roku, a następnie, w 1992 roku, uzyskał stopień doktora ha- bilitowanego nauk humanistycznych w zakresie filozofii i socjologii, przed- stawiając rozprawę habilitacyjną: Politiczeskaja kultura licznosti w pieriod dyna- miczeskich pieremien (Polsza 80. godow). W 2015 roku otrzymał tytuł naukowy profesora nauk społecznych.
W 1977 roku Pan Profesor podjął pracę naukową w Instytucie Nauk Po- litycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach na sta- nowisku stażysty asystenta, następnie asystenta (1978–1981) oraz starsze- go asystenta (1981–1984). W 1984 roku awansował na stanowisko adiunkta, które piastował do 1995 roku ‒ do momentu objęcia stanowiska profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Śląskiego. Od 1993 roku pełni funkcję kie- rownika Zakładu Systemów Politycznych Polski i Państw Europy Środko- wej i Wschodniej.
Swoje zainteresowania w pierwszym okresie pracy naukowej koncentro- wał wokół teorii polityki, systemów politycznych oraz kultury politycznej, natomiast po uzyskaniu habilitacji kontynuował badania nad systemami po- litycznymi, a szczególną uwagę poświęcił lokalnemu systemowi polityczne- mu, władzy lokalnej i reaktywowanemu samorządowi terytorialnemu ‒ po- wstałemu w wyniku procesu decentralizacji władzy państwowej podczas przejścia od reżimu autorytarnego do demokratycznego. Przedmiotem ba- dań Pana Profesora stał się rozwój samorządu terytorialnego w ujęciu ilościo- wym i jakościowym, różne aspekty jego funkcjonowania w Polsce, a także w Słowacji, oraz współpraca samorządu terytorialnego z organizacjami po- zarządowymi, stanowiącymi składową społeczeństwa obywatelskiego. Jako lokalny działacz zaangażowany w rozwój swojego miasta i regionu Pan Pro- fesor poświęca wiele miejsca w swej pracy naukowej tematyce Sosnowca i Za- głębia Dąbrowskiego. Drugie ważne pole badawcze Pana Profesora dotyczy problematyki systemów politycznych państw Europy Środkowej i Wschod- niej (przestrzeni postsocjalistycznej) oraz doświadczeń procesu transforma- cji ustrojowej tych państw.
Pan Profesor jest autorem 5 i współautorem 3 monografii (w tym 2 w ję- zyku obcym), a także ponad 100 artykułów i rozpraw (w tym 15 w języku obcym), redaktorem 31 prac zbiorowych (w tym 1 w języku obcym) oraz re- cenzentem 30 prac zwartych. Dorobek Pana Profesora obejmuje zagadnienia z pogranicza politologii i socjologii polityki, w tym systemów politycznych, władzy i demokracji lokalnej, rozwoju lokalnego i społeczeństwa obywatel-
9
Profesor Marek Barański. Szkic biograficzny
skiego. Był promotorem 17 doktoratów, ponad 500 prac magisterskich, re- cenzentem 21 doktoratów, 4 rozpraw habilitacyjnych. Jest członkiem 3 ko- legiów redakcyjnych czasopism naukowych („Studia Wyborcze”, „Polish Political Science Yearbook”, „Samorząd Terytorialny w XXI Wieku”). Brał udział w ponad 30 krajowych i zagranicznych konferencjach naukowych.
Pan Profesor pełnił wiele funkcji we władzach uczelni, w organizacjach i instytucjach publicznych. Był kierownikiem lub koordynatorem licznych projektów badawczych, kierownikiem Studiów Podyplomowych Zarzą- dzanie Organizacją Pozarządową w Unii Europejskiej (w roku akademic- kim 2009/2010), współorganizatorem i pierwszym rektorem Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu (obecnie Wyższa Szkoła Humanitas) w Sosnow- cu (1997/1998), rektorem Wyższej Szkoły Planowania Strategicznego w Dą- browie Górniczej (2002–2004), prezesem Oddziału Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych w Katowicach (2002–2005).
Był radnym miasta Sosnowca (1994–1998), ekspertem sejmowej komisji RP ds. ustawy o samorządzie powiatowym (1995–1997), członkiem senac- kiej komisji UŚ ds. nauki (1993–1996), członkiem Komisji Kwalifikacyjnej do Służby Cywilnej (1996–1998), członkiem Międzykościelnej Komisji Regula- cyjnej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji (2002–2005), członkiem komisji Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki w Kijowie ds. rekrutacji kandydatów na staże naukowe w Polsce (2009). Jest doradcą prezydenta Sosnowca (od 2015 roku), prezesem stowarzyszenia Związek Za- głębiowski (od 2003 roku) oraz redaktorem naczelnym czasopisma społecz- no-kulturalnego „Nowe Zagłębie” (od 2008 roku).
Szanowny Jubilat odbył wiele staży naukowych krajowych i zagranicznych, m.in. w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR (1987–1991), w Akademii Pracy i Stosunków Społecznych w Moskwie (2003), na Uniwersytecie Pań- stwowym im. Tarasa Szewczenki w Kijowie (2009), na Uniwersytecie Karola w Pradze (1998, 2000, 2003, 2005, 2007, 2010) oraz na Uniwersytecie im. Ko- meńskiego w Bratysławie (1994, 2006). Był sześciokrotnie uhonorowany na- grodą Rektora za osiągnięcia naukowo-badawcze.
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego
(wybór)
Monografie
Ruch młodzieżowy a kultura polityczna młodych górników. (Studium zachowań i postaw politycznych młodzieży w okresie destabilizacji politycznej 1981–1982).
Warszawa, Centrum Badania Problemów Młodzieży, 1986.
Politiczeskaja kultura licznosti w pieriod dinamiczeskich pieriemien (Polsza 80-ch g.).
Moskwa, Institut Fiłosofii AN SSSR, 1991.
Politiczeskaja kultura licznosti w pieriod dinamiczeskich pierimien (Polsza 80. go- dow). Moskwa, Institut Fiłosofii AN SSSR, 1993.
Program pilotażowy w opiniach środowiska samorządowego i pracowników admini- stracji rządowej. Katowice, Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1995.
Strategia przeciwdziałaniu bezrobociu w Siemianowicach Śląskich. [Współauto- rzy: M. KuŚ, M. Mitręga, M. ZraŁek]. Siemianowice Śląskie, Powiatowy Urząd Pracy, 2005.
Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne. [Współautorzy: S. Kantyka, S. Kubas, M. KuŚ]. Warszawa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej TWP, 2007.
Będzin w III RP. Transformacja gospodarcza, polityczna i społeczna. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2013.
Samorząd terytorialny. Zmiany instytucjonalne od demokracji bezpośredniej i przedsta- wicielskiej do partycypacyjnej. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2013.
Wybory, prawo wyborcze w państwach Grupy Wyszehradzkiej. [Współautorzy:
A. CzyŻ, S. Kubas, R. Rajczyk]. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2016.
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
12
Artykuły, studia, rozprawy
Młodzież – zakład pracy – system polityczny. „Pokolenia” 1981, nr 1.
Uwarunkowania procesu artykulacji interesów i potrzeb klasy robotniczej w prze- mysłowym zakładzie pracy. W: Mikrosystemy społeczno-polityczne. Red. P. Do- browolski, J.P. Gieorgica. Katowice, Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1982.
Funkcje integracyjne i dezintegracyjne konfliktów społecznych. W: Sprzeczności i konflikty społeczne oraz ich skutki polityczne. Katowice, Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych oraz Instytut Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1984.
Wiedza polityczna młodych górników. „Pokolenia” 1984, nr 4.
Artykulacja interesów i potrzeb klasy robotniczej w systemie społecznym przedsię- biorstwa. „Studia Nauk Politycznych” 1986, nr 1 (79).
Młodzież robotnicza w ZSMP. [Współautorka: B. BaraŃska]. „Pokolenia” 1986, nr 9.
Sprawozdanie z XV Konferencji Wykładowców Nauk Politycznych Polski Południo- wej – Zawoja 1984. [Współautor: W. ŁysoŃ]. „Studia Nauk Politycznych”
1986, nr 1 (79).
Świadomość polityczna członków partii pracowników przedsiębiorstw przemysło- wych (w świetle badań empirycznych). W: Dialektyka przeobrażeń politycznych.
Red. J. Naumiuk. Kielce, Politechnika Świętokrzyska, 1986.
Znajomość bieżących wydarzeń politycznych przez studentów uczelni wojewódz- twa katowickiego. Raport z badań. [Mat. powielony]. Katowice, Centrum Ba- dania Problemów Młodzieży, 1986.
Delnicka mladeż v ZSMP. [Współautorka: B. BaraŃska]. „Impuls” 1987, nr 2.
Młodzież wobec PRON. [Współautorzy: W. Pietras, S. WrÓbel]. „Pokolenia”
1987, nr 9.
Wiedza polityczna studentów. [Współautor: S. WrÓbel]. „Pokolenia” 1987, nr 4.
Politiczeskije diejstwia licznosti. W: Sbornik Rostowskowo Gosudarstwiennowo Uniwiersiteta. Rastow na Danu, Rostowskij Gosudarstwiennyj Uniwier- sitiet, 1992.
Granice autonomii władzy lokalnej. W: Zreorganizować przestrzeń publiczną. Red.
J. WÓdz. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 1993.
Portret gmin województwa katowickiego. Wybrane problemy. W: Społeczności lo- kalne i rozwój lokalnej demokracji. Gminy województwa katowickiego. Red.
M. BaraŃski. Katowice, Centrum Naukowe Sokrates, Agencja Wydawni- cza „Domino”, 1993.
Proces demokratizacji własti na miestach. W: Sbornik Rostowskowo Gosudarstwien- nowo Uniwiersiteta. Rastow na Danu, Rostowskij Gosudarstwiennyj Uni- wiersitiet, 1993.
13
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
Gmina jako lokalny system polityczny. W: Polityczne życie lokalne. Red. J. WÓdz.
Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 1994.
Charakterystyka gmin i zbiorowości. W: Władza i społeczności lokalne w procesie przeobrażeń ustrojowych. Red. P. Dobrowolski. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1994.
Posłowie. W: Władza i społeczności lokalne w procesie przeobrażeń ustrojowych.
Red. P. Dobrowolski. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1994.
Wartości w polityce okresu transformacji ustrojowej. W: Społeczna gospodarka ryn- kowa: polityka – etyka – gospodarka. Red. E. OkoŃ-HorodyŃska. Katowice, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, 1995.
Wstęp. Podstawy ustrojowe systemu politycznego Słowacji. Partie polityczne w par- lamencie Słowacji. W: Dynamika systemów politycznych wybranych państw Eu- ropy Środkowej i Wschodniej. Red. M. BaraŃski. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1995.
Ewolucja kompetencji i zadań gminy w zakresie pomocy społecznej w latach 1990–
1995. W: Społeczna gospodarka rynkowa. Socjalne aspekty społecznej gospodar- ki rynkowej. Red. E. OkoŃ-HorodyŃska. Katowice, Akademia Ekonomicz- na w Katowicach, 1996.
Przesłanki działania gminy na rzecz restrukturyzacji gospodarki lokalnej. W: Pod- stawowe problemy restrukturyzacji zatrudnienia w makroregionie południowym.
Red. J. Siemianowicz. Katowice, Wydawnictwo Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im. gen. Jerzego Ziętka, 1996.
Finansowanie Segmentów Lokalnych jako podmiotów realizacyjnych Programu Re- gionalnej Polityki Gospodarczej Górnego Śląska. [Współautorka: B. BaraŃska].
W: Vzájomny vzťah medzi financiami podnikateľskej sféry a zdrojami financo- vania verejných potrieb. Bratislava, Ekonomická Univerzita v Bratislave, 1997.
Publiczny charakter władzy lokalnej. Przedmiot, struktura i zakres władzy lokalnej.
W: Władza polityczna. Koncepcje i ujęcie zjawiska. Red. S. WrÓbel. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1997.
Standardy zachodnioeuropejskie w regulacjach prawnych i praktyce działania władz lokalnych krajów Europy Środkowej i Wschodniej. W: Bariery i stymulatory in- tegracji europejskiej. Red. H. Przybylski. Katowice, Akademia Ekonomicz- na w Katowicach, 1997.
Wartości w polityce lokalnej okresu transformacji ustrojowej. W: Śląsk Opolski. Pro- blemy okresu transformacji w drodze do normalności. Red. M. Kozera, M. Lis.
Opole, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 1997.
Wspólnota ponadlokalna jako nowa przestrzeń gospodarcza. W: Społeczna gospodar- ka rynkowa. Aspekty regionalne. Red. E. OkoŃ-HorodyŃska. Katowice, Aka- demia Ekonomiczna w Katowicach, 1997.
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
14
Funds for Financing Public Services in a Polish Commune. W: Alternatívne finan- covanie verejných potrieb a podnikateľskej sféry v transformujúcich sa ekonomi- kách. Bratislava, Ekonomická Univerzita v Bratislave, 1998.
Rozwój demokracji lokalnej w Polsce a standardy Unii Europejskiej. W: Rola de- mokracji lokalnej w przyśpieszeniu integracji z Unią Europejską. Red. J. Gier- czycka. Katowice, Wydawnictwo Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im.
gen. Jerzego Ziętka, 1998.
Samorząd terytorialny w lokalnym systemie władzy publicznej w Słowacji. W: Wła- dze lokalne w Europie Środkowej i Wschodniej. Red. M. BaraŃski. Katowice, Stowarzyszenie Pomocy Szkole „Belfer”, 1998.
Samorząd terytorialny w Polsce na tle przemian w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. W: Polska w procesie przeobrażeń ustrojowych. Red. S. WrÓ- bel. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1998.
Samorząd terytorialny w systemie władzy lokalnej w Polsce. W: Władze lokalne w Europie Środkowej i Wschodniej. Red. M. BaraŃski. Katowice, Stowarzy- szenie Pomocy Szkole „Belfer”, 1998.
Stosunki polsko-słowackie. W: Polska i jej sąsiedzi w latach 90. Polityczne i ekonomicz- ne aspekty współpracy i integracji. Red. B. ŁomiŃski, M. Stolarczyk. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1998.
Wpływ samorządu terytorialnego na restrukturyzację gospodarki lokalnej. W: Pod- stawowe problemy restrukturyzacji produkcji w makroregionie południowym.
Red. J. Siemianowicz. Katowice, Wydawnictwo Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im. gen. Jerzego Ziętka, 1998.
Zadania samorządu miejskiego. W: Samorząd terytorialny w rozwiązywaniu pro- blemów społecznych województwa katowickiego. Red. M. BaraŃski. Katowi- ce‒Żory, Wydawnictwo Solo Press, 1998.
Organy, narzędzia i mechanizmy zarządzania Kontraktem regionalnym. W: Kon- trakt regionalny dla województwa katowickiego. Red. M. BaraŃski. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1999.
Postawy i zachowania wyborcze mieszkańców Sosnowca w latach 1990‒1998. „Rocz- nik Sosnowiecki” 1999, t. 7: Samorządne społeczeństwo.
Segment lokalny jako przestrzeń gospodarcza Kontraktu regionalnego. W: Kontrakt regionalny dla województwa katowickiego. Red. M. BaraŃski. Katowice, Wy- dawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1999.
Szkic do portretu liderów Kontraktu Regionalnego dla województwa katowickiego.
W: Pokolenia. Kultura. Polityka. Księga jubileuszowa na sześćdziesięciopięciolecie Profesora Bronisława Gołębiowskiego. Warszawa, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 1999.
Wstęp. Charakterystyka zadania badawczego, zbiorowości badanej i procedu- ry badawczej. W: Kontrakt regionalny dla województwa katowickiego. Red.
15
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
M. BaraŃski. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Kato- wicach, 1999.
Zakończenie. Transformacja społeczno-gospodarcza województwa katowickiego a procesy regionalizacji Polski w procesach systemowych przygotowań do człon- kostwa w Unii Europejskiej. W: Kontrakt regionalny dla województwa katowic- kiego. Red. M. BaraŃski. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskie- go w Katowicach, 1999.
Gmina samorządowa jako polityczna organizacja społeczności lokalnej. W: Polityka:
przedmiot badań i formy jej przejawiania się. Red. P. Dobrowolski, M. Stolar- czyk. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2000.
Modernizacja polityczna społeczności lokalnych w Polsce w świetle standardów eu- ropejskich. W: Społeczności lokalne w perspektywie integracji europejskiej. Red.
R.B. WoŹniak. Koszalin, Wydawnictwo Uczelniane Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej, 2000.
Modernizacja samorządowa władz lokalnych w Europie Środkowo-Wschodniej. W:
Europa Środkowo-Wschodnia a globalizacja. Red. T. Wallas. Poznań, Wydaw- nictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2000.
Samorząd terytorialny w Polsce i w wybranych państwach Europy Środkowo- wschodniej w świetle standardów Unii Europejskiej. W: Prawne i finansowe aspek- ty funkcjonowania samorządu terytorialnego. Red. S. Dolata. Opole, Wydaw- nictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2000.
Konsekwencje polityczne zmian systemu wyborczego do organów przedstawiciel- skich gminy. W: Społeczno-polityczne aspekty transformacji ustrojowej. Red.
P. Dobrowolski, J. Liszka, J. Sztumski. Ustroń, Wydawnictwo STUDEU, 2001.
Kultura polityczna mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego. W: Zagłębie Dąbrowskie.
W poszukiwaniu tożsamości regionalnej. Red. M. BaraŃski. Katowice, Wy- dawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2001.
Values in the Local Politics of the System Transformation. W: Current Issues of Cul- tural and Spirituals Development. Ed. R. Deltuvas et al. Kaunas, Lithuanian University of Agriculture, 2001.
Einstellungen der schlesischen Jugend gegenuber dem Process der europaischen In- tegration. [Współautorka: B. BaraŃska]. W: Europaische Integration in der deutsch-polnischen Perspektive. Hrsg. C. Trosiak, T. Wallas. Poznań‒Słu- bice, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikar- stwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2002.
Model samorządu terytorialnego w procesie reformy społeczno-administracyjnej państwa. W: Samorządowa polityka społeczna. Red. A. Frączkiewicz-Wron- ka. Warszawa, Wydawnictwo TWP, 2002.
Political Values in the Period of the System Transformation. W: Ćlověk – dějiny – hodnoty jako filozofický, historický, sociálně politický a výchovný problém. Sbor-
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
16
nik materiálů z mezinárodní vědecké konference uspořádané ve dnech 7.‒8. března 2002 katedrou občanské výchovy Pedagogické fakulty OU v Ostravě a katedrou společenských věd VŠB‒TU v Ostravě. Eds. J. Petrujcijova, J. Feber. Ostra- va, Ostravská univerzita, 2002.
Rol miestnowo samouprawlienija w demokraticzeskoj Polszi. W: Socjalno-ekonomicze- skoje problemy w postosocjalisticzeskom obszestwie. Red. K. Piątek, W.J. Salen- ko, W.I. Speranski. Moskwa, Akademia Truda i Socjalnych Otnoszeni, 2002.
Jan Róg: Relacje społeczno-ekonomiczne na pograniczu polsko-czeskim. Opole, Wy- dawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 2001. [Recenzja]. „Studia Regionalne i Lokalne” 2003, nr 4 (14).
Political Values and Culture of a Regional Community. W: Spiritual Values in Know- ledge Socjety. Kaunas, Akademija Kaunas, 2003.
Rozwój samorządu terytorialnego w Polsce w świetle procesów integracyjnych w Eu- ropie. W: Samorząd ‒ rozwój ‒ integracja. Red. M. BaraŃski. Katowice, Wy- dawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2003.
Samorząd terytorialny i władze lokalne w państwach Europy Środkowo-Wschodniej w świetle standardów zachodnioeuropejskich. W: Europa Środkowa i Wschodnia wobec współczesnych wyzwań integracyjnych. Red. A. StępieŃ-KuczyŃska.
Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2003.
Samorząd terytorialny w drodze do Unii Europejskiej. „Rocznik Sosnowiecki”
2003, t. 11: Sto lat.
Portret polityczny mieszkańców Sosnowca. „Rocznik Sosnowiecki” 2004, t. 12:
Kulturowy obraz miasta.
Samorząd terytorialny jako podmiot strategii rozwoju społecznego. W: Samorząd po- nadgminny w Polsce. Tradycja – odrodzenie – doświadczenia. Red. B. Nawrot, J. PokŁadecki. Poznań, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycz- nych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004.
Słowacja. W: Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej. Red.
M. BaraŃski, współpraca E. Pioskowik. Katowice, Wydawnictwo Uniwer- sytetu Śląskiego w Katowicach, 2004.
Wstęp. Interpretacje przyczyn zmiany politycznej w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. [Współautor: E. Pioskowik]. W: Systemy polityczne państw Eu- ropy Środkowej i Wschodniej. Red. M. BaraŃski, współpraca E. Piosko- wik. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2004.
Zmiany systemu partyjnego w Słowacji. W: Integracja europejska na początku XXI wieku. Wybrane problemy. Red. R. Fiedler. Poznań, Wydawnictwo Nauko- we Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 2004.
Opyt obszczestwienno-politiczeskich transformaciej na postsocjalisticzeskom pro- stranstwie: „Krugłyj stoł” rosyjskich i polskich uczonych. „Westnik Moskow- skowo Uniwersiteta. Seria 12. Politiczeskije nauki” 2005, nr 2.
17
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
Partie polityczne w systemie władzy samorządowej. W: Partie polityczne: perma- nentne problemy. Studia z zakresu funkcjonowania systemu politycznego. Red.
J. KornaŚ. Kielce, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Administra- cji im. prof. Edwarda Lipińskiego, 2005.
Zagłębie Dąbrowskie jako region kulturowo-polityczny na przełomie wieków. W:
„Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego”. T. 1: Pol- ska i świat – wyzwania współczesności. Warszawa, Wydawnictwo Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, 2005.
Centrum i peryferie w III RP. W: Idee – instytucje – demokracja. Instytucjonaliza- cja polskiej transformacji ustrojowej. Red. L. Rubisz. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006.
Podstawy ustrojowe samorządu terytorialnego państw Europy Środkowej i Wschod- niej ‒ członków Unii Europejskiej. W: Dialog europejski Zachód–Wschód. Poli- tyka – gospodarka – społeczeństwo. Red. A. StępieŃ-KuczyŃska, T. JaŁmuŻ- na. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006.
Wstęp do rekonstrukcji kultury politycznej mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego.
W: Nauk jest wiele – prawda jedna. Doctrina multiplex, veritas una. Księga ju- bileuszowa z okazji 55-lecia pracy naukowej i dydaktycznej Profesora Janusza Sztumskiego. Red. K. Czekaj, M. KolczyŃski, W. Markiewicz. Katowice, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa, 2006.
Politiczeskaja modernizacja w gasudarstwach Wyszehardzkoj Grupy. [Współauto- rzy: E. Pioskowik, A. StępieŃ-KuczyŃska]. W: Politiczeskije sistemy gosudarstw Wyszehradzkoj Grupy. Red. M. BaraŃski, M. Wilk, A. StępieŃ-KuczyŃska.
Moskwa, Rossijskaja Akademija Gosudarstwennoj Służby pri Prezidente Rossijskoj Federacii, 2007.
Polska. [Współautorzy: M. CzerwiŃski, W. Pietras, J. Sielski]. W: Władza pań- stwowa i administracja publiczna w państwach Europy Środkowej i Wschodniej.
Red. M. BaraŃski. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007.
Respublika Polsza. W: Politiczeskije sistemy gosudarstw Wyszehradzkoj Grupy.
[Współautorzy: W. Pietras, J. Sielski]. Red. M. BaraŃski, M. Wilk, A. Stę- pieŃ-KuczyŃska. Moskva, Rossijskaja Akademija Gosudarstwennoj Służ- by pri Prezidente Rossijskoj Federacii, 2007.
Self-Government and Provincial Governor – Local and Regional Subjects of So- cial and Economic Development of Poland. “Vedecky ćasopis wysokej śkoly ekonomie a manaźmentu verejnej spravy v Bratislave” 2007, Ćislo 2, roć- nik 3.
Słowacja. [Współautorka: A. CzyŻ]. W: Władza państwowa i administracja pu- bliczna w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Red. M. BaraŃski. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007.
Słowackaja Respublika. [Współautorka: A. CzyŻ]. W: Politiczeskije sistemy go- sudarstw Wyszehradzkoj Grupy. Red. M. BaraŃski, M. Wilk, A. StępieŃ-
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
18
-KuczyŃska. Moskwa, Rossijskaja Akademija Gosudarstwennoj Służby pri Prezidente Rossijskoj Federacii, 2007.
Wstęp. Modernizacja ustroju politycznego w Europie Środkowej i Wschodniej.
W: Władza państwowa i administracja publiczna w państwach Europy Środko- wej i Wschodniej. Red. M. BaraŃski. Toruń, Wydawnictwo Adam Marsza- łek, 2007.
Lokalne społeczeństwo obywatelskie. W: Idea społeczeństwa obywatelskiego wobec lokalnych problemów społecznych w procesie globalizacji. Red. M. BaraŃski, B. Kubiczek. Dąbrowa Górnicza, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Plano- wania Strategicznego, 2008.
Modernizacja ustroju samorządowego w Europie Środkowej i Wschodniej. W: Mo- dernizacja polityczna w teorii i praktyce. Transfer nowoczesnych idei, wartości, instytucji i mechanizmów. Red. M. BaraŃski. Katowice, Wydawnictwo Na- ukowe „Śląsk”, 2008.
Organizacje pozarządowe i samorząd terytorialny w lokalnym społeczeństwie obywa- telskim (na przykładzie doświadczeń wybranych gmin i miast Zagłębia Dąbrowskie- go). W: Przestrzeń socjologii. Red. K. Czekaj, J. Sztumski, A. Wolski. Katowice, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego, 2008.
Organizacje pozarządowe w Sosnowcu. [Współautor: P. BaraŃski]. „Rocznik So- snowiecki” 2008, t. 16: Społeczeństwo obywatelskie.
Partie polityczne w Sosnowcu w procesie transformacji ustrojowej. „Rocznik So- snowiecki” 2008, t. 16: Społeczeństwo obywatelskie.
Samorząd terytorialny w Federacji Rosyjskiej. W: Rosja w okresie prezydentury Władimira Putina. Red. A. StępieŃ-KuczyŃska, S. BieleŃ. Toruń, Wydaw- nictwo Adam Marszałek, 2008.
W okresie transformacji i w III Rzeczypospolitej (1989–2007). W: Będzin 1358–
2008. T. 3. Red. A. Glimos-NadgÓrska. Będzin, Wydawnictwo Muzeum Zagłębia, 2008.
Współpraca organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym w budowie spo- łeczeństwa obywatelskiego. W: Trzy obszary badań społecznych. Historia – poli- tologia – public relations. Red. D. Kubok. Katowice, Akademia Ekonomicz- na w Katowicach, 2008.
Wstęp. Charakterystyka i zakres pola badawczego. [Współautorka: B. Kubiczek].
W: Idea społeczeństwa obywatelskiego wobec lokalnych problemów społecznych w procesie globalizacji. Red. M. BaraŃski, B. Kubiczek. Dąbrowa Górnicza, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Planowania Strategicznego, 2008.
Organizacje pozarządowe w społeczeństwie obywatelskim. W: Zarządzanie orga- nizacją pozarządową w Unii Europejskiej. Red. M. BaraŃski. Katowice, Wy- dawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2009.
Samorząd terytorialny w Polsce w kontekście obecności w UE. W: Pięć lat członko- stwa w Unii Europejskiej a pozycja Polski na arenie międzynarodowej. Doświad-
19
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
czenia polityczne, prawne i kulturowe. Red. A. Barcik, P. DziwiŃski, M. Kau- te. Bielsko-Biała, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej, 2009.
Samorząd terytorialny w Republice Słowacji. W: Samorząd terytorialny w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Red. M. BaraŃski. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
Samorząd terytorialny w Rzeczypospolitej Polskiej. [Współautor: S. Kubas]. W:
Samorząd terytorialny w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Red. M. Ba- raŃski. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
Wstęp. Polityczne i prawne aspekty reaktywacji i rozwoju samorządu terytorialne- go w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. [Współautorzy: A. CzyŻ, S. Ku- bas]. W: Samorząd terytorialny w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Red.
M. BaraŃski. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
Zasady finansowania wspólnot samorządowych w teorii i praktyce. W: Samorząd terytorialny. Ale jaki? Red. A. Lutrzykowski. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2009.
Rola sportu i innych form kultury fizycznej w działalności samorządu terytorialne- go na przykładzie Sosnowca. W: Z dziejów kultury fizycznej w Zagłębiu Dąbrow- skim i regionach ościennych. Red. M. Ponczek, S. Witkowski, A. Fryc. Sosno- wiec–Katowice–Dąbrowa Górnicza, Muzeum Miejskie „Sztygarka”, 2010.
Samorząd terytorialny w procesie unowocześnienia Polski. [Współautorzy: A. CzyŻ, S. Kubas]. W: Rola samorządu terytorialnego w modernizacji Polski. Red. M. Ba- raŃski, A. CzyŻ, S. Kubas. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2010.
Współpraca międzysektorowa samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w modernizacji społeczeństwa obywatelskiego. [Współautorka: A. FortuŃska].
W: Rola samorządu terytorialnego w modernizacji Polski. Red. M. BaraŃski, A. CzyŻ, S. Kubas. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2010.
Rola samorządu terytorialnego w budowie społeczeństwa obywatelskiego. [Współau- torka: B. BaraŃska]. W: Myśli społecznych splątanie. Red. K. Czekaj, J. Sztum- ski, Z. Żechowski. Katowice, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im.
Wojciecha Korfantego, 2011.
Uniwersalne i specyficzne doświadczenia procesów transformacji w Europie Środkowej i Wschodniej. [Współautorzy: S. Kubas, M. Zięba]. W: Doświadczenia transfor- macji politycznej w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Red. M. BaraŃ- ski, S. Kubas, M. Zięba. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2011.
Uniwersalne wartości samorządu terytorialnego w Europie Środkowej i Wschodniej.
W: Die Zukunft Europa und das Problem mit den Werten. Przyszłość Europy a problem wartości. Red. H. Badura. Katowice–Wien, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego, 2011.
Kapitał społeczny w polityce. [Współautorka: B. BaraŃska]. W: Kapitał społecz- ny i polityka w procesie transformacji ustrojowej Europy Środkowej i Wschod-
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
20
niej. Red. M. BaraŃski, współpraca M. Dyduch. Katowice–Sosnowiec, Za- głębiowska Oficyna Wydawnicza, 2012.
Parlamenty w reżimach politycznych. W: Parlament w państwach Grupy Wyszeh- radzkiej. Problemy metodologiczno-teoretyczne. Red. M. BaraŃski, R. Glaj- car, S. Kubas. Katowice, REMAR, 2012.
Pola współpracy samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. W: Sa- morząd terytorialny w przestrzeni publicznej. Red. Z. Zychowicz. Szczecin, Instytut Rozwoju Regionalnego, 2012.
Wpływ wizerunku osoby publicznej na wzrost zaufania społecznego. [Współautor- ka: B. BaraŃska]. W: Kapitał społeczny i polityka w procesie transformacji ustro- jowej Europy Środkowej i Wschodniej. Red. M. BaraŃski, współpraca M. Dy- duch. Katowice–Sosnowiec, Zagłębiowska Oficyna Wydawnicza, 2012.
Demokracja i partycypacja w wiejskiej jednostce pomocniczej. W: Polski samorząd terytorialny. Europejskie standardy i krajowa specyfika. Red. A. Lutrzykowski.
Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014.
Demokracja samorządowa w Polsce. Jej stan i perspektywy. W: Studia nad współ- czesnymi systemami politycznymi. Instytucje i mechanizmy rywalizacji politycz- nej. T. 2. Red. R. Alberski, W. Jednaka, D. SkrzypiŃski. Toruń, Wydawnic- two Adam Marszałek, 2014.
Polityka zatrudnienia w prawie międzynarodowym [wybór źródeł]. W: Delimitacja polityki zatrudnienia w Polsce na początku XXI w. Red. A.J. Abramski, M. Ba- raŃski, P. Szudry. Sosnowiec, Zagłębiowska Oficyna Wydawnicza, 2014.
Samorządowa konsultacja społeczna instytucją demokracji bezpośredniej. W: In- stytucjonalizacja demokracji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Wybra- ne problemy. Red. M. BaraŃski, M. TyraŁa. Katowice, Wydawnictwo Uni- wersytetu Śląskiego w Katowicach, 2014.
Transformacja ustrojowa. W: Władza wykonawcza w teorii i praktyce politycznej okresu transformacji. Doświadczenia państw Grupy Wyszehradzkiej. Red. M. Ba- raŃski, A. CzyŻ, R. Rajczyk. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Ślą- skiego w Katowicach, 2014.
Zagłębie Dąbrowskie jako podregion Unii Europejskiej. W: 10 lat Zagłębia Dąbrow- skiego w Unii Europejskiej. Red. M. BaraŃski. Sosnowiec, Zagłębiowska Ofi- cyna Wydawnicza, 2014.
Aktywność wyborcza i upełnomocnienie kobiet jako wskaźniki demokracji lokalnej.
W: Doświadczenia transformacji systemowej w Europie Środkowej i Wschod- niej. Red. M. BaraŃski, M. Guzy, N. Rudakiewicz. Katowice, Wydawnic- two Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2015.
Odpowiedzialność konstytucyjna w Rzeczypospolitej Polskiej. W: Sądownictwo kon- stytucyjne w państwach Grupy Wyszehradzkiej. Red. M. BaraŃski, A. CzyŻ, R. Rajczyk, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowi- cach, 2015.
21
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
Refleksje o „pierestrojce” polskich uczonych. Dyskusja okrągłego stołu. [Passus, s. 145–154]. “Eastern Review” 2015, t. 4.
Samorząd terytorialny w koncepcji społeczeństwa obywatelskiego. W: Ideologiczne i doktrynalne podstawy zmian ustrojowych w krajach Europy Środkowej i Wschod- niej po roku 1989. Red. M. BaraŃski, M. Guzy. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2016.
Sosnowiec w III Rzeczypospolitej. W: Sosnowiec. Obraz miasta i jego dzieje. T. 1.
Red. A. Barciak, A.T. Jankowski. Sosnowiec, Muzeum w Sosnowcu, 2016.
Prace redakcyjne
Gminy województwa katowickiego. Społeczności lokalne i rozwój lokalnej demokra- cji. Katowice, Centrum Naukowe Sokrates, Agencja Wydawnicza „Domi- no”, 1993.
Dynamika systemów politycznych wybranych państw Europy Środkowej i Wschod- niej. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1995.
Samorząd terytorialny w rozwiązywaniu problemów społecznych województwa ka- towickiego. Katowice‒Żory, Wydawnictwo Solo Press, 1998.
Władze lokalne w Europie Środkowej i Wschodniej. Katowice, Stowarzyszenie Pomocy Szkole „Belfer”, 1998.
Kontrakt regionalny dla województwa katowickiego. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1999.
Zagłębie Dąbrowskie. W poszukiwaniu tożsamości regionalnej. Katowice, Wydaw- nictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2001.
Samorząd – rozwój – integracja. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Ślą- skiego w Katowicach, 2003.
Władze lokalne i regionalne w warunkach globalizacji. [Współredaktor: M. Sto- larczyk]. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowi- cach, 2003.
Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej. [Współpraca: E. Pio- skowik]. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2004.
Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej. Ustrój, organy wła- dzy, partie polityczne. [Współpraca: E. Pioskowik]. Katowice, Wydawnic- two Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2005.
Politiczeskaja sistema gosudarstw Wyszehradzkoj Grupy. [Współredaktorzy:
A. StępieŃ-KuczyŃska, M. Wilk]. Moskva, Rossijskaja Akademija Gosu- darstwennoj Służby pri Prezidente Rossijskoj Federacii, 2007.
Władza państwowa i administracja publiczna w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007.
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
22
Idea społeczeństwa obywatelskiego wobec lokalnych problemów społecznych w dobie globalizacji. [Współredaktorka: B. Kubiczek]. Dąbrowa Górnicza, Wydaw- nictwo Wyższej Szkoły Planowania Strategicznego, 2008.
Modernizacja polityczna w teorii i praktyce. Transfer nowoczesnych idei, warto- ści, instytucji i mechanizmów. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2008.
Modernizacja polityczna w teorii i praktyce. Aspekty filozoficzne i dziedziny moder- nizacji. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2009.
Modernizacja polityczna w teorii i praktyce. Doświadczenia państw postsocjalistycz- nych i Trzeciego Świata. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2009.
Samorząd terytorialny w Europie Środkowej i Wschodniej. Toruń–Katowice, Wy- dawnictwo Adam Marszałek, 2009.
Zarządzanie organizacją pozarządową w Unii Europejskiej. Wybrane aspekty. Ka- towice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2009.
Rola samorządu terytorialnego w modernizacji Polski. [Współredaktorzy: A. CzyŻ, S. Kubas]. Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, 2010.
Doświadczenia transformacji politycznej w państwach Europy Środkowej i Wschod- niej. [Współredaktorzy: S. Kubas, M. Zięba]. Katowice, Wydawnictwo Na- ukowe „Śląsk”, 2011.
Kapitał społeczny i polityka w procesie transformacji ustrojowej Europy Środkowej i Wschodniej. [Współpraca: M. Dyduch]. Katowice, Zagłębiowska Oficyna Wydawnicza, 2012.
Parlamenty w państwach Grupy Wyszehradzkiej. Problemy metodologiczno-teore- tyczne. [Współredaktorzy: R. Glajcar, S. Kubas]. Katowice, REMAR, 2012.
Delimitacja polityki zatrudnienia w Polsce na początku XXI w. [Współredakto- rzy: A.J. Abramski, P. Szudry]. Sosnowiec, Zagłębiowska Oficyna Wy- dawnicza, 2014.
25 lat transformacji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. [Współredaktor:
J. WiŚniewski]. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Ka- towicach, 2014.
10 lat Zagłębia Dąbrowskiego w Unii Europejskiej. Sosnowiec, Zagłębiowska Ofi- cyna Wydawnicza, 2014.
Instytucjonalizacja demokracji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Wybra- ne problemy. [Współredaktor: M. TyraŁa]. Katowice, Wydawnictwo Uni- wersytetu Śląskiego w Katowicach, 2014.
Władza wykonawcza w teorii i praktyce politycznej okresu transformacji. Doświad- czenia państw Grupy Wyszehradzkiej. [Współredaktorzy: A. CzyŻ, R. Rajczyk].
Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2014.
Doświadczenia transformacji systemowej w Europie Środkowej i Wschodniej. [Współ- redaktorzy: M. Guzy, N. Rudakiewicz]. Katowice, Wydawnictwo Uniwer- sytetu Śląskiego w Katowicach, 2015.
23
Bibliografia publikacji Profesora Marka Barańskiego (wybór)
Sądownictwo konstytucyjne w państwach Grupy Wyszehradzkiej. [Współredak- torzy: A. CzyŻ, R. Rajczyk]. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Ślą- skiego w Katowicach, 2015.
Ideologiczne i doktrynalne podstawy zmian ustrojowych w krajach Europy Środ- kowej i Wschodniej po roku 1989. [Współredaktor: M. Guzy]. Katowice, Wy- dawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2016.
Opieka promotorska – prace doktorskie
BoŻena Kubiczek: Rola i funkcje szkoły gminnej w społeczności lokalnej (na przy- kładzie osiedla Mydlice w Dąbrowie Górniczej), 2000.
Krzysztof Krysieniel: System polityczny Republiki Chorwacji, 2003.
MaŁgorzata KuŚ: Rola samorządu terytorialnego w realizacji koncepcji promo- cji zdrowia, 2003.
WŁodzimierz Banasik: Turystyka w rozwoju gmin samorządowych regionu Goł- dapi, 2006.
Sebastian Kubas: Konsolidacja systemu politycznego demokratycznej Japonii, 2006.
Anna CzyŻ: Samorząd terytorialny w państwach Grupy Wyszehradzkiej, 2008.
Łukasz Makowski: Kształtowanie się systemu politycznego Łotwy i jego związki ze sferą gospodarczą w procesie demokratyzacji, 2009.
RafaŁ Klimek: Polityka rozwoju regionalnego województwa opolskiego w kontek- ście absorpcji wybranych funduszy Unii Europejskiej, 2010.
Halina SobaŃska: Rola partii politycznych w procesie kształtowania i funkcjono- wania władz samorządowych Sosnowca w okresie transformacji ustrojowej, 2010.
Katarzyna Becker-Martić: Partie polityczne w procesie demokratyzacji Repu- bliki Chorwacji, 2012.
Beata Petrecka: Mechanizmy kształtowania i funkcjonowania elit samorządo- wych Jarosławia, 2012.
Mateusz Hudzikowski: Europa Środkowa i Wschodnia w opiniach francuskich ośrodków badawczych, 2013.
Mariola Jaromin: Udział władz samorządowych i strony społecznej w tworzeniu strategii rozwoju powiatu bieruńsko-lędzińskiego, 2013.
Leszek Sykulski: Polska myśl geopolityczna w latach 1989–2009, 2013.
Anna Matyjas-Szkutnik: Aktywność samorządów podregionu katowickiego w re- alizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007–2013, 2015.
Marek TyraŁa: Koalicje polityczne w Polsce w latach 1991–2011, 2015.
Jakub PrzewoŹnik: Wpływ społeczeństwa obywatelskiego na stabilizację demokra- cji lokalnej w gminach powiatu oświęcimskiego, 2016.
T eoria polityki eoria polityki
Zbigniew Kantyka
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Paradygmat behawioralny we współczesnej politologii
Geneza – krytyka – konsekwencje
Zainteresowanie badaniem rzeczywistych zachowań politycznych jako klu- czowego elementu polityki pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku, wraz z początkiem kształtowania się nowoczesnej nauki o polityce. Przez pierw- sze dziesięciolecia XX wieku był to jednak kierunek marginalny, a terminem behawioralizm nie posługiwano się systematycznie. Okazało się jednak, że zwrot w stronę empiryzmu stał się ważnym impulsem umożliwiającym zo- rientowanie rodzącej się nowej dyscypliny na naukowe tory.
Wśród ważniejszych prac lokujących w centrum zainteresowań badawczych zachowanie ludzkie połączone z kontekstem politycznym, poprzedzających sukces orientacji behawioralnej, należy wymienić kilka pozycji. W Human Na- ture in Politics (1908) Graham Wallas skrytykował założenia współczesnych mu koncepcji politologicznych, podkreślając znaczenie czynnika psycholo- gicznego w badaniach nad polityką. Stwierdził, iż kluczowym przedmiotem zainteresowania powinny stać się nie instytucje, lecz zachowania politycz- ne, które postrzegał sceptycznie jako działanie według schematu „nieracjo- nalnych wniosków” (non-rational inference), widząc w nim poważne zagro- żenie dla współczesnej demokracji 1.
1 G. Wallas: Human Nature in Politics. Boston, Houghton Mifflin, 1908. Por. C. Znamierow- ski: O konserwatyzmie i konserwatystach. Kraków, Krakowska Spółka Wydawnicza, 1927.
Teoria polityki
28
Jedną z pierwszych wyrazistych deklaracji sformułował Charles Merriam 2. Podobnie jak wielu innych prekursorów nowego nurtu (David Easton, Robert Dahl, Heinz Eulau, John Wahlke, Karl Deutsch, Herbert McClosky, Albert So- mit, Ithiel de Sola Pool, Alfred i Sebastian de Grazia, Austin Ranney) wywo- dził się on z tradycyjnego, historyczno-normatywnego nurtu politologii 3. Bar- dzo szybko i z łatwością odnalazł się jednak jako politolog w klimacie reform metodologicznych i teoretycznych szkoły chicagowskiej, stając się jednym z współtwórców i liderów jej politologicznego skrzydła. W ramach działal- ności w American Political Science Association (APSA) Merriam zorganizo- wał i pokierował ośrodkami Committee on Political Research oraz National Conference on the Science of Politics, stosującymi głównie czysto empirycz- ne techniki badań, zdecydowanie bardziej adekwatne do zdobywającego co- raz większe wpływy nowego wariantu studiów nad polityczną rzeczywisto- ścią. Był przekonany, iż „obiektywne, szczegółowe studia nad politycznym zachowaniem z całą pewnością poszerzą naszą wiedzę o systemie społecz- nej i politycznej kontroli, w ramach którego aktualnie działamy” 4.
Pewne znaczenie w popularyzacji kluczowego terminu odegrała wydana w 1928 roku publicystyczna książka Franka Kenta Political Behavior, w któ- rej ironicznie scharakteryzował z dziennikarskiej perspektywy schematycz- ne chwyty polityków zabiegających wszelkimi metodami o poparcie elek- toratu 5. Głośna, dzięki opublikowaniu w języku angielskim, stała się praca profesora Uniwersytetu w Sztokholmie Herberta Tingstena Political Beha- vior. Studies in Election Statistic z 1937 roku 6, zawierająca analizę wpływu różnych czynników społecznych na preferencje polityczne wyborców, bo- gato ilustrowana danymi statystycznymi. Ważną rolę odegrała również za- haczająca nieco o przestrzeń polityki fundamentalna praca Herberta Simo- na Administrative Behavior 7.
2 Ch.E. Merriam: The Present State of the Study of Politics. “American Political Science Re- view” 1921, Vol. 15, s. 173–185.
3 J.G. Gunnell: Political Theory. The Evolution of Sub-Field. W: Political Science. The State of the Discipline. Ed. A.W. Finifter. Washington, American Political Science Association, 1983, s. 12–18. Zob. więcej na ten temat: Z. Kantyka: Państwo jako przestrzeń zachowań politycznych – koncepcja Charlesa Merriama. W: Współczesne państwo a wielokulturowość państw zjednoczonej Eu- ropy. Red. S. WrÓbel. Poznań, Wyższa Szkoła Bankowa, 2009, s. 53–67.
4 Ch.E. Merriam: The American Party System. An Introduction to the Study of Political Parties in the United States. New York, The Macmillan Company, 1923, s. 5.
5 F. Kent: Political Behavior. The Heretofore Unwritten Laws, Customs and Principles of Politics as Practiced in the United States. New York, William Morrow, 1928.
6 H. Tingsten: Political Behavior. Studies in Election Statistic. London, P.S. King & Son, 1937.
7 H. Simon: Administrative Behavior. A Study of Decision-Making Processes in Administrative Organization. New York, Macmillan Company, 1947.
29
Paradygmat behawioralny we współczesnej politologii…
Instytucjonalne wsparcie nowy nurt zaczął stopniowo uzyskiwać ze strony APSA. W programowym przemówieniu z 1925 roku wybrany wówczas na przewodniczącego organizacji Merriam sygnalizował, iż zbliża się moment metodologicznego przełomu, w ramach którego nauka o polityce w centrum swych zainteresowań usytuuje badanie zachowań politycznych 8. Deklaracja ta, choć delikatna i sformułowana w trybie warunkowym, znalazła znaczą- cy oddźwięk w środowisku naukowym 9.
Świadome zastosowanie określenia behawioralizm dla nazwania istotnej tendencji w politologii nastąpiło dopiero w latach 50. Poszukując pionierów tego kierunku, wymienić należy m.in. Dwighta Waldo, który użył omawia- nego terminu w 1956 roku w opracowaniu na temat amerykańskiej polito- logii przygotowanym i wydanym pod patronatem UNESCO, wcześniej (od 1949 roku) stosowany był on głównie lokalnie, zwłaszcza w Uniwersytecie w Chicago 10. Rosnąca popularność tego pojęcia związana była z rozwijają- cymi się interdyscyplinarnymi empirycznymi badaniami prowadzonymi m.in. przez Social Science Research Council, które obejmowały także obszar zachowań politycznych. Poszukiwaniom tym towarzyszył duży entuzjazm.
Wyraźny zwrot stanowił raport opublikowany w Uniwersytecie Północnej Karoliny, w którym badanie zachowań politycznych potraktowano nie jako kolejny nowy obszar badawczy (field), lecz jako nowe podejście (approach) 11.
Duże znaczenie dla spopularyzowania terminu behawioralizm miała nie- wielka broszura podsumowująca sympozjum The American Academy of Po- litical and Social Science, zatytułowana The Limits of Behavioralism in Political Science, opublikowana w 1962 roku. We wstępie do niej James C. Charles- worth stwierdził: „»behawioralizm«, jeśli odróżnimy go od »behawioryzmu«, to termin którego nie da się zdefiniować w jednym zdaniu – wymaga eseju.
Czymkolwiek jednak jest, wygenerował wiele zapytań, kontrowersji, misjo- narskiego zapału i lekceważenia, w wielu środowiskach politologicznych” 12.
8 Ch. Merriam: Progress in Political Research. “American Political Science Review” 1926, Vol. 20, No. 1, s. 7.
9 Por. A. Leiserson: Charles Merriam, Max Weber, and the Search for Synthesis in Political Sci- ence. “American Political Science Review” 1975, Vol. 69, No. 1, s. 175.
10 Por. A. Hacker: Political Behaviour and Political Behavior. “Political Studies” 1959, Vol. 1, s. 32–40; D. Waldo: Political Science in the United States of America. Paris, UNESCO, 1956. Zwra- cają na to uwagę Albert Somit i Joseph Tanenhaus: The Development of American Political Sci- ence: From Burgess to Behavioralism. Boston, Allyn and Bacon, 1967, s. 183. Zob. A Report of the Behavioral Sciences at the University of Chicago. Chicago, The University of Chicago Press, 1954.
Por. A.W. Macmahon: Review. “American Political Science Review” 1955, Vol. 49, No. 3, s. 857–863.
11 The University of North Carolina Survey of Behavioral Science 1953–1954. Chapell Hill, Uni- versity of North Carolina, 1955. Por. A.W. Macmahon: Review…, s. 860–861.
12 The Limits of Behavioralism in Political Science. Ed. J.C. Charlesworth. Philadelphia, The American Academy of Political and Social Science, 1962, s. 4.
Teoria polityki
30
Na łamach wiodącego czasopisma politologicznego „American Political Science Review” termin behawioralizm pojawił się po raz pierwszy już po pu- blikacji tej właśnie pracy. Dopiero później w wielu artykułach rozwinęła się dyskusja na temat cech, zalet i wad, nowej orientacji. Przez pewien okres po- sługiwano się określeniem political behaviorism, a jego zwolenników okreś- lano jako political behaviorists. George Catlin używał określenia behaviorist treatment of politics 13. Na ogół jednak nie oznaczało to nigdy biernej i całko- witej akceptacji programu behawioryzmu psychologicznego Johna B. Wat- sona, a zwłaszcza skrajnego rozumienia danych intersubiektywnych. Nawet w najbardziej znanej próbie tego typu, podjętej przez Arthura F. Bentleya w pracy The Process of Government 14. Większość wątpliwości związanych z tą kwestią rozwiał w 1962 roku Easton, podkreślając jednoznacznie, iż dla po- litologa „idee, motywy, uczucia, poglądy, są czynnikami istotnymi” 15. Z tego powodu uznał, iż w celu uniknięcia nieporozumień należy – w miarę moż- liwości – zrezygnować z używania określenia political behaviorism, gdyż nie oddaje ono treści i sensu używanych w politologii pojęć political behavior i behavioralism. Tak naprawdę realizacja tego postulatu nie dokonała się na- tychmiast 16.
Zdecydowanie wcześniej niż termin behavioralism pojawiły się w obiegu określenia nieco skromniejsze zakresowo, choć niemal synonimiczne, takie jak nastawienie na badanie zachowań politycznych (scope of political behavior research) i podejście behawioralne (political behavior approach). Znalazły swo- je miejsce m.in. w programowym tekście Avery’ego Leisersona, opubliko- wanym na łamach „Political Science Quarterly” w 1953 roku. Jego zdaniem,
„podejście behawioralne, jako orientacja, powinno zmierzać do rozszerzania i przeobrażania tradycyjnych obszarów badawczych (partie polityczne i opi- nia publiczna, władze ustawodawcze, administracja i sądownictwo, studia porównawcze z zakresu rządzenia i stosunków międzynarodowych), tak by:
a) istniejące prawa i empiryczne generalizacje były wyrażane raczej przy po- mocy terminów behawioralnych niż normatywnych; b) nacisk w badaniach był położony na wyraźne formułowanie założeń i hipotez, które mogą być
13 G.E.G. Catlin: The Science Method of Politics. Hamden, Anchor Books, 1927, s. 11.
14 A.F. Bentley: The Process of Government: A Study of Social Pressures. Chicago, University of Chicago Press, 1908.
15 D. Easton: The Political System. An Inquiry into the State of Political Science. New York, Al- fred A. Knopf, 1953, s. 151; Idem: Introduction: The Current Meaning of “Behavioralism” in Politi- cal Science. W: The Limits of Behavioralism in Political Science…, s. 2–3.
16 James Farr sygnalizował, iż jeszcze w końcu lat 70. kłopoty terminologiczne ciągle da- wały znać o sobie. Zob. J. Farr: Remembering the Revolution. Behavioralism in American Politi- cal Science. W: Political Science in History. Research Programs and Political Traditions. Eds. J. Farr, J.S. Dryzek, S.T. Leonard. Cambridge, Cambridge University Press, 1995, s. 222.
31
Paradygmat behawioralny we współczesnej politologii…
poparte empirycznymi badaniami, możliwie systematycznymi, ilościowy- mi i skumulowanymi” 17.
Easton w behawioralizmie widział zjawisko dwuwymiarowe – zarówno tendencję intelektualną, jak i konkretny nurt akademicki. Dokonując tego roz- różnienia, chciał pokazać, że problem dotyczy nie tylko profesjonalistów, któ- rzy musieli określić swoje stanowisko wobec nowych propozycji teoretycz- nych i metodologicznych. Zagadnienie to miało jego zdaniem znacznie szerszy wymiar, stając się czymś w rodzaju ruchu społecznego, obejmującego swoim wpływem oprócz liderów także wielu sympatyków, okazjonalnych zwolen- ników oraz życzliwych krytyków – w uczelniach i instytutach (naukowcy, studenci) oraz poza nimi 18. Ostry krytycyzm w stosunku do stanu badań nad polityką, jaki ukształtował się w tradycyjnej politologii, najbardziej dobitne odzwierciedlił się w określeniu rewolucja behawioralna (behavioral revolution).
Widoczne od samego początku kłopoty definicyjne wynikały przede wszystkim z tego, iż był to głównie ruch oporu wobec tzw. klasycznej (tra- dycyjnej) nauki o polityce 19, którego uczestników – mimo wspólnego sprze- ciwu wobec błędów przeszłości – wiele dzieliło. Sytuację tę nazwał Easton
„poszukiwaniem użytecznej teoretycznej orientacji pod bardzo szerokim i nie- wyraźnie zarysowanym behawioralnym parasolem” 20. Identyczna metafora pojawiła się w opublikowanym niemal równocześnie tekście Evrona Kirkpa- tricka 21. Wewnętrzny pluralizm behawioralizmu podkreślali niemal wszyscy uczestnicy dyskusji, zarówno jego zwolennicy, jak i przeciwnicy. Eulau, któ- ry próbował wylansować własne szersze określenie behavioral persuasion in po- litics, motywował to właśnie m.in. koniecznością ogarnięcia nim wszystkich różniących się między sobą naukowców, którzy dostrzegli jednak, iż anali- zowanie zachowań politycznych powinno być głównym celem badań polito- logicznych. „Behawioralni badacze polityki – pisał – różnią się między sobą pod wieloma względami: mają inne koncepcje natury wiedzy i jej stosunku do rzeczywistości; inaczej formułują swe teoretyczne propozycje, prowadząc poszukiwania; wybierają inne strategie i stosują inną taktykę w badaniach;
koncentrują się na innych problemach i polach badań, wreszcie – inaczej oce- niają własną rolę w relacji do świata, który badają” 22.
17 A. Leiserson: Problems of Methodology in Political Research. “Political Science Quarterly”
1953, Vol. 68, No. 4, s. 567.
18 D. Easton: Introduction: The Current Meaning of “Behavioralism” in Political Science…, s. 4–5.
19 Por. R.A. Dahl: The Behavioral Approach in Political Science: Epitaph for a Monument to a Suc- cessful Protest. “American Political Science Review” 1961, Vol. 55, No. 4, s. 766.
20 D. Easton: Introduction: The Current Meaning of “Behavioralism” in Political Science…, s. 21.
21 E. Kirkpatrick: The Impact of Behavioral Approach on Traditional Political Science. W: Essays on the Behavioral Study of Politics. Ed. A. Ranney. Urbana, University of Illinois Press, 1962, s. 11.
22 H. Eulau: The Behavioral Persuasion in Politics. New York, Random House, 1963, s. 13.
Teoria polityki
32
Czasowy dystans nie zmienił treści pierwotnych ocen, choć zmieniały się używane metafory. Co więcej, osiągnięty sukces uwypuklił jeszcze wyraź- niej pomijane w ferworze rewolucyjnej walki podziały i różnice. „Próby wy- pracowania jakiejś kompletnej definicji behawioralizmu – oceniali Raymond Seidelman i Edward J. Harpham – są zapewne daremne ze względu na zróż- nicowanie tych, którzy podążyli za tym sztandarem” 23. Jak stwierdził po la- tach współtwórca orientacji David Truman, nie należy przywiązywać więk- szej wagi do jednorodnej treści tego pojęcia, gdyż „był to pewien złożony sposób wyrażenia niezadowolenia z ograniczeń i formalizmu konwencjo- nalnej politologii. […] Ten impuls, był jedyną rzeczą, która łączyła napraw- dę zupełnie różnorodne wysiłki” 24.
Z perspektywy czasu Easton odnotował, iż „behawioralizm nie był jasno zdefiniowanym ruchem dla tych, którzy uważali się za behawioralistów. Wy- raźniej definiowany był przez tych, którzy byli w opozycji do niego, ponie- waż opisywali jego cechy ze wskazaniem właściwości nowego trendu, które uznawali za niewłaściwe. A zatem dla niektórych behawioralizm był próbą zastosowania metod nauk przyrodniczych do badania ludzkiego zachowa- nia. Inni definiowali go jako nadmierną skłonność do kwantyfikacji. Kolejni jako indywidualistyczny redukcjonizm. Wewnętrznie był zbiorem różnych umysłów, i to było właśnie to coś, co tworzyło behawioralizm […]. Tylko niektórzy z nas pozostawali w zgodzie. Przykładowo ci, którzy byli zainte- resowani szczególnie kwantyfikacją i badaniami sondażowymi, nastawieni byli krytycznie do tego, co ja robiłem, a co było bardzo teoretyczne” 25. Wiele wskazuje zatem, iż nie było jednego behawioralizmu, lecz wiele behawiorali- zmów. Tłumaczy to geneza tej tendencji, która początkowo przybrała formę przede wszystkim ruchu, działania na rzecz zmiany, używającego katego- rii zachowania politycznego jako pewnego czytelnego kryterium identyfika- cji. Dopiero w drugiej fazie behawioralizm poza ideologicznym wymiarem zyskał cechy podejścia naukowego, zwłaszcza gdy zdobył w amerykańskiej nauce o polityce pozycję dominującą.
Mimo że większość postulatów zwolenników radykalnego zwrotu w na- uce o polityce została przychylnie przyjęta przez środowisko i zyskała trwa- łe miejsce w metodologii i teorii badań politologicznych, w stosunku do no- wego programu wysunięto także wiele argumentów krytycznych. Pojawiały się one na różnych etapach przełomu behawioralnego, większość z nich wy-
23 R. Seidelman, E.J. Harpham: Disenchanted Realists. Political Science and the American Cri- sis 1884‒1984. Albany, State University of New York Press, 1985, s. 151.
24 Political Science in America. Oral Histories of a Discipline. Eds. M.A. Baer, M.E. Jewell, L. Si- gelman. Lexington, The University Press of Kentucky, 1991, s. 148.
25 Ibidem, s. 207.
33
Paradygmat behawioralny we współczesnej politologii…
sunęli fundamentalni przeciwnicy nowych zasad, choć część została sformu- łowana wewnątrz obozu zwolenników nowej orientacji.
Propozycje i argumenty behawioralistów spotkały się z atakiem ze strony reprezentantów i kontynuatorów tradycyjnej nauki o polityce. Wśród gło- sów krytycznych na plan pierwszy wysunęły się wypowiedzi Erica Voege- lina, Hansa Morgenthaua, Hannah Arendt i Leo Straussa 26. Główny zarzut formułowany przez tradycjonalistów dotyczył postulatu całkowitego odrzu- cenia wartościowania w refleksji naukowej, co ich zdaniem prowadzić mu- siało do niebezpiecznego skrajnego relatywizmu. Był to zatem atak z pozycji mocnego aksjologizmu, kwestionującego całkowicie pozytywistyczną tezę, iż jedynie nauka wolna od ocen i wartości może być obiektywna.
Pozytywistyczny sposób pojmowania drogi do prawdy, zwłaszcza w od- niesieniu do rzeczywistości społecznej, został zakwestionowany również przez nurt krytyki radykalnej, związany z kontrkulturą i „nową lewicą” koń- ca lat 60. Głównym ośrodkiem tej orientacji był założony w 1967 roku w ra- mach APSA (a istniejący do dziś) Caucus for a New Political Science (CNPS) skupiający politologów, studentów i działaczy politycznych sprzeciwiają- cych się jednostronnej ideologizacji badań nad polityką w USA. Pierwsze prace tej grupy zebrali i opublikowali Marvin Surkin i Alan Wolfe w tomie An End to Political Science w 1970 roku 27. Z ich perspektywy zarówno skraj- ny empiryzm, koncentrujący się wyłącznie na hiperprecyzyjnym gromadze- niu faktów naukowych i ich statystycznej obróbce, jak i funkcjonalizm oraz analiza systemowa nieuwzględniające kontekstu społeczno-historycznego uniemożliwiały rzetelną i krytyczną diagnozę rzeczywistych mechanizmów życia społecznego. W związku z tym głosili konieczność stworzenia innej po- litologii, pozwalającej na krytyczną analizę mechanizmów funkcjonowania władzy politycznej oraz opracowanie konkretnych dróg zmiany istniejących
26 Zob. E. Voegelin: The New Science of Politics. Chicago, University of Chicago Press, 1952 [wydanie polskie: E. Voegelin: Nowa nauka polityki. Przeł. P. Śpiewak. Warszawa, Aletheia, 1992];
H. Morgenthau: Reflections on the State of Political Science. “Review of Politics” 1955, Vol. 17, s. 431–460; H. Arendt: The Human Condition. New York, Doubleday, 1958 [wydanie polskie:
H. Arendt: Kondycja ludzka. Przeł. A. Łagodzka. Warszawa, Aletheia, 2000]; L. Strauss: What Is Political Philosophy? Glencoe, Free Press, 1959 [wydanie polskie: L. Strauss: Czym jest filozofia polityki? W: Idem: Sokratejskie pytania. Przeł. P. Maciejko. Warszawa, Aletheia, 1998, s. 61‒106];
Idem: Epilogue. W: Essays in the Scientific Study of Politics. Ed. H. Storing. New York, Holt, Ri- nehart, Winst, 1962.
27 An End to Political Science. The Caucus Papers. Eds. M. Surkin, A. Wolfe. New York, Basic Books, 1970. Oprócz nich w grupie liderów CNPC znaleźli się m.in. Peter Bachrach, Christian Bay, Ira Katznelson, Theodore Lowi, Michael Parenti, Sheldon Wolin. Zob. B.N. Ong: Radicals Reflect. The First Twenty Years of the Caucus for a New Political Science. “Academic Questions”
1988, Vol. 1, No. 3, s. 55–59; History of a Caucus for a New Political Science. “New Political Scien- ce” 2007, Vol. 29, Issue 4, s. 501–507.
Teoria polityki
34
wewnątrz niej relacji. Tymczasem, jak stwierdził Alan Wolfe, „profesjonalna politologia, w istniejącym kształcie, nie jest zdolna do wchłonięcia szerszej krytyki. Powinno być to oczywiste, lecz nieliczne głosy na ten temat nie są w stanie wiele pomóc. Każdy zgodzi się in abstracto z postulatem, że dyscy- plina akademicka powinna akceptować ludzi o różnych punktach widzenia, mówiąc inaczej, że powinna być oparta na zasadzie pluralistycznego libera- lizmu. Kłopot w tym, że ten pluralizm rzadko działa. […] Ideologia liberali- zmu jest mieczem obosiecznym – gwarantuje różnorodność wewnątrz obozu jej zwolenników (co nie jest konieczne), lecz jest niezdolna do rozszerzenia tych korzyści na zewnątrz (co jest bardzo potrzebne)” 28.
Oba nurty krytyki nie wpłynęły bezpośrednio, personalnie czy instytucjo- nalnie na zakończenie rewolucji. Przez cały okres jej trwania istniały na mar- ginesie, nie odgrywając znacznej roli. Wypłynęły dopiero u jej schyłku, a ich pojawienie się de facto potwierdziło sukces behawioralizmu. Szkoła Straus- sa była skutecznie izolowana na obrzeżach ubocznego, w tym czasie, obsza- ru badawczego, jakim była teoria polityki. Ostry atak lewicowych krytyków również pozostał praktycznie bez echa. Nie bez znaczenia był przy tym fakt, iż oni sami nie byli w stanie w pełni jednoznacznie odrzucić tradycjonali- zmu, korzystając ze wsparcia i samemu wspierając niektórych przedstawi- cieli orientacji normatywnej 29. Oczywiście argumenty krytyczne wysunięte przez oba skrzydła nie przeszły całkowicie bez echa.
Świadomość wad i błędów programu zmiany mieli także uczestnicy re- wolucji i jej sympatycy. W najbardziej kompleksowym ujęciu, nawiązują- cym do wcześniejszych własnych refleksji na ten temat, Easton wyliczył sie- dem głównych wad behawioralizmu. Znalazły się wśród nich 30: 1) tendencja do stawiania na wiedzę fundamentalną, zamiast na badania użyteczne, bli- żej związane z rzeczywistością polityczną; 2) odhumanizowanie, pomija- nie w badaniach motywacji i intencji ludzkich, motywowane wymaganiami metody naukowej; 3) naiwna wiara, iż behawioralna nauka o polityce może być wolna od przekonań ideologicznych; 4) bezkrytyczna akceptacja czy- sto pozytywistycznej koncepcji nauki, oznaczająca rezygnację z wielu me- tod stosowanych dotąd w badaniach społecznych; 5) nadmierna profesjona- lizacja skutkująca zakłóceniem komunikacji nie tylko z opinią publiczną, ale i z przedstawicielami innych nauk; 6) ewidentna obojętność wobec skutków
28 An End to Political Science…, s. 7 i 303.
29 Na przykład w 1971 roku CNPS poparł kandydaturę Hansa Morgenthaua na prezyden- ta APSA. Zob. J.S. Dryzek: Revolution Without Enemies: Key Transformations in Political Science.
“American Political Science Review” 2006, Vol. 100, No. 4, s. 490.
30 D. Easton: The Future of the Postbehavioral Phase in Political Science. W: Contemporary Em- pirical Political Theory. Ed. K.R. Monroe. Berkeley, University of California Press, 1997, s. 15.
