SCENARIUSZ ZAJĘĆ „CO ŻYJE W OCEANIE?”
PRZYRODA, II ETAP EDUKACYJNY
Temat: Co żyje w oceanie?
Treści kształcenia
Podstawa programowa: Punkt (12.3) [uczeń] charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystosowania w budowie zewnętrznej do życia na różnej głębokości.
Cele zoperacjonalizowane
UCZEŃ
definiuje pojęcia:
plankton, meduza, polip, strefa przybrzeżna, otwarta toń wodna,
strefa denna;
wymienia czynniki różnicujące warunki
życia w oceanie;
omawia warunki życia w strefie przybrzeżnej
(głębokość, dostęp światła, temperatura
wody);
wymienia organizmy zamieszkujące strefę przybrzeżną oceanu oraz
omawia ich
przystosowania do życia w tym środowisku;
omawia warunki życia
otwartej toni wodnej;
podaje przykłady organizmów
zamieszkujących otwartą toń wodną;
omawia przystosowania ryb do życia w środowisku wodnym;
podaje przykłady ssaków oceanicznych i tłumaczy
ich wtórne
przystosowanie do życia w wodzie;
omawia warunki życia w strefie dennej
(głębokość, ciśnienie wody, brak światła i
pożywienia);
wyjaśnia przystosowania ryb głębinowych do życia
w strefie dennej.
Nabywane umiejętności
UCZEŃ
pojmuje ocean jako środowisko życia wielu
różnych gatunków, zróżnicowane pod względem warunków
abiotycznych;
wnioskuje, że światło słoneczne, docierając do powierzchni wody, ulega
stopniowemu pochłanianiu;
światła słonecznego dla życia organizmów
oceanicznych;
poznaje znaczenie rafy koralowej dla życia wielu
organizmów;
objaśnia przystosowanie ryb do życia w
środowisku otwartej toni wodnej;
rozpoznaje wybrane organizmy żyjące w
oceanie;
podaje przykłady przystosowania organizmów w budowie zewnętrznej do życia na
różnej głębokości.
Kompetencje kluczowe
Porozumiewanie się w języku ojczystym.
Umiejętność uczenia się.
Etapy lekcji
1) Wstęp:
Pogadanka na temat oceanów jako największego środowiska życia na Ziemi (zajmującego trzy czwarte jej powierzchni), zamieszkałego przez wiele różnorodnych organizmów.
2) Przebieg zajęć:
Uczniowie dokonują obserwacji.
1. Opis teoretyczny omawianego zjawiska: Decydujący wpływ na życie w oceanie ma dostępność światła, które wpływa na takie czynniki, jak temperatura, barwa wody, energia do życia oraz ilość procesów fotosyntezy. Ilość i charakter światła zmienia się wraz z głębokością, co decyduje o piętrowym rozmieszczeniu roślin i wpływa na zróżnicowanie i rozmieszczenie zwierząt.
2. Ustalenie celu i obiektu prowadzonych badań: Celem doświadczenia jest obserwacja zjawiska stopniowego pochłaniania światła i energii cieplnej docierających do powierzchni wody.
3. Sposób przygotowania ćwiczenia (czas, miejsce itd.):
Pokaz prowadzony jest podczas zajęć lekcyjnych przez nauczyciela. Uczniowie dokonują obserwacji, wyciągając wnioski. Wybrani uczniowie uczestniczą w pokazie.
Potrzebne sprzęty – głębokie, duże naczynie z wodą (np.
akwarium), źródło światła o małym natężeniu, żarówka o małej mocy, czarny papier, atrament.
4. Sposób przeprowadzenia ćwiczenia: Nauczyciel dodaje małą ilość atramentu do dużego, wysokiego naczynia napełnionego przed lekcją wodą. Przysłania okna w klasie, by zmniejszyć dostępność światła dziennego. Przy niewystarczającym zaciemnieniu sali lekcyjnej, osłania trzy z czterech ścian naczynia czarnym papierem. Wskazany uczeń zapala źródło światła z żarówką o małej mocy nad zbiornikiem, jak na rysunku. Światło rozprasza się w wodzie. Uczniowie obserwują i oceniają stopień oświetlenia wszystkich warstw wody w zbiorniku. Kolejny uczeń ostrożnie umieszcza rękę między żarówką a taflą wody.
Żarówka, tak jak Słońce, jest źródłem ciepła.
5.Inne informacje, np. analiza obserwacji, sposób wyciągania wniosków, karta pracy, drzewka decyzyjne, formularze itd.: W doświadczeniu żarówka nad akwarium,
tak jak Słońce nad oceanem, pełni rolę źródła światła i energii. Nie wszystkie warstwy wody oświetlone są równomiernie. Do warstw głębiej położonych dociera znacznie mniej światła. Woda bliżej powierzchni jest lepiej oświetlona i ogrzana. Panują w niej lepsze warunki do życia.
Po przeprowadzonym pokazie, na podstawie planszy
„Strefy życia w oceanie”, nauczyciel przedstawia strefy życia w oceanie, warunkowane głębokością i odległością od brzegu:
1. strefę przybrzeżną, w której światło dociera aż do dna;
2. strefę otwartej toni, w której najlepiej oświetlona jest górna warstwa;
3. strefę denną, do której światło nie dociera.
Posługując się zdjęciem „Plankton”, nauczyciel przedstawia żyjący w każdej ze stref plankton - zespół drobnych organizmów swobodnie unoszonych przez wodę, będący pokarmem dla wielu większych organizmów.
Uczniowie wspólnie z nauczycielem prowadzą dyskusję na temat przystosowania organizmów do życia w każdej z wymienionych stref oraz panujących w niej warunków.
1. Strefa przybrzeżna:
- najbardziej bogata w organizmy, - najlepiej oświetlona,
- o najwyższej temperaturze,
- o najmniejszym głębokości i ciśnieniu wody.
- Występujące tu organizmy:
- glony;
- chełbie – zwrócenie uwagi na osiadłą postać polipa i unoszonej przez prądy morskie meduzy, wyposażonej w komórki parzydełkowe i ciałka brzeżne (prezentacja zdjęć
„Polip” i „Meduza”);
parzydełkowymi (prezentacja zdjęcia „Ukwiał”);
- koralowce – żyjące pojedynczo lub w koloniach tworzących rafę.
2. Strefa otwartej toni:
- najlepiej oświetlona i ogrzana jest jej górna warstwa,
- wraz ze wzrostem głębokości pogarszają się warunki życia – spada nasłonecznienie, temperatura, wzrasta ciśnienie wody,
- zamieszkała przez zwierzęta aktywnie pływające – głównie różnorodne ryby.
Nauczyciel przedstawia zdjęcie „Ryba”, zadając uczniom pytanie o przystosowanie ryb do życia w środowisku wodnym. Uzupełniając odpowiedzi uczniów, omawia:
- opływowy kształt ciała, - boczne spłaszczenie ciała,
- pokrycie skóry śluzem i łuskami, - ochronne ubarwienie,
- obecność płetw, - obecność skrzeli,
- obecność linii bocznej, - pęcherz pławny.
Nauczyciel zwraca też uwagę uczniów na żyjące w toni wodnej oceaniczne ssaki – wieloryby, walenie, sejwale i inne. Omawia ich wtórne przystosowania do życia w wodzie:
- duże rozmiary,
- opływowy kształt ciała,
- chroniącą przed wyziębieniem skórę, - przekształcenie kończyn w płetwy.
3. Strefa denna:
Nauczyciel przedstawia prezentację multimedialną „Cechy organizmów głębinowych” oraz zdjęcia z zestawu „Fauna mórz i oceanów”.
3) Podsumowanie:
Podsumowując informacje zdobyte na lekcji, uczniowie nazywają ocean najbogatszym środowiskiem życia, wymieniają trzy strefy życia w oceanie, określają światło słoneczne jako najważniejszy czynnik warunkujący zróżnicowanie na strefy.
Zadanie domowe:
1. Wymień i krótko scharakteryzuj strefy życia w oceanie.
2. Podaj przykłady ssaków żyjących w oceanie.
Środki dydaktyczne
Materiały multimedialne: prezentacja „Cechy organizmów głębinowych”.
Zestaw zdjęć „Fauna mórz i oceanów”.
Plansza „Strefy życia w oceanie”.
Zdjęcia: „Plankton”, „Polip”, „Meduza”, „Ukwiał”, „Ryba”.
Głębokie naczynie z wodą, źródło światła z żarówką małej mocy, czarny papier, atrament.
Metody nauczania
Dyskusja.
Obserwacja.
Formy pracy
System klasowo-lekcyjny.
Praca zbiorowa.
Zadanie dla chętnych
Na podstawie encyklopedii wyjaśnij pojęcie bioluminescencja.
