T o m ( V o l u m e ) X X X V I I I — 1968 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 2—3 K r a k ó w 19SE
W IESŁAW NOWAK
STOMIOSFERIDY WARSTW CIESZYŃSKICH (KIMERYD-HOTERYW) POLSKIEGO ŚLĄSKA
CIESZYŃSKIEGO I ICH ZNACZENIE STRATYGRAFICZNE
(tabl. X X V —X X X I i 6 fig.)
Stomiosphaerids of the Cieszyn Beds (Kimmeridgian-Hauterivian) in the Polish Cieszyn Silesia and Their Stratigraphical Value
(PI. X X V — X X X I and 6 Figs.)
T r e ś ć : W p racy o m a w ia autor m ało znane m ik rosk am ien iałości w a p ien n e — Stom iosphaeridae, w y stę p u ją ce w w a rstw a ch cieszyń sk ich (k im eryd -h oteryw ) na obszarze p olsk iego Ś ląsk a C ieszyńskiego. Podany jest krótki przegląd d otychczaso
w ego sta n u badań om aw ian ych m ikroskam ieniałości, sposób w y stęp o w a n ia , chara
k terystyk a zespołów i ich znaczenie dla rozpoziom ow ania w a rstw cieszyńsk ich oraz.
rozw ażana jest m ożliw ość sp ożytkow an ia ich d la c e ló w korelacji różnych facji kim erydu i tyto nu.
Okazy w y stęp u ją ce w w a rstw a ch cieszyńsk ich zalicza autor do. rodziny S to m io sphaeridae Wan. i w yróżn ia w śród nich 5 rodzajów — Stomiosphaera W a n. i 4 no
w e: Parasto miosphaera n. gen., Carpistomiosphaera n. gen., Cólomisphaera n. gen.,.
Hem isto miosphaera n. gen. R odzaje te są rep rezen tow an e przez 14 gatunków , w tym 4 nowe: Stomiosphaera echinata n. sp., Carpistomiosphaera tithonica n. sp., C o l o m i -
‘Sphaera ornata n. sp. i Colomisphaera cieszynica n. sp. P ra ca zaw iera op isy i fo to grafie w y ró żn io n y ch gatunków .
1. W STĘP
Od w ielu la t p rzedstaw iane są w lite ra tu rz e m ało znane m ik ro sk a
m ieniałości j e dnokomo r o w e o prom ienistej budowie skorupki w ap ie n n ej określane m ianem fibrosfer, istomiosfer lub kadosin, k tó re pierw otnie uw ażano za otw ornice, a ostatnio ze w zględu n a niedostatecznie w y jaś
nione pochodzenie zalicza się do grupy ,,Incertae sedis”.
Skam ieniałości te w ostatn ich dziesiątkach la t zostały rozpoznane z utw orów ju rajsk ich i kredow ych n a ogrom nym obszarze — od arch ip e
lagu indo-m alajskiego po G óry Betyckie. O statnio zostały znalezione rów nież przez au to ra w w arstw ach cieszyńskich (kim eryd-hoteryw ) jednostki śląskiej w rejonie Bielska i Cieszyna n a te re n ie zachodniej części polskich K arp at fliszowych.
Ich m asowe w ystępow anie n a w ielu obszarach w utw o rach górnej ju ry i neokom u oraz zaobserw ow ane zróżnicowanie zespołów w p ro filu w arstw cieszyńskich pozw ala sądzić, że w przyszłości będą one mogły być (Spożytkowane dla celów korelacji straty g ra fic zn e j różnych facji m a l
m u i neokomu. Obecnie m ożna spraw dzić ich przydatność dla korelacji, niższej części w apieni cieszyńskich (poniżej w apieni z kalpionellam i) i doi*
nych łupków cieszyńskich.
M ateriał przedstaw iany w p racy pochodzi z w arstw cieszyńskich z ob
szaru Śląska Cieszyńskiego (por. fig. 1). W p racy w yzyskano rów nież m a te ria ły zebrane przez au tora w czasie studiów porów naw czych w 1959 ro k u w A u strii — n a obszarze W iener Wald, w 1960 n a teren ie K a rp a t fliszowych w ĆSRS oraz podczas wycieczek VII Z jazdu Asocjacji K a r- packo-B ałkańskiej w B ułgarii w 1965 roku.
Fig. 1. Szkic tektoniczny zachodniej części Karpat polskich, z sytuacją m iejscow ości o m aw ian ych w 'tekście, a — lin ia n asun ięcia jed n ostk i ślą sk iej; b — lin ia n asun ięcia
jed n ostk i m agurskiej; c — sk a łk i a n d rych ow sk ie
Fig. 1. T ectonical m ap of th e w estern part of th e Polish C arpathians, w ith localities in th e te x t m arked, a — overth ru st of th e S ile sia unit; b — overth ru st o f th e
Magura unit; c — A nd rychów k lippes
1 — C ieszyn, Góra Z am kow a; 2 — G oleszów; 3 — L iszna Górna; 4 — C iso w n ica -w ieś i C isow nica Tuł; iS — Gumna; 6 — Ogrodzona; 7 — W ilam ow ice; >8 — W iślica;
9 — Pagórze; 10 — Grodziec; 11 — Łazy; 12 — Jasienica; 13 — S ta re Bielsko;
14 — K am ienica; 15 — M iędzyrzecze Górne; 16 — B estw in a-T argan ice; 17 — H a łc- nów; 18 — Kozy; 19 — Lipnik; 20 — R aczyny; 21 — L eśna; 22 — W iśn iow a
Okazy w ystępujące w w arstw ac h cieszyńskich b ad an o w p ły tk ach cienkich p rz y użyciu m ikroskopu polaryzacyjnego — w św ietle zw ykłym przechodzącym , odbitym i w św ietle spolaryzow anym — p rz y skrzyżow a
n y ch nikolach.
Kończąc słowo w stępne składam serdeczne podziękow anie P a n i Doc.
d r J. B u r t a n z Oddziału K arpackiego IG w K rakow ie, za udostępnie
nie do niniejszego opracow ania m a te ria łu z górnych łupków cieszyńskich z głębokiego w iercenia „W iśniow a-1” oraz w yrażenie zgody n a opubli
kow anie wyników.
W inienem rów nież wdzięczność P a n u Prof, drow i M. D u r a n d D e 1- g a z L aboratoire d e Geologie G enerale S o rbony w P a ry ż u oraz P a n u drow i K. B o r z a z Geologickeho Imstitutu SAV w B ratislavie — za życzliwą pomoc p rz y kom pletow aniu lite r a tu r y przed m io tu badań, a P a
nom P ro f. drowi A. M a t e j c e , Doc. drowi Zd. R o t h o v i i drowi Zd.
S t r a n i k o v i z tJstredneho tJstavu w P radze oraz P a n u Inż. F. B r i x z Geologische V erw altung w W iedniu — za przew odnictw o w wyciecz
kach terenow ych i udzieloną pomoc.
Szczególne podziękow anie oraz wdzięczność pragnę tą drogą w yrazić P a n u P rofesorow i drow i Franciszkow i B i e d z i e , kierow nikow i K a
te d ry Paleontologii A kadem ii G órniczo-H utniczej w K rakow ie, za p rze
glądnięcie tek stu pracy przed złożeniem do d ru k u oraz za cenne pełne życzliwości uw agi dotyczące części paleontologicznej.
2. CHARA K TER Y STYK A STOMIOSFERIDÓW W ARSTW CIESZYŃSKICH POLSKIEGO ŚL Ą SK A CIESZYŃSKIEGO
Stom iosferidy w w arstw ach cieszyńskich zostały rozpoznane w spoi
wie w apieni i piaskowców, tw orzących w k ła d k i w śród łupków dolnego ogniwa, w apieni cieszyńskich i w łupkach cieszyńskich górnych.
W arstw y cieszyńskie stanow ią n ajstarsz e ogniwo (kim eryd-hoteryw ) zachodnich K a rp a t fliszowych. W arstw y te ro zp rzestrzeniają się szeroko na obszarze Śląska Cieszyńskiego i stanow ią główny elem ent b u d ujący jednostkę śląsko-cieszyńską (J. B u r t a n ó w n a e t al., 1937). Od czasów L. H o h e n e g g e r a <1861) dzielone są n a 3 części: dolne łupki cieszyń
skie, w apienie cieszyńskie i łu p k i cieszyńskie górne.
D olne łupki m a ją głównie rozwój łupkow y (ciem ne bitum iczne łupki m argliste, podrzędne w kładki w apieni głównie detrytycznych), o cechach ,,prefliszu”, w apienie cieszyńskie — re p re z e n tu ją typ ,,fliszu w apiennego”
(jasne łupki m argliste, w apienie d etry ty c zn e i pelityczne), a górne łupki cieszyńskie — typ „fliszu piaszczystego” (ciemne łupki m argliste, pia
skowce, syderyty).
Nieliczne m akroskam ieniałości pochodzące z ty c h w arstw (A. O p p e l, 1865; V. U h 1 i g, 1902; F. B l a s z k ę , 1911; S. M. G ą s i o r o w s k i , 1961, 1962; S. M. G ą s i o r o w s k i , W. N o w a k , 1968) oraz m ikroskam ienia- łości, a zwłaszcza tin tin n id y (Z. S u j k o w s k i , 1932; M. K s i ą ż k i e - w i c z , 1935; J. B u r t a n e t al., 1937; S. M. G ą s i o r o w s k i , 1961;
F. B i e d a et al., 1963; W. N o w a k , 1963a, 1963b, 1965b, 19'60b) w ska
zują, że dolinę łupki cieszyńskie należą do m alm u (kim eryd-tyton), w a pienie re p re z e n tu ją pogranicze górnej ju ry i neokom u (tytoń górny-ibe- rias), a górne łupki cieszyńskie są neokom skiego w ieku (głównie w ala n - żyn-hoteryw ).
W opracow aniu w yzyskano m a teriały z opracow anych, lub z n a jd u ją cych się w opracow aniu, szczegółowych profilów w a rstw cieszyńskich z te re n u polskiego Śląska Cieszyńskiego.
M ateriały pochodzą z: a) dolnych łupków cieszyńskich z profilów:
Gum na, Cisownica-wieś, Cisownica-Tuł, Ogrodzona, Wilamowice, G ro
dziec, Jasienica, K am ienica i in.; b) w apieni cieszyńskich z profilów:
Cieszyn-G óra Zamkowa, Goleszów, Gumna, Ogrodzona, Wiślica, Pogórze, Leszna, Łazy, Jasienica, Kam ienica, S ta re Bielsko, Hałcinów, Kozy, Lip
nik, Liszna i in.; c) górnych łupków cieszyńskich z profilów: Cisownica, Kam ienica, Hałcnów, M iędzyrzecze Górne, B estw ina-T arganice, Lipnik, W iśniow a i in.
Stom iosferidy obecne w poszczególnych ogniw ach cieszyńskich (dol
ne łupki, w apienie cieszyńskie, górne łupki) w y kazują zróżnicowanie pod w zględem częstotliwości w ystępow ania i składu zespołowego w zależ
ności od pozycji w profilu, a w m niejszym stopniu od c h a ra k te ru litolo-
8 R ocznik PTG t. XXXVIII, z. 2—3
200 Ч
ьЛ00
I
00vf
Nj
U
о> \
гоI X
> (Л J 2
осл
-|—I—I—I—t
О О О
"1---1---1---1----1----1---1---- р---1----1----1----1--- г
о о
5N3h/ID3dS d 0 U 3 8 № N AZdVldW3ZS3 p ę o i i
STOMIO SPHAĘRIDA*
S to m io s p h a e r a m o lu ccan a W an n er,1940 S to m io s p h a e r a c o lo m i D urand D e lg a ,1 9 5 7 S to m io s p h a e r a m o r e t i D urand D e lg a ,1 9 5 7 S to m io s p h a e r a e c h i n a t a n . s p .
P a r a s t o m i o s p h a e r a m a l m i c a / B o r z a / ,1 9 6 4 C a r p i s t o m i o s p h a e r a b o r z a i / N a g y / ,1 9 6 6 C a r p i s t o m i o s p h a e r a t i t h o m c a n . s p . C o lo m is p h a e ra m i n u t i s s i m a / C o l o m / ,1 9 3 5 C o lo m is p h a e ra f i b r a t a / N a s y / ,1 9 6 6 . C o lo m is p h a e ra ę a r p a t h i c a / B o r z a / ,1 9 6 4 C o lo m is p h a e ra o r n a t a n . s p .
C o lo m is p h a e ra e i e s z y n i c a n . s p . C o lo m is p h a e ra p u l l a / B o r z a / , 1964 Hemis t o m io s p h a e r a p a m Ł l a / N a g y / , 1 9 6 6
u
O
4 B
C D S P
VA 0 VA s X
5 0 -6 0 1 - 8 3 1 -6 3 1 - 8 + I a p f c sb k
30 - 3 0 -5 5 9 -1 5 I s p f 0 sb k
50 - 2 6 -4 8 _ - I s p f c sb k
- + I s p f c sb k
54- wi 5
zs 3 4 0 -5 8 ? ! § = 1 8. + I I ws dy
Z I S j j L
w ib
Z I C
wssb z ? s b
w :n z t k
44 ws 5 , 5
zs 3 , 5 ? I I ws r v
zs r v ws}) ZS 0 wi sb
z s s b n n
5 5 I ! ? 4 0 -6 2 I I 1 $ ' ? I I wi d v
zs a v w tb zs 0 wt sb
zIs d »
3 0 3 -4 1 8 - 7 0 1 - 8 + I dv b sb n
40 5 31 -4 0 3 , 5 - 5 , 0 ? I d v b sb n
65 15 4 0 -7 2 1 0 -1 7 + I dv •b sb n
48 12 4 8 -5 6 1 2 -1 6 ? I dvg b sb n
72 24 4 8 -8 8 1 8 -2 4 ? I dv b sb n
56 wi 2
zs 4 50-6 0 ws 1 -2
zs 4 - 8 + I I wsp
z s d v
wibz sb wsc
z tsb W1Cz sn
29 * , 5 2 9 -6 0 4 , 5 - 8 I d w b c c
Wymiary i charakterystyczne cechy stomiosferidów występujących w warstwach cieszyńskich. A — w ym iary holotypu; 0 — średnica; X — grubość skorupki;
70 — średnica większa 50 — średnica mniejsza
w •— grubość w arstw y w ew nętrznej; z — grubość w arstw y zewnętrznej; B — w y
m iary na podstawie danych z literatu ry (inne objaśnienia jak pod A); C — obecność ujścia (+), dotychczas -nie stwierdzono (?), ujście nieobecne (—); D — skorupka jednowarstwowa (I), skorupka dw uwarstwowa (II); E — stru k tu ra ściany; apf — ściana o stru k tu rze sferoli-towej, perforowana (?); dv — ściana o strukturze włók
nistej; dvg — ściana o strukturze włóknistej z guzkami; dvv — ściana o strukturze włóknistej wielowarstwowej; rv — ściana o strukturze rów now łóknistej; p —■ ściana o strukturze porcelanowej; F ■— własności optyczne skorupki; V — w świetle odbitym; = — w świetle równoległym; X — w świetle spolaryzowanym — skrzyżo
w ane nikole; c — ciemna; b — biała; sb — szklista — bezbarwna; k — ciemny krzyż osiowy; n — przy obrocie stolikiem polaryzacja nieciągła
Dimensions and characteristics of Stomiosphaeridae from Cieszyn Beds. A — dimensions of holotype; 0 — diameter; X — thickness of test;
70 — greater diam eter 50 — smaller diam eter
w — thickness of inner layer; z — thickness of outer layer; B — dimensions established on the published data (for other symbols see above: A); C — aperture observed (+) aperture hitherto not observed (?), aperture absent (—); D — test w ith single w all (I), test w ith double wall (II); E — structure of wall; spf — wall w ith spherolithic structure, perforated (?); dv — wall w ith a fibrous structure;
dvg — wall w ith a fibrous structure with tubercles; dvv — -test w ith a fibrous structure composed of several layers; rv — wall w ith a fibrous structure composed of fibres of the same size; p — wall with porcelaneous structure; F — optical properties of test; v — in reflected light; = — in parallel light; X — in polarized light-nicols crossed; c — dark; b — white; sb glassy colourless; k — dark axial
cross; n — discontinuous polarization
STRATIGRAPHY OF THE UPPER JURASSIC TABELA /TABLE/ II IK THS CIESZYN ZONE /SILESIAN CARPATHIANS/
wto
wapienie cieszyósleie z kalpionellami Cieszyn Limestones with Calpionella
/wapienie detrytyczne i pelityczne z wkładkami łupków marglistychsciemne łupki grubołupliwe z wkładkami jasnych wapieni pelitycznych i Jasnych, margli:
Cieszyn-Góra Zamkowa/
wapienie cieszyńskie podkąlpionellowe Cieszyn Limestones without Calpionella /wapienie detrytyczne zwkładkami łupków marglistych/
= brekcje sedymentacyjne =
KAKROSKAMrENIAŁOSCI MACROPOSSILS
w wco CO E-t
< M
w w
LAMELLAPTYCHUS gr.A,RECTOCOSTA- TUS /PET,/ em.TRAUTH cf.f.typ.
TRAUTH
PUNCTAPTYCHUS gr.A,cf,PUNCTATUS /VOLZ/
CONOBELUS CONICUS /BL./
MIKROSKAMI^NIAŁOSCI MICROFOSSILS
CADOSINA SEMIRADIATA OLZAE KOW.
CALPIONELLOPSIS CF,OBLONGA /CAD./
CALPIONELLOPSIS SIMPLEX /COL./
CALPIONELLITES DARDERI /COL./
TINTINNOPSELLA CADISCHIANA COL.
TINTINNOPSELLA LOffGA /COL./
TINTINNOPSELLA CARPATHICA /MURG.et FILIP./
TINTINNOPSELLA CARPATHICA /MURG.et FILIP./
CALPIONELLA ELLIPTICA CAD.
CALPIONELLA‘ALPINA LOR.
CRASSICOLLARIA INTERMEDIA /DURAND DELGA/
COLOMISPHAERA CIESZYNICA /NOW./
CADOSINA FUSCA WAN./div.formae/
Wg
fi -
w aH >H O tSJ
poziom z egzotykami horizon with exotics
/żwirowce ilaste zblokami wapieni typu sztramberskiego/
= ciemne łupki z wkładkami wapieni detrytyc znych =
poziom z konkrec.jami horizon with concretions*
/ciemne łupki... z bochenkowatymi konkre- cjami wapienno- syderytycznymi i septa- riami/
= ciemne łupki z wkładkami wapieni detrytycznych *
górny poziom wapieni stomiosferowycłt upper Stomiosphaera limestones /jasne wapienie z wkładkami ciemnych łupków/
=* ciemne łupki z wkładkami żwirowców ilastych,wapieni detrytycznych i jas
nych margli plamistych « poziom brekc.ji aptychowych horizon with Aptychus breccia
SEMIFORMICERAS FALLAUXI /OPP./ x1 PSEUDOVIRGATITES SCRUPOSUS /OPP./
x2 x2
CARPISTOMIOSPHAERA BORZAI /NAGY/ x3
TARAMELLICERS SUCCEDENS /OPP./
HYBONOTICERAS HYBONOTUM /OPP./
PARASTOMIOSEHAERA MALBJICA /BORZA/ x3 SACCOCOMA AGASSIZ
LAMELLAPTYCHUS gr.A? - PUNCTAPTYCHUS gr.A LAMELLAPTYCHUS gr.A, BEYRICHI /OPP./
LAMELLAPTYCHUS gr.A, cf.BEYRICHI /OPP./
LAMELLAPTYCHUS gr.A, sp«ind.ex aff„L.MORTIL- -LETI /PIGTĘT. et XQHIO-L/
LAEVAPTYCHUS /OBLIOUUSLAEVAPTYCHUS/ sp.ind.
LAEVA PTYC HUS sp.
COLOMISPHAERA PULLA /BORZA/
= ciemne łupki z wkładkami wapieni detrytycznych =
= jasne łupki z radiolariami/zwapnia- łymi/ =
dolny poziom wapieni stomiosferowych lower Stomiosphaera limestones
= ciemne łupki z wkładkami wapieni detrytycznych i żwirowców ilastych =
= jasne łupki z radiolaraiami/zwapnia- łymi/ =
ciemne łupki z wkładkami wapieni detry
tycznych /ok.200 m/
PARASTOMIOSPHAERA MALMICA /BORZA/
COLOMISPHAERA PULLA /BORZA/
LAEVAPTYCHUS sp.ind.
LAMELLAPTYCHUS gr.B?
LAMELLAPTYCHUS gr.A,cf.BEYRICHI /OPP./ - - div.formae
LAMELLAPTYCHUS gr.C?
STOMIOSPHAERA MOLUCCANA WANNER"
CARPISTOMIOSPHAERA BORZAI /NAG /
x1 - Fauna występująca w blokach wapieni /por.F.Blaszke-1911/.
Fauna occuring in blocks of limestones /cf,F.Blaszke-1911/.
x2 - Fauna z bloków/?/ wapieni bez bliższego określenia pozycji w profilu warstw c i e s zyń skigh/por.A .Opp el-1865/-
x3 — Formy występujące w egzotycznych blokach wapieni na wtórnym złożu’
w żwirowcach ilastych.
Forms present in the exotic blocks of limestones,secodarily deposited in argillaceous conglomerates.
TYTOŃDOLNYjsJJJJJJyTYTOŃGÓRN 1 GflRNYBERIAS
o: N cn
Ul
tfc 'j; ^ Uj ~ <o 0.3:0:
^ 2 ^
~J «JC3
C l 0 . 3 ;
2 O.1"
Q: ^ 3t
UJ ^
k o
O =t
~J >-
UJ
S T R E F A - Z O N E CARFATHICA-MINUTISSIMA
„Z C A L PIO N E L L A ”
o
S T R E F A- Z O N E
„ C I E S Z Y N I C A ”
S T R E F A - Z O N E
„M A L M I C A”
S T R E F A - Z O N E
„P U L L A
o
CR. INTERMEDIA
@L £ JJESZ.VN1CA. _
S T R E F A - Z O N E
„M O LU CC AN A ”
“ P. M AL M IC A”
G. A L P I N A ^ f l ( W ) P MALMICA
P. MALMICA
©-VI,
SACCOCOMA
*26) C. P U L L A
C. P U L L A Ib ) C. PULLA
O
ET *
o
T. CARPATHICA C. ALPINA,C.ELLIPTICA CR. INTERMEDIA
50m
№ ) (C. B O R Z A I ) CH. B O N E T I )
^ C. B O R Z A I
© S. MOLU CC ANA
A l ) S. M O LU C C A N A
© S. M O LU C C AN A
( ? ) S. M OL U CC AN A
( j j ) S . M O L U C C A N A
( SACCOCOMA)
E> ?
O O
T. CARPATMICA C.ALPINA C.ELLIPTICA CR. INTERMEDIA 755JT ~ ć~ ć i e ś z y n i c a ^ “
'Xvif-—
O (P. M A L M IC A ) T ) (P. M A L M IC A ) J ( G . A L P IN A )
C SIMPLEX, S HISPANICA C DARDERI
T. CARPATHICA, T. LONGA C. A L P I N A , C E L LI P T IC A CR. INTERMEDIA T. CARPATHICA
C. A L P I N A , C E L L I P T I C A CR. INTERMECiA C. CIESZYNICA
(P. M A LM 'C A ) ( SACCOCOMA)
&
a
b
c d
d e t r y t y c z n y c h , w a p i e n i s t o m i o s f e r o w y c h , b r e k c j i a p t y c h o - w y c h i ż w ir o w c ó w i l a s t y c h ; l b — g ó r n y p o z io m w a p i e n i s t o m i o s f e r o w y c h z w k ł a d k ą ż w ir o w c a il a s te g o ; l c —■ p o zio m z e g z o t y k a m i i k o n k r e c j a m i w a p i a n n o - s y d e r y t y c z n y m i ; 2 ■—
w a p i e n i e c ie s z y ń s k ie ; 2a — w a p i e n i e c ie s z y ń s k i e p o d k a l - p io n e llo w e ; 2b —■ w a p i e n i e c ie s z y ń s k i e z k a l p i o n e l l a m i ; a — m i e j s c a p o b r a n i a p r ó b n a p ł y t k i c ie n k ie , w y m i e n i a n e w p r a c y ; b —• z n a l e z is k a a p t y c h ó w (w g S. M. G ą s i o r o w - s k i e g o — 1961, 1962; S . M . G ą s i o r o w s k i e g o i W. N o w a k a — 1968); V Ij — o d p o w i e d n i k p o z i o m u amonitowego:
b e c k e r i - c i l i a t a ; V I2 — o d p o w ie d n i k p o z io m u a m o n ito w e g o s e m i f o r m e - t r a n s i t o r i u s ; ? — b liż e j n i e o k r e ś l a n y p o zio m a p t y c h o w y ; c — w a p i e n i e d r o b n o d e t r y t y c z n e z w k ł a d k a m i j a s n y c h ł u p k ó w m a r g l i s t y c h i m a r g l i p ł y t k o w y c h (a); d — w a p i e n i e ś r e d n io i g r u b o d e t r y t y c z n e z w k ł a d k a m i j a s n y c h ł u p k ó w m a r g l i s t y c h ; b r e k c j e s e d y m e n t a c y j n e (a); e —• c i e m n e ł u p k i b it u m i c z n e z c i e n k im i w k ł a d k a m i w a p i e n i d e t r y t y c z n y c h : a — ś r e d n i e i g r u b e ł a w i c e w a p i e n i ; b — jw . p r z e c h o d z ą c e k u g ó rz e w w a p i e n i e m a r g l i s t e , c — b r e k c j e a p t y - c h o w e ; f — ż w ir o w c e il a s t e z w a p i e n i a m i d e t r y t y c z n y m i i s t r u k t u r z e o s u w is k o w e j (a), z k o n k r e c j a m i w a p i e n n o - s y d e -
r y t y c z n y m i (b) o r a z b l o k a m i w a p i e n i (e g zo ty k am i) Fig. 3. C o r r e l a t i o n of t h e L o w e r C ie sz y n S h a le s a n d of t h e C ie sz y n L im e s to n e s b a s e d on m ic ro fo ssils. 1 — D o w e r C ie sz y n S h a le s ; l a — d a r k s h a l e s w i t h i n t e r c a l a t i o n s of d e t r i t i c a l li m e s to n e s , S t o m i o s p h a e r a l i m e s to n e s , A p t y c h u s b re c c ia s , a n d a r g i ll a c e o u s c o n g l o m e r a t e s ; l b — u p p e r h o riz o n cf t h e S t o m i o s p h a e r a li m e s to n e s c o n t a i n i n g a n i n t e r c a l a t i o n of a r g i ll a c e o u s c o n g l o m e r a t e ; l c — h o riz o n w i t h e x o tic a n d w i t h c a l c a r e o - s i d e r i t i c c o n c re tio n s ; 2 — C ie sz y n L i m e s to n e s ; 2a — C ie sz y n L im e s to n e s w i t h o u t C a lp i o n e ll a ; 2b — C ie sz y n L im e s to n e s w i t h C a lp i o n e ll a ; a — lo c a litie s of s a m p le s f r o m w h i c h t h i n slid e s w e r e m a d e ; b — o c c u r r e n c e of A p t y c h i (a c c o r d in g to G ą s i o r o w s k i — 1961, 1962; G ą s i o r o w - s k i a n d N o w a k — 1968); VIj — A p t y c h i h o riz o n c o r r e s
p o n d in g to t h e b e c k e r i - c i l i a t a zo n es; V I 2 — A p t y c h i h o riz o n c o r r e s p o n d i n g to t h e s e m i f o r m e — t r a n s i t o r i u s zo n e s; ? — u n d e t e r m i n e d A p t y c h i h o riz o n ; c —• f i n e g r a i n e d d e t r i t i c a l l i m e s to n e s w i t h i n t e r c a l a t i o n s of li g h t m a r l y s h a l e s (a);
d — m e d i u m a n d th i c k d e t r i t i c a l li m e s to n e s w i t h i n t e r c a l a ti o n s of li g h t m a r l y s h a l e s ; s e d i m e n t a r y b r e c c i a (a);
e — d a r k b i t u m i n o u s s h a l e s w i t h t h i n i n t e r c a l a t i o n s o f d e t r i t i c a l li m e s to n e s : a — m e d i u m a n d th i c k l a y e r s of l i m e s to n e s ; b — m e d i u m a n d t h i c k l a y e r s of li m e s to n e s p a s s i n g u p w a r d s in t o m a r l y li m e s to n e s , c — A p t y c h u s b r e c c i a s ; f — a r g i ll a c e o u s c o n g l o m e r a t e s a n d d e t r i t i c a l l i m e s t o n e s iwi'th s l u m p s t r u c t u r e s (a), w i t h c a l c a r e o - s i d e r i t i c
c o n c r e t io n s (b), a n d w i t h e x o tic b lo c k s of li m e s to n e s
gicznego osadu. I ta k na przykład wapienie d etrytyczne w dolnej części łupków dolnych m ają jedynie rozproszone okazy stom iosferidów i jedynie w yjątkow o w y stęp u ją 'tutaj w kładki w apieni d e try ty c z n y c h — politycz
nych, w których w y stępują one m asowo (tzw. d o lny poziom w apieni sto- miosferowych, por. tab. II). Pow szechnie natom iast spotyka się je w gór
nej części dolnych łupków (poniżej poziomu z egzotvkam i) zarówno w odm ianie w apieni pelitycznych jak i d etry ty czn y ch (tzw. górny poziom wapieni stom iosf e r owych).
W w apieniach cieszyńskich stom iosferidy • w y stępują w w apieniach d etry ty czn y ch i pelitycznych i rozproszenie okazów jest zawsze duże.
Ich podw yższona zaw artość zaznacza się -bardzo w yraźnie jedynie w tzw.
w apieniach podkalpionellow ych, gdzie, rzecz ch arak terystyczna, szereg po sobie n astęp u jący ch ław ic — reprezentow anych wyłącznie przez w apienie detrytyczne zaw iera je w dużej ilości (np. Jasienica).
W górnych łupkach pojedyncze okazy były znajdyw ane we w szyst
kich odm ianach sikał. S potykano je w w apieniach d etrytycznych i p eli
tycznych, w piaskowcach i syderytach, z tym że w stosunku doi w ystęp u jących w starszych ogniw ach (dolne łupki, w apienie cieszyńskie) były to praw ie zawsze nieco m niejsze okazy. Za szczególny przypadek należy uznać ich dużą liczebność we w kładce w apienia w Wiśniowej.
W pro filu w arstw cieszyńskich, od dolnych łupków po łupki górne, zaznacza się w yraźne zróżnicowanie składu zespołowego stomiosferidów.
W dolnych łupkach z 14 gatunków w ystępujących w profilu w arstw cie
szyńskich jest ich 11, w w apieniach cieszyńskich podkałpionellow ych — 9, w w apieniach cieszyńskich z kalpioinellami — 7, a w górnych łu p kach — 3.
Stom iosferidy w ystępują w w arstw ach cieszyńskich w różnych typach litologicznych, w zw iązku z czym tow arzyszące im m ikroskam ieniałości m ają różny skład i charakter. Ich skład ulega rów nież zm ianie w zależ
ności od pozycji, jaką zajm ują w pro filu 'badanych w arstw . W całym profilu, z różnym procentow ym udziałem w spółw ystępują ze stom iosfe- ridam i: globochety, kadosiny (zróżnicowane zespoły w profilu, por. W.
N o w a k , 1966a), skalcytyzow ane prom ienice, spikule gąbek, w apienne otw ornioe bentoniczne, algi w apienne, elem enty szkarłupni, mszywioły oraz począwszy od w apieni cieszyńskich (z kalpkm ellam i): tin tin n id y (zróżnicowane w profilu — zespół górnotytoński i beriaski), nannokonusy i kokkolity (por. W. N o w a k , 1967).
Zespoły m ikroskam ieniałości w ystępujące w w apieniach d e try ty c z nych, we w szystkich b adanych ogniwach, m a ją c h a ra k te r m ieszany i obok m ikroorganizm ów planktonicznych o b e c n e są praw ie zawsze w dużej ilości m ikroorganizm y bentoniczne. Obecność w w apieniach pelitycznych obok stom iosferidów praw ie wyłącznie m ikroorganizm ów planktonicz
nych, jak: tintinnidy, kadosiny, globochety, nannokonusy, kokkolity — pozwala sądzić, że b adane m ikroorganizm y są również planktonicznym i.
Ich obecność n ato m ia st w zespołach m ieszanych (bentos, plankton) może mieć dw ojaki ch arak ter: p ie rw o tn y bądź w tó rn y (redepozycja w raz z b en - tonicznym i m ikroorganizm am i i m a teriałem detrytycznym ).
L ista stom iosferidów w ystępujących w w arstw ach cieszyńskich przed staw ia się następująco:
Stomiosphaera W a n i n e r , 1940
Stom iosphaera moluccana W a n n e r, 1940 ,, colomi D u r a n d D e l g a , 1957
Stom iosphaera m o reti D u r a n d D e l g a , 1957 ,, echinata n. sp.
Parastomiosphaera n. igen.
Parastomiosphaera m alm ica ( B o r z a ) , 1964 Carpistomiosphaera n. gen.
Carpistomiosphaera borzai ( N a g y ) , 1966 ,, tithonica n. sp.
Colomisphaera in. gen.
Colomisphaera m inutissim a ( C o l o m ) , 1935
„ fibrata ( N a g y), 1966 ,, carpathica ( B o r z a), 1964 ,, ornata n. sp.
„ cieszynica n. sp.
,, pulla ( B o r z a)j 1964 H em istom iosphaera n. gen.
H em istom iosphaera parvula (N a g y), 1966
P od względem częstotliwości w ystępow ania dom inuje w badanych w arstw ach: Colomisphaera m inutissim a, C. carpathica, C. pulla, P. m a l
mica, S. moluccana, C. cieszynica, a pozostałe g atu n k i w y stę p u ją jedynie sporadycznie (por. tabela III).
Stom iosphaera moluccana W a n. — w niew ielkiej ilości egzem plarzy w y stępuje w całym profilu — od dolnych łupków przez w apienie do łupków górnych, z ty m że jej m aksym alne liczbowe nasilenie — kiedy w ystępuje m asowo (np. G u m n a — 13), p rzy p ad a na niższą część dolnych łupków (tzw. dolne w apienie stom iosferowe), por. tabela II i III. W in nych częściach badanych w arstw w y stępuje w y jątk o w o jako pojedyncze
egzemplarze.
Stom iosphaera colomi D u r a n d D e l g a — sporadycznie i n iecha- rak tery sty czn ie w ystępuje w dolnych łupkach i w apieniach cieszyńskich.
Stom iosphaera m o reti D u r a n d D e l g a — jako pojedyncze okazy była obserw ow ana w całym profilu w arstw cieszyńskich.
Stomiosphaera echinata n. isp. — licznie pojaw ia się w górnych łu p kach cieszyńskich (? odosobnione stanow isko w Wiśniowej).
Parastomiosphaera m alm ica (B o r z a) — masowo w ystępuje w gór
nym poziomie w apieni stom iosferow ych w łupkach dolnych (por. tabela II i III) oraz w yjątkow o spotykano ją w pojedynczych egzem plarzach w w a
pieniach cieszyńskich podkalpionellow ych i w w apieniach cieszyńskich z kalpionellam i.
Carpistomiosphaera borzai (N a g y) — w niewielkiej ilości egzem pla
rzy pojaw ia się w dolnych łupkach cieszyńskich, w ich wyższej części, oraz w w apieniach cieszyńskich.
--- >- R ozprzestrzenienie p ion ow e gatunków i zasięgi stref stom iosferid ow ych . A — dolne łupki cieszy ń sk ie (w ogólności); B — w a p ie n ie cieszyńskie; — w a p ien ie ciesz y ń sk ie podkalpionellow e; B 2 — w a p ien ie cieszyńsk ie z tintinnidaimi górnego tytonu;
B 3 — w a p ien ie cieszyń sk ie z tin tin n id am i beriasu; C — górne łu p k i cieszy ń sk ie (w ogólności); 1 — rzadko (w yjątkow o pojedyncze okazy); 2 — dość licznie; 3 —
licznie; 4 — obficie
V ertical range of species and Stom iosphaeridae zones. A — L ow er C ieszyn Shales (undifferentiated); B — C ieszyn L im estones; B, — C ieszyn L im eston es w ith ou t C alpionella; B2 — C ieszyn L im eston es containing T intinnids of th e U pper Titbonian;
B , — C ieszyn L im eston es containing T intinnids of the B erriasian; C — Upper C ieszyn S hales (undifferentiated); 1 — rare (sporadic sin g le specim ens); 2 — rather
frequent; 3 — frequent; 4 — abundant
T a b e l a / T a b l e / I I I
N NlA IT\
cr>o> dh 5 V0 <T*
«a •
dtf ctf H ■
Sb 604
' rĄ r ł VO " S <0
O ® 0> W M f l O H s h
h o
A<n
p «10
Ш o n •
h h h o U to a a 3 3 o o h • o
ę i j j a -g
• a s * ! i j s &
O H ft
§ 3 9
a N01
<0 f t O © O OM *H cd ^ <0 cd
* & S 8
3
•HJ?
-p
« 8 I
o ® w ca © w a' O O 'H *H 4* *rt >H
• H - H a S to g g
g B © o «tf o o
O O H H f f r ł H
4» -P o o ® o o
oj co o o a- o o o Hoteryw -
Walanżyą
/Hauterivian- Talanginian/
Berias /Berriasian/
Tytoń ęórny /Upper Tithoniau/
Tytoń, dolny-góroy /Lower-Upper Tithonian/
Tytoń dolny /Lower Tithonian/
Kimeryd ęórny /Upper Kimeridgian/
B B,
% a
H
t
ł
minutissima
minutissima-carpathica
carpatbica-cieszynica
m a l m i c r a
pulla moluccana
1 [2 |3 | (
Carpistomiosphaera tithonica n. sp. — nieliczne egzem plarze w ystę
p u ją jedynie w wyższej części dolnych łupków.
Colomisphaera m inutissim a ( C o l o m ) — z różnym nasileniem licz
bow ym w ystępuje w całym profilu w arstw cieszyńskich. N ajliczniejsze skupienie tego g atu n k u spotyka się w górnym poziomie w apieni stomio- sferow ych w łupkach dolnych (por. fig. 2).
Colomisphaera fibrata (N a g y ) — sporadycznie w ystępuje w dolinych łupkach i w w apieniach cieszyńskich.
Colomisphaera carpathica (B o r z a) — z różnym nasileniem ilościo
w ym w ystępuje od dolnych łupków cieszyńskich do w apieni cieszyńskich z kalpionellam i włącznie. N ajliczniej g atunek ten spotykano w górnym poziomie w apieni stom iosferowych w łupkach dolnych oraz w w apie
niach cieszyńskich podkalpionellow ych.
Colomisphaera orna ta n. sp. — pojedyncze egzem plarze spotykano tylko w w apieniach cieszyńskich podkalpionellowych.
Colomisphaera cieszynica n. sp. — sporadycznie pojaw ia się w górnym poziomie w apieni stom iosferowych, w ich najw yższej części, w w apie
n iach cieszyńskich — w yjątkow o pojedyncze egzem plarze stw ierdzono w w apieniach z kalpionellam i, a liczne w ystępow anie obserw ow ano w w a
pieniach podkalpionellow ych.
Colomisphaera pulla ( B o r z a ) — z różnym nasileniem liczebności w ystępuje w całym b adanym profilu łupków cieszyńskich dolnych.
H em istomiosphaera parvula ( N a g y ) — w zm iennej ilości egzem pla
rzy zaznacza swą obecność w całym badanym pro filu łupków dolnych.
3. ZNACZENIE STOMIOSFERIDOW DLA KORELACJI W ARSTW C IESZYŃSKICH
O bserw acje n a d zróżnicow aniem zespołowym i liczbowym stom iosfe- ridów w y stępujących w w arstw ach cieszyńskich pozw alają na w yróżnie
nie szeregu stre f o znaczeniu korelacy jn y m (por. W. N o w a k , 1965 a).
Pom ocne p rzy rozpoziom owaniu są również i inne skam ieniałości w y stę
pujące w tych w arstw ac h jak: aptychy, tintinnidy, kadosiny i inne. W su
m ie razem wzięte um ożliw iają w sposób stosunkow o dokładny p rzepro
w adzanie korelacji om aw ianych w arstw m iędzy różnym i p rofilam i (por.
tabela III, fig. 3).
I stre fa Stom iosphaera moluccana — ch a rak tery sty czn a jest d la łup
ków dolnych, dla tzw. dolnego poziomu w apieni stom iosferow ych (kime- ry d wyższy).
II stre fa Colomisphaera pulla — zaznacza się w wyższej części dol
n y ch łupków, poniżej poziomu z egzotykam i (tytoń doliny— ?środkowy).
III strefa Parastomiosphaera m alm ica — obejm uje górną część dol
n ych łupków, tzw. górny poziom w apieni stom iosferow ych (tytoń dolny—
?środkowy).
IV strefa Colomisphaera cieszynica i C. carpathica — c h a ra k te ry styczna jest d la w apieni cieszyńskich podkalpionellow ych (tytoń ?środ- kow y— ?górny).
V strefa Colomisphaera m inutissim a i C. carpathica z tin tin n id am i i Cadosina semiradiata W a n. — zaznacza się w w apieniach cieszyńskich z kalpionellam i (tytoń gó rn y —berias).
VII strefa Stom iosphaera echinata — zaznaczyła się w jednym p rzy p a d k u w łupkach górnych (hoteryw) w profilu W iśniowej.
Znaczenie w yróżnionych stre f d la korelacji w arstw nie jest jed n a
kowe. Pożyteczne są zwłaszcza strefy I—IV. P ozw alają one n a rozpozio- m ow anie w .sposób stosunkowo p rosty i dość dokładny znacznej części pro
filu dolnych łupków cieszyńskich. Być może z czasem szersze znaczenie zyska sobie również strefa VII — S. echinata, rozpoznana przez au to ra w h oteryw skich w apieniach z am onitam i w M ahala K o rtin a (Bułgaria).
M niejsze znaczenie natom iast m ają strefy V i VI. S tre fy te zostały scha
rak tery zo w an e n a podstaw ie długow iecznych gatunków : C. m inutissim a i C. carpathica, k tó ry c h sposób w ystępow ania jest n ie ch arak tery sty czn y oraz przy p ad a n a tę część profilu badanych w arstw , gdzie w y stęp u ją tintin n id y . S tre fy te, jak dotychczas w sposób jedynie bardzo ogólny, pozw alają na oddzielenie w apieni cieszyńskich od łupków górnych, pod
czas gdy w spom niane tin tin n id y um ożliw iają rozdzielenie sam ych w a pieni cieszyńskich co najm niej n a 3 części (W. N o w a k , 1965 b, 1966 b).
P ró b ę możności spożytkow ania w yróżnionych stre f przeprow adzono m iędzy profilam i: Cisownica—Tuł, Gumna, Cieszyn— Góra Zamkowa, K a
m ienica i Jasienica (por. fig. 3). Z profilów tych zostały szczegółowo przebadane w szystkie w kładki w apieni w ystępujące w dolnych łupkach i w w apieniach cieszyńskich oraz n iek tó re bloki wapieni (,,egzotyki”) z poziomu egzotykowego z górnej części dolnych łupków.
S tre fa „m oluccana” w sposób bardzo w y raźny zaznaczyła się w p ro filu dolnych łupków w miejscowości Gumna. Na podstaw ie przesłanek geologicznych doLne łupki odsłonięte w ty m pro filu uw ażane są za n a j
starszą część tego ogniwa. P o tw ierdza to analiza istomiosferidów. Ze
spół tu ta j w ystępujący zaw iera masowo w ystępujące S. moluccana W a n.
(Gu-13), a natom iast b ra k w nim całkowicie gatu n k u P. malmica, cha
rakterystycznego d la wyższej części dolnych łupków.
W profilu G um na n ie stety wyższa część dolnych łupków nie jest od
słonięta. P rzebadano z tego profilu jedynie n iek tó re bloki w apieni z po
ziomu egzotykowego, m iędzy innym i zaw ierające: Carpistomiosphaera borzai (N a g y) i Chitinoidella boneti D o b e n, oraz najniższą dostępną część w apieni cieszyńskich, w k tó ry ch stw ierdzono tintin-nidy górnego ty to n u (Crassicollaria interm edia, Cr. parvula, Calpionella alpina, C. ellip-
tica, Tintinnopsella carpathica).
S tre fy ,,pulla” i „m alm ica” bardzo w yraźnie w ystąpiły w profilu dolnych łupków w Cisownicy (Tuł). W profilu tym strefa „p u lla” zaj
m u je niższą część, a ,,m alm ica” — wyższą (por. fig. 3). G ranicę m iędzy n im i można było wyznaczyć stosunkowo dokładnie między Ct-34 a Ct-35.
Nie udało się n ato m iast ustalić granicy tych stre f ze strefą „m oluccana”, gdyż starsza część dolnych łupków w tym profilu jest nieobecna i badany odcinek p rofilu dolnych łupków k o n ta k tu je tektonicznie w prost z gór
n y m i łupkam i cieszyńskimi niższego elem entu. G atunek S. moluccana spotyka się w praw dzie w pro filu dolnych łupków w Cisownicy (Tuł), ale w ystępuje on tu ta j jedynie w yjątkow o w p a ru ławicach (np. Ct-36b-Ct44) i w pojedynczych okazach, i w odróżnieniu od niższej części dolnych łup
ków tow arzyszą m u zawsze liczne okazy P. malmica.
Jeśli idzie o stre fę „m alm ica”, to pojaw ienie się jej w profilu jest b a r
dzo zdecydowane. Nie obserw uje się tu ta j rozproszonych okazów, ta k jak w przypadku S. moluccana w profilu Gum na — gdzie m om ent masowego pojaw ienia się w profilu poprzedza obecność pojedynczych egzem plarzy tego gatu n k u w szeregu ławic niżej leżących (np. Gu-8, 9, 11, 12).
S trefa „m alm ica” stanow i jeden z najobfitszych w stom iosfery po
ziomów w apieni w w arstw ach cieszyńskich. Obok licznej P. m alm ica w ystępują tu ta j m asowo Colomisphaera m in utissim a oraz C. carpathica.
W wyższej części te j strefy p ojaw iają się zw ykle pojedyncze egzem plarze Colomisphaera cieszynica, będące jak gdyby zapowiedzią ich masowego pojaw ienia .się w wyższej strefie — w poziomie w apieni cieszyńskich podkalpionellowych.
S tre fa „m alm ica” w profilu Cisownicy—T ułu podściela poziom z egzo
tykam i, n a k tó ry m z kolei zalegają w apienie cieszyńskie (tytoń górny—
berias) z cienkim p akietem w apieni podkalpionellow ych — w spągu z C.
cieszynica i Chitinoidella.
Zespół z „m alm ica” ze w zględu na m asow e w ystępow anie w nim sto- m iosferidów oraz obecność bard zo charakterystycznego g atu n k u P. m a l
mica jest dobrze określony i stosunkow o łatw y do rozpoznania. Między in n y m i jego obecność potw ierdzono w profilu K am ienicy i Jasienicy.
W odróżnieniu jednakże od Cisownicy—T ułu w apienie zaw ierające tego typu zespół nie tw orzą w kładek poniżej poziomu z egzotykam i w stropie dolnych łupków, lecz w ystępują jako różnej wielkości bloki („egzotyki’’) w poziomie egzotykow ym (por. fig. 3). W obydw u ty ch przyp ad k ach w prost n a nich zalegają w apienie cieszyńskie podkalpionellow e (z C. cie
szynica), a wyżej w apienie cieszyńskie — z tin tin n id am i górnego ty to n u w niższej części, a z zespołem b eriasu w wyższej.
S tre fa „cieszynica” o bejm uje nieg ru b y kom pleks (kilka m etrów ) w a p ieni d etry ty czn y ch w spągu w apieni cieszyńskich, a n a d poziomem z egzotykam i (por. fig. 3). Rozpoznano ją w profilach Cisownicy—Tułu, Cisownicy—wsi, K am ienicy i Jasienicy z tym, że w Cisownicy—wsi w a pienie należące do tej strefy zalegają na poziomie z k o nkrecjam i w apien- no-syderytycznym i (por. tab ela II), bez pośrednictw a poziomu z egzo
tykam i, k tórego w tym profilu nie stwierdzono.
W strefie „cieszynica” w y stęp u je zespół złożony z licznej C. cieszy
nica, C. m in u tissim a i C. carpathica oraz w odróżnieniu od zespołów w ystępujących w stropie dolnych łupków nie w y stęp u je w nim P. m a l
mica, a w odróżnieniu od wyżej leżących w apieni cieszyńskich — b ra k w n im tintinnidów . P o n ad to zespoły stom iosfer w y stępujące w w ap ie
niach cieszyńskich z kalpionellam i są w yraźnie zubożałe w stosunku do obecnych w w apieniach podkalpionellowych. M iędzy innym i w yjątkow o spotyka się odosobnione okazy C. cieszynica, a C. carpathica i m in u tis si
ma — w ystępujące zawsze w dużym rozproszeniu.
Tęgo typu zubożałe zespoły ch a ra k tery zu ją stre fę „m inutissim a i ca r
path ica z tin tin n id a m i” i zaznaczyły się one w szeregu profilów i w ró ż
nych facjach w apieni cieszyńskich (por. fig. 3).
Z powyższego w ynika, że w yróżnione strefy stom iosferidow e pozw a
la ją nie tylko n a oddzielanie poszczególnych ogniw cieszyńskich, ale um ożliw iają w sposób stosunkow o dokładny ustalanie — czy tw orzą one m iędzy sobą norm alne stratygraficzne następstw o, czy też rozdziela je lu k a lub k o n ta k t tektoniczny.
Z porów nania profilów w a rstw cieszyńskich, n ajb ard zie j n a S położo
nego1 Cisow nicy-Tułu i K am ienicy, Jasienicy oddalonych w k ie ru n k u p ół
nocnym o około 10— 15 k m (bez popraw ki n a tektonikę), w ynika, że m iędzy dolnym i łupkam i a w apieniam i cieszyńskimi w strefie północnej istn ieją w yraźne lu k i stratygraficzne (n atu ry sedym entacyjnej). W p ro filach tych, a także w w ielu innych w strefie północnej w ystępow ania w arstw cieszyńskich, b ra k je st w wyższej części dolnych łupków wispom-
nianego górnego poziomu w apieni stom iosferowych, odpowiadającego stre fie „m alm ica”. W Cisownicy-Tule osiąga on około 6 m miąższości i ma w ybitnie w apienny rozwój, p rzez co je st ła tw y do rozpoznania i w ydzie
lenia. L uka spowodowana p rzez b rak (wtórny, erozyjny) tego poziomu w strefie północnej, ob ejm u je częściowo ty to ń d o lny (wyższy) i p ra w dopodobnie część ty ta n u środkowego.
Istn ie je możliwość, że w pew nych profilach luki tego ty p u m ogą o b ej
m ow ać w iększy okres czasu, a tym sam ym u tw o ry dolnych łupków p od
ścielające poziom egzotykowy m ogą mieć w różnych strefach odm ienny wiek. Rozwiązanie jednakże tego problem u ibędzie możliwe dopiero po szczegółowym opracow aniu straty g ra fic zn y m ibloków w apieni („egzoty
k ó w ”) z poziomu egzotykowego i po dokładnym u staleniu w ieku utw orów podścielających te n poziom w różnych profilach. Pom ocnym i p rz y tego ro d zaju analizie mogą się okazać obok in n y c h skam ieniałości rów nież i stom iosferidy.
4. MOŻLIWOŚĆ W Y Z Y SK A N IA STOMIOSFERIDÓW DLA KORELACJI GÓRNEJ JURY
U zyskiwane w yniki badań stom iosferidów n a różnych obszarach po
zw alają sądzić, że będą one m ogły mieć zastosowanie do korelacji górno- ju rajsk ich utw orów , a zwłaszcza, do rozpoziomowainia kim ery d u i tytonu, rozw iniętych w różnych facjach.
W praw dzie dotychczasowy sta n rozpoznania om aw ianych m ikroska- mieniałości, ja k również iden ty fik acja gatunków nie zawsze są w y sta rc za
jące d la przeprow adzenia ścisłych porów nań, niem niej jednak z p rz e d sta w ionych danych w lite ra tu rz e na te m a t ich składu gatunkow ego zespo
łów, m ikroskam ieniałości tow arzyszących oraz danych stra ty g ra fic z nych — m ożna podjąć w stępną próbę ich korelacji.
Ogólnie n asu w a się duża zbieżność m iędzy w zbogaceniem w stom io
sferidy odcinka profilu osadów tytonu, poniżej stre fy w ystępow ania tin - tinnidów , n a różnych — niekiedy bardzo odległych terenach. W zbogacenie to w profilu w arstw cieszyńskich na obszarze polskiego Śląska Cieszyń
skiego zaznacza się poniżej w apieni cieszyńskich z kalpionellam i (por.
fig. 2, 3 i tabela III) i w podobnej pozycji zoistało zaobserw owane n a w y spach archipelagu indo-m alajakiego (por. J. W a n n e r , 1940; J. V o g- l e r , 1941), n a teren ie W ęgier (I. N a g y, 1966), w K a rp ata ch w e w n ę trz n y ch (K. B o r z a , 1964; K. B i r k e n m a j e r , 1965), w A lpach (J. F i c h - t e r , 1931; A. L o m b a r d , 1938, 1945; C. R e n z , 1948, 1949, H. R. G r u - n a u, 1959; G. P a s q u a r e, 1961; J. T u r n e r, 1965 i in.) oraz w szeregu stanow isk Sycylii (A. G i a n o t i i , 1958) i F ra n c ji (P. D o n z e , 1958; S.
G u i l l a u m e e t al., 1961).
S tre fa „m oluccana”, ch arak tery sty czn a w profilu w a rstw cieszyńskich dla dolnego poziomu w apieni stom iosferowych — w łupkach cieszyńskich dolnych (wyższy kim eryd), ze względu ma m asow e w ystępow anie może być po ró w n an a z najw iększym zgrupow aniem S. moluccana w profilu w yspy Misol, k tó re według J. Y o g l e r a (1941) przypada n a najw yższą część ,,Oberste F a tje tsc h ie fe r” i n a dolną część „ U n te re r F a tje tk a lk ”, tzn. na najw yższy górny oksford i kim eryd. W pozostałej tytońskiej czę
ści w spom nianego w apienia jest on m n iej liczny.
Na tam ty m obszarze poniżej najw yższego oksfordu S. moluccana nie jest znana, w w arstw ach cieszyńskich n atom iast o dolnej g ranicy niew iele wiadomo, gdyż jak dotychczas starsze p ię tra od kim ery d u (wyższego =
= ? górnego) nie zostały w obszarze fliszowym rozpoznane. W każdym bądź razie jest pewne, że ta część dolnych łupków, w k tó re j zaznaczyła się iStrefa „m oluccana” — nie jest ich najniższą częścią. Je st zatem bardzo prawdopodobne, że stre fa ta w w arstw ach cieszyńskich o bejm uje rów nież jeszcze niższą część tego ogniwa (starszą od utw orów odsłoniętych w pro filu Gumna).
S trefa „m oluccana” w sposób bardzo w yraźny zaznacza się w górnej jurze w górach Meosek (Węgry). W ynika to w sposób bezsporny z m a teriałów przedstaw ionych przez I. N a g y (1966). W górach Mecsek, tak samo jak w w arstw ach cieszyńskich, m aksym alne zgrom adzenie gatu n k u S. moluccana — przy p ad a ina kim ery d (wyższy) (tabela IV).
labela/Table/ IV
Oksford Oxfordian
*1
1 sa S
3 • "Ho » t a
t^p
PQ 3®&
eh m
Radiolaria ; - S
33 l i
©«
$
© • Hcg*1' ii
Calpionella
iH«3 H
0to 010
1 1
i hS t o r n i o s p h a e r a m o l u c c a n a - C a d o a i a a f u s c a
C a d o s m a a e a n i r a d i a t a — —
C a d o s 2 S 3l s u b l a p i d o s a
C a d o s i a a l a p i d o s a — ■« t ą » — - -
C a d o s i m t e j © l i c s s » f e a e r a C a d o s i m r a d i a t a
C a d o a i a a B u l l a
m
C a d o a i n a b o r s a i ---* M B T
C a d o s i u a a a l a i c a 4 N M I >— -
C a d o p i n a - f i b r a t a C a d o a i n f l t e m ń s C a d o s i i a a B a r r u l a
Zasięgi w iek o w e stom iosfer i kadosin w górnej jurze Gór M ecsek, w g I. N a g y (1966, fig. 3, p. 91)
Stratigraphical Ranges of S tom iosiphaerids aind Cadosinids in th e Upper Jurassic of th e M ecsek Mts., after I. N a g y (1966, fig. 3, p. 91)
Obecność strefy „m oluccana” w polskich K arp ata ch fliszowych, w Gó
rach Mecsek oraz n a obszarze archipelagu indo-malajsikiego, zaznaczającej się w różnych facjach k im ery d u — pozw ala sądzić, że strefa ta m a roz
ległe rozprzestrzenieinie i w podobnej pozycji stratygraficznej może w y
stępow ać n a w ielu jeszcze obszarach. Między innym i w skazują n a to po
b ra n e przez a u to ra próby d la celu b ad ań porów naw czych z górnego oksfordu-kim erydu (nie rozdzielonego) z profilu Beogradczika w Bułgarii (przedgórze Bałkańskie). P ró b y te obok Globochaetę alpina L o m b . za
w ie ra ją liczne okazy S. moluccana W a n.
S tre fa „p u lla’ w profilu w arstw cieszyńskich dobrze ch a ra k tery zu je odcinek profilu m iędzy dolnym a górnym poziomem w apieni stom iosfe
rowych. W naw iązaniu do w ystępujących n a ty m odcinku aptychów (por.
S. M. G ą s i o r o w s k i, W. N o w a k , 1968), można om aw ianą strefę zaliczyć do ty to n u dolnego.
Na. obszarze K a rp a t czechosłowackich w edług K. B o r z y (1964) stre fa zasięgu C. pulla przypada w różnych seriach (czorsztyńska, pienińska, pruska, m anińska) — ma kim eryd. Razem z tym gatunkiem w y stępują:
Saccocoma i S. malmica.
O m aw ianą strefę m ożna rów nież w yróżnić w Górach Mecsek na pod
staw ie w ykresu przedstaw ionego przez I. N a g y ’e g o (1966). Podobnie jak w K arp ata ch śląskich C. pulla je st obecna w niższej części ty to n u globochetowo-lom bardiowego, poniżej ty to n u z kalpionellam i (por. t a bela IV).
S tre fa „m alm ica” w naw iązaniu do zespołu aptychów (S. M. G ą s i o - r o w s k i, W. N o w a k, 1968) — w ystępującego w wyższej części dolnych łupków, może być zaliczona do ty to n u dolnego. Nie w ykluczona jest ta k że obecność części ty to n u środkowego w najw yższej części om aw ianej strefy.
W K arp ata ch czechosłowackich, w T atrach i P ieninach P. malmica w edług danych K. B o r z y (1964) w ystępuje w m alm ie (kimerydzie) r a zem z Saccocoma i C. pulla. N atom iast w K urovicaoh (obserw acje au to ra) spotyka się ją licznie w w apieniach d etry ty c zn y c h z a p ty c h a m ix, poniżej w apieni z Calpionella, k tó re niew ątpliw ie są tytonem , p raw d o podobnie środkow ym . Daine z K urovic w skazują, że stre fa „m alm ica”
może swoim zasięgiem obejm ow ać również część ty to n u środkowego (sensu A rkell — 1956). P rzem aw iają za tym nowsze obserw acje K. B o- r z y (1966), k tó ry w ym ienia P. m alm ica w zespole z Chitinoidella dobeni i Ch. colomi z bezpośrednio niższej od Ch. boneti strefy. W strefie Ch.
boneti nie w y stę p u je już P. malmica, a jeszcze nie po jaw iają się kalpio- nelle. W naw iązaniu do w yników R. D o b e n a (1963), k tó ry stw ierdził Ch. boneti w górnej części środkowego tytonu, zalicza K. B o r z a (1966) strefę z Ch. dobeni i Ch. colomi do dolnego-środkowego tytonu.
W G órach Mecsek w ystępow anie P. malmica, w edług I. N a g y ’e g o (1966) ograniczone jest w zasięgu tylko do tytonu. M aksym alne jego n a
grom adzenie przypada tam na niższą część tego piętra, n a tzw. ty to ń glo- bochetow o-lom bardiow y, poniżej tytonu z Calpionella.
1 Żebrane przez autora w 1960 roku w K urovicach (łom górny) z tych w a p ien i ap tych y -zostały oznaczone przez S. M. G ą s i o r o w s k i e g o jako: Lam ellapty chus, grupa A: „sp. 1 ex gr. a T rauth” (licznie); L. beyrichi (O p p .) em. T r a u t h f.
typ., T r a u t h (licznie); L. cf. steraspis (O p p .) (rzadko); L. grupa A lub B, „sp.”
ind., form y bez depresji lateralnej (licznie); Punctaptychus „sp.” ind. (rzadko). Z e
spół został zaliczony do podpoziom u VI2, który zdaniem S. M. G ą s i o r o w s k i e - g o (1962) jest od pow iednikiem am on itow ych poziom ów: Sem iform iceras sem ifo r- m e— V irgatosphinctes transitorius. Brak k alp ion ell w om aw ian ych w a pien iach w sk azu je, że w rachubę w tym przypadku należy raczej brać tytoń środ k ow y niż górny.
