Funkcje analityczne
Wykład 4. Odwzorowania wiernokątne
Paweł Mleczko
Funkcje analityczne (rok akademicki 2017/2018)
1. Przekształcenia płaszczyzny
Płaszczyzna jako przestrzeń liniowa, odwzorowania liniowe
Rozpatrywać będziemy R2jako przestrzeń liniową (nad R) z bazą standardową (tzn. bazę tworzą dwa wektory: (1, 0) oraz (0, 1)).
Odwzorowanie A : R2→ R2nazwiemy liniowym, gdy spełnia warunek:
A(αs + βt) = αA(t) + βA(s) dla każdych t, s ∈ R2oraz α, β ∈ R.
Każde odwzorowanie liniowe można przedstawić jako działanie macierzy A = (aij), i, j = 1, 2, czyli
As =a11 a12 a21 a22
×s1 s2
dla każdego s = (s1, s2) ∈ R2.
Prawdziwe jest również zdanie odwrotne, tzn. każda macierz 2 × 2 wyznacza odwzorowanie liniowe z R2 w R2.
Przykład: obrót na płaszczyźnie
W przestrzeni R2 obrót o kąt t dany jest za pomocą macierzy
O(t) =cos t − sin t sin t cos t
.
Obrót jest przykładem odwzorowania wiernokątnego, tzn. takiego, że kąt między dowolnymi wekto- rami v, w ∈ R2 jest taki sam, jak kąt między wektorami Ov, Ow ∈ R2.
Wiernokątne odwzorowania liniowe Twierdzenie 1. Odwzorowanie liniowe
A = a b
−b a
a, b ∈ R, a2+ b26= 0
jest konforemne.
Dowód 1. Zauważmy, że dla dowolnych v = (x1, y1), w = (x2, y2) ∈ R2zachodzi równość hAv, Awi =(ax1+ by1, −bx1+ ay1), (ax2+ by2, −bx2+ ay2)
= (a2+ b2)hv, wi.
Zatem, jeśli v, w ∈ R2są prostopadłe, to również prostopadłe są wektory Av, Aw. Aby zakończyć dowód wystarczy przedstawić dowolny wektor jako kombinację liniową wektorów bazowych.
2. Funkcje holomorficzne jako wiernokątne przekształcenia płaszczyzny
Równokątność, czyli konforemność
Niech A ⊂ C. Odwzorowanie f : A → C nazywamy równokątnym (konforemnym) w z0, jeśli zachowuje kąt między krzywymi.
Re Im
z0
z 7→ f (z)
Re Im
Przykład: niekonforemne odwzorowanie
Re Im
z 7→ z2
Re Im
Warunki Cauchy’ego–Riemanna
Niech A ⊂ C będzie zbiorem otwartym, f : A → C, z0= x0+ iy0∈ A. Jakobian odwzorowania f jest równy
∂u
∂x(x0, y0) ∂u
∂y(x0, y0)
∂v
∂x(x0, y0) ∂v
∂y(x0, y0)
Jeśli f jest holomorficzna w z0= x0+ iy0, to spełnione są warunki Cauchy’ego–Riemanna, więc jakobian jest równy
∂u
∂x(x0, y0) ∂u
∂y(x0, y0)
−∂u
∂y(x0, y0) ∂u
∂x(x0, y0)
Warunek dostateczny konforemności
Twierdzenie 2. Niech f będzie holomorficzna w otoczeniu z0 oraz f0(z0) 6= 0. Wtedy f jest równokątna w z0.
Dowód 2 (szkic). Uzasadnienie polega na tym, by pokazać, że odwzorowanie f można przedstawić jako skalowanie oraz obrót, przy czym to drugie obraca styczną do krzywej C w otoczeniu z0o ustalony kąt zależny tylko od odwzorowania f (w szczególności nie zależy ten kąt od krzywej).
Przykład: z 7→ ez
Warunek f0(z0) 6= 0 implikuje, że w otoczeniu z0 funkcja f jest różnowartościowa (tzw. lokalnie różnowartościowa). Poniższy przykład pokazuje, że f nie musi być (globalnie) różnowartościowa.
Re Im
z 7→ ez
Re Im
Przykładowo: jeśli z = 1 + it, t ∈ R, to
e1+it= e · eit= e(cos t + i sin t) t ∈ R Twierdzenie Riemanna
Twierdzenie 3 (Riemann). Niech G, D ⊂ C, G, D 6= C, będą dwoma obszarami jednospójnymi. Wówczas dla dowolnych a ∈ G, b ∈ D istnieje takie odwzorowanie wiernokątne f zbioru G na D, że f (a) = b.
Obszar E nazywamy jednospójnym, gdy zbiór C \ E jest spójny.
Dysk jednostkowy jest jednospójny
1
Pierścień nie jest jednospójny
r2 r1
3. Ważne odwzorowania wiernokątne
Obszary konforemnie równoważne
Obszary D, G ⊂ C nazywamy konforemnie równoważnymi, jeśli istnieje konforemne odwzorowanie f przekształcające D na G.
Jeśli dodatkowo f jest róznowartościowa, to istnieje f−1 przekształcające konforemnie G na D.
Odwzorowanie z 7→ az + b Funkcja
z 7→ az + b a, b ∈ C, a 6= 0 jest wiernokątna na C.
Jej działanie można opisac jako skalowanie przez |a|, obrót o arg a oraz przesunięcie o b.
Odwzorowanie z 7→ zα, α ∈ R
Funkcja
z 7→ zα α ∈ R
jest wiernokątna poza zerem. Jej działanie można opisac jako skalowanie o potędze α oraz „symetryczne”
rozciągnięcie/zwężenie.
Re Im
z 7→ z2
Re Im
Odwzorowanie z 7→ zα, α ∈ R
Re Im
z 7→ z12
Re Im
Odwzorowanie z 7→ az+bcz+d (przekształcenie M¨obiusa) Jeśli ad − bc 6= 0, to funkcję
z 7→ az + b
cz + d: C → C nazywamy funkcją M¨obiusa. Pochodna funkcji M¨obiusa wynosi
ad − bc (cz + d)2, stąd poza z = −d/c ta funkcja jest wiernokątna.
(Przypadkiem z 7→ az + b już się zajmowaliśmy.)
Twierdzenie 4. Każde przekształcenie M¨obiusa przekształca zbiór złożony z kół oraz linii prostych na zbiór złożony z kół oraz linii prostych.
4. Obszary konforemnie równoważne
Górna półpłaszczyzna i dysk jednostkowy
Niech Π+= {z ∈ C : Im z > 0} oraz D = {z ∈ C : |z| < 1}. Funkcja f : Π+→ D dana wzorem f (z) = z − i
1 − iz z ∈ Π+ odwzorowuje konforemnie Π+ na D.
Re Im
z 7→1−izz−i
Re Im
Uniwersalność przekształcenia M¨obiusa
Twierdzenie 5. Trzy dowolne parami rózne punkty z1, z2, z3mogą zostać przekształcone na trzy ustalone i parami różne punkty w1, w2, w3 za pomocą jednoznacznie wyznaczonego przekształcenia M¨obiusa f . Funkcję f można wyznaczyć z równania
f (z) − w1 f (z) − w3
·w2− w3
w2− w1
= z − z1 z − z3
·z2− z3
z2− z1
.
(Jeśli któryś z wybranych punktów to ∞, wówczas iloraz, w którym występuje ten punkt traktuje się jako 1.)
Uniwersalność przekształcenia M¨obiusa: przykład f (z) − w1
f (z) − w3
·w2− w3 w2− w1
= z − z1 z − z3
·z2− z3 z2− z1
.
Przykład 1. Znajdziemy odwzorowanie M¨obiusa przekształcające punkty z1= −1, z2= 0, z3 = 1 na odpowiednio punkty w1= −1, w2= −i, w3= 1.
Na podstawie powyższego wzoru mamy f (z) + 1
f (z) − 1·−i − 1
−i + 1= z + 1 z − 1 ·0 − 1
0 + 1. Stąd
f (z) = z − i 1 − iz. Jest to konforemne przekształcenie Π+ na D!
Znajdowanie odwzorowań konforemnych: strategia
Zadanie 1. W jaki sposób przekształcić obszar D na G za pomoca funkcji M¨obiusa?
Dysk jednostkowy i prawa półpłaszczyzna
Niech Π+= {z ∈ C : Re z > 0} oraz D = {z ∈ C : |z| < 1}. Funkcja f : D → Π+ dana wzorem
f (z) = z − 1
z + 1 z ∈ D odwzorowuje konforemnie D na Π+.
Re Im
z 7→z−1z+1
Re Im
Dysk jednostkowy na dysk jednostkowy
Niech D = {z ∈ C : |z| < 1}. Funkcja f : D → D dana wzorem f (z) = fz0(z) = z − z0
z0z − 1 z ∈ D konforemnie przekształca D na D w taki sposób, by f (z0) = 0.
Wnętrze kąta na dysk jednostkowy
Niech G =z ∈ C : arg z ∈ −π6,π6 . Odwzorować konforemnie obszar G na dysk jednostkowy D.
Odwzorowanie z 7→ z3 przekształca G na prawą półpłaszczyznę, natomiast funkcja z 7→ z−1z+1 prawą półpłaszczyznę na dysk jednostkowy. Stąd funkcja
z 7→ z3− 1
z3+ 1 z ∈ G przekształca konforemnie G ma D.
Re Im
z 7→zz33−1+1
Re Im
5. Zadania na ćwiczenia
1. Proszę narysować za pomocą odwzorowania z 7→ z2 obrazy prostych Re z = 1, 2, 3, 4 oraz Im z = 1, 2, 3, 4.
2. Proszę przekształcić za pomocą odwzorowania z 7→ z proste Re z = c, Im z = d, przy czym c, d to stałe. Czy odwzorowanie z 7→ z jest konforemne?
3. Prosze narysować obraz obszaru |z| 12 , −π/8 < Arg < π/8 za pomocą odwzorowania z 7→ z3. 4. Proszę znaleźć odwzorowanie odwrotne do funkcji
a) z 7→ z−1z+i b) z 7→ 3iz+4z−i
5. Proszę znaleźć punkty stałe odwzorowań a) z 7→ (a + ib)z2
b) z 7→ az + b c) z 7→ iz+4