J E R Z Y M Y C I E L S K I
ur. 3 o. V. i 856 r. — zm. 26. IX. 1928 r.
P o d ł u g i c h c i e r p i e n i a c h , w ś r ó d k t ó r y c h n ie u s t a w a ł d o o s t a t n i e j c h w i l i w u m i ł o w a n e j p r a c y u c z o n e g o i p e d a g o g a , o d s z e d ł w z a ś w i a t y te n z a s ł u ż o n y p r o f e s o r h i s t o r j i s z t u k i U n i w e r s y t e t u J a g i e l l o ń s k i e g o . P o z o s t a w i ł p o s o b i e z n a c z n y d o r o b e k n a u k o w y , a p r z y t e m p i ę k n ą p a m i ę ć s z l a c h e t n e g o c z ł o w i e k a .
U r o d z i ł się i u m a r ł w K r a k o w i e . Z d o m u w y n i ó s ł g ł ę b o k ą k u l t u r ę i p r z y w i ą z a n i e d o d z i e j o w e j p r z e s z ł o ś c i P o l s k i . A t m o s f e r a r o d z i n n a n a k r e ś l i ł a m u s z l a k i p r z y s z ł e g o r o z w o j u . U k o ń c z y w s z y g i m n a z j u m k r a k o w s k i e ś. A n n y , z a p i s a ł s i ę M y c i e l s k i n a U n i w e r s y t e t J a g i e l l o ń s k i , w y b i e r a j ą c j a k o p r z e d m i o t s w y c h s t u d j ó w h i s t o r j ę , z a c h ę c o n y d o t e g o s ł a w ą u c z o n y c h : S z u j s k i e g o , S m o l k i i Z a k r z e w s k i e g o . P o b y t n a u n i w e r s y t e c i e k r a k . i n a u k i p o b i e r a n e u t a k z n a k o m i t y c h p r z e d s t a w i c i e l i k r a k o w s k i e j s z k o ł y h i s t o r y c z n e j , n i e t y l k o p o g ł ę b i ł y u M y c i e l s k i e g o z a m i ł o w a n i e d o p r z e s z ł o ś c i d z i e j o w e j a l e n a d t o w y c i s n ę ł y n i e z a t a r t e p i ę t n o n a c a ł e j j e g o u m y s ł o w o ś c i i n a j e g o p r a c a c h z z a k r e s u h i s t o r j i s z t u k i . R o z p r a w a o H o z j u s z u b y ł a j e g o p i e r w s z y m w y s t ę p e m n a u k o w y m . J u ż w n ie j o k a z a ł a s i ę w p e ł n e m ś w i e t l e w n i k l i w o ś ć i r z e t e l n o ś ć n a u k o w a z m a r ł e g o . P r a w d o p o d o b n i e p o d w p ł y w e m S z u j s k i e g o z a j m o w a ł y g o t e m a t y o b y - c z a j o w o - k u l t u r a l n e , c z e g o ś w i a d e c t w e m b y ł y j e g o d a l s z e s z k i c e , j a k : P orw a n a
Z klasztoru, K s ią ż ę P a n ie K o ch a n k u i in n e . T e n k i e r u n e k b a d a ń z a p r o w a d z i ł
II JERZY MYCIELSKI
w k r ó t c e M y c i e l s k i e g o na d r o g ę d o c i e k a ń a r t y s t y c z n y c h , n a k t ó r e j d o p i e r o m i a ł w p e łn i r o z w i n ą ć się j e g o t a l e n t . G d y p o u z y s k a n i u d o k t o r a t u (r. 1878) w y j e c h a ł d o W i e d n i a , z e t k n ą ł s i ę t a m , c h o ć p r z e l o t n i e z g ł o ś n y m w ó w c z a s h i s t o r y k i e m s z t u k i , m o n o g r a f i s t ą A l b r e c h t a D i i r e r a , p r o f . M a u r y c y m T h a u s i n g e m , na k t ó r e g o w y k ł a d y u c z ę s z c z a ł . P o w r ó c i w s z y d o K r a k o w a , p o m y ś l i s w e g o w u j a p rof. S t . T a r n o w s k i e g o h a b i l i t o w a ł się (1 8 8 1 ) j a k o d o c e n t h is t o r ji p o l s k ie j. N i e d ł u g o p o t e m o b j ą ł p o T a r n o w s k i m r e d a k c j ę n a u k o w e g o m i e s i ę c z n i k a , P r z e g l ą d u P o l s k i e g o .
B y ł y to c z a s y , g d y M a r j a n S o k o ł o w s k i p o s w o i c h s t u d j a c h u n i w e r s y t e c k i c h w e F r a n c j i i N i e m c z e c h , o r a z po o d b y t y c h p o d r ó ż a c h p o E u r o p i e i M a łe j A z j i , p r z y b y ł d o K r a k o w a , p r z y n o s z ą c n o w e p o g l ą d y n a m e t o d ę b a d a ń n a d z a b y t k a m i s z t u k i i o t w i e r a j ą c , ś m i a ł o r z e c m o ż n a , n o w y o k r e s r o z w o j u h is t o r ji s z t u k i w P o l s c e . S i ł a a r g u m e n t a c j i S o k o ł o w s k i e g o , p o e t y z o w a n i e K r e m e r a i g o r ą c e u m i ł o w a n i e p o m n i k ó w a r c h i t e k t u r y Ł u s z c z k i e w i c z a , p o c i ą g n ę ł y ku s o b i e M y c i e l s k i e g o , u k t ó r e g o z a i n t e r e s o w a n i e d o b a d a ń n a d k u l t u r ą p o l s k ą o d g r y w a ł o z a w s z e n i e p o ś l e d n i ą ro lę .
U m y s ł n a s t a w i o n y n a i n n e z a g a d n i e n i a p o w o l i p r z e b y w a ł k o n i e c z n ą e w o l u c j ę , c o r a z b a r d z ie j n a g i n a j ą c s ię d o ś c is ł e j a n a l i z y f o r m a l n e j d z i e ł s z t u k i . U n i w e r s y t e t J a g i e l l . r o z s z e r z y ł m u t e d y veniam docendi t a k ż e na h i s t o r j ę s z t u k i (1894/95).
W r. 1894 o d b y ł a s i ę w e L w o w i e w i e l k a W y s t a w a o g ó l n a p o l s k a t. z w . K o ś c i u s z k o w s k a , k t ó r a m i a ł a d a ć o b r a z o w e j e p o k i k u l t u r y p o l s k i e j . P o r a z p i e r w s z y u k a z a ł s ię w t a k i e j p e łn i s t u l e t n i d o r o b e k n a s z e j s z t u k i r o d z i m e j . T r z y k a t a l o g i i l u s t r o w a n e p o z o s t a ł y ś w i a d e c t w e m c h l u b n e g o p a t r j o t y c z n e g o w y s i ł k u m i a s t a k r e s o w e g o i ó w c z e s n e g o s p o ł e c z e ń s t w a p o l s k i e g o . N a j w i ę k s z y z t y c h p r z e w o d n i k ó w po w y s t a w i e d o t y c z y ł d z i e j ó w m a l a r s t w a p o l s k i e g o z o k r e s u o d 1784 p o r o k 1886. N a p i s a ł g o w y t r a w n y z n a w c a t e g o d z i a łu p rof.
J a n B o ł o z A n t o n i e w i c z , z w ł a ś c i w ą s o b i e s u m i e n n o ś c i ą i o r y g i n a l n o ś c i ą . W ł a ś n i e te n k a t a l o g , j a k to p r z y z n a w a ł s a m M y c i e l s k i , d a ł m u p o d n i e t ę i p o d s t a w ę d o n a p i s a n i a n a j w i ę k s z e g o d z i e ł a , p o w s z e c h n i e z n a n y c h j e g o » S t u la t m a l a r s t w a w P o l s c e « . S t a ł a s ię ta k s i ą ż k a p o k a r m e m d u c h o w y m z n a c z n e j c z ę ś c i ó w c z e s n e j i n t e l i g e n c j i p o l s k i e j a z a r a z e m p u n k t e m w y j ś c i a d la d a l s z y c h s z c z e g ó ł o w y c h b a d a ń t e g o o k r e s u . C o n a j w a ż n i e j s z e , d z i e ł o b y ł o p i e r w s z ą s y n t e z ą m a l a r s t w a p o l s k i e g o X I X w ., s p o p u l a r y z o w a ł o j e i n a u c z y ł o n a s k o c h a ć n a s z ą s z t u k ę m a l a r s k ą . O p r ó c z w a r t o ś c i d y d a k t y c z n e j , m i a ł a k s i ą ż k a to j e s z c z e z n a c z e n i e , ż e s t a ła s ię r ó w n i e ż p o d s t a w ą d o w s z e l k i c h p ó ź n i e j s z y c h p r ó b s y n t e t y c z n y c h , t o r u j ą c d r o g ę h i s t o r y k o m w ś r ó d d o t y c h c z a s n i e u p o r z ą d k o w a n e g o m a t e r j a ł u a r t y s t y c z n e g o . W y s t a r c z y p r z e j r z e ć t r z y t o m o w e » D z i e j e m a l a r s t w a w P o l s c e « d y r . F . K o p e r y , b y się p r z e k o n a ć j a k i m d r o g o w s k a z e m o n a s i ę s ta ła d la d a l s z y c h b a d a ń . N i c t e ż d z i w n e g o , ż e U n i w e r s y t e t J a g i e l l o ń s k i z a m i a n o w a ł M y c i e l s k i e g o , p o tern j e g o p o w o d z e n i u , w r. 1897 n a d z w y c z a j n y m , a w r. 1910 z w y c z a j n y m p r o f e s o r e m h i s t o r j i s z t u k i . N o m i n a c j a ta p o d n i e c i ł a g o d o w y t ę ż a j ą c e j p r a c y i d o z w i ę k s z e n i a p r o d u k t y w n o ś c i w z a k r e s i e w y k ł a d a n e g o p r z e d m io t u . J a k o d y r e k t o r Z a k ł a d u h is t. s z t u k i U n i w . J a g i e l l . m i a ł s p o s o b o ś ć o s o b i s t y m w p ł y w e m o d d z i a ł a ć n a m ł o d y c h a d e p t ó w h i s t o r j i s z t u k i i p o c i ą g n ą ć ic h s w y m z a p a ł e m d o d a l s z y c h s t u d j ó w .
JERZY MYCIELSKI III
G d y b y ś m y p r a c e M y c i e l s k i e g o z e s t a w i l i w e d ł u g t e m a t ó w , to p o k a ż e się , ż e n a j w i ę k s z e z a i n t e r e s o w a n i e b u d z i ł o w n im z a w s z e m a l a r s t w o p o r t r e t o w e . C e n n ą t e ż r o z p r a w k ą o p o r t r e t a c h k r ó l o w e j A n n y J a g i e l l o n k i z a p o c z ą t k o w a ł o n s w o j ą w s p ó ł p r a c ę w K o m i s j i h i s t o r j i s z t u k i A k a d . U m ie j. (1899), a n a s t ę p n i e d ł u g i e la t a s w e j p o ż y t e c z n e j d z i a ł a l n o ś c i n a u k o w e j p o ś w i ę c i ł w ł a ś n i e p o r t r e t o m k r ó l ó w , k s i ą ż ą t K o ś c i o ł a , s e n a t o r ó w , u c z o n y c h i p a ń p o l s k i c h . W o j n a ś w i a t o w a n ie p o z w o l i ł a m u n a d o k o ń c z e n i e w s p a n i a ł e g o w y d a w n i c t w a » P o r t r e t ó w p o l
s k ic h « z p r z e p y s z n e m i h e l i o g r a w i u r a m i p a u l u s s e n o w s k i e m i , d o k t ó r y c h bio - g ra fij d o s t a r c z y l i h i s t o r y c y : K a m i e n i e c k i , S o b i e s k i , K o n o p c z y ń s k i , C z e r n i a k , T a r n o w s k i , J . K . M o r a w s k i , D e m b i ń s k i , A s k e n a z y i T o k a r z . M y c i e l s k i , k t ó r y b y ł r e d a k t o r e m w y d a w n i c t w a , w y s z u k i w a ł z w ł a ś c i w e m m u z n a w s t w e m n i e z n a n e b l i ż e j p o d o b i z n y , o p a t r u j ą c k a ż d ą w y c z e r p u j ą c ą o c e n ą a r t y s t y c z n ą .
T u ż p r z e d k o ń c e m d ł u g o t r w a ł e j c h o r o b y z e r w a ł s ię p o r a z o s t a t n i d o u l u b i o n e g o t e m a t u i z a k o ń c z y ł s w ó j z a w ó d n a u k o w c a p r z y w s p ó ł u d z i a l e S t a n i s ł a w a W a s y l e w s k i e g o m o n o g r a f j ą p. t. » P o r t r e t y p o l s k i e E l ż b i e t y V i g e e L e b r u n ( 17 5 5 — 1842)«.
K r ą g j e g o z a i n t e r e s o w a ń o b e j m o w a ł p r z e r ó ż n e p o la s z t u k i . P o z a p o r t r e t e m m o ż e n a j w i ę c e j p o ś w i ę c a ł s ię b a d a n i o m o b r a z ó w , p r z e c h o w y w a n y c h p o k o ś c i o ł a c h , k l a s z t o r a c h , d w o r a c h i p a ł a c a c h . O d n a j d y w a ł j e i n a k ł a n i a ł i c h w ł a ś c i c i e l i d o d a n i a ic h d o u m i e j ę t n e j o d n o w y .
W y b r a n y w r. 1902 p r e z e s e m » T o w a r z y s t w a o p i e k i n a d p o l s k i e m i z a b y t k a m i s z t u k i i k u l t u r y w K r a k o w i e « r o z w i n ą ł n a tern s t a n o w i s k u c h w a l e b n ą d z i a ł a l n o ś ć , d o p o m a g a j ą c k r a k o w s k i e m u G r o n u K o n s e r w a t o r s k i e m u w z a b i e g a c h n i e t y ł k o n a d o c h r o n ą z a b y t k ó w m a ł o p o l s k i c h a l e t a k ż e n a o b s z a r z e d a l s z y c h z i e m p o l s k i c h ; s ł o w e m i c z y n e m b r o n i ł w i ę c c a ł o ś c i i u t r z y m a n i a n a s z e j h i s t o r y c z n e j s p u ś c i z n y a r t y s t y c z n e j .
Z e s t o s u n k ó w o s o b i s t y c h z w ł a ś c i c i e l a m i d a w n y c h o b r a z ó w k o r z y s t a ł , b y p o w o d o w a ć i u r z ą d z a ć l i c z n e w y s t a w y r e t r o s p e k t y w n e , k t ó r e m i z a s ł u g i w a ł s i ę d o b r z e o k o ł o s z e r z e n i a z n a j o m o ś c i p o l s k i e j k u l t u r y a r t y s t y c z n e j .
N a p o lu n a u k o w e m b y ł M. p r z e d e w s z y s t k i e m p o p u l a r y z a t o r e m d z i e j ó w p l a s t y k i . B u d z i ł o n w s w y c h u c z n i a c h i w i e l b i c i e l a c h p o d z i w t a k ż e d la o b c e j s z t u k i a p r z e z a n e g d o t y c z n e o p o w i e ś c i o l o s a c h z a b y t k u , p r z e z b i o g r a f i c z n e i g e n e a l o g i c z n e w y w o d y , u m i a ł o p i s y w a n y p r z e d m i o t w i ą z a ć z P o l s k ą i c z y n i ć g o c z e m ś b l i ż s z ę m i c e n n i e j s z e m . O w e t e ż b a r w n e w s p o m n i e n i a w y p a d k ó w p o l i t y c z n y c h i r o d z i n n y c h s p r a w i a ł y , ż e w y k ł a d ó w j e g o s ł u c h a n o z n i e s ł a b n ą - c e m z a j ę c i e m . P r z e b i j a ł s i ę w tern w s z y s t k i e m ś l a d j e g o p i e r w o t n y c h s t u d j ó w n a u n i w e r s y t e c i e . A n a l i z a a r t y s t y c z n a n a t o m i a s t z a j m o w a ł a u n i e g o c z ę s t o p o d r z ę d n e s t a n o w i s k o . I n t u i c j a , t e n n i e o c e n i o n y d a r z n a w c y , z a p o m o c ą k t ó r e j b a d a c z n a p i e r w s z y r z u t o k a r o z r ó ż n i a f a ł s z o d o r y g i n a ł u , t e c h n i k ę l u b s z k o ł ę n i e d o r ó w n y w a ł a u M y c i e l s k i e g o w y s o k i e m u j e g o w y k s z t a ł c e n i u . N i c l e p i e j n i e i l u s t r u j e j e g o u m i ł o w a ń i z n a w s t w a j a k w s p a n i a ł o m y ś l n i e o f i a r o w a n a p r z e z n i e g o , d o z b i o r ó w z a m k o w y c h n a W a w e l u , k o l e k c j a o b r a z ó w i r y s u n k ó w , p r z e d s t a w i a j ą c a w i e l k ą r o z m a i t o ś ć w a r t o ś c i a r t y s t y c z n y c h i u p o d o b a ń , b ę d ą c y c h o d z w i e r c i e d l e n i e m j e g o k u l t u r y a r t y s t y c z n e j i s t o s u n k u d o n a j w y b i t n i e j s z y c h w s p ó ł c z e s n y c h a r t y s t ó w . P o z a z b i o r a m i o f i a r o w a n e m i n a W a w e l , z a p i s a ł p i ę k n y z b i ó r m i n j a t u r k r a k o w s k i e m u M u z e u m N a r o d o w e m u z a ś b o g a t ą b i b l j o -
IV JERZY MYCIELSKI
t e k ę o r a z z b i ó r r y c i n Z a k ł a d o w i h i s t o r j i s z t u k i p r z y U n i w e r s y t e c i e J a g i e l l o ń s k i m .
P o l s k a A k a d e m j a U m i e j ę t n o ś c i m i a n o w a ł a g o w r. 1902 c z ł o n k i e m k o r e s p o n d e n t e m a w r. 1 9 1 4 c z ł o n k i e m c z y n n y m . N a l e ż a ł d o b a r d z o p r a c o w i t y c h c z ł o n k ó w K o m i s j i h is t o r ji s z t u k i A k a d . U m i e j , i b y ł j e j p o t e m w i e l o l e t n i m w i c e p r e z e s e m . Z n a c z e n i e j e g o d z i a ł a l n o ś c i n a u k o w e j i s p o ł e c z n e j s t w i e r d z a j ą r ó w n i e ż l i c z n e o d z n a c z e n i a p o l s k i e i o b c e j a k i e p o s i a d a ł .
S y l w e t a z m a r ł e g o n ie b y ł a b y p e ł n ą , g d y b y ś m y n i e p o d n i e ś l i n i e o c e n i o n y c h z a l e t j e g o s e r c a . Z a w s z e u c z y n n y i w y r o z u m i a ł y d la d r u g i c h , w s z c z e g ó l n i e ż y c z l i w y s p o s ó b o d n o s i ł s i ę d o m ł o d z i e ż y , k o c h a ł j ą i t r o s k a ł s i ę o m a t e r j a l n e j e j d o b r o . J e g o z a p o b i e g l i w o ś ć o l e g j o n i s t ó w , o ic h p o t r z e b y , o u l g ę r a n n y m w w a l c e o w o l n o ś ć O j c z y z n y , b y ł a w z r u s z a j ą c ą . A r t y s t ó w k o c h a ł i c h ę t n i e ic h t o w a r z y s t w a s z u k a ł — k r z y w d y d o z n a n e p r z e b a c z a ł , w s ą d z i e o p r a c y d r u g i c h w s t r z e m i ę ź l i w y , u z n a w a ł c u d z y w y s i ł e k m y ś l i i p r a c y i c i e s z y ł s i ę n ią b e z z a z d r o ś c i .
C i , c o p a t r z e li n a j e g o n i e z m o r d o w a n ą p r a c ę ż y c i a , c o p o d z i w i a l i j e g o e n e r g j ę c z y n u , z a w s z e o d d a d z ą ś w i a d e c t w o , ż e m ą ż to b y ł n a u k i , k t ó r y s z e d ł d r o g ą p r a w d y i p r a c y , a n a u c e i O j c z y ź n i e d o b r z e s i ę z a s ł u ż y ł .
L eo n a rd L ep szy .
S K Ł A D K O M I S J I H I S T O R J I S Z T U K I w dniu 3 i g ru d n ia 1929 r.
P r z e w o d n i c z ą c y : Dr Stanisław Tomkowicz, c z ło n e k c z y n n y P olskiej Aka- dernji U m iejętności w K r a k o w ie .
Z a s t ę p c a p r z e w o d n i c z ą c e g o : Inż. Leonard Lepszy, czło ne k c z y n n y Pol.
A k a d . Um. w K r a k o w ie .
S e k r e t a r z : Dr Marja Jarosławiecka, kustosz Muzeum książąt C z arto ry sk ic h w K r a k o w ie .
Dr Władysław Abraham, prof. U n iw . w e L w o w ie , czło n e k c z y n n y Pol. A k a d . Um iej.
Dr Zofja Ameisenowa, k ie ro w n ic z k a Z bioru g raficznego Bibljoteki Jagiell.
w K r a k o w ie .
Dr Włodzimierz Antoniewicz, prof. U n iw . w W a rsza w ie .
Dr Karot Badecki, w ic e d y re k to r A r c h iw u m m iejs k iego w e L w o w ie .
Dr Oswald Balzer, prof. U niw . w e L w o w ie , czło ne k c z y n n y Pol. Akad. U miej.
Dr Zygmunt Batowski, prof. U n iw . w W a rs za w ie .
Dr Ludwik Bernacki, d yr. Z a k ła d u im. O s so liń sk ich w e L w o w i e . Dr Zbigniezu Bocheński, kustosz Muzeum N a ro d o w e g o w K r a k o w ie . Dr Adam Bochnak, doc. Uniw. Jagiell. w K r a k o w ie .
Ks. Dr Henryk Brzuski, prof. S e m in arju m d u c h o w n e g o w W ło c ła w k u .
Adam Chmiel, dyr. A r c h iw u m m iejskiego w K r a k o w ie , c z ło n e k koresp. Pol.
A kad. U miej.
Dr Ludwik Ćwikliński, czło ne k c z y n n y Pol. A k a d . Umiej, w Poznan iu.
Dr Aleksander Czołowski, dyr. A r c h iw u m m iejs k iego w e L w o w ie .
Dr Jan Dąbrowski, prof. U n iw . Ja g., czło n e k koresp. Pol. A k a d . Umiej, w K r a k o w ie .
Dr Włodzimierz Demetrykiezuicz, prof. U niw. J agiell., c zło n e k koresp. Pol.
A k a d . Umiej.
Ks. Dr Szczęsny Dettloff, prof. U niw . w Poznaniu.
Dr Tadeusz Dobrowolski, d yr e k to r M uzeum śląskiego w K atow icach.
Dr Jerzy Dobrzycki w K r a k o w ie .
Ks. Dr Jan Fijałek, prof. U n iw . J agiell., czło n e k c z y n n y Pol. A kad. U miej.
Dr Ludwik Finkel, prof. U niw . w e L w o w ie , czło ne k c z y n n y Pol. A k a d . Um iej.
D r Kazimiera Furmankiewiczówna, w K rak o w ie .
Dr Stanisław Gąsiorowski, zast. prof. U n iw . Jagiell. w K r a k o w ie .
Dr Mieczysław Gębarowicz, doc. U n iw . w e L w o w ie , kustosz M uzeum L u b o m irskich .
Dr Marjan Gumowski, d yre k to r M uzeum w e L w o w i e , W ie lk o p o lsk ie g o w P o znaniu.
Dr Zdzisław Jachimecki, prof. U n iw . Jagiell. w K r a k o w ie .
D r Stefan Komornicki, k o n s e rw a to r M uzeum książąt C z a r to r y s k ic h w K r a k o w ie . Dr Feliks Kopera, prof. U n iw . Ja giell., d y r e k to r M uzeum N a r o d o w e g o w K r a k o w ie , c zło n e k koresp. P ol. A k a d . U miej.
Dr Władysłazu Kozicki, prof. U niw . w e L w o w ie .
Ks. Dr Tadeusz Kruszyński, doc. U niw . w e L w o w ie , K r a k ó w .
Dr Eugenjusz Kucharski, czło n e k c z y n n y Pol. A k a d . Umiej, w e L w o w ie . Dr A lfred Lauterbach, d yr e k to r Z b io r ó w P a ń s t w o w y c h w W a rs z a w ie . Inż. Leonard Lepszy, czło ne k c z y n n y Pol. A k a d . U m iej, w K r a k o w ie . D r Tadeusz Mańkowski, a d w o k a t w e L w o w ie .
P race Kom. hist. sztoki. T . V. |6
VI SPRAW OZDANIA Z POSIEDZEŃ
Dr Vojesłav Mole, prof. U n iw . Jagiell. w K r a k o w ie .
Dr Marjati Morelowski, b y ły kustosz Z b io r ó w p a ń s tw o w y c h na W a w e l u w K r a k o w ie .
Dr Józef Muczkowski, st. radca Sąd u apel. w K r a k o w ie . lnż. Sławomir Odrzywolski, a rc hitekt w K r a k o w ie .
Dr Juljan Pagaczezoski, prof. U n iw . Jag. w K r a k o w ie , czło ne k kore sp . Pol.
A k a d . Umiej.
Dr Nikodem Pajzderski, k o n s e rw a to r z a b y tk ó w sztuki w P oz nan iu .
Dr Fryderyk Paftee, prof. U n iw . J a giell., b y ły dyr. Bibl. Ja g., cz ło n e k c z y n n y Pol. A k a d . Umiej.
Dr Leon hr. Piniński, hon. prof. U n iw . w e L w o w i e , czło n e k c z y n n y P ol. Akad.
Umiej.
Dr Władysław Podlacha, prof. Uniw. w e L w o w i e , czło n e k koresp. Pol. A kad.
Umiej.
Dr Antoni Prochaska, a dju n k t A r c h iw u m a k tó w g ro d z k ic h i ziem sk ich w e L w o w ie , człon e k koresp. Pol- Akad. Umiej-
Dr Jan Ptaśnik, prof. U n iw . w e L w o w ie , cz ło n e k c z y n n y P ol. A k a d . U miej.
Ks. Dr Józef Rokoszny, w Sandom ierzu.
Dr Witold Rubczyński, prof. U niw. Jagiell., c z ło n e k koresp. Pol. A k a d . Umiej.
Dr Stanisława Sawicka, k ie r o w n ic z k a Zbioru graficznego B ib ljo tek i U n iw e r syteckiej w W a rsza w ie .
Dr Władysław Semkowicz, prof. Uniw. J a g i e l l , czło ne k c z y n n y Pol. Akad. Umiej.
Władysław Stroner, d yrek tor M uzeum P r z e m y s ło w e g o w e L w o w ie . lnż. Tadeusz Stryjeński, a rc hitekt w K rak o w ie .
Dr Tadeusz Szydłowski, prof. Uniw. Jagiell. w K rak o w ie.
Dr A d olf Szyszko-Bohusz, rektor A k a d e m ji S z tu k P ię k n y c h w K ra k o w ie . Dr Stanisław Szuierz, kustosz Z b io r ó w państw , na W a w e lu .
Dr Władysław Tatarkiezuicz, prof. Uniw. w W a rs z a w ie . Dr Mieczysłazu Treter, docent Uniw. w e L w o w ie .
Dr Wojciech Stanisław Turczyński, b y ły d yre k to r Z b io r ó w P a ń s t w o w y c h w W a r szawie.
Michał Witanowski w P io trk o w ie .
Dr Jan Zubrzycki, prof. P olite ch niki w e L w o w ie .
P o s i e d z e n i e z d n i a 2 6 s t y c z n i a 1 9 2 8.
Prof. Dr J u l j a n P a g a c z e w s k i p rzed sta w ił sw ą pracę p. t. Madonna wieluń
ska, ogłoszoną następnie w »Przeglądzie pow szech n ym « z lutego 1928.
D r M orelow ski zaw iad om ił, że w d ok u m en tach w ła d z o k u p a c y jn y c h pru skich z lat 1794— 97 znajdują się w iadom ości o s k o n fis k o w a n y c h przez K o ś c iu sz k ę srebrach ko ścieln ych , które miano przetopić na monety. W iad o m o , że rząd pruski srebra s k o n fisk ow an e o dsyłał do Berlina i dzisiaj znajdują się one tam w M uzeum przem ysłu artystycznego. Drogę do odnalezienia ich mogą u ła tw ić w iado m oś ci, co sk o n fisk o w a n o w ted y, zebrane przez Ks. Dr K ru s zy ń s k ie g o na polecenie ks. Metropolity.
Prof. Mole za u w a ż y ł, że posążek w ielu ń sk i m ógł p ow stać w g ra n ica ch P o lsk i, m o t y w y zaś podobn e sz e rzy ły w ted y dru k i, które p o w in n o się tutaj w z ią ć pod u w agę.
Czł. L e p szy p rzypom niał, że w zło tn ictw ie p e w n e różnice sty lo w e w je d n y m i tym sam y m przedm iocie tłu m aczy u ży w a n ie starszych modeli.
Dr A m e is e n o w a z a u w a ży ła, że m ożna dopatrzeć się n ie ja k ie go z w ią z k u m iędzy ornam entem k o ro n y M adonny a mistrzem E. S., S c h o n g a u e re m i Israelem van Mec- kenem.
Prof. P a g a c z e w sk i w y jaś n ił, że w y s u n ą ł tylk o m o ż liw o ś ć p o w stan ia tej M adonny w e W ro c ła w iu , którego w p ł y w w inn yc h dziedzinach w id o c z n y je s t bardzo w y r a ź n ie w W ielu n iu. Brozik w s w y c h studjach nad sn y ce rstw e m w y k a z a ł silne o d d z ia ły w a n ie śro do w is k a śląskiego. C o do grafiki — to w sp ółczesn ej u nas niem a, w zachodniej zaś je s t to rzecz bardzo p o w sze ch n a n. p. t. zw. Astwerk, m o ty w u ży ty w koronie- W z o r y dla zło tn ik ów o b ejm u ją po n a jw ięk s zej części kielichy, p astorały i t. d.; rzadziej p o
sążki, bo to w c ho d zi w inny j u ż zakres.
SPRAWOZDANIA Z POSIEDZEŃ VI I
P o s i e d z e n i e z d n i a 16 l u t e g o 1 9 2 8.
Doc. Dr S t a n i s ł a w G ą s i o r o w s k i z re fe ro w a ł s w ą pracę: Ze studjów nad ornamentyką starożytną: Motyw wazy, ogłoszoną następnie w rozszerzonej postaci w P rzeg lądz ie a rc h e o lo gic z n y m , P ozn a ń 1929-
W d ysk u sji prof. M o l e za s ta n a w ia ł się w z w ią z k u z referatem nad m o ty w e m d rz e w a życia; s p rz e c iw ił się zb yt w y
raź nem u rozróżn ian iu m o t y w ó w k u l
to w y c h i sy m b o lic z n y c h od ściśle de
k o ra cy jn y ch .
R e f e r e n t p odkreślił ko n ieczno ść rozróżniania m o t y w ó w h erald yc zn y ch od ściśle d ek ora cy jn yc h .
D r G o s t k o w s k i z w ró c ił u w a gę, że m o ty w w a z y z rośliną jest po
łąc zen ie m w s c h o d n ie go m o ty w u gru p y a ntytetyczn ej z zachodnim , zw ią z a n y m z kultem Dionizosa. P oc ho d zi on z Alek- sandrji i po Chr. w raca tam, skąd w y s z e d ł, a z a s ta w s z y d a w n ą trad ycję w y s tę p u je na tk aninach koptyjskich.
R e f e r e n t podniósł, że dr G o st
k o w s k i w y o d r ę b n ia w a z ę z g ru p ą an- tytetyczn ą, g d y w referacie szło o w azę ja k o m o ty w sam odzielny. T r ze b a też z w r ó c ić u w a g ę na sposób tra k to w an ia tego m o ty w u , a ten jest raczej helle
n isty czn y niż w schodn i. D o w o d ó w na po w s ta n ie go w A le k sa n d rji niema.
S t r z y g o w s k i r ó w n ie ż nie n a z y w a tego m o t y w u staro-orjentalnym lecz tylk o o rjentalnym .
N astępnie Dr S t e f a n K o m o r n i c k i p rze d sta w ił fotografje Czterech gobelinów z X V II w. G o b e lin y te na
leżały n iegd yś do rodziny K ie żg a jłłó w Z a w i s z ó w (dziś w posiadaniu ks. L u d w ik i z K ras iń s k ic h C z arto ry sk ie j w K rasn e m Mazow.). Na g obelinach tych p rze d sta w io n e są sc e n y z N o w e go T e stam en tu : P rze m ie n ie n ie P. (fig. i), Z d ję cie z k r zy ża i Zstąp ien ie do pie
kieł (na je d n y m szerszym ), oraz W n i e b ow stąpienie; na c z w a rty m W id z e n ie Jeru za le m niebieskiej (?) (fig. 2) z Apo kalipsy. S c e n y te są ilustracjam i po
s zcz e gó ln y ch u stęp ó w Credo, którem u p o św ię c o n a była w id oc zn ie cała serja g o b e lin ó w , złożon a conajm n iej z sześciu sztuk. W m ed aljo n ach bo rd ju r w y s t ę pują uosob ienia cnót, m ię d z y meda- ljonam i u m ie szc zo n e są natu ralistyczne
b u k ie ty o w o c ó w . W id o c z n a sw o b o d a F i g . 1 . G o b e l i n z serji »Credo«. Przemienienie Pa ńskie,
k o m p o z y c ji, d o b r y ry s u n e k postaci, w y k o n a n ie i o ż y w i o n y k o lo r y t o d ró ż
niają te 4 g o b e lin y od d w ó c h opon z ew a n g e lis ta m i, p r z e c h o w y w a n y c h w M uzeum ks. C z a r t o r y s k ic h (por. P a g a c z e w s k i, G o b e lin y polskie),^ m im o ^pewnych cech w s p ó l
nych. B y ć m oże, że serja Credo p rz y b y ła do P olski z ja k ie g o ś o bcego, w y r a ź n ie od Flan drji zależn ego ś ro d o w is k a i w y w o ł a ł a n a ś lado w an ie przez w arsztat (przedtem k ilim ka rs k i?), którem u z a p e w n e p a tr o n o w a ł któryś z K ie ż g a jłłó w Z a w iszó w - U m ieszczon e
V I I I SPRAWOZDANIA Z POSIEDZEŃ
na gobelinach serji Credo m on og ram y I. S. P. i D. Z. P. w kartu sz k ac h o b ok h e rb ó w Dębno i Ł ąbędź pozostały na razie n ie w yja śn io n e m i, podobnie j a k m o n o g r a m y na oponach z ew angelistam i.
Fig. 2. G obe lin z serji »Credo«, wi dz en ie Jeru z al em niebieskiej.
Z kolei dokonano w y b o r u Dra M. G ę b a r o w ic za ze L w o w a na w s p ó łp r a c o w n ik a Komisji.
SPRAW OZDANIA Z POSIEDZEŃ IX
P o s i e d z e n i e z d n i a 21 m a r c a 1 9 2 8.
D r S t e f a n K o m o r n i c k i p rzed sta w ił pracę p. t. Franciszek Włoch, della Lora i pałac zuaioełski, która ukazała się potem w Ili ze szycie P rzeglądu historji sztuki.
W d ysk u sji p rz e w o d n ic z ą c y , czł. St. T o m k o w ic z za z n a czył, że referent dał do
ku m enty, odnoszące się n e g a tyw n ie do d o ty c h c z a s o w y c h badań, ale kw estji autora bu
d o w y pałacu nie rozwiązał. S łu sz n e b y ły u w a gi co do stosunk u pięter do siebie, referent nie podał tylko, że pow ode m w y s ta w ie n ia tak w y so k ie g o 2-go piętra była ch ęć dania o d p o w ie d n ie g o o g n iw a pośredniego pod dach w y s o k i, potrzebn y w naszym klimacie.
Prot. P a g a c z e w s k i stw ierdził, że słusznie podnosi referent typ arc hitek tu ry po
d w ó rc a Z a m k u jako czysto florencki, w p rz e c iw sta w ie n iu do typu rzy m sk ie g o , słuszne jest r ów n ie ż szu k an ie w e Florencji p ie rw o w z o ru g r o b o w c a Olbrachta.
D r D o b r zy c k i p rzyp o m n iał, że orn am en tację g ro b o w c a O lb ra ch ta i w y k u s z a w d zied ziń c u S o k o ło w s k i w ią za ł z A m b rog ie m de Milano. S am stw ierd ził zn aczn e po
d o b ie ń stw o z za b y tk am i w C e rtoz ie paw ijsk iej (grob ow iec G. G- V is c o n ti’ego) i w C r e monie. — W d ziedzińcu w a w e ls k im uderza ogrom i fakt istnienia sk rzyd ła bez arkad, t. j. ku ch n i k r ó le w s k ic h , p o w s ta łych w m u rach w r. 15i 7 sk ośnie w stosun k u do inn yc h skrzydeł. W n io s e k stąd, że bu d ow a d o s to s o w y w a ła się od początku do istniejących g m a c h ó w i p ie rw o tn y projekt dziedzińca d an y przez F ra n cisz k a i w czasie b u d o w y się zmieniał. A r k a d nie miało być p oczątkow o. P ie rw s z y p rojekt m usiał t w o r z y ć d z ie dzin iec m n ie jsz y p rzyn ajm n iej o p o ło w ę od dzisiejszego, a sta w ia ją c w r. 1517 sk rz yd ło k u c h n i k r ó le w s k ic h , u w a ża n o , że staje ono poza o brębem p ro je k to w a n e g o dziedzińca z a m k o w e g o — K o n ty n u a to r R o czn ik a Ś w ię to k r z y s k ie g o podaje w r. 15i 7 u k oń cze n ie d ru g ie g o sk rz yd ła pałacu aż do K u rzej Nogi. W r. t52t roz p oc zy n a się s k rz y d ło w sch o d n ie z g ru n tu , p lan tuje się w te d y w z g ó r z e w a w a ls k ie , t w o r z y sp ecjalnie sztuc znie teren o b s z e r n y pod d ziedziniec, w k tó r y w e szło s k rz y d ło bez arkad.
Dr K o m o r n ic k i u w a ż a za s p ra w ę zasadniczą to, że w r. 1509 c z y t5i0 nie na
stąpiła żadna zm iana a rc h ite k tó w ani p lan ó w na Z a m k u , po d ru g ie zaś, że d o k u m e n ty
X SPRAWOZDANIA Z POSIEDZEŃ
z r- i5i5 nie są ostatecznym d ow od em , że F ran cesc o della Lora w P o lsc e nie był, ale są zdaje się dość p e w n y m d ow od em , że przed r. i5l5 z F lorencji do P olski nie w y ruszył. F lo ren c k ość dziedzińca podkreśliło j u ż w ielu a u to ró w j a k dr T o m k o w ic z i t. d.
P rz y s a d k o w a to ś ć pom nika O lb rach ta m oże w y n i k a ć z m iejsca, w którem się duża tumba g ro b o w c a miała pomieścić. B u d ow a sk rzyd ła zachodniego, rozpoczęta w c ześ n iej, przesądziła z g ó r y n. p. w y m ia r y pięter a pośrednio i stosunk i a rc hitek to n iczn e całego pałacu. P o w ta rza , że F ra n ciscu s m urator m iał p o m o c n ik ó w z W ę g ie r, m o g ą c y c h po
c h odzić z warsztatu A m b ro g ja de Milano; robili oni r ze czy d ość grube.
W końcu przez g ło so w a n ie w y b r a n o dr S ta n isła w ę S a w i c k ą z W a r s z a w y w s p ó ł
p ra c o w n ic z k ą Komisji.
Fig. 4. G u łto w y . P ała c.
P o s i e d z e n i e z d n i a 2 4 m a j a 1 9 2 8.
Ks. Dr T a d e u s z K r u s z y ń s k i przedłożył k o m u n ik at: O małych srebrnych przedmiocikach uzupełniających hafty zn anych z ornatu K m ity, rzecz u k azała się na
stępnie w K w a rta ln ik u teologicznym , L w ó w tg.Jo.
W d ysk u sji dodał prof. P a g a c z e w s k i, że na Jasnej G ó rze jest w sk arb cu ornat z końca X V w., na którym anio ło w ie ch w y ta ją w kielic h y złocone k r e w U k r z y ż o w a nego. Z a p e w n e b yły te przedm ioty robione a d hoc do sp ecjalnych k o m p o z yc yj w w a r sztatach złotniczych.
Ks. K ru s z y ń s k i zgada się, że to m ogło b yć robione a d hoc i z w ra c a u w a g ę na zbieg o koliczności, że E rm gard a, znana hafciarka gd a ń sk a była żoną złotnika.
Dr J e r z y D o b r z y c k i p rzed staw ił pracę p t.: P ałac hr. Raczyńskich iv Ra
ga linie. Pośród nader liczn ych pow stałych w ciągu XVIII w ie k u w ie jsk ic h rezyd encyj szlach e ckich , na obszarze W ie lk o p o lsk i zasłu guje na u w a g ę p rze d e w szy s tk ie m pałac w Rogalinie, w pow. śrem sk im , należący do hr. R aczyńskich. Budzi on interes za
ró w n o dzięki okazałej architektu rze i św ietn ym zbiorom a rty s ty c zn y m , j a k dzięki w s p o m n ien io m i tradycjom historycznym . W ie ś Rogalin, p rzec h od ząc kole jn o przez ręce różnych rodzin, pod koniec X V I w. stan ow iła w ła sn oś ć r o d z ic ó w sły n n e go w o jo w n ik a K rzyszto la A r c is z e w s k ie g o , k tóry się tu urodził w r. 15g3. W XVI I I w ie k u
SPRAWOZDANIA Z POSIEDZEŃ XI
R ogalin z rozległem i dobram i staje się w ła sn oś cią R a czyń sk ich , z których K azim ierz, m ars za łe k k o ro n n y i gen erał w ie lk o p o ls k i, przystąpił do b u d o w y dzisiejszego pałacu.
D zieje tej b u d o w y nie są dokładn ie znane, ja k też i jej architekt, co nie d ziw , sk oro zn aczna część a rc h iw u m hr. R a cz yń sk ich uległa zniszczeniu. W iad o m o tylko, iż g łó w n y k o rp u s pałacu p o w s ta ł w roku 1770, zaś sk rzyd ła boczne i o ficyny ok. r. 1782.
B u d o w ę w y k o ń c z o n o ostatecznie w ciągu X I X w ieku. P ała c ma t y p o w e założenie fran
c u sk ie z g ó ru ją c y m pośrodku o k az ały m p ię tro w y m »corps de logis« (fig. 3). od którego w y b ie g a ją ku przo do w i d w a ćw ie rć k o listo w y g ię te ram iona p a rte ro w y c h g ale ryj, które w ią żą się na k oń cach ze stojącem i po bokach b u d yn k am i oficyn. T a k utw orzon ą w ielką
»cour d ’honneur«, p o w ię k s za ją je sz c ze stojące w przedłużen iu oficyn b u d yn k i g o s p o darcze. G ł ó w n y k o rp u s pałacu składa się z trzech k o n d yg n a c y j (sutereny, parter i I piętro m ające zn aczen ie głów n ego). Fasada jest 17-osiowa z trzem a m ało w yd atne m i ryza litami; ś r o d k o w y z nich 5-os io w y, w y ż s z y od reszty pałacu w s k u te k pom ieszczenia rzędu o w a ln y c h o k ie n e k ponad o knam i I piętra, zdobią pilastry jo ń sk ie i trójkątny p rzyczółek; u g ó r y n a k r y w a
go o k a z a ły dach m a n s a r d o - . w y , z a k o ń c z o n y u szczytu k a m ie n n ą figurą rz y m sk ie g o ta rczow n ik a . Fasada od stro
ny ogrodu ma podziały p o
dobne, je d y n ie w środku jej w y b ie g a 3-os io w y półkolisty ryzalit. O g ó ln e p rop orcje g łó w n e g o g m a c h u , podział m as i kształty o tw o r ó w o k ie n n y c h , a ttyk, d a c h ó w i t. p. d o w o d zą , iż pałac je s t bu d ow lą o form ach ro
k o k o w y c h z epoki przed- k la s y c y s ty c z n e j, gd y nato
miast nader s k ro m n e i suche w y k o ń c z e n ie fa s a d , pila- strów i t. p. w s k a z u ją j u ż na I poł. X I X w ie k u .
W n ę tr ze pałacu u ja w nia w ie lo ra k ie p rzeróbki, które c z ę ś c io w o z n ie k ształ
ciły p ro je k ty pierwotne.
U rząd ze nie i w y p o sa ż e n ie w n ętrza je s t nader różnorodne; o b ok r o k o k o w y c h k o m in k ó w w id z im y tu stiuki w stylu L u d w i k a X V I, o bok em p ire ’u p s eudogotyk. Na parterze na osi g łó w n e j je s t p o m ieszc zo na sień, a poza nią, od ogrodu , sala o k rą g ła (dziś zn ie
kształcon a przez połączenie z sąsiednim gabinetem); na le w o od w e styb u lu mieści się klatka sc h od o w a , zd obn a piękn em i stiukam i w stylu L u d w ik a XVI- Na I pięrze z w ra c a u w a g ę w ie lk i salon na osi g łó w n e j, p rze c h od zą cy przez d w ie k o n d yg n a c je , o rzucie p rostok ątn ym , z d w ie m a półkolistem i egzedram i, w y c h o d z ą c e m i z b o k ó w d łu ższy ch , o ś w ie tlo n y pięciu o knam i od ogrodu Sala ta je st obecn ie strojna na iw n ą d e k ora cją p seu do go tyc k ą. Nadto w śró d sa lo n ó w 1 piętra za słu g uje na u w a g ę duża sala, dziś b ibljoteczna, na le w y m ko ńcu g m a c h u , p rzec h od ząca r ó w n ie ż przez d w a piętra.
Na p ie rw o tn e in ten cje architekta rzucają c ie k a w e św iatło z a c h o w a n e w a rc h iw u m rogaliń sk iem , c z ę ś c io w o w kop jach , p ierw o tn e plany, niestety nieopatrzone podpisem tw ó rc y. R z u ty p oziom e o d z n a c za jąc y się jasn ością i logiką, popsutą p ó źniejszem i p r z e róbkam i. Z w ła s z c z a z a jm u ją c y jest projekt p ie rw o tn y fasady g łó w n e j, suto ozdobionej rzeźbą k am ien ną, ty p o w e g o u tw o ru s a sk ie go rokoka. P la n y te w y k a z u ją w iele p o k re w ie ń s t w z licznem i b u d o w la m i, p ow stałem i w D reźn ie i W a r s z a w ie przed p o ło w ą X V II I w iek u . P e w n e c e c h y k la s y c y s ty c z n e w id o c zn e w p rojek cie fasady, zdają się być echem prac Z a c h a rja sz a L o n g u e lu n e ’a, g łó w n e g o na g ru n c ie d rezd eń skim p r ze d sta w i
ciela p a n u jąc e go w P a r y ż u k ie ru n k u palladjańskiego- P ro je k t fasady pałacu w Roga- linie w ią żą p e w n e o gó ln e zb liżenia z fasadą P ała cu J a p o ń sk ie g o w Dreźnie, silne zaś p o d o b ie ń stw o s t y lo w e z fasadą nieistn iejącego od r. 1804 p aw ilon u w O g ro d zie S a s k im w W a r s z a w ie , z b u d o w a n e g o przez L o n g u e lu n e ’a w r. 1724- P ozatem projekt rogaliński w ie lu s z cz e gó łam i w ią że się z licznemi pałacam i w a r sz a w sk ie m i epoki saskie j, z w ła s z
Fig. 5. Dob rzy ce . P ała c.
XII SPRAW OZDAN IA Z POSIEDZEŃ
cza zaś z n ie w y k o n a n y m projektem fa sady Z a m k u w a r s z a w s k ie g o rob io n ym przez Knóffla ucznia L o n g u e lu n e ’a, oraz z pałacem B riih lo w sk im , p rz e b u d o w a n y m ok. r. 1760 przez naś lado w c ę L on gu e lu n a , J ana F ry d e r y k a Knóbla. W re sz cie liczne c e c h y p o k re w n e łączą projekty rogalińskie z g łó w n ą w XVI I I w , b u d ow lą św ie c k ą W ie lk o p o lsk i, z z a m kiem S u łk o w s k ic h w R yd zynie, a z w ła s zc z a z temi j e g o częściam i, które w y k o n a ł od r 1766 architekt Ignacy G ra ff (n. p. podobny kształt rozm ieszc zep ie w ie lk ich salonów).
P rz e p r o w a d ze n ie rozbioru stylis tyczn eg o d ow od zi, iż a rc h ite k te m -p ro je k to d aw cą pałacu w R ogalinie b ył za p e w n e k tóryś z b u d o w n ic zy c h daw niejszej s z k o ły saskiej, m oże któryś z u c zn ió w lub n a ś la d o w c ó w L o n g u e łu n e ’a, m oże n a w e t w sp o m n ian y K nóbe l, k tóry aż do r. 1765 p r z e b y w a ł w Polsce. W ed le niezb yt p e w n y c h źródeł, przy b u d ow ie
Fig. 6. Lubostroń. Pałac.
pałacu w Rogalinie miał p rac ow ać architekt poznański A ntoni Hoene, ojciec sły n n e go filozofa, pozostający w różnych stosunkach z K azim ierzem R aczyńskim . S ą d z im y j e d nak, iż był on raczej, podobnie ja k przy kilku pracach w P oznaniu w y k o n a w c ą c u dzych projektów . — Zato ca łk o w ic ie p e w n y m zdaje się w s p ó łu d ział architekta rydzyń- sk ie go Ign. Graffa, choć bliżej nie w iadom o jaki. Udział sw ój w b u d ow ie pałacu w R o galinie stw ierd za sam G ra ff w jedn em z pism do ks. S u łk o w s k ie g o . B y ć może, iż był
p o w o ła n y do przeróbek w n ętrza, zm ia n y klatki sc h od o w ej, dekoracyj i t. p
W r. 1788 w e z w a li R a c zyń sc y w y b itn e g o a rc h ittk ta i dekoratora k ró le w sk ie g o , Jana K am setzera, do w y k o n a n ia p roje k tó w ozdob y w n ętrz pałacu. P r o je k t y te z a c h o w a ły się dotąd. D o tyc zą one dekoracji d w ó ch w ie lk ic h sal piętra^ (salonu i jadalni), klatki sch od ow ej i ze w n ę trzn yc h sc h od ó w w io d ą c y c h do ogrodu. Ś w ie tn e te r ys u n k i,
SPRAWOZDANIA Z POSIEDZEŃ XIII
p rzy p o m in ają c e ż y w o w s p ó łcz e sn e prace K a m s etzera w Z a m k u i w Ł a z ie n k a c h , zostały tylk o c z ę śc io w o w y k o n a n e . P on iech a n o c a łk o w ic ie bogate, w y s o c e a rty styc zn e pro
je k t y obu sal p ię tro w y c h , a przep ro w adzo no , ch oć zdaje się później, d ek ora cję klatki s c h od o w e j, i z b u d o w a n o zgodnie z projektem sc h od y do ogrodu d w u b ie g o w e z w e j
ściem do g ro ty »rocaille«, zb u rz on e w r. 1864. R ó w n o c z e ś n ie ozdobił K am setzer w n ę trza pałacu R a c z y ń sk ic h w W a r s z a w ie (Długa 7).
O statecznie w y k o ń c z o n o pałac w I połowde w ie k u X IX staraniem zn akom ite go protektora nau ki, E d w a rd a R aczyń skiego- O n to zgrom adził w R ogalinie cenne zb iory arty styc zn e, ok azałą z b ro jow nię, a z w ła s zc z a bardzo bogate a rc h iw u m , którego klej
notem są A cta T o m ic ia n a i ręk o p isy N iem ce w icza. O n też z b u d o w a ł w r. 1820 na lesi
stym w z g ó r k u w pobliżu pałacu kościół będący kopją św iątyni w Nîmes, z kryptą pse u d o go tyc k ą z grobam i R aczyń skich . Dzieło je g o p row ad ził dalej zm a rły nied aw n o w n u k E d w a rd , k tóry p o m n o ży ł zb iory, zgrom adził w sp aniałą bibljotekę, a przede- w s z y s tk ie m s t w o r z y ł sły n
ną g ale rję m a la rs tw a no w o c z e sn e g o p o ls k ie go i ob cego, n a jw ię k s z ą z istnie
j ą c y c h w P olsc e i z a w ie r a ją c ą w śró d 400 płócien p r a w d z iw e k le jn o ty sztuki.
W d ys k u sji prof. Pa- g a c z e w s k i podniósł, w y raźny w p ł y w p r o j e k t u Knóffla fasad y z a m k u w a r s z a w sk ie g o . O d L onguelu- ne'a z n o w u idą w a z o n y na fasadzie. K la s y c y z m w sty lu S ta n isła w a A u g u s ta , któryr tak uderza Lauter- bacha, s p o ty k a m y i w c z e ś niej n. p. w palazzo Fal- conieri w R zym ie, dekora- racji B o rro m in ie go
A r c h S tr y je ń s k i do
daje, że o ile k ie ru n k i a r t y s ty c z n e p ie rw s z e j p o ło w y X V II I w. p rzec h od zą do nas przez N ie m cy , styl L u
d w ik a X V I N ie m cy prze- Fig. 7. P a w ł o w i c e Pałac,
s k a k u je i dostaje się do nas w p ro st z Francji.
P o s i e d z e n i e z d n i a 11 p a ź d z i e r n i k a 1 9 2 8.
P rz e d rozp oczęcie m p orządku d zienn ego p rze w o d n ic z ą c y dr T o m k o w i c z p o
ś w ię c ił g o r ą c e w s p o m n ie n ie ś. p. prof. Jerzemu Mycielskiemu, którego pam ięć uczcili zebrani przez p o w stan ie
Czł- L e o n a r d L e p s z y p rzed sta w ił w ła sn ą pracę : O Stwosza tryptyku w A ka
dem/i Umiejętności i kryterjach rozpoznawczych rzeźb jego. Referent p ros tow ał sze
reg o dn oś nych b łę d ów , pop ełn ionych przez Maksa Losznitzera w je g o m on ografji do
tyc zącej S tw o s za . N astępnie za sta n a w ia ł się nad zm ianam i w sztuce W ita S tw o s za po p rzen iesien iu się j e g o do N o rym b e rg i i doszedł do w y n i k u , że zaszły one w technice i a rty styc zn e m ujęciu. U ż y w a on odtąd tró jk ątn ych w y k r o j ó w w p łyn n y c h linjach dra- perji, c z e g o w o k re sie k r a k o w s k ie j tw ó rc zo ści zupełn ie nie stosow ał, i w p r o w a d z a do s w o ic h dzieł p e r s p e k ty w ę prostą. Mistrz nasz w y r ó ż n ia ł się w śród w s p ó łczesn ych sobie s n y c e r z y o p ra c o w a n ie m rze ź b y w szczegó łach n aw e t niedostępnych dla oka w id za, co p o tw ie rd z iły zdjęcia fotograficzne przy sztuczne m ośw ietleniu Da się to zja w is k o w y tłu m a c z y ć tylk o n ie z w y k łą pam ięcią kształtu i fenom enaln ie rozw in ię ty m zm ysłem dotyku. T e j. snać w r o d z o n e j, zdoln ości nie posiadał żaden ze w s p ó łc z e s n y c h rzeź b ia
rzy, to też j e g o n a śla d o w c a R iem en sch n eider, m im o iż szedł ściśle za j e g o w zora m i, nie m ó g ł mu w tej sztuce d o ró w n a ć . W re sz cie prelegent z w ró c ił u w a g ę na w s p ó łp ra c ę
Prac« Kom . hiat. sztoki. T . V . ^7
X I V SPRAW O ZDAN IA Z POSIEDZEŃ
K u lm b a ch a ze S tw o s ze m w N o rym berdze, czego d o w ó d w idzi w ołtarzach tam tejszych , i to p row ad zi go do w n io s k u , że K u lm b a c h , sto so w n ie do p a n u jąc ego w ó w c z a s z w y czaju, iż m alarz sporządza p rojekt try p tyk u , a obaj z rzeźbiarzem g o w y k o n u ją , był p rojek to daw cą try p ty k u , którego części d o c h o w a ły się w kościołach k r a k o w s k ic h ś. Florjana i N. P a n n y Marji.
C z ł. St. T o m k o w ic z przyp om n iał, że stw ierd zon o, że o b ra z y K u lm b a ch a w k o ściele ś. Florjana b yły k ilk ak ro tn ie p rzem alo w an e.
C z ł. L e p szy z a zn a czy ł jeszcze , że referat je g o m iał b yć zachętą dla ja d ą c y c h z a granicę, by dzielili się z innym i w y n ik a m i sw oich badań i o dk ryciam i na polu historji sztuki.
Następnie dr T a d e u s z M a ń k o w s k i p rzed staw ił s w ą pracę p. t . : Obrazy Rembrandta u> galerji Stanisława Augusta, w y d a n ą w o b ecn ym ze sz yc ie P ra c K o misji.
Dr M orelow sk i za u w a ż y ł, że O sso lin eu m po
w in n o się p o r o z u m i e ć , z Delegacją polską, która w M o sk w ie zebrała dużo m ate rjałó w w sp ra w ie obra
zó w z galerji Stan. A u gusta.
Z kolei p rzew od n i
cz ąc y dr T o m k o w ic z za
poznał o b e c n yc h ze sp ra
w ą k w a r ta ln ik a p. t. P r z e gląd historji sztuki, który zaczyn a w y c h o d z ić k o sz
tem fu n d u s z ó w K om isji.
Do komitetu re d a k c y jn e g o w c ho d zą p a n o w i e : T o m k o w ic z, K o m o r n ic k i, K o pera , M o r e l o w s k i , S z y d ło w s k i, M u c zk o w s k i i Mo
le w K r a k o w ie , w e L w o w ie P od lach a i Gębaro- w icz , w W a r s z a w ie Ba- t ow sk i i T a ta r k ie w ic z , w P ozn aniu B r o z ik i ks.
Dettloff. R ed akto rem jest prof. Mole.
U c h w a lo n o p rze zn a czyć na ten cel 6000 zł.
D ro w i M orelow skiem u poruczon o zrefe ro w a n ie s p ra w y udziału P olsk i w w y sta w ie z po w o du 100 lecia królestw a w Belgji.
W końcu w y b r a n o w d rugiem g ło so w a n iu prof. J. P a g a c z e w s k ie g o na w ic e p r e zesa K om isji w m iejsce ś. p. prof. J. M ycielskiego i d ok o n a n o w y b o r u dra T . D o b ro w o lsk ie g o , d yrek tora Muzeum Ś lą sk ieg o z K a to w ic , na w s p ó łp ra c o w n ik a K o m isji.
P o s i e d z e n i e z d n i a 1 5 l i s t o p a d a 1 9 2 8.
Ks. dr T a d e u s z K r u s z y ń s k i p rzed sta w ił r e f e r a t : O dawnych ozdobach alby i humerału, w y d a n y w V ze s z y c ie : S k a r b ie c w a w e ls k i, M uzeum m etropolitalne, K r a k ó w 1929.
W dysku sji dr S. K o m o rnick i podniósł brak jedn olitości w o kre ślan iu tkan in na
zw a m i j a k n. p. altem bas (ałtyn, bes). Na podstaw ie referatu u w a ża , że k oszula S te fana B atorego w Z am ościu może być albą k o ro nacyjną.
Ks. K ru szy ń s k i odrzuca tw ierdzenie, p o w tórzon e w literaturze za S t r y j k o w s k im , że n azw a altem bas pochodzi z T u rc ji i ozn aczając zło to g łó w dostała się przez nas do W ło c h ; W łosi uw a ża ją to za ozn aczenie tk a n in y : alto-basso.
Dr. M orelow ski p rzypom ina termin m u su lb as y, zn a n y z in w e n ta rz y sk arb ca nie- św iesk ieg o , w s k a z u ją c y na Mossul.
Przed następ nym referatem zaznacza arch. S tryje ń sk i, że je st on o w o c e m j e g o
SPRAW OZDANIA Z POSIEDZEŃ X V
p o d ró ży podjętej przed d w o m a laty do W ie lk o p o ls k i w celu stu d jó w nad tam tejszym i d w o ra m i. W p odróży tej to w a r z y s z y ł mu dr D o b rzy ck i ja k o w s p ó łp r a c o w n ik , k tóry ze brał i o p ra c o w a ł później bardzo s z c z e g ó ło w o w y n ik i tych badań.
Następnie dr J e r z y D o b r z y c k i p rzed sta w ił pracę p. t . : Studja nad wiej- skiemi pałacam i wielkopolskiemi z doby neoklasycyzmu. Referent, p rzed k ład a ją c fotografje tudzież w y k o n a n e c z ę ś c io w o przez p. T . S tr y je ń s k ie g o plany, o m ó w ił 12 w ie j
sk ich rezy d en cy j w ie lk o p o ls k ic h , p o w s ta ły c h na przełom ie X V III i X I X w ie k u . O p i
sane pałace, niektóre posiadające w y b itn ą w a rto ść artystyc zn ą, są interesującem i p rzy k ładam i m ało dotąd u nas badanej arc h itek tu ry ne oklasyczn ej na prow incji. P relegent, p o w o łu ją c się na d a w n ie js z ą s w ą pracę o pałacu w Rogalinie, k tóry, ch oć p o w s ta ły w całości w dobie S ta n is ła w a A u gu s ta , p rzy n a le ż y je s z c ze sty lo w o do epoki saskiego rok o k a , stw ierdza, iż w o g ó le na p r ow in cji daje się w p rze c iw ie ń s tw ie do stolicy za u w a ż y ć d łu g o je s z c z e w s p ó łż y c ie form r o k o k o w y c h i k la s y c y s ty c z n y c h . P ie r w s z e w y stępują pospolicie w a rc hitek tu rz e ze w n ę trzn ej p a ła c ó w , g d y dru gie panują w urzą-
Fig. 9 L e w k ó w . Pa łac .
dzen iu i d e k ora cji w n ę trz. J a k o p rzy k ład p o słu ży ć m oże pałac w G u łto w a c h (pow.
średzki) hr. B n iń sk ich , z b u d o w a n y w latach 1780— 5 (fig. 4). P a ła c ten p rzedstaw ia się n a z e w n ą tr z j a k o b u d o w la o cec h ach r o k o k o w y c h , p ełn y ch j e d n a k um iaru i sp okoju, a w e w n ą t r z ma u kład pokoi ja s n y i prosty. G łó w n a sala, idąca przez d w a piętra znaj
duje się na bo k u b u d y n k u . Z dobią ją c ie k a w e m alo w a n ia naśladujące architekturę, w y k o n a n e z a p e w n e przez A n to n ie g o S m u g le w ic z a , brata s ła w n e g o F ra n cisz k a. Inne p o k oje zdobią bogate sz tu k a te rje e m p iro w e . — B ardzo p o k r e w n y rzut p oziom y ma pałac w p ob liskim S iedlcu (pow. średzki) hr. M ie lżyń skich , p o c h o d z ąc y z a p e w n e z po
cz ątku X IX w ie k u ., i c a łk o w ic ie w sw e j a rc h ite k tu rz e k la s y c y s t y c z n y . — T e sam y rzu ty p oziom e b y w a ły s to so w a n e przez cały o k re s k la s y c y z m u , ja k d o w o d z i d ru g o rzęd ny zresztą p a ła c y k w G o li (pow. gostyń sk i) P o t w o r o w s k i c h , z b u d o w a n y w r. 1827.
A r c h ite k c i p o w y ż s z y c h b u d o w li nie są znani.
N astęp nie p relege n t p r z e d s ta w ił d z ia ła ln o ść na ob sz arze W ie lk o p o ls k i w y b itn e g o a rc hitek ta w a r s z a w s k ie g o d ob y s t a n is ła w o w s k ie j, S ta n is ła w a Z a w a d z k ie g o . Z b u d o w a ł on w tej d zie ln icy trzy o k az ałe w ie js k ie p a ła c e : w Ś m ie ło w ie (1797), D o b r z y c y (fig. 5) (1799) i L u b os tro n iu (1800) (fig. 6). P ie r w s z y z nich je st b u d yn k ie m na rzucie prosto-
‘ 7*
X V I SPRAW OZDAN IA Z POSIEDZEŃ
kąta, p ołączon ym j a k w R ogalinie (ćw ierćkoliste m i galerjam i z stojącem i po bo k ach dziedzińca oficynami. P ała c w D o b r zy c y (pow. krotoszyń ski), obecn ie hr. C z a r n e c k ic h , z b u d o w a ł Z a w a d z k i na zlecenie A u g u s ty n a G o rze ń sk ie g o , gen.-adjutanta S ta n isła w a A ugusta. P ała c składa się z d w ó c h sk rzyd e ł, ze sta w io n y c h pod kątem prostym , z p o r
tykiem k o lu m n o w y m , u sta w io n ym sk ośnie w zb iegu obu ramion gm a ch u . O r y g in a ln y ten kształt w ę gie ln icy nadał Z a w a d z k i bu d ow li na zlecenie G o r z e ń s k ie g o , który j a k o członek w o ln o m u la rstw a chciał mieć dom z b u d o w a n y w kształcie sym bolu m asoń sk iego. W pałacu z a c h o w a ły się bogate s tiu k o w e d e k ora cje g ro te s k o w e oraz m alo w ania ścienne (udana a rc hitektu ra i krajo b razy) Ant. S m u g le w ic z a . G o d n y m u w a g i jest tu rów nież park, b ędący dobrze za c h o w a n y m przykład em ogrodu z ep o k i se n ty
m entalizm u, z lieznemi b u d yn ecz k am i, św ią ty ń k a m i i t. p. T rz e c ie dzieło Z a w a d z k ie g o , pałac w L ubostroniu (pow. w y r zy s k i) hr. S k ó r z e w s k ic h , jest w y b itn y m zab ytkiem neo- k las y cyzm u o w y so k ie j w artości a rtystyc zn ej. Jest on b u d o w lą centralną na rzucie kw a d ra tu , z w ielk ą ok rą g łą salą pośrodku, nad którą w zn osi się g ó ru ją c a nad całym
b u d yn k iem kopuła. F asa
dę g łó w n ą zdobi w s p a n iały po rtyk, zło żo n y z dw ó ch rzęd ó w kolum n jo ń sk ic h . Rotunda je s t w e w n ą trz zdobna 8-u w y so k ie m i ko
lum nam i k o ry n c k ie m i.o ra z w całości pokryta św ietne- mi sztukaterjam i i p ła s k o rzeźbami, w y k o n a n e m i za
p e w n e przez zespół d e k o ratorów sto łe czn yc h . Z a w a d zk i p o w t ó r z y ł w tej bu d ow li p raw ie d osło w n ie K rólikarn ię M e r l i n i e g o , osiągając je d n a k w y ż s z y poziom w sp aniało ści i wy- tw orności. P ałac ten w ra z z K rólik arn ią i innemi dziełam i a rc h ite k tó w sto
łeczn ych, będąc echem »Vil- li Rotondy« Palladja, daje w y r a z g o rą ce m u w póź-
„. , , , „ . . niejszym k la s y c y z m ie kul-
rie:. 10. L e w k ó w , r a ł a c , r o t u n d a . . • , , > ■' •
* ’ tow i p a lladjanskiem u.
T y p y je d n a k obu w sp o m n ian yc h w y ż e j pa
ła c ó w Z a w a d z k ie g o należą do w y ją t k ó w . Pospolitym natomiast, i u nas ulu bionym je s t typ pałacu p ię tro w e go na ‘rzucie prostokąta, z k o lu m n o w y m na froncie p o rtyk iem i o krągłą w y s o k ą salą na osi budyn ku od strony ogrodu. P a ła c ó w takich jest cały szereg w W ie lk op o lsce . Dzielą się one na d w a rodzaje: pałace, w k tórych I piętro gra rolę g łó w n ą , oraz pałace, w k tórych b e l-e ta g e m je s t parter. Do p ie rw s ze g o ro
dzaju zaliczają się p ałace: w C z e rn ie je w ie (pow. gnieźń.) hr. S k ó r z e w s k ic h , zb u d o w a n y przez gen. L ip sk ie g o ok. r. 1780, w O b je zie rzu (pow. obornicki) T u r n ó w , zb u d o w a n y w r. 1792 przez g e n e ra ło w ą A nielę W ę g o r z e w s k ą , później nieco ze szp eco ny p rzeró b k am i, oraz pałac w P a w ło w ic a c h (fig. 7) (pow. leszczyński) hr. M ie lżyń skich . T en ostatni jest dziełem głośn ego architekta n iem ieck ieg o K arola Gotarda Larighansa, i ma ch a ra k ter nader okazałej w ielk o p ań sk iej rezydencji. S k ła d a się z g łó w n e g o »corps de logis« oraz d w ó ch oficyn, p ołączon ych z ś r o d k o w y m k orp u sem ram ion am i ćw ierć- kolistych g ale ryj. Zam iast portyku zdobi fasadę m on u m e ntalna kolu m n ad a p rzyścienna, n aśladow ana przez Lan ghansa z g m a ch u m enn icy p aryskiej A n to in e ’a. W e w n ą t r z ma pałac bogate w yp o sa że n ie d e k o ra c y jn e , g łó w n ą zaś je g o ozdobą je st ogro m n a sala b alow a (fig. 8). podobna kształtem do sal w R ogalinie i R y d z y n i e ; w sali tej m ieszczą się 24 k o lu m n y przyścienne, p o w ie rzch n ie zaś ścian są p o k ry te św ietn em i sz tu k a terjami.
D rugi rodzaj p a ła có w tego typu z parterem , m ają cy m c h a ra k te r »bel-etage’u« to p ałace: w L e w k o w i e , S iern ik a ch , M chach i Racocie. N a jp ię k n ie jszy je s t pałac w L e w -
SPRAW OZDAN IA Z POSIEDZEŃ X V I I
k o w i e (pow. O stro w s k i) L ip sk ich (fig. 9), z b u d o w a n y przez ło w c ze g o k a lis k ie go W o j ciecha L ip sk ie g o w r. 1791. O so b liw o ś c ią jego je s t n ie z w y k le bogata d ekoracja stiu- k o w a fasad ze w n ę tr zn y c h , oraz e fe k to w n e m alo w a n ia ście n n e w o k rą g ły m salonie (fig. 10) i w in n yc h p o k oja ch , b y ć m oże Ant. S m u g le w ic za . P r a w ie d os ło w n ie tę samą postać i rzut p o zie m n y ma pałac w S ie rn ik a ch (pow. w ą g ro w ie c k i) S zu łd rzy ń - s k ic h , z b u d o w a n y w tym sa m ym c z as ie , co pałac l e w k o w s k i , przez K atarzynę R adolińską i có rk ę jej g e n e r a ło w ą W iry d ja n n ę F isz e ro w ą . P e w n e dane u p o w a ż n ia j ą do p r zy p u szc ze n ia, iż p rojekto
d a w c ą obu tych p a ła c ó w był Hen
r y k Ittar, w ło s k i a rc hitekt epoki S t a n is ła w o w s k ie j, tw ó rc a Arkadji R a d ziw iłłó w . D o w o d e m , j a k ten typ pałacu b ył p o p u larnym , jest pałac w Mchach (pow. le sz c zy ń ski) hr. M ielżyńskich, zb u d o w a n y u s c h y łk u XVI I I w . przez podsto- lego g n ie ź ń ., Se hastjan a B i e ń k o w sk ie go , w e dle j e g o w ła sn ych pla
nów'. P ałac, u ja w n ia ją c y dyletan- tyzm t w ó r c y , posiada o k r ą g ły sa
lon z w y t w o r n e m i d ek oracjam i s tiu k o w e m i z r. 1799, w y k o n a n e m i przez tych sa m y ch sztukaterów', którzy zdobili pałac p a w ło w ic k i.
Z a jm u ją c y m w a r ja n te m tego typu je s t pałac w R aco cie (pow. k o ściański), w ła sn o ś ć państw ow a, bu
d o w a n y w czasach S ta n is ła w a A u gusta przez Ant. J a b ło n o w s k ie g o , kasztelana k r a k o w s k ie g o . Pałac ten zam iast r o tu n d y ma salę c z w o roboczną o ściętych na rożn ik a ch , podobnie j a k sala w pałacu w' Bia- ła c z e w ie K u b ic k ie g o .
Na za k o ń c z e n ie referent o m ó w ił w sp ó ln e c e c h y a rc h ite k tu ry pa
ła c ó w w ie js k ic h z epoki k l a s y c y zm u oraz w s k a z a ł na źródła, które w p ł y n ę ł y na p o w sta n ie c h a ra k te r y s ty c z n y c h ty p ó w tego rodzaju b u d o w li, stw ierdzając, iż b yły niemi p r z e d e w s zy s tk ie m idee k lasycy- sty czn e fra n cu sk ie , oraz w ło sk ie w szacie fra n c u sk ie j.
W d ysk u sji d o r z u c ił dyr. K o pera w ia d o m o ś ć , że portrer Ittara r y s o w a ł O r ł o w s k i .
P o s i e d z e n i a z d n i a 13 g r u d n i a 1 9 2 8.
Dr M a r j a J a r o s ł a w i e c k a streściła sw o ją pracę p. t. : Przyczynek do dzie
jów snycerstwa w Krakowie w pierwszej połowie X V II wieku.
P r z y kościele B o ż e g o C ia ła na K a zim ie rz u w K r a k o w ie , w k a p lic y A r c y b r a c t w a Pię ciu Ran C h r y s tu s a znajd u je się ołtarz ś. A n n y (fig. 11), j a k określa L u s z c z k ie w ic z w sw e j m on ografji kościoła B o że g o C ia ła , b ęd ący p ię k n y m o k aze m stylu późnorene- s a n s o w e g o z p o czą tk u XVI I w. J)
1 L u szc zk iew ic z, K o śc ió ł B o ż e g o C i a ł a . . . , K r a k ó w , 1898 (B ib ljo te k a K r a k o w s k a nr. 5), str. 29.
X VI I I SP RAW OZDAN IA Z POSIEDZEŃ
R etabulum tego ołtarza ma układ trójdzie ln y, składa się z części ś ro d k o w e j g łó w n e j i d w u b o czn ych s k rz y d e ł; h oryzontaln ie też dzieli się na trzy c z ę śc i: predellę, w ła ś c iw e retabulum i szczyt. C z ę ść ś r o d k o w a (w ertykalnie) zaz n a czo n a je s t bardzo w y r a ź n ie członam i arc hitek to niczn em i, w y s tę p u ją c e m i przed w ła ś c iw ą p łaszc zy zn ę retab u lu m ; są to m ia n o w ic ie : na predelli w y s o k i e stylobaty z g zy m z e m z ząbkam i, w s p ó ln y m z całą predellą, na nich k o ry n c k ie k o lu m ie n k i, przepasan e w l/3 w y s o k o ś c i
od dołu pierścieniem , z k a p i
telem o w o lu ta ch za k rę c o n y c h do w e w n ą trz , nad którem i za
łam u je się w w y stę p k lasyczn e b e lk o w a n ie (architraw , fryz i g zy m s ); nad niem m ałe im- posty, na k tóry ch stoją na k u lach m ałe aniołki, spełniające rolę k a r j a t y d : trzym a ją one rękam i w sp a rte na g łó w k a c h b e lk o w a n ie , ró w n ie ż w y s t ę p u ją c e r y z a lit o w o ; w r e s zc ie nad niemi stoją na m aleń k ich im- postach g o ty c k ie figurki X V-o w i e c z n e : ś. M ałgorzata ze sm o kiem i inna św ięta bez a try b u tów , przeniesione z ja k ie g o ś dziś n ieistn iejącego w tym k o ściele ołtarza g o ty c k ie g o . C z ę ś ć ta je s t w y ż s z a ponad boczne a za w ie ra w sobie obraz, o pół- kolistem o b ram ieniu u góry, p rze d s ta w ia ją c y ś. A n n ę Sa- m o trze c ią ; u g ó r y je s t ona za k o ń czo n a kartuszem w o b ra mieniu z a w ija n e m t. zwr. »Roll- w e rk«, z N a w ied ze n iem ś. E l
żbiety. Na kartuszu na c z w o robocznej p o ds taw ie stoi anioł.
Predella je s t w y p e łn io n a w ś ro d k o w e j części kartuszem z obrazem N arodzenia N M P ., w częściach b o cz nych p rze chodzi w rodzaj w olutow 'ych konsol p r z e w ią z a n y c h drape- rją, s ta n o w ią c y c h podparcie dla b o c z n y c h sk rz y d e ł, obra- m io n yc h od z e w n ą trz pilastra- mi, podobnie j a k k o lu m n y czę
ści śr o d k o w e j, zw ę ż a ją c e m i się ku g órze i p rzep asanem i w l/3 w y s o k o ś c i od dołu. W śro dk u Fig. 12. Kraków, kościół Bożego Ciała, stalle. b o cz nych s k rz y d e ł u m ie szc z o no/. Kriegcr. ne są w n ę k i typu a p s y d o w e g o , zasklep ione m uszlam i o pro
filu falistym , u w id o c z n io n y m na brzegu obram ienia. W e w n ę k a c h tych stoją na konsolach p o są g i: ś. Piotra i jakiejś postaci, w stroju ś w iad czący m , że należy do S ta re go T e stam en tu — z a p e w n e ś. J o a chim a. B e lk o w a n ie klasyczn e, o b ejm u jąc e w s p o m n ian e ju ż k o lu m n y , r ó w n ie ż się za łam uje, idąc za linją w y stę p u pilastrów . W o lu t y ze stojącem i na nich aniołam i, sta no w ią zakończen ia części b o c z n y c h , łąc zą cyc h się z częścią ś r o d k o w ą p rzy p o rą w kształcie nad zw ycza j prostego m o ty w u m a łż o w in y usznej (O h rm usch el), przebitej sztabą.
R etabulum jest p raw ie całe z ło c o n e ; w n ie w ie lu m iejscach w id o c z n y c h na foto- grafji po zo staw ion o czarn e tło. C a ło ś ć p o k ryta jest o rn am e n ty k ą , dającą się s p ro w a d z ić
