Scenariusz zajęć
I etap edukacyjny, uczeń kończący klasę III, edukacja przyrodnicza
Temat: Obserwujemy ślimaki
Treści kształcenia:
1) obserwuje i prowadzi proste doświadczenia przyrodnicze, analizuje je i wiąże przyczynę ze skutkiem.
Dodatkowe:
Edukacja przyrodnicza
8) nazywa części ciała i organy wewnętrzne zwierząt i ludzi (np. serce, płuca, żołądek).
Edukacja polonistyczna
1) w zakresie korzystania z informacji:
a) uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji.
3) w zakresie tworzenia wypowiedzi:
c) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje własne zdanie;
poszerza zakres słownictwa i struktur składniowych.
Zajęcia komputerowe
1) w zakresie umiejętności obsługiwania komputera:
a) posługuje się myszą i klawiaturą.
Cele operacyjne:
Uczeń:
● Ostrożnie obchodzi się z bezkręgowcami,
● Rozróżnia obserwowane gatunki ślimaków,
● Nazywa poszczególne części ciała ślimaka,
● Wyjaśnia zachowanie obserwowanych ślimaków,
● Wyciąga wnioski z obserwacji.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
● Ostrożnie obchodzi się z żywymi ślimakami,
● Obserwuje żywe okazy ślimaków,
● Wnioskuje z obserwacji,
● Określa różnice między gatunkami ślimaków,
● Opisuje czynności życiowe ślimaków i ich zachowania w różnych warunkach atmosferycznych,
● Wypowiada się na temat obserwowanych ślimaków,
● Współpracuje w grupie.
Kompetencje kluczowe:
● Porozumiewanie się w języku ojczystym,
● Kompetencje informatyczne,
● Umiejętność uczenia się.
Środki dydaktyczne:
● Okazy ślimaków w terrarium,
● Tacki, zakrętki z wodą,
● Zeszyty,
● Kartki 10x10 cm, dla każdego ucznia,
● Komputery,
● Zasoby multimedialne: interaktywny widżet („Budowa ślimaka”), galeria zdjęć („Rodzaje ślimaków”),
● Tekst Jana Brzechwy pt. „Ślimak”1
Metody nauczania:
● Podająca: pogadanka,
● Problemowa: rozmowa kierowana,
● Programowana: z użyciem komputera,
● Praktyczne: ćwiczenia, pokaz.
Formy pracy:
● Zbiorowa jednolita,
● Grupowa jednolita i zróżnicowana.
UWAGA: Jeżeli istnieje obawa, że dzieci mogą zrobić krzywdę obserwowanym zwierzętom, to obserwacja ślimaków musi się odbywać pod kontrolą nauczyciela, np. na jednym stoliku ustawionym pośrodku sali.
Przebieg zajęć:
Etap przygotowawczy
Scenariusz jest przeznaczony do przeprowadzenia zajęć w okresie od późnej wiosny do późnej jesieni ze względu na konieczność znalezienia żywych ślimaków. Jeśli nie ma możliwości zgromadzenia żywych okazów, korzystamy ze zdjęć.
Kilka dni przed zajęciami nauczyciel przygotowuje materiał do obserwacji – ślimaki występujące pospolicie na działce lub w ogrodzie (mogą to być ślimaki znalezione samodzielnie przez uczniów, co byłoby najlepszą formą nauki przez zabawę – lub zebrane na zorganizowanej przez nauczyciela wycieczce w terenie). W terrarium lub innym zamykanym pojemniku z dostępem powietrza umieszcza wstężyki (kilka okazów wyraźnie różniących się paskami na muszlach), winniczki i pomrowy. Przygotowuje też plastikowe lub styropianowe tacki jednorazowe, wodę i po 2–3 zakrętki od plastikowych butelek. Stoliki ustawia tak, aby dzieci mogły obserwować ślimaki, siedząc w grupach.
Etap wstępny
Na początku zajęć nauczyciel wita dzieci, dzieli na grupy i podaje temat lekcji. Uczniowie siadają w taki sposób, aby móc obserwować zachowania ślimaków umieszczonych na środku stołu. Nauczyciel ustala zasady zachowania się i prowadzi pogadankę na temat zajęć. Zwraca uwagę na wyjątkowość sytuacji wynikającą z obserwowania żywych zwierząt.
Pyta uczniów, jak należy z nimi postępować. Co może się stać, jeżeli ktoś nie będzie
1 Jan Brzechwa, Ślimak, Wydawnictwo Sara&Kama, Czosnów 2001.
przestrzegać ustalonych zasad? Mówi również, że każde zwierzę, małe czy duże, ma prawo do życia w swoim środowisku, dlatego po zakończeniu zajęć ślimaki – całe i zdrowe – zostaną odniesione do ogrodu (lub parku). Rozpoczyna zajęcia dopiero po omówieniu wszystkich zasad.
Etap realizacji
Przed umieszczeniem ślimaków na stolikach nauczyciel prowadzi pogadankę na temat podziału zwierząt na kręgowce i bezkręgowce. Stwierdza, że człowiek należy do kręgowców, a ślimak do bezkręgowców. Pyta dzieci, gdzie są kręgi, kto je ma, co to jest kręgosłup, z czego jest zbudowany. Naprowadza uczniów do stwierdzenia, że kręgi to kości, których ślimak nie ma. Prosi o podanie nazw innych zwierząt, które też nie mają kości; koryguje wypowiedzi. Następnie przechodzi do odtworzenia zasobu multimedialnego, widżetu interaktywnego prezentującego budowę ślimaka. Omawia go i zadaje dzieciom pytania w taki sposób, aby mogły na nie odpowiedzieć na podstawie ćwiczenia, np. „Gdzie ślimak ma otwór do oddychania?”, „Czym oddycha?”, „Gdzie ma otwór gębowy?”, „Jakie ma ciało: twarde czy miękkie?”, „Gdzie ma głowę?”, „Czym są tzw. „rogi” z rymowanki ślimak, ślimak, pokaż rogi, dam ci sera na pierogi?”, „Gdzie ślimak ma oczy?”, „Do czego służy muszla?”, „Kiedy ślimak chowa się do muszli?”.
Nauczyciel przypomina dzieciom znaną rymowankę.
„Ślimak, ślimak wystaw rogi, Dam ci sera na pierogi.
Jak nie sera to kapusty, Od kapusty będziesz tłusty”.
Prowadzący zajęcia pyta, dlaczego w rymowance jest mowa o kapuście, i na tej podstawie omawia rodzaj pobieranego pokarmu. Tłumaczy, że ślimak ma język i tarkę do rozdrabniania pokarmu. Prosi dzieci, by wskazały, czym żywią się te bezkręgowce w ogrodzie i dlaczego ludzie uważają je za szkodniki. Następnie wyjaśnia, skąd się wzięła rymowanka, i czyta głośno wiersz Brzechwy pt. „Ślimak”, który po chwili wszyscy wspólnie omawiają.
Nauczyciel informuje uczniów, że obserwują różne gatunki ślimaków żyjących na lądzie.
Prezentuje galerię zdjęć z zasobu multimedialnego. Prosi o zapamiętanie pospolitych nazw.
Ślimaki, które mają paski na skorupie, to spotykane na łąkach i w ogrodach wstężyki.
Największe lądowe ślimaki żyjące w Polsce to winniczki. Ślimaki, które zjadają warzywa w ogrodzie, to najczęściej pomrowy. Nie mają one dużej muszli, tylko szczątkową, czyli pozostałość po tej, którą posiadały kiedyś. Tłumaczy, że niektórzy ludzie, np. Francuzi, uważają ślimaki za przysmak, dlatego dziko żyjące winniczki w Polsce są pod częściową ochroną, aby nie były zbierane i wywożone do Francji, bo wówczas wyginą. Natomiast do celów konsumpcyjnych również w Polsce prowadzi się hodowle ślimaków winniczków oraz innych gatunków.
Po tym wstępie nauczyciel zachęca dzieci do obserwacji, w jaki sposób poruszają się i oddychają ślimaki. Na każdym stoliku kładzie jednego wstężyka i prosi, aby go nie dotykać, ale dokładnie mu się przyglądać. Po chwili pyta uczniów, czy ślimak się chowa, czy wychodzi z muszli. Dlaczego rusza czułkami? Na których czułkach ma oczy? Prosi, aby jedno z dzieci przysuwało palec do czułków, ale ich nie dotykało. Co robi wtedy ślimak? O czym to
świadczy? Potem prosi, aby dziecko przesunęło palec do góry. Ślimak powinien przesuwać głowę w stronę palca. To oznacza, że widzi, że reaguje na ruch. Nauczyciel pozwala po kolei każdemu dziecku podsuwać palec pod oczy ślimaka. Pyta, czy łatwo ślimakowi poruszać się po tacce lub po stole. Co pozostawia za sobą poruszający się ślimak? Do czego potrzebny jest śluz? Prosi, aby dzieci się zastanowiły, kiedy łatwiej jest pocierać ręką o rękę, gdy jest sucha czy posmarowana oliwką? Tłumaczy, że śluz zmniejsza tarcie nogi ślimaka o podłoże.
Prosi, aby dzieci nalały z zakrętek krople wody przed nogę ślimaka. Czy teraz ślimak porusza się szybciej? Przy jakiej pogodzie ślimaki wychodzą z kryjówek? Czy widzimy je, gdy jest upał, czy gdy pada deszcz? Dzieci powinny wyjaśnić zależność.
Nauczyciel prosi, aby nie dotykając ślimaków poszukać na ich ciele w pobliżu krawędzi muszli otworu oddechowego. Najpierw uczniowie szukają otworu na schemacie w widżecie interaktywnym, a następnie na żywych okazach. Powinni zaobserwować, jak ślimak nabiera powietrza, ponieważ otwór otwiera się i zamyka. Jest duże prawdopodobieństwo, że w trakcie zajęć ślimak będzie wydalał. Warto zainteresować dzieci obserwacją odchodów – mają różny kolor i różną długość, co pozwala wnioskować o ilości i rodzaju spożytego pokarmu.
W kolejnym etapie zajęć nauczyciel rozdaje dzieciom kartki w kratkę wielkości 10x10 cm.
Prosi, aby każda grupa narysowała wzór, jaki ślimak ma na muszli. Zwraca uwagę na różnice i tłumaczy, że podobnie jak ludzie różnią się wyglądem, tak wstężyki różnią się kolorem muszli oraz liczbą, szerokością i kolorem pasków. Kartki ze wzorkami nauczyciel przyczepia do tablicy. Teraz dokładnie widać różnice. Dzieci mogą przerysować swoje paski do zeszytu. Nauczyciel wyjaśnia, jak rozróżniać gatunki wstężyków. Jeżeli jest to możliwe, to uczniowie określają, czy mają wstężyki ogrodowe czy gajowe.
Prowadzący zajęcia mówi dzieciom, że wstężyki mają wielu naturalnych wrogów: najchętniej zjada je drozd śpiewak. Nauczyciel wyjaśnia, w jaki sposób drozd rozbija skorupkę. Pokazuje w internecie zdjęcie drozda i jego „kuźnię”. Następnie prezentuje inne gatunki ślimaków, winniczki i pomrowy. Dodaje, że są też ślimaki wodne, np. zatoczek i błotniarka. Zwraca uwagę na kształt muszli zatoczka i błotniarki stawowej. Pyta dzieci, czy mają akwarium i czy są w nim ślimaki. Pozwala uczniom na delikatne dotykanie pomrowów. Pyta, czy są wilgotne i dlaczego? Dlaczego przyklejają się do podłoża? Aby ułatwić ślimakom poruszanie się, dzieci wylewają obok nich wodę z zakrętek. Nauczyciel zwraca uwagę, że ślimaki lądowe udusiłyby się w wodzie. Mówi, że ślimaki składają w wilgotnych miejscach jaja, z których wykluwają się młode. W wypadku pytań, kto to jest obojnak, nauczyciel tłumaczy, że ślimaki są takimi organizmami, które mają narządy męskie i żeńskie, ale do rozmnażania zawsze potrzebne są dwa osobniki. Jeden nie może się rozmnożyć.
Etap końcowy
Pod koniec zajęć dzieci delikatnie przenoszą ślimaki do terrarium lub pudełka. Nauczyciel zadaje im pracę domową:
„Ulep ślimaka z plasteliny”.
Mogą to być ślimaki omawiane na lekcji, ale dobrze byłoby zasugerować dzieciom obserwacje w terenie lub znalezienie informacji o innych gatunkach ślimaków występujących na świecie.
Słowa kluczowe:
ślimak, bezkręgowiec, winniczek, wstężyk, pomrów, muszla, terrarium, obojnak
