Scenariusz lekcji: Szukamy siebie w kontakcie z naturą Wiek uczniów: I klasa gimnazjum
Czas trwania: 2 godziny lekcyjne 1. Cele lekcji:
Cel ogólny:
Traktowanie wiadomości przedmiotowych, stanowiących wartość poznawczą samą w sobie w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia siebie, świata i ludzi.
a) Wiadomości
Uczeń wnikliwie i ze zrozumieniem czyta tekst poetycki;
Lekcja budzi wrażliwość estetyczną uczniów na piękno natury ukazanej środkami poetyckimi i malarskimi; ukazuje kontakt z liryką i naturą jako sposoby na szczęście;
Uczeń rozwija umiejętności leksykalne i gramatyczne przez dobieranie wyrazów bliskoznacznych.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi postawić pytanie odnośnie do treści przedstawionych w wierszu lub podczas dyskusji;
Uczeń porównuje świat przedstawiony w wierszu ze światem go otaczającym;
Uczeń doskonali umiejętność samodzielnego notowania;
Metoda i forma pracy stosowana podczas lekcji rozwijają wyobraźnię uczniów.
2. Środki dydaktyczne
Pomoce wizualne: kserokopia wiersza Ranny ptak, Marii Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej;
Karta pracy ucznia;
Słowniki: ortograficzny, języka polskiego, terminów literackich.
3. Metody, formy, techniki pracy:
Elementy metody problemowej
Dyskusja ukierunkowana
Uczniowie pracują głównie w grupach, indywidualnie tylko podczas niektórych zadań.
4. Przebieg lekcji:
I. Przypomnienie tematu i treści prac klasowych pisanych ostatnio („Mój sposób na nudę”). Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na dwie najważniejsze funkcje spędzania wolnego czasu:
wzmacnianie kontaktów towarzyskich i przyjacielskich, tworzenie sobie oazy bezpieczeństwa i zrozumienia wśród rówieśników,
oderwanie się od zagrożeń, obowiązków codzienności przez wejście w inny świat: fabuła książki lub filmu, poświęcanie się swojemu hobby, gra komputerowa, wycieczka.
II. Nauczyciel wprowadza pojęcia: szum informacyjny i katharsis oraz prowadzi dyskusję podając przykłady sytuacji:
a) Indianin – łowca w puszczy: Skąd czyha zagrożenie? Jak zdobyć żywność?
b) Uczeń w szkole jest jak Indianin w dżungli osaczony niebezpieczeństwami:
tysiącem faktów i informacji o nieuporządkowanych i nierozpoznanych niebezpieczeństwach. Które informacje są najważniejsze? Kto ma czasem dość szkoły?
c) Biznesmen na giełdzie: Co zadecyduje o zyskach lub stratach?
d) Czytelnik w księgarni lub bibliotece: Która książka jest wartościowa?
e) Poszukiwanie informacji przez internet: Jak dotrzeć do rzetelnej informacji?
Zmęczenie nadmiarem informacji i kłopot z ich wartościowaniem.
Najważniejsze pytanie człowieka: Co naprawdę jest ważne? Co wybrać?
Zmęczenie psychiki atakowanej tysiącami informacji – dwie reakcje:
– Ucieczka: izolowanie się od szumu informacyjnego, – Poszukiwanie wyjścia: pytania o wartości rzeczywiste.
Gdzie ludzie szukają odpowiedzi na pytanie o prawdziwe wartości? Jak można wyciszyć hałas codzienności? [filozofia; religia – medytacje; miłość;
kontakt z przyrodą (cytat z gazetki szkolnej Klik 4/4 wyd. SU Gim. nr 27:
Nie potrafimy się skupić i wyciszyć. Gdzieś ulatuje piękny śpiew ptaka, delikatny szelest liści, głuche stukanie dzięcioła, lekki podmuch wiatru, słodki zapach kwiatów, niesamowity kolor tęczy. Nie umiemy zauważyć cudów przyrody..., Marysia Szczotka); żeglarstwo; turystyka górska;
wsparcie psychologów, dążenie do zrozumienia siebie].
III. Nauczyciel podaje uczniom temat lekcji: Szukamy siebie w kontakcie z naturą.
Notatka do zeszytu:
Sztuka i natura dają nam możliwość zgłębienia wartości estetycznych (piękno) i działają katartycznie – oczyszczająco, rozświetlająco, pozwalają jasno pojąć lub
przeżyć to, co wartościowe, wydobywają je zarówno z szumu, jak i z chaosu nieistnienia: dzięki nadaniu kształtu plastycznego lub pojęciowego, ukazując i nazywając. Nauczyciel dyktuje znaczenie terminu katharsis: oczyszczenie, rozładowanie uczuć czy wzruszeń pod wpływem sztuki.
IV. Rozdanie kart pracy (w załączeniu): uczniowie czytają wiadomości o życiu i twórczości Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i uzupełniają wiadomości w miejscu wykropkowanym (współtwórcy : Panoramy Racławickiej).
V. Nawiązanie do dyskusji i przygotowanie uczniów do odbioru treści wiersza:
NAUCZYCIEL: Wyobraźcie sobie taką sytuację: W nocy padał deszcz. Nad ranem budzicie się, jeszcze nie otwieracie oczu, gdy do waszych uszu dociera świergot ptaka. Żadne przykrywanie głowy poduszką nie pomaga, bo ptak krzyczy. Co zwykle czujecie w takiej sytuacji? Czym są dla was, a czym dla ptaka te poranne wrzaski? Uczniowie w kilku zdaniach opowiadają o tym, co czują, zauważają różnicę między swoimi odczuciami, a zachowaniem ptaka; Uzupełniają kartę pracy – p. II (dwóch wybranych uczniów czyta odpowiedzi).
NAUCZYCIEL: Jak ty wyrażasz swoją radość, szczęście? Zrób to głośno.
Uczniowie żywiołowo reagują na polecenie.
NAUCZYCIEL: Opisz tę sytuację – karta pracy p. III.
VI. Nauczyciel czyta wiersz Ranny ptak [w:] Nagajowa Maria, Świat w słowach i obrazach. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy I gimnazjum, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, s.18, ISBN: 83-02-07282-6.
VII. W oparciu o treść wiersza wypełnianie karty pracy – p. IV:
A. Wypisz wyrazy z wiersza i uzupełnij poniższą tabelę (praca w parach):
czasowniki: czynności, ruch rzeczowniki z przymiotnikami, zaimkami
ptaszek oszalał, zwariował, porwie się, ciśnie, przelatuje, krzycząc, leci, sterczy, gwiżdże, kołysze się, kłuje, spada, krzyczy
jakiś
słońce wschodzi,
radość (jaka?) okropna
cisza (jaka?) ranna,
deszczem haftowana B. Dobierz wyrazy bliskoznaczne do słów (praca w parach):
radość – wesołość, uciecha, szczęście, sielanka, idylla;
hałas – gwar, wrzawa, rozgwar, harmider, zgiełk, tumult;
cisza – spokój, pogoda ducha, beztroska.
VIII. NAUCZYCIEL: Które wyrazy pasują do zachowania ptaszka? Oczekiwana odpowiedź: radość, hałas.
NAUCZYCIEL: Które części mowy na to wskazują i dlaczego? Oczekiwana odpowiedź: czasowniki – ruch, czynności.
NAUCZYCIEL: Zastanówcie się, czy wiersz opisuje i analizuje uczucia ptaszka?
Jaki jest związek człowieka z przyrodą? Czy nie jest tak, że my sami, patrząc na jakieś zjawiska przyrody, nie postrzegamy i nie określamy ich tak, jakbyśmy to sami robili? Czy nie obdarzamy przyrody naszymi emocjami i uczuciami (np. czy ptaszek, skacząc z gałęzi na gałąź, cieszy się, chmura podczas zbliżającej się burzy jest ponura, słonko się do nas uśmiecha, patrzy na nas)? Mamy tę świadomość, że jesteśmy częścią przyrody, ale tylko my potrafimy mówić, pisać, nazywać uczucia i stany, w jakich znajdujemy się zarówno my, jak i przyroda.
Wniosek: Stąd często stosowana personifikacja (łac. persona = osoba):
uosobienie, przedstawienie rzeczy, zjawisk przyrody, zwierząt, roślin lub pojęć abstrakcyjnych jako działających lub przemawiających, obdarzonych ludzkimi cechami.
NAUCZYCIEL: Przypomnijcie sobie, jaki gatunek literacki posługuje się najczęściej personifikacją? Oczekiwana odpowiedź: bajka.
NAUCZYCIEL: Przypomnijcie sobie postawę romantyczną, skoncentrowaną na uczuciach. Artyści romantyczni: poeci (Mickiewicz, Dziady, cz. II) i malarze – chętnie tworzyli krajobrazy obdarzone uczuciami: straszne, groźne, urocze – jako tło dla przeżyć, działań i uczuć bohatera.
NAUCZYCIEL: Czy autorka wiersza wyraża bezpośrednio, czy pośrednio swoje uczucia? Oczekiwana odpowiedź: pośrednio – 3 os. czasownika.
NAUCZYCIEL: Czy kontrasty językowe w wierszu wyrażają różne stany emocji podmiotu lirycznego? Oczekiwana odpowiedź: podmiot liryczny budzi się, jest zły z powodu hałasów, potem dostrzega żywiołowość zachowania ptaka, zauważa urodę poranka; oszalałe, zwariowane zachowania ptaka postrzega jako wyraz jego radości z życia, którą sam zaczyna odczuwać.
NAUCZYCIEL: Wiersz kończy się zaskakująco. Z czego się cieszy ptak? („że słońce znowu wschodzi. Że go nikt nie pożarł” – krótka dyskusja na temat zawiłości języka polskiego: komu groziła śmierć przez pożarcie – ptakowi czy słońcu?
Sens wiersza (który uczniowie zapisują w zeszycie): ptak przetrwał noc i dalej żyje.
Dla podmiotu lirycznego słońce wstało i zaczyna się jak zwykle nowy dzień, ale należy się nim cieszyć w sposób najprostszy, tak jak ptak, jakby się zmartwychwstawało do nowego życia.
Bibliografia:
Nagajowa Maria, Świat w słowach i obrazach. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy I gimnazjum, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, ISBN: 83-02-07282-6.
Karta pracy ucznia data ...
imię i nazwisko...
Uwagi nauczyciela:
Na podstawie wiersza Poranny ptak Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej oraz wiadomości i notatek z lekcji uczniowie sami uzupełniają punkty od I – III zamieszczone na karcie pracy jako wnioski z lekcji.
Punkt IV uczniowie wypełniają wspólnie z nauczycielem.
Punkt V – to zadanie domowe. Uczniowie, którzy chcą napisać więcej, mogą (jako zadanie dodatkowe na szóstkę), korzystając z podanych poleceń, rozwinąć je w dłuższej formie. Uczniowie słabsi układają zdania złożone ze sformułowań podanych w punkcie VI.
